Vice News: Russen sterven voor het moederland in Oekraïne. In een oorlog die niet genoemd mag worden

‘Is het land nu opgesplitst in een grote groep patriotten en een kleine groep verstandige mensen?’, vraagt de oom van een Russische militair die in de Russisch-Oekraïense oorlog beide benen verloren heeft zich af. Op een subtiele manier geeft hij aan wat er op dit moment in Rusland aan de hand is. Nationalisme voert de boventoon. Hij geeft te kennen dat de meerderheid van de bevolking niet meer bij zijn volle verstand is.

Lucy Kafanov van Vice News reist door Rusland om antwoord te krijgen op de vraag wat er waar is over de in Oekraïne gestorven of verdwenen Russische militairen. Het Kremlin ontkent militairen in Oekraïne in te zetten, maar Westerse regeringen, de VN, de OSCE, Russische soldatenmoeders, nabestaanden van militairen, Russische oppositieleiders, Westerse, Oekraïense en onafhankelijke Russische media beweren het tegendeel.

In de derde aflevering (van een serie van drie) bezoekt Kafanov St. Petersburg en Moskou. Ze probeert in St. Petersburg een militair hospitaal binnen te komen waar gewonden van de strijd in Oekraïne worden verpleegd. In de taxi maakt ze uit een telefoongesprek op dat het ministerie van Binnenlandse Zaken de chauffeur naar haar en haar cameraman vraagt. Chauffeur Ruslan is razendsnel opgespoord. Ze beseft dat ze nog beter op haar hoede moet zijn. In Moskou benadert ze de autoriteiten om commentaar over de doden en gewonden in Oekraïne. Het Kremlin negeert haar verzoek. Oppositioneel parlementariër in de Duma Dmitry Gudkov zegt dat niemand het verhaal gelooft dat niet het reguliere leger, maar Russische ‘vrijwilligers’ in Oekraïne vechten. In een spookoorlog die officieel niet bestaat. Maar die voor naasten en nabestaanden akelige werkelijkheid is.

Vice News: Overlijden en bekentenis. Russische leger in Oekraïne

Lucy Kafanov van Vice News reist door Rusland om antwoord te krijgen op de vraag wat er waar is over de in Oekraïne gestorven of verdwenen Russische militairen. Het Kremlin ontkent militairen in Oekraïne in te zetten, maar Westerse regeringen, de VN, de OSCE, Russische soldatenmoeders, nabestaanden van militairen, Russische oppositieleiders, Westerse, Oekraïense en onafhankelijke Russische media beweren het tegendeel.

De tweede aflevering (van een serie van drie) begint Kafanov met een bezoek aan de provincie Samara, zo’n duizend kilometer ten oosten van Moskou. Daar spreekt ze met Natasha Andrianova die probeert uit te vinden wat er met haar zoon Sergei is gebeurd. Hij zat in het leger en is in augustus 2014 overleden. Maar niemand wil haar zeggen onder welke omstandigheden. Dat zwijgen omschrijft zij als een overheidsgeheim. Eigenlijk vindt Natasha het nog eerder een misdaad van de Russische overheid. Waarom haar zoon is gestorven begrijpt ze nog het minst. Het gebeurde in elk geval in het buitenland, want aan het officiële overlijdenscertificaat is een document toegevoegd voor het vervoer van zijn stoffelijk overschot over de grens.

In St. Petersburg bezoekt Lucy Kafanov soldatenmoeder Ella Polyakova. Zij bevestigt dat de organisatie waarvoor zij werkt door de Russische overheid wordt tegengewerkt. Er zijn sterke aanwijzingen dat families met een zwaargewonde of in Oekraïne gestorven zoon onder druk worden gezet door de overheid om zich niet in het openbaar uit te spreken. Ook als ze dat eerder deden. Ze zijn doodsbang om zich uit te spreken omdat ze niet weten wat de gevolgen kunnen zijn voor henzelf of hun zoon.

Site Lostivan.com is een door een Oekraïense programmeur begonnen database om in Oekraïne verdwenen Russische militairen op te sporen. Dood of levend. Zoals Peter Khokhlov. In Saratov praat Kafanov met diens broer Sergei die vermoedt dat zijn broer krijgsgevangen is genomen in Oekraïne. Het officiële verhaal dat hij van de militaire autoriteiten te horen krijgt is dat Peter is gedeserteerd. Maar dat gelooft Sergei niet. Hij denkt dat zijn broer onder druk is gezet om een verklaring te lezen en blijft als enige familielid zijn broer zoeken.

Vice News bezoekt Lev Shlosberg in Pskov. Russisch leger in Oekraïne

Lucy Kafanov van Vice News reist door Rusland om antwoord te krijgen op de vraag wat er waar is over de in Oekraïne gestorven Russische militairen. Het Kremlin ontkent militairen en wapens in Oekraïne in te zetten, maar Westerse regeringen, de EU, de VN, de NATO, de OSCE, voormalige separatistenleiders, Russische soldatenmoeders als Valentina Melnikova, nabestaanden van Russische militairen, Russische oppositieleiders, Westerse, Oekraïense en onafhankelijke Russische media beweren het tegendeel. Putin gaf in april 2014 wel de inzet van militairen op de Krim vanuit de Russische Federatie toe.

In de eerste aflevering (van een serie van drie) bezoekt Kafanov Pskov, tegen de grens met Estland. Een logisch startpunt omdat hoofdredacteur en afgevaardigde Lev Shlosberg er woont die op 19 maart 2014 in een openbare toespraak het Putin-regime aanklaagde. Hij is in het gelijkgeschakelde Russische politieke landschap als lid van de liberale Jabloko-partij nog een van de weinige oppositieleden in functie. Net als Boris Nemtsov zijn meer leden van de liberale oppositie joods. Toen in augustus 2014 volgens onofficiële berichten zo’n 70 paratroepers van de 76ste luchtmachtdivisie uit Pskov in Oekraïne in gevechten stierven zette Shlosberg dat in zijn krant ‘Pskovskaya Gubernia‘. Vier dagen later werd hij op 29 augustus 2014 naar eigen zeggen ‘professioneel’ in elkaar geslagen en zwaar toegetakeld. Maar hij is (nog) niet tot zwijgen gebracht.

De ontkenning in Oost-Oekraïne betrokken te zijn met militairen, materieel en bevoorrading ondermijnt in het Westen de geloofwaardigheid van het Kremlin. Binnen Rusland zorgt een gesloten informatiesysteem ervoor dat deze informatie onder de pet blijft. Kremlin en propaganda negeren fotografisch bewijs dat de inzet in Oekraïne van wapensystemen die uitsluitend in gebruik zijn bij het Russische leger aantoont. Naar verluidt is Boris Nemtsov vermoord omdat hij werkte aan een document over de Russische aanwezigheid in Oekraïne.

Maar niet zijn bewijsvoering maakte het explosief voor het Kremlin. Want op sociale media en in rapporten wordt die militaire aanwezigheid al sinds augustus 2014 aangetoond. Hoewel vaak in stukjes en beetjes. Het verschil was de status van Boris Nemtsov als voormalig vice-premier die weliswaar buiten de macht stond, maar ook de gewone Russen kon aanspreken. Zodat het niet langer genegeerd kon worden door de Russische media. Vraag is hoelang Lev Shlosberg nog als een laag veiligheidsrisico door de macht wordt beschouwd.

Oorlog in Oekraïne is niet zwart-wit. Vol fragmenten en fracties

Of het tegenpropaganda is van Oekraïense zijde valt niet uit te sluiten, maar InformNapalm biedt nuances die de Russische propaganda in haar informatieoorlog niet geeft. Dat leidt tot een beeld dat niet zwart-wit is en ruimte voor tegenstrijdigheden laat. De oorlog in Oekraïne is geen strijd tussen goed en slecht -wie dat ook is- of een geopolitieke strijd tussen Oost en West. Maar een spaghetti van belangen, solidariteit, berekening waar weinig lijkt wat het is. InformNapalm geeft vooral militaire achtergronden. Enkele voorbeelden.

In ‘Transcript of a Skype Call with a Russian Officer Deployed to Ukraine: What is Their Motivation?’ praat InformNapalm analist Artem Vasylenko met een officer van het Russische leger wiens eenheid naar Oekraïne werd gestuurd. Meer dan een dozijn militairen sneuvelden in Oekraïne. Niet in de strijd tegen het Oekraïense leger, maar door onderlinge gevechten. Niet bij alle separatisten zijn de Russische militairen populair: ‘A month ago one of my units was shelled by Ukrainian artillery. Then we discovered that a DNR militant was directing enemy fire. When we interrogated him, he told that locals are not happy with our presence. They expected Russian help, not humanitarian disaster.’ en: ‘We discovered several facts when militants coordinated their actions with Ukrainian Army against Russian army and Kozitsyn kazakh…’

Een gevangen genomen separatist vertelt in september 2014 zijn verhaal in ‘A DPR Combatant Describes how Orders are Given through Russian Officers’: Transcript: 7:42 Russian army shell not only UAF but DPR units as well; 7:50 Everything possible is done to further the conflict between DPR and the Ukrainian army’. In een opmerkelijke ontwikkeling voegden de Russen zich volgens een bericht in Kiyv Post bij de Oekraïense kritiek op de separatisten die zich niet houden aan de wapenstilstand die in september in Minsk is overeengekomen.

De strijd in Oekraïne wordt onoverzichtelijker. Separatisten staan niet in alle gevallen schouder aan schouder  met het Russische leger, maar behandelen deze vaak als vijand. Warlords zijn teleurgesteld in de Russische steun die minder winst brengt dan ze hoopten. Het Russische leger verliest zich steeds meer in een strijd zonder einddoel. Aan de andere kant bestaat er animositeit tussen het Oekraïense leger dat beter bewapend is dan de vrijwilligersbataljons die zich in de steek gelaten voelen. Tegelijk ontstaat er een Oekraïense guerrilla achter de frontlinie die de geschillen tussen Russen en separatisten aanwakkert, als onderdeel van wat hier eerder de derde hybride oorlog werd genoemd. Oorlog is mist, oorlog is wisselen van loyaliteit, oorlog is diffuus. Het is goed dat in gedachten te houden en niet een zwart-wit waarheid die niet bestaat.

Foto: Sergeĭ Mikhaĭlovich Prokudin-Gorskiĭ, ‘Ukraina. Putivl’. Na zadnem plane Molchanskii monastyr’. Sprava reka Seim.’ tussen 1905 en 1915. Collectie: Library of Congress.

Verdringing en ontkenning van Russische aanwezigheid Oekraïne

Uit een recente steekproef van onderzoeksbureau Levada Centrum blijkt dat 12% van de Russen niet gelooft dat er Russische militairen in Oekraïne sterven. De meeste respondenten staan afwijzend tegenover deze oorlog. Slechts 13% zou hun zoon steunen om voor de pro-Russische separatisten in Oekraïne te gaan vechten. Een meerderheid van 68% zou ze proberen te verhinderen om te gaan. Halya Coynash zet het voor de pro-Oekraiense mensenrechtenorganisatie ‘Kharkiv Human Rights Protection Group’ op een rijtje.

Aanwezigheid van Russische militairen en materiaal is ondubbelzinnig door onafhankelijke organisaties als de VN of de OVSE vastgesteld. Zoals woordvoerder Michael Bociurkiw bevestigd. Verder zijn er getuigenissen van westerse journalisten en voormalige separatisten als Igor Girkin die er politiek belang bij hebben om zich op de borst te kloppen en de eigen rol in Oekraïne aan te dikken. En dan zijn er de soldatenmoeders als Ella Polyakova en de witte raaf als Russische volksvertegenwoordiger van Pskov Lev Shlosberg die vragen blijven stellen over elders gesneuvelde militairen. Herlees de toespraak van Shlosberg die hij eind maart 2014 hield.

Gisteren reageerde iemand die verwees naar een recent artikel van de Amerikaanse schrijver en historicus William Blum die ontkent dat er Russische militairen en materieel in Oekraïne wordt ingezet door het Kremlin. Blum maakt de fout die meer Amerikanen maken door Rusland en Oekraïne vanuit Amerikaans perspectief te zien en alles te herleiden tot de binnenlandse politiek verhoudingen van de VS. Maar dat schiet tekort. Het artikel bevat de volgende passage: ‘Where are these photographs? And how will we know that these are Russian soldiers? And how will we know that the photos were taken in Ukraine? But most importantly, where are the fucking photographs?’ Tja, William Blum open je ogen en kijk dan zie je wat je nu niet ziet.

Het is vaker gezegd, de Russische propaganda speelt een grote rol in de oorlog en gaat naadloos samen met het politieke beleid. Dat communicatieplan is in vele jaren voorbereid door het vrijmaken van middelen om nieuwsmedia als Russia Today en Sputnik op te bouwen, het winnen van de gunst van Europese extremistische politici van vooral rechts-nationalistische snit die de besluitvorming in Europa verstoren en zich in de publiciteit roeren en het plaatsen van trollen in de sociale media die tegen betaling voor het Kremlin werken. En daarnaast zogenaamde onafhankelijke en objectieve journalisten of opinieleiders die of het opnemen voor het huidige beleid van het Kremlin of zich eenzijdig kritisch uitlaten over de politiek van de EU of de VS. Het bijna failliete Oekraïne dat laat wakker geworden is kan daar weinig tegenover stellen.

Het fascineert me al sinds februari 2014 waarom progressieve of rechts-nationalistische opiniemakers en politici president Putin in bescherming nemen of eenzijdig de opponent van Rusland afvallen. Gesteld dat ze niet allen op de loonlijst van het Kremlin staan. Ik vraag me af hoe ze daar zijn gekomen en of ze zelf nog beseffen hoe gesloten hun blik is. Het uit zich in een proces van verdringing en ontkenning. Zodat de militaire aanwezigheid van Rusland in Oekraïne verdrongen wordt. Daarnaast fascineert het me hoe mensen ineens de rechtse Marine Le Pen tolereren omdat deze voor Putin kiest. De politieke kortzichtigheid van William Blum is fascinerend voor iedereen die kritisch naar alle kanten kijkt en illustratief om onze tijd te doorgronden.

Foto: De Russische geheim agent -naar eigen zeggen- en voormalig ‘minister van Defensie’ Igor Girkin eerder dit jaar in functie in Donetsk.

Verstoten, vergeten en rechteloos: Russische militairen in Oekraïne

Ukraine Today is het antwoord op de Russische propagandazender Russia Today. Maar het lijkt te laat om de westerse publieke opinie nog te winnen voor de Oekraïense zaak. De EU is inert en heeft zich in een hoek laten manoeuvreren waarin het nauwelijks nog invloed uitoefent op Rusland. Het publiek haalt de schouders op over een land aan de rand van Europa waarvan het geen popsterren, vakantieoorden of politici kent.

Feiten liegen er niet om. Volgens Valentina Melnikova, voorvrouw van de Unie van Russische Soldatenmoeders vechten er meer dan 10.000 militairen van het Russische leger in Oekraïne. Dat zijn dus niet de Tsjetsjeense huurlingen of vrijwilligers, hun aantallen komen daar nog eens bovenop. Deutsche Welle schetst de nadelen voor de Russische militairen die in een niet-verklaarde geheime oorlog vechten. Wat zijn hun rechten in een oorlog die geen oorlog mag heten, als door het Kremlin ontkend wordt dat ze ter plekke de strijd zijn aangegaan? Russische mensenrechtenactivisten maken zich zorgen over de rechten van de Russische militairen die hun leven riskeren of gedood worden in een oorlog die de leiders van hun land ontkennen.

Volgens Melnikova moeten alle Russische militairen die naar Oekraïne zijn gezonden de orders van hun meerderen weigeren, een klacht indienen bij het opperbevel of de staatsaanklagers. Want zij meent dat de invasie van een ander land illegaal is zonder officiële order. En die hebben de militairen niet ontvangen, zoals de afgelopen week op Oekraïens grondgebied gevangen genomen 10 paratroepers getuigden. Ze zouden op oefening zijn, maar ineens bevonden ze zich aan het front in een vreemd land. De juridische vraag is of deze Russiche militairen die deelnemen aan een illegale invasie aangeklaagd kunnen worden voor oorlogsmisdaad.

Afgevaardigde Lev Shlosberg uit  Pskov die afgelopen week het nieuws naar buiten bracht dat militairen in Pskov in Oekraïne zijn gesneuveld en in Pskov zijn begraven is door drie onbekenden aangevallen en in het ziekenhuis beland. Eerder verklaarde hij dat naasten van de militairen die vermist worden bang zijn om te praten. Het Kremlin probeert het nieuws over gestorven militairen in de doofpot te stoppen en zet echtgenotes, nabestaanden of critici van de Oekraïne-politiek onder druk niet naar buiten te treden. Rusland probeert de kritische Valentina Melnikova op de lijst van buitenlandse agenten te zetten. Naar verluidt stierven er alleen op 13 augustus al meer dan 100 Russische militairen bij Snizhne in de buurt van Donetsk.