De Kleijn geeft aanbod Kreuk toe om The Schoolboys te kopen en Museum Gouda in bruikleen te geven. Waarom ging het niet door?

Kunstverzamelaar Bert Kreuk doet in Art Flipper een boekje open over de verkoop van het schilderij The Schoolboys van Marlene Dumas in 2011 door toenmalig museumdirecteur Gerard de Kleijn van MuseumgoudA. Kreuk vertelt dat hij het werk had willen kopen. Het gevolg was geweest dat het niet naar het buitenland verkocht had moeten worden. Nu is het voorgoed verdwenen uit het Openbaar Kunstbezit.

Dit blog besteedde aan die verkoop enkele commentaren die erop neerkwamen dat De Kleijn zich slecht had voorbereid, weinig kennis van zaken had, met een ongeloofwaardig verhaal over de reden van de verkoop naar buiten kwam en zijn museum onnodig in problemen bracht. Dumas onderschreef toentertijd mijn lezing. Nu besteedt Trouw in een artikel ter gelegenheid van het verschijnen van Kreuks Art Flipper aandacht aan de verkoop die opnieuw het merkwaardige en onverklaarbare handelen van directeur De Kleijn onderstreept.

Kreuk stelt dat hij via tussenpersoon Theo Schols -zijn oom- De Kleijn 1 miljoen euro had geboden. Met Kreuks belofte dat hij het werk 10 jaar in bruikleen zou geven aan museumgoudA. Eventueel zelfs langer. Maar de museumdirecteur ging er niet op in. Op 20 september 2011 antwoordde de Gouwse wethouder Daphne Bergmans op raadsvragen van SP’er Van Alphen: ‘dat museumgoudA enkele grote particuliere verzamelaars [heeft] benaderd om te bezien of er bereidheid was het schilderij aan te kopen en vervolgens in langdurige bruikleen ter beschikking te stellen. Deze bereidheid bleek er niet te zijn’. (Bron onvindbaar, zie hier toenmalige verwijzing ernaar). Op 24 september 2011 gaf ik hierop het volgende commentaar: ‘Opvallend ontbreekt in haar opsomming de optie dat museumgoudA zelf benaderd is door een derde partij. Zij blijft ook onduidelijk over de periode waarnaar ze verwijst. Da’s relevant omdat het duidelijkheid kan geven over het tijdstip waarop museumgoudA bindende afspraken met Christie’s maakte. Daarna kon museumgoudA immers niet meer ontvankelijk zijn voor aanbiedingen.’ Dat laatste aspect is de crux van de kwestie. Het is de vraag wie Bergmans onvolledig informeerde zodat zij op haar beurt de Gouwse raad verkeerd informeerde.

De feiten zijn dat in 2011 De Kleijn in de publiciteit ontkende dat dit aanbod van Kreuk er lag. Nu komt hij daar op terug en bevestigt aan Trouw dat er over deze verkoop in 2011 contact is geweest met Schols. De Kleijn geeft de volgende uitleg voor zijn weigering om The Schoolboys aan Kreuk te verkopen: ‘Ik hoorde dat hij bekendstond als iemand die kunst weer verkoopt, nadat het een tijdje in musea heeft gehangen. Ik dacht: stel je voor dat het schilderij na tien jaar twee keer zoveel waard is geworden en hij het dan uit het museum haalt om het weer te verkopen. Dan zou iedereen me een sufferd vinden.’ De Kleijn zegt nu dat hij bang was om een sufferd genoemd te worden en daarom het aanbod van Kreuk afsloeg. Maar het is de vraag of dit de echte verklaring voor zijn handelen is. Want het gaat ervan uit dat De Kleijn toen Kreuk hem benaderde nog zelf kon beslissen over verkoop en hij zich niet had gecommitteerd aan afspraken met veilinghuis Christie’s die het zelf wilde veilen. Overigens was zijn weigering om een andere reden begrijpelijk omdat De Kleijn het in 1976 in opdracht van het Gouwse gemeentebestuur voor het museum vastgestelde verzamelgebied kunst van vrouwelijke kunstenaars onder het mom van bezuinigingen kort na 2011 definitief de deur uit deed.

De Kleijn zegt dat hij besloot om het schilderij toch te laten veilen en niet op Kreuks aanbod in te gaan, maar of dat de ultieme waarheid is valt dus af te wachten. De Kleijns verklaring in Trouw verklaart nog steeds niet alle losse eindjes. In een persbericht van 30 mei 2011 zei de Kleijn op een opbrengst van 800.000 euro te rekenen. (Bron onvindbaar, maar hier de toenmalige verwijzing ernaar). Er resteren vele vragen naar het handelen van De Kleijn. Zijn uitleg sinds mei 2011 is verre van consistent en stelde hij steeds bij. Gemeente Gouda zal hem niet kritisch aanspreken. Of een gemeenteraad. Of een Raad van Toezicht van het museum.

Wat Kreuk in Art Flipper nu naar buiten brengt lijkt in lijn met mijn commentaar uit oktober 2011: ‘De echte reden dat De Kleijn het marktconforme aanbod van de particuliere verzamelaar niet accepteerde lijkt te zijn dat-ie het niet kon accepteren omdat-ie voortijdig vergaande afspraken had gemaakt met Christie’s Londen. In het pakket paste in mei de aankoop van een Weissenbruch bij Christie’s Amsterdam voor 109.000 euro. Volgens kenners zeker geen kernstuk van de collectie. Een onverklaarbare actie van een museum dat beweert dat het water tot aan de lippen gestegen is en zegt elke cent nodig te hebben voor het voortbestaan.’

Foto: St Martin’s School for Boys Blazer Navy, zoals afgebeeld op The Schoolboys van Marlene Dumas.

Voor verder lezen:

30-05-11: MuseumgoudA verkoopt eigen identiteit

28-06-11: ‘The Schoolboys’ brengt ruim €1.200.000 op

21-06-11: Pakt museumgoudA verkoop ‘The Schoolboys’ handig aan?

07-07-11: Ter Borg gaat niet tot de bodem over museumgoudA

02-09-11: Marlene Dumas valt museumgoudA aan vanwege verkoop The Schoolboys

06-09-11: MuseumgoudA heeft de museumsector beschadigd

09-09-11: Halbe Zijlstra keurt verkoop The Schoolboys door museumgoudA af

21-09-11: MuseumgoudA kiest voor politiek conservatisme

24-09-11: Zijlstra verwerpt uitverkoop kunst door Gouda en museumgoudA

25-10-11: MuseumgoudA ongeloofwaardig over verkoop The Schoolboys

08-11-11: Koopt museumgoudA nog een molen van Weissenbruch?

28-11-11: NMV zet museumgoudA vanwege handelswijze niet uit vereniging

30-11-11: Wie controleerde bij museumgoudA de Raad van Toezicht?

22-12-11: Reden verkoop The Schoolboys door museumgoudA is niet financieel

Het Wereldmuseum: Rotterdam op zijn smalst?

Update 14 april 2015: Eindelijk valt het doek voor directeur Stanley Bremer van het Wereldmuseum. In een rapport is Gitta Luiten vernietigend, volgens NRC. Het museum verkeert in financiële problemen, voldoet niet aan museale normen van beheer en maken van tentoonstellingen. Het is in een neerwaartse spiraal terechtgekomen en heeft geen toekomst meer. Wethouder Visser zegt in een reactie: ‘Het is heel ernstig dat het museum in zo’n kwetsbare positie is terechtgekomen.’ De vraag is door toedoen van wie dat is gebeurd. Een raadsenquête die de rol van zowel raad als gemeentebestuur tijdens het directoraat van Bremer (sinds 2001) tegen het licht houdt lijkt onvermijdelijk. Er zijn door te veel mensen te veel fouten gemaakt met te grote gevolgen. Een gerenommeerd museum is onder toezicht van het Rotterdamse gemeentebestuur afgebroken. Ondanks vele waarschuwingen. Bestuurlijk te ernstig om zonder gevolgen te kunnen blijven.

Het Wereldmuseum hoopt 60 miljoen euro op te halen met de verkoop van de Afrika-collectie. Volgens directeur Stanley Bremer gaat het niet om een gewenste, maar om een noodzakelijke verkoop. Met de gedwongen bezuinigingen en de korting op overheidssubsidies probeert zo het museum het hoofd boven water te kunnen houden. Dit antwoord verergert het probleem. De uitleg rammelt en ik zal aantonen waarom.

In een brief van 6 november maakt het Rotterdamse college de plannen van het Wereldmuseum om te ontzamelen mogelijk. Dit gaat in tegen de LAMO-richtlijn en is niet volledig in lijn met de VNG-richtlijn. De brief is in strijd met het regeringsbeleid getuige antwoorden op kamervragen van SP-er Van Dijk: ‘Ik ga ervan uit dat gemeenten, provincies en rijksoverheidsorganen de musea die hun collecties beheren in staat stellen die codes na te leven en zelf die codes als kader hanteren bij het verlenen van volmachten om voorwerpen af te stoten.’ Rotterdam leeft de codes niet na. Het is nog afwijkender omdat de wethouder het recht opeist om met de opbrengsten van het ontzamelen te schuiven tussen musea. Met de brief neemt Rotterdam als eerste gemeente afstand van de richtlijnen uit de museumsector. De raad mag er zich binnenkort over uitspreken.

Rotterdam doet het financieel slecht als gemeente. Ondanks de haven die de motor van de Nederlandse economie is. Afgelopen jaren hebben diverse wethouders te veel uitgegeven en zowat alle reserves opgemaakt. Demografisch ontwikkelt de stad zich ongunstig omdat laagopgeleiden en kansarmen blijven toestromen en de relatief vermogenden en vermogenden naar elders vertrekken. Nu zit de stad aan de grond.

Het standpunt van het Wereldmuseum is belastend voor de museumsector. Het precedent van Bremer is direct van invloed op de sector als geheel. In eerste instantie voor andere Rotterdamse musea die eveneens de stad als eigenaar van de collectie hebben, maar ook ver daarbuiten. Bremers opportunisme gaat in tegen het belang van de sector die het moet hebben van vertrouwen en geloofwaardigheid. Verkoop van objecten ontneemt de burgers de zin om financieel bij te dragen en zich betrokken te voelen. Het zet het volume van schenkingen en donaties onder druk. Kortom, het privatiseert het idee van openbaar kunstbezit.

Daarbij komt dat een museumdirecteur niet de expertise van de kunsthandelaar heeft. Ook als een directeur zich laat adviseren door deskundige kunsthistorici, dan blijven museummensen buitenstaanders in de handel. In Gouda verkocht de directeur van museumgoudA in 2011 op een Londense veiling zijn topstuk voor een gegarandeerde prijs die te laag bleek. Hij was verstrikt geraakt in een handel die hij onvoldoende begreep.

Complicatie bij het verhandelen van de Afrika-collectie is dat de handel een kartel is van een beperkt aantal vooraanstaande handelaren die met elkaar de markt verdelen. Ze laten zich door een Rotterdams museum niet uit elkaar spelen. Er is geen open markt. Verder zijn er in de etnografische en tribale kunst veel valse stukken in omloop. Een handelaar heeft zo door de suggestie van valsheid een eenvoudig drukmiddel om de prijs naar beneden te praten. Een ander drukmiddel is de  herkomst, want van veel objecten uit de Afrika-collectie zal niet volkomen duidelijk zijn of ze niet geroofd of in strijd met de Unesco-richtlijnen in Rotterdam zijn beland.

De commissie Asscher-Vonk wijst in een recent advies namens de museumsector naar de noodzaak voor een Museumwet: ‘Voor de musea is het van belang dat er een stabiele en permanente basis ontstaat voor hun functioneren. Het gaat erom dat het museale erfgoed wordt beschermd, net zoals monumenten of archieven beschermd worden.’ Voor de tussentijd is er de aloude Wet tot Behoud Cultuurbezit die in de 19de eeuw opgetuigd werd om het verkwanselen van onmisbaar en onvervangbaar cultuurbezit naar het buitenland te voorkomen. Burgers namen het initiatief waar de overheid het liet afweten. De gelijkenis tussen 1873 en 2012 dringt zich op. Maar vooralsnog is het alleen Rotterdam dat tekenen van vervreemding van de rest vertoont.

Rotterdam kent met Willem Scholten van het Rotterdams havenbedrijf een voorbeeld van iemand die verstrikt raakte in het grote geld. En niet meer begreep wat van hem en wat van de gemeenschap was. Dit type solitair opererende directeuren vertoont zonnekoninggedrag en krijgt onvoldoende repliek. Hun omgeving heeft er geen grip meer op. Zo luistert Stanley Bremer niet meer naar zijn vakbroeders uit de museumsector. Hij meent het beter te weten. Nu trekt-ie ogenschijnlijk het Rotterdamse college mee in zijn plannen. Voorbij ethische grenzen. Maar het is nog niet te laat. De Rotterdamse raadsleden kunnen hun verantwoordelijkheid nemen.

Foto: Object uit Centraal-Afrika. Credits: Arte y Ritual – Ana et Antonio Casanovas

Rotterdam bereidt verkoop Afrika-collectie Wereldmuseum voor

Het Rotterdamse Wereldmuseum wil zich heroriënteren. Niet alleen in de herinrichting zoals dat onlangs vorm kreeg, maar ook in inhoud. Directeur Stanley Bremer heeft het plan om zijn Afrika-collectie te verkopen om tot een Azië-museum te komen. De collectie is bezit van de gemeente Rotterdam. Als de NMV hem deze afstoting niet toestaat heeft Bremer gedreigd met het Wereldmuseum uit de museumvereniging te treden.

Bremers plannen konden in september 2011 rekenen op afkeuring van toenmalig staatssecretaris Halbe Zijlstra als antwoord op kamervragen van SP-kamerlid Jasper van Dijk. Ze waren immers niet in lijn met de LAMO, de Leidraad voor afstoten van Museale Objecten die de museum- en cultureel erfgoedsector hanteert.

Nu is er een brief van het Rotterdamse college over ontzamelen van gemeentecollecties. Het rolt de rode loper voor Bremer uit. Er wordt weliswaar gezegd dat Rotterdam eigen bestuursruimte houdt om het Wereldmuseum geen verkoopinkomsten te laten inboeken. Feit is dat alle obstakels voor het Wereldmuseum in de brief uit de weg worden geruimd. Onder cynische verwijzing naar zorgvuldigheid kan de Afrika-collectie verkocht worden.

Rotterdam wijkt op twee aspecten van de LAMO af en zegt aan te sluiten bij de VNG-richtlijn uit januari 2012, maar doet dit slechts ten dele. Het maakt de verkoop van objecten uit de collectie makkelijker. Verplicht aanbod aan collega-musea ‘om niet’ wordt beperkt binnen de stadsgrenzen. Verder wil het de opbrengst breed inzetten. Dat hoeft niet direct terug te vloeien naar de collectie. In de Rotterdamse visie wordt dat verbreed tot ‘passieve conservering, ontsluiting en presentatie van belangrijke collectieonderdelen’. Rotterdam wijkt opvallend af van de VNG die inkomsten uit verkoop voor het betrokken museum aan wil wenden. Rotterdam wil het beherende museum hierbij ‘in principe als eerste in aanmerking’ te laten komen.

Na onderhandelingen mocht museumgoudA dat in zomer 2011 The Schoolboys van Marlene Dumas verkocht uiteindelijk met een spijtbetuiging in de branchevereniging NMV blijven. Nu gooit Rotterdam de NMV de deur in het gezicht en zet deze wijd open voor Stanley Bremer en zijn Wereldmuseum. De overlegcultuur van de museumsector staat onder druk als het openbaar bestuur met de marges van het vanzelfsprekende gaat schuiven. Verzamelaars van Afrikaanse kunst zijn gewaarschuwd. Het Wereldmuseum gaat de Afrika-collectie verkopen. De nieuwe tijd stoomt de Rotterdamse museumwereld binnen. Geen woorden, maar objecten.

Foto: Jan-Baptist Bedaux, ‘Art of the Dogon‘. Bedaux Art Editions, Brussels 2012

Nederlandse Museumvereniging verliest nuance in de nuancering over afstoting

De NMV houdt op 26 maart een extra Algemene Ledenvergadering. Aanleiding is de verkoop in 2011 door museumgoudA van ‘The Schoolboys‘ van Marlene Dumas. MuseumgoudA ging voorbij aan de Leidraad Afstoting Museale Objecten (LAMO). Het liet na collega-musea te informeren. MuseumgoudA werd berispt, toonde beterschap en werd om praktische redenen niet uit de NMV gezet. In opdracht van de vergadering moet het bestuur nu zowel het sanctiebeleid bij overtreding als de afstotingsregels aanscherpen.

In een nieuwsbericht stelt de NMV zich bij monde van voorzitter Siebe Weide breed op. Hij houdt alle opties open en wijst op preciezen die regels willen aanscherpen of rekkelijken die regels zien om er vanaf te wijken. Dat laatste is een zwakke echo van de extra ALV die concreet om aanscherping van de LAMO-richtlijn vroeg.

Weide maakt het bont als-ie uitweidt over de budgettaire crisis: U kunt er van overtuigd zijn dat we de budgettaire crisis moeten aangrijpen om ons voor eens en altijd te ontdoen van de ballast aan overbodige collecties en doublures in de Collectie Nederland door ze te verzilveren en zo onze budgettaire toekomst veilig te stellen. Hij presenteert dit als optie die hij afzet tegen de optie om de regels strikt na te volgen. Maar Weide maakt door zijn tour d’horizon de museumsector waardoor hij ingehuurd is onnodig kwetsbaar.

Weide vult precies die voorwaarden in die staatssecretaris Halbe Zijlstra in september 2011 in de beantwoording van de kamervragen van Jetta Klijnsma (PvdA) formuleert en afwijst: Ik verwacht dat museale instellingen onder de huidige economische omstandigheden zullen worden uitgedaagd om creatieve plannen te ontwikkelen waardoor zij minder afhankelijk worden van overheidssubsidies. Met u ben ik van mening dat ons kunst- en cultuurbezit niet in de uitverkoop thuishoort.

In antwoord op kamervragen van Jasper van Dijk (SP) over het Wereldmuseum antwoordt Zijlstra in september 2011: De ethische ICOM-code en de LAMO zijn instrumenten van zelfregulering, waaraan musea als beheerders van collecties zich gebonden achten en die zij zelf onderhouden. Ik ga ervan uit dat gemeenten, provincies en rijksoverheidsorganen de musea die hun collecties beheren in staat stellen die codes na te leven en zelf die codes als kader hanteren bij het verlenen van volmachten om voorwerpen af te stoten. 

Weide’s opstelling is ongewenst. Er is door de ALV een opdracht gegeven om regels aan te scherpen. Maar hij komt nu met een schets die enkele stappen achteruit doet. Zodat de focus verslapt en de besluitvorming vertraagt. Weide moet geen dwarsstraten inslaan maar het pad volgen waarlangs-ie gestuurd wordt.

Foto: Vatican Fashion Museum Sale

Reden verkoop The Schoolboys door museumgoudA is niet financieel

Pas als alle neuzen de verkeerde richting opstaan ontstaat een exploderende kernreactor, een overstroming of de verkoop van een waardevol schilderij uit het openbaar kunstbezit. Een ramp ontstaat nooit toevallig door een verkeerde actie, maar door een samenloop van omstandigheden. Het vastzittende ventiel, de openstaande sluisdeur of eigenzinnige burgemeesters kunnen echter wel hoofdoorzaak zijn. Het handelen van bestuurlijk en museaal Gouda toont aan waarom er een ramp wordt aangekondigd. Het was onvermijdelijk.

Op 30 mei 2011 zegt directeur van museumgoudA Gerard de Kleijn in een persbericht dat-ie The Schoolboys van Marlene Dumas bij Christie’s laat veilen. Hij beweert op een opbrengst van 800.000 euro te rekenen. De Kleijn motiveert dat door ontbrekende financiële middelen: ‘Met de opbrengst van de veiling financiert het museum de restauratie van eeuwenoude altaarstukken, inrichtingskosten van het museum tot stadsmuseum en algemeen collectiebeheer.’  Volgens de LAMO-richtlijnen mogen opbrengsten uit verkoop slechts beperkt worden besteed, zeker niet voor inrichtingskosten of collectiebeheer. De uit Zuid-Afrika afkomstige Marlene Dumas is een van de meest gezaghebbende en succesvolle Nederlandse kunstenaars.

De Kleijn is geen kunsthistoricus noch heeft enige praktische museale ervaring als-ie per oktober 2010 door de Raad van Toezicht (RvT) wordt benoemd. Hij is van huis uit onderwijssocioloog en vervulde allerlei ambtelijk-bestuurlijke functies. Onder meer als gemeentesecretaris van Amersfoort en directeur van Amersfoort-in-C, een koepel waaronder vier museale instellingen vallen. De Kleijn is sinds juli 2010 voorzitter van de Amsterdamse Kunstraad. Daar werkt-ie nauw samen met PvdA-wethouder Carolien Gehrels.

Voorzitter Jan Laan van de RvT heeft evenmin museale ervaring en trekt in 2010 bij de benoemingsprocedure het initiatief naar zich toe. Museummedewerkers en andere leden van de RvT zoals erfgoedspecialist Charlotte van Rappard-Boon worden door Laan op afstand gezet. Laans sporen liggen eveneens in het ambtelijk-bestuurlijke vlak als wethouder van Rotterdam en burgemeester van Nieuwegein. Hij is een PvdA-politicus. Laan passeert andere kandidaten en komt bij Gerard de Kleijn uit.

MuseumgoudA is sinds 2006 verzelfstandigd. In haar programma OptimaForma boekt Gouda de verzelfstandiging als bezuiniging in. Iedere directeur die daar instapt wordt opgezadeld met een tekort op de exploitatie. Gouda blijft eigenaar van collectie en gebouwen en draagt het leeuwendeel in de exploitatie bij. Gouda kan druk uitoefenen wanneer het dat wenst. Een onafhankelijke opstelling, kennis van zaken en steun binnen de museumsector en politieke handigheid van de museumdirecteur bepalen het succes van die druk.

Burgemeester is de PvdA-politicus Wim Cornelis. Hij treedt in juli 2012 vervroegd terug omdat-ie in opspraak is gekomen over zijn 16 reizen naar zijn Ghanese vakantiewoning waarvoor-ie vaak de vlucht en soms de hotelkosten declareerde. Hij is vaak afwezig als er problemen met jongeren spelen en ook op die aanpak komt kritiek. De Goudse raad wijst een onafhankelijk onderzoek naar het functioneren van Cornelis af.

In Gouda spelen religie en de kerk een grote rol. Maar als vanouds is Gouda ook een stad van vrijdenkers, zoals Coornhert. MuseumgoudA ligt in de schaduw van de immense Sint-Jan. Sinds 1990 halen de drie christelijke partijen gemiddeld 9 van de 35 raadszetels. De PvdA is de grootste partij. Ooit was Gouda een belangrijke Hollandse stad, maar nu behoort het landelijk maar net tot de 50 belangrijkste steden.

Tegen de achtergrond van het verleden, het belang van religie, de gesloten bestuurlijke cultuur en een klein tekort moet de verkoop van The Schoolboys begrepen worden. Vrijzinnigheid die Ranti Tjan, de voorganger van De Kleijn het museum binnenbrengt wordt niet begrepen. Sommigen beweren dat het tot blinde haat van het stadhuis tegen hedendaagse kunst en Tjan leidt. Wat in de beleving van de bestuurders verergerd wordt doordat Tjan als eerste directeur van een verzelfstandigd museum een onafhankelijke koers kan voeren.

Dan komt 30 mei 2011 en kondigt Gerard de Kleijn de verkoop van het meest iconische werk uit de collectie hedendaagse kunst aan: The Schoolboys. Rekensommen maken duidelijk dat de verkoop niet dient om een faillissement te vermijden. Want dan koopt men geen werk van Weissenbruch voor 109.000 euro of besteedt het geld aan inrichtingskosten, restauratie of beheer. Bij een dreigend faillissement worden schuldeisers betaald. De verkoop is het gevolg van een verzoek uit het stadhuis. Ondanks de opdracht aan het museum om hedendaagse kunst te verzamelen. Da’s gemeentebeleid sinds 1976. Het college breekt bewust die traditie.

Foto: Collage ‘kantkleedje‘ uit de serie ‘Rendas’ van de Nederlands-Portugese Isabel Ferrand die in museumgoudA in 2008 een tentoonstelling had. Opgenomen in de collectie hedendaagse kunst van museumgoudA.

Wie controleerde bij museumgoudA de Raad van Toezicht?

De Utrechtse hoogleraar kunstgeschiedenis Peter Hecht sprak zich op 29 november in de jaarlijkse Rembrandt Lezing van de Vereniging Rembrand uit tegen de handelswijze van museumgoudA. In een interview met het FD neemt-ie hierop een voorschot. Hij pleit voor een meldingsplicht en strengere regels voor afstoting.

Pikant wordt het als Hecht zich uitspreekt over een Raad van Toezicht (RvT) die als taak heeft een slecht functionerende museumdirecteur te ontslaan. Zoals in de VS gebruikelijk. Toegepast op museumgoudA is de slotsom dat een niet goed functionerende museumdirecteur die regels overtrad begeleid wordt door een onvoldoende opererende RvT. Tot op de dag van vandaag. Maar wat moet de consequentie zijn?

Het slecht functioneren van de RvT is een bijkomend probleem dat tot nu toe in de kwestie rond de verkoop van The Schoolboys onder de publicitaire radar is gebleven. Da’s onterecht omdat een RvT een positieve rol had kunnen spelen en de directeur van museumgoudA voor foute stappen had moeten behoeden.

Het geeft aan dat een RvT in de Nederlandse verhoudingen ondergeschikt is. Toch is dat slechts ten dele waar. Zo was in de procedure rond de benoeming van de huidige museumdirecteur Gerard de Kleijn RvT-voorzitter Jan Laan leidend. Laatstgenoemde heeft een dubbele verantwoordelijkheid op zich geladen.

Omdat zowel bij de werving en selectie van als de controle op het beleid van de museumdirecteur in Gouda ogenschijnlijk fouten zijn gemaakt dringt de vraag zich op wie er toezicht heeft op de RvT. Het antwoord is kort: niemand. En in de publiciteit legt deze RvT-voorzitter geen verantwoording af. Het ontbreken van een controlerend mechanisme bij een RvT is een merkwaardige weeffout bij geprivatiseerde instellingen.

Hecht zegt over de VS: De trustees van belangrijke Amerikaanse musea kunnen een directeur heel aardig bij de les houden. Vaak met kennis van zaken. Doorredenerend in de trant van Hecht zou het logisch en gewenst zijn als zowel de directeur als RvT van museumgoudA van hun functie ontheven zouden worden. Om in het belang van stad en museum een nieuwe start voor mensen met kennis van zaken mogelijk te maken.

Foto: Camille Pisarro, Het Hooien, Éragny, 1887. Nieuw aanwinst Van Gogh Museum met steun van de Vereniging Rembrandt

NMV zet museumgoudA vanwege handelswijze niet uit vereniging

Op een ALV is museumgoudA vandaag niet uit de Nederlandse Museumvereniging (NMV) gezet. Het betuigde spijt en werd daarom slechts berispt. In een voorstel van directeur Benno Tempel van het Haags Gemeentemuseum dat was ondersteund door Museum Boijmans van Beuningen en Centraal Museum werden afstotingsregels aangescherpt en zullen sancties worden geformuleerd. Het werd bij acclamatie aangenomen.

Op een extra ALV van 7 september keurde een meerderheid de handelswijze af van museumgoudA bij de verkoop van het schilderij The Schoolboys van Marlene Dumas. Leden betreurden vooral dat het schilderij niet was aangeboden aan andere Nederlandse musea, zodat het voor Nederland behouden had kunnen blijven. Hiermee schond het museum de Leidraad voor Afstoting van Museale Collecties (Lamo). In het openbaar betuigde directeur Gerard de Kleijn van museumgoudA toen geen spijt. Da’s nu onder druk gewijzigd.

De directeur heeft onhandig geopereerd, slecht gecommuniceerd en inschattingsfouten gemaakt. Wat hem door de museumsector het meest kwalijk wordt genomen is dat-ie niet solidair is geweest. De Kleijn dacht zijn problemen op te kunnen lossen zonder dat dit de sector zou verzwakken. Maar door zijn handelswijze verzwakte De Kleijn de museumsector die door aangekondigde bezuinigingen toch al zo onder druk staat.

Op kamervragen van SP-er Van Dijk over Lamo, ethische code en Wereldmuseum antwoordde staatssecretaris van cultuur Zijlstra op 8 september: Ik ga ervan uit dat gemeenten, provincies en rijksoverheidsorganen de musea die hun collecties beheren in staat stellen die codes na te leven en zelf die codes als kader hanteren bij het verlenen van volmachten om voorwerpen af te stoten. Ik doe dat als het gaat om de rijkscollectie waarvoor ik verantwoordelijk ben. De Raad voor Cultuur ondersteunde onlangs de beleidslijn van de staatssecretaris.

Indirect keurde Zijlstra toen de handelswijze van zowel gemeente Gouda als museumgoudA af. De gemeente had het museum nooit mogen dwingen de gedragsregels van de museumsector te overtreden en het museum had zich nooit in die positie moeten laten dwingen. De Kleijn maakte het er niet beter op door geen overleg met de sector te zoeken en te denken dat-ie het in zijn eentje kon klaren. Dat museumgoudA nu niet uit de NMV wordt gezet is geen rechtvaardiging van een handelswijze, maar blijk van mededogen en pragmatisme.

Foto: Werk van Lily van der Stokker, ‘Kalm nou maar alles komt goed‘, museumgoudA; 2007

Raad wijst verkoop door musea om economische redenen af

In het advies ‘Geen erfgoed in de etalage‘ veroordeelt de Raad voor Cultuur de verkoop op 28 juni bij Christie’s door museumgoudA van The Schoolboys van Marlene Dumas. De Raad wil herhaling voorkomen en pleit daarom voor een strikte naleving van de ‘Leidraad voor het Afstoten van Museale Objecten’ (LAMO). Dit houdt in dat objecten of verzamelingen altijd eerst aan collega-musea moeten worden aangeboden.

MuseumgoudA had zich niet aan deze gedragsregels gehouden en was om economische redenen zonder overleg met collega-musea rechtstreeks naar de veiling gestapt. Vraag is of het bestaan van het museum op het spel stond of dat het Goudse gemeentebestuur oneigenlijke argumenten gebruikte om te bezuinigen. Bij het Rotterdamse Wereldmuseum dreigt hetzelfde, het wil de Afrika-collectie verkopen. Staatssecretaris Zijlstra veroordeelde dat begin september al in kamervragen van SP’er van Dijk.

Zelfregulering lijkt niet te werken omdat musea geen weerstand kunnen bieden aan de druk van overheden die musea dwingen de gedragsregels van de sector te overtreden. Het advies kan niet los worden gezien van de ledenvergadering van de NMV komende maandag. De nieuwe voorzitter van de Raad voor Cultuur Joop Daalmeijer vraagt om een stop aan de uitverkoop zoals museumgoudA die in praktijk bracht. Zijn opmerking dat-ie niks ziet in een royement wijst op gemaakte afspraken in de zin dat museumgoudA zich disciplineert. Onhandig van Daalmeijer is trouwens dat-ie zich daar in de media over uitspreekt omdat-ie er niet over gaat.

Koopt museumgoudA nog een molen van Weissenbruch?

Bovenstaande olieverf op paneel staat te koop bij Christie’s Londen. Op de veiling van ‘Impressionistische en Moderne Kunst’ op 15 november. De Engelstalige titel is ‘Windmill in a polder landscape, near Noorden‘. Het is een voorstudie uit de jaren 1890 van het onderstaande schilderij ‘Workers near a windmill in a Dutch polder landscape, near Noorden’. Beide van Jan Hendrik Weissenbruch (1824-1903).

Onderstaand werk kocht museumgoudA voor € 109.000 op 24 mei 2011 bij Christie’s Amsterdam. Tevens verkocht museumgoudA uit eigen collectie ‘The Schoolboys‘ van Marlene Dumas voor € 1.230.734 op 28 juni 2011 bij Christie’s Londen. Om die reden dreigt museumgoudA deze maand uit de NMV te worden gezet.

Richtprijs van ‘Molen bij Noorden‘ is €8.000-12.000. Vanwege de collectievorming zou het logisch zijn als museumgoudA ook de voorstudie aankocht. Durft een museum dat zegt in financiële nood te verkeren zo’n aankoop aan? Kenners menen dat onderstaande Weissenbruch geen topstuk is en de Arntzenius-collectie niet heeft verrijkt. Naar verluidt waren er betere Weissenbruchs voor minder geld op de markt.

Foto 1: Jan Hendrik Weissenbruch, ‘Windmill in a polder landscape, near Noorden‘, 1890-1900

Foto 2: Jan Hendrik Weissenbruch, ‘Workers near a windmill in a Dutch polder landscape, near Noorden‘, 1890-1900

MuseumgoudA ongeloofwaardig over verkoop The Schoolboys

De Volkskrant bericht dat een particuliere verzamelaar 800.000 euro had geboden aan museumgoudA voor The Schoolboys van Marlene Dumas. Dan had het schilderij in Nederland kunnen blijven. Nu is het verkocht op een veiling bij Christie’s en naar een particulier in Azië verhuisd. Voortaan aan het zicht van het publiek onttrokken. Het was een publiek geheim dat een verzamelaar een marktconforme prijs had geboden. Uitgelekt nieuws hierover kan een reden zijn voor de felle afwijzing door de Nederlandse Museumvereniging (NMV).

Dat directeur Gerard de Kleijn van museumgoudA gedragsregels van de museum- en erfgoedsector bewust heeft overtreden werd hem in de dagen rond de veiling eind juni 2011 niet erg kwalijk genomen. Iedereen besefte dat het voortbestaan van museumgoudA op het spel stond. Op vragen over het Wereldmuseum van SP’er Van Dijk veroordeelde staatssecretaris Zijlstra trouwens het handelen van een gemeente die een museum dwingt de gedragsregels te overtreden. Da’s van toepassing op zowel Gouda als museumgoudA.

Toen echter bekend werd dat De Kleijn het marktconforme aanbod van de particuliere verzamelaar had geweigerd smolt het begrip voor zijn handelen weg. Maar de lokale Goudse politiek en anderen die voor De Kleijn in de bres sprongen wisten dat niet en focusten nog op de opbrengst en het voortbestaan van het museum. Zodat een discussie met twee snelheden ontstond. Hoe dan ook, De Kleijn weigerde een aanbod dat het beste van twee werelden combineerde: een goede opbrengst en het behoud van openbaar kunstbezit.

De Kleijn geeft twee argumenten voor zijn weigering. De opbrengst zou met 800.000 euro niet groter zijn dan het garantiebedrag en de bruikleen zou slechts enkele jaren bedragen. Dat zijn oneigenlijke argumenten. Want in een persbericht van 30 mei 2011 schrijft museumgoudA: ‘Het museum heeft dit werk in 1988 aangekocht voor 16.000 gulden en rekent nu op een opbrengst van euro 800.000′. Evenmin valt in te zien hoe een Nederlandse verzamelaar die aanspreekbaar blijft voor bruiklenen slechter zou zijn dan de verkoop aan een Aziatische particuliere verzamelaar die met zijn nieuwe bezit volledig uit beeld verdwijnt.

Interessant is dat op 20 september 2011 de Goudse cultuurwethouder Daphne Bergmans op raadsvragen van de SP’er van Alphen over de verkoop antwoordde ‘dat museumgoudA enkele grote particuliere verzamelaars [heeft] benaderd om te bezien of er bereidheid was het schilderij aan te kopen en vervolgens in langdurige bruikleen ter beschikking te stellen. Deze bereidheid bleek er niet te zijn’. Dat ontlokte me de toevoeging: ‘Opvallend ontbreekt in haar opsomming de optie dat museumgoudA zelf benaderd is door een derde partij’.

Het feit dat museumgoudA geen musea of particuliere verzamelaars kon vinden benadrukt dat het niet serieus naar kopers heeft gezocht. Ook Marlene Dumas en galeriehouder Paul Andriesse met hun netwerk aan belangstellende kopers waren door museumgoudA of een derde partij die voor het museum de boer op ging niet van de voorgenomen verkoop op de hoogte gesteld. Achteraf waren ze hier vol onbegrip over.

Er zijn nog veel vragen naar het handelen van De Kleijn. Zijn uitleg sinds mei 2011 over de verkoop van The Schoolboys is verre van consistent en stelt-ie steeds bij. Gemeente Gouda zal hem niet kritisch aanspreken. Of een gemeenteraad. Of een Raad van Toezicht van het museum. Op de NMV en staatssecretaris Zijlstra na spreekt geen enkele instantie De Kleijn kritisch aan. Maar deze kunnen hem bestuurlijk weer niet aanpakken.

De echte reden dat De Kleijn het marktconforme aanbod van de particuliere verzamelaar niet accepteerde lijkt te zijn dat-ie het niet kon accepteren omdat-ie voortijdig vergaande afspraken had gemaakt met Christie’s Londen. In het pakket paste in mei de aankoop van een Weissenbruch bij Christie’s Amsterdam voor 109.000 euro. Volgens kenners zeker geen kernstuk van de collectie. Een onverklaarbare actie van een museum dat beweert dat het water tot aan de lippen gestegen is en zegt elke cent nodig te hebben voor het voortbestaan.

Foto: St Martin&39s School for Boys Blazer Navy; prijs vanaf 90 pond bij John Lewis