Dit stukje verscheen eerder op George Knight Kort op 9 maart 2013. Licht gewijzigd.
Bata schoenenwinkel, september 1953 door Ben van Meerendonk. Credits: collectie IISG.
Wat zien we? Overduidelijk een schoenenwinkel uit voorbije tijden. Huiden van een krokodil, tijger en schildpad sieren de muur. Schoenen staan centraal op de toontafel. Leegte valt op. Schaarste van 1953 in een winkel van Bata.
Bata is een Tsjechisch produkt met Oostenrijks-Hongaarse wortels. Het introduceerde industriële methoden in een sector die het moest hebben van ambachtelijkheid. In 1930 exporteerde Bata de meeste schoenen ter wereld. De Tweede Wereldoorlog gooit roet in het eten.
Calcutta, India, 1954 door Wim Dussel. Credits: collectie IISG.
Bata was voorloper van het globalisme. In reactie beschermden overheden hun nationale schoenenindustrie met maatregelen die Bata de pas afsneden. Maar Bata ging verder dan schoenen en verenigde vele bedrijfstakken in zich. In dat vooruitstrevende Tsjecho-Slowakije van het interbellum. Bata blijft de herinnering aan schoenen in onze winkelstraat.
De 7streper-Daf in Best. Met de tekst: ‘Bata schoenen zijn beter en kosten minder‘.
Schermafbeelding van deel artikel ‘Commercieel directeur Van Gogh Museum weg na conflict‘ van RTL Nieuws, 28 juni 2021.
Gedonder bij het Van Gogh Museum. Algemeen directeur Emilie Gordenker trad in februari 2020 aan en vond dat het museum te commercieel was. Dat blijkt uit onderzoek van RTL Z waarover RTL Nieuws bericht. Ze voerde veranderingen door waarbij het belang van de commerciële dochter Van Gogh Museum Enterprises (VGME) werd afgeschaald. Voormalig directeur Ricardo van Dam van VGME is vanwege de herstructurering vertrokken. Ook andere MT-leden vertrokken, maar Gordenker ontkent dat dat een gevolg is van de herstructurering.
Dit conflict viel te verwachten. Het Van Gogh Museum liet zich de afgelopen jaren kennen als de hoer van de Nederlandse museumsector die zich voor veel geld verkocht. Dat was onprettig om te zien.
In september 2020 twijfelde ik over de koers van Gordenker en schreef in een commentaar het volgende:
'Wat is er aan de hand met de marketing (buying & merchandise, logistiek, retail, wholesale, licenties, e-commerce en new business) van het Van Gogh Museum? Dat lijkt alle terughoudendheid verloren te hebben, de kant van de commercie te hebben gekozen en zo het museum overgeleverd te hebben aan de meest biedende. Is dat in de geest van Vincent van Gogh? Of dat iets te maken heeft met een verschoven evenwicht in de directie waar Emilie Gordenker sinds 1 februari 2020 directeur is roept deze ontwikkeling op. Hoewel het commerciële denken al langere tijd in het managementteam vertegenwoordigd is. Ricardo van Dam is sinds 1 april 2017 directeur Van Gogh Museum Enterprises en heeft het vak geleerd op Schiphol met opdrachten op het gebied van commercie en businessmodellen'.
Ik was te ongeduldig. In september 2020 had Gordenker de machtsstrijd met Van Dam nog niet beslist. Ze zat er toen nog middenin. Zo’n machtsstrijd is taai en kan lang duren als medewerkers zich juridisch ingraven. Naar verluidt is de strijd pas begin 2021 beslist met het vertrek van Van Dam. RTL Nieuws zegt daarover: ‘Toen hij een beëindigingsvoorstel niet accepteerde, stapte het museum naar de rechter om hem te ontslaan’. Dat is uiteindelijk gebeurd.
Het was schaamteloos commercieel wat het van Gogh Museum de laatste jaren deed door relaties met bedrijven te zoeken die geen inhoudelijke relatie met Van Gogh hadden. Het Van Gogh Museum lanceerde in 2018 samen met het van oorsprong Californische Vans schoenen en een kledinglijn. En er zijn meer voorbeelden. In een commentaar van augustus 2018 zei ik daarover het volgende:
Het museum heeft de afdeling ‘Van Gogh Museum Enterprises’ die samen met bedrijven ‘branded producten’ ontwikkelt die zijn geïnspireerd op Van Goghs werk. Vans Global Marketing Manager Samantha Goretski verwoordt het in het filmpje vanuit Vans’ perspectief: ‘unfolding art as a fundamental vehicle for creative exploration’. Kunst ontplooien als fundamenteel middel voor creatieve verkenning. Het museum laat zich deze holle marketingtaal aanleunen.
Herstructering binnen een museum geeft altijd gedonder. Teleurgestelde medewerkers die dreigen ontslagen te worden weten altijd wel een nieuwsmedium te vinden die hun grieven en visie in de publiciteit weergeeft. Het bericht van RTL Nieuws zet de toon door directeur Gordenker af te schilderen als een potentaat door wie het hele MT zou zijn vertrokken. Gordenker ontkent dat.
In dit geval lijkt het gelijk echter ondubbelzinnig aan de kant van directeur Gordenker te liggen. Of ze de luxe had om tactisch te handelen om de commerciële poot VGME en Ricardo van Dam te breken die een machtspositie binnen het museum had verworven valt van een afstand lastig in te schatten. Hopelijk kan met het afschalen van het commerciële streven van het museum het aanzien van het museum weer op een hoger niveau worden getild.
Schaamteloze commercie zoals het Van Gogh Museum die bedreef zou voor geen enkel serieus kunstmuseum een aannemelijke optie moeten zijn. Maar niet alle museumdirecteuren doorzien dat. Ze laten zich verblinden door het geld dat zo’n commerciële afdeling binnenharkt. Maar daarmee verkoopt een museum zijn ziel.
Het Van Gogh Museum heeft samen met het van oorsprong Californische Vans schoenen en een kledinglijn gelanceerd. Zakelijk leider van het museum Adriaan Dönszelmann zegt erover erg blij te zijn: ‘We zijn erg blij met de samenwerking tussen Vans en het Van Gogh Museum, omdat het project nauw aansluit bij onze missie om het leven en werk van Vincent van Gogh toegankelijk te maken voor zoveel mogelijk mensen om hen te verrijken en te inspireren.’ De claim is dat kleding en schoenen van Vans eraan meehelpen om via Van Goghs werk mensen te verrijken en te inspireren. De winst uit dit project ‘komt ten goede aan het behoud en het beheer van het nalatenschap van Vincent van Gogh en de kunst van zijn tijd’. Het museum heeft de afdeling ‘Van Gogh Museum Enterprises’ die samen met bedrijven ‘branded producten’ ontwikkelt die zijn geïnspireerd op Van Goghs werk. Vans Global Marketing Manager Samantha Goretski verwoordt het in het filmpje vanuit Vans’ perspectief: ‘unfolding art as a fundamental vehicle for creative exploration’. Kunst ontplooien als fundamenteel middel voor creatieve verkenning. Het museum laat zich deze holle marketingtaal aanleunen.
In Utrecht werd de Parkinson-patiënt Peter Schaap door de politie uit de bus gezet omdat hij er wegens zijn speciale schoenen verdacht zou uitzien. Ze dienen om loopstoornissen te voorkomen of verminderen. Hem werd zelf niets gevraagd. Schaap vindt dat hij met zijn schoenen geen bedreiging voor de samenleving vormt.
Waar duidt het ingrijpen van burgers, medewerkers van het Utrechtse vervoersbedrijf U-OV en de Utrechtse politie op? Neemt de angst voor terrorisme zulke absurde vormen aan dat iemand met het profiel van een Parkinson-patiënt nu ook al als verdachte wordt aangemerkt? Of staat het ingrijpen voor het steeds minder tolereren van personen die anders zijn? Het antwoord van de Utrechtse politie om agenten in te lichten over de schoenen van Peter geeft aan dat dit vragen is om het signaleren van de volgende afwijking van de norm.
Een affiche van vrouwentegenislamiseringdat gelieerd is aan het Vlaams Belang. Filip de Winter kondigt het aan in een tweet. Een eerdere affiche met schoenen van het merk Louboutin -met rode zool- werd door de Rechtbank van koophandel in Antwerpen verboden na een klacht van het Franse schoenenmerk, aldus deredactie.be.Nu een affiche met een gele zool. Vlaams Belang-politica Anke Van dermeersch staat model.
Volgens de Vrouwen tegen islamisering bestaat er een oplopende schaal: shariaconform, gematigde islam, provocatie, slet, hoer, verkrachting en steniging. Een merkwaardige opsomming omdat het perspectief wisselt van de georganiseerde islam (shariaconform, gematigde islam) via kwalificaties van vrouwen (slet, hoer) tot wat de vrouwen aangedaan wordt (verkrachting, steniging). Het perspectief van provocatie is dubbel.Wat voor identificatie is dat? De slogan ‘Vrijheid of islam?‘ is veranderd in het opener ‘vrijheid of islam…‘.
Het beeld van de oplopende schaal is in de affiche met de rode zool strakker verbeeld. Bij de gele zool met de schaal die om de knie gaat wordt het rommelig. De blauwe achtergrond oogt wat modderig.
De Vrouwen menen dat de vrouwen het grootste slachtoffer van de islam zijn: ‘De islam is immers fundamenteel vrouwonvriendelijk; de islamitische leer legitimeert geweld tegen vrouwen en schrijft dit zelfs voor. Binnen de islam is de vrouw een minderwaardig wezen, dat op allerlei terreinen wordt achtergesteld op de man.‘ Jammergenoeg lijken ze hierin gelijk te hebben. Hoewel soms de islam iets in de schoenen wordt geschoven dat een cultureel verschijnsel is en niets met religie te maken heeft. Maar juist dan kan men zich afvragen waarom de verschillende verschijningsvormen van de islam het niet meer opnemen voor de vrouwen.
Deze vrouwonvriendelijkheid leidde er voor mij een paar jaar geleden toe dat ik me mentaal afkeerde van deze islam. Zonder me daarmee tegen de islam te verzetten. Want da’s weer een stap verder die ik niet kan zetten om niet in strijd te komen met de vrijheid van godsdienst. Want zolang religieuze instellingen de vrijheid van handelen hebben mogen ze dingen doen die in de ogen van de ander bizar zijn. En dan zijn er naast de islam nog wel meer religies die een kritische affiche verdienen. Dus ook deze affiche heeft een punt. Het wachten is op de tegenaffiche ‘Vrijheid of extremisme…‘. Dat publieke debat laat onze samenleving leven. Godzijdank.
Stel je voor, je bent museumdirecteur. Iedereen kan het worden, er is geen beroepsopleiding voor. Laat staan een diploma voor te behalen. Dus zo onwaarschijnlijk klinkt dat niet. Een secretaresse kan het worden, een metselaar, een leraar of een wetenschapper met de neus in de boeken. Natuurlijk kan zo’n directeur niet alles zelf doen. Maar-ie moet wel zorgen dat het museum schoongemaakt wordt, goed beveiligd is, rekeningen op tijd betaald worden, het achter de schermen geen puinhoop wordt of medewerkers elkaar in de haren vliegen, en er op zaal iets te zien is wat mensen trekt. Een museumdirecteur kan doen alsof-ie het publiek om raad vraagt. Onder de belofte dat uiteenlopende meningen van uiteenlopende mensen over uiteenlopende aspecten tot een eensluidende vormgeving van een tentoonstelling leiden. Raar maar waar. Maar waarom zou een directeur die daartoe is aangesteld niet zelf knopen doorhakken? Marketing maakt meer kapot dan je lief is.
George Knight 
