College Utrecht wil rijksmonument Willibrordkerk verkopen aan conservatief-katholieke Pius X. Staat Utrechtse raad dit toe?

Het is merkwaardig dat een met 8,5 miljoen euro gemeenschapsgeld gerestaureerd neogotisch rijksmonument in het centrum van Utrecht wordt geprivatiseerd. Dus onttrokken wordt aan het algemeen kunstbezit. Hoewel het openbaar toegankelijk blijft, maar wel onder de ideologische voorwaarden die de beoogde koper Priesterbroederschap Sint Pius X stelt. De afweging is of die voorwaarden aanvaardbaar zijn.

Hamvraag is of dit te rijmen valt met de open en tolerante sfeer van Utrecht als vrijzinnige stad waar D66 en GroenLinks de grootste partijen zijn. Het is merkwaardig dat het college geen andere bestemming voor dit monument weet te vinden. Is het wel actief de boer opgegaan? Zijn alle opties goed onderzocht? Hebben de verantwoordelijke wethouder en zijn ambtenaren wel hun best gedaan om de beste bestemming te vinden?

De aanpak van wethouder Kees Geldof (VVD) doet denken aan de exploitatie van landhuis Amelisweerd door de noodlijdende Stichting Museum Oud Amelisweerd. Het toenmalige gemeentebestuur kwam in 2011 door korte consultatie en verkokerd denken bij een exploitant uit -Armando Bureau- die zichzelf aangeboden had. In een vermenging van bestuur, politiek en private stichtingen werd toen niet verder gekeken. Er werd buiten de eigen ambtelijk-bestuurlijke omgeving niet gezocht naar andere exploitanten en nooit is goed onderzocht of nou de beste exploitant voor deze bestemming was gevonden. Hetzelfde lijkt nu opnieuw aan de orde.

Er is ook een verschil want de internationale Priesterbroederschap Sint Pius X is kapitaalkrachtig en weet geld aan te boren in Zwitserland en Frankrijk. Maar de vraag is of zo’n conservatieve koper in het centrum van de stad gewenst is. Het valt te vergelijken met islamitisch-fundamentalistiche stichtingen die in politieke standpunten haaks staan op de rechtsstaat. In steden als Rotterdam worden ze om die reden door de gemeente tegengewerkt om gebouwen te verwerven. Maar het Utrechtse gemeentebestuur ziet geen beletsel om de Priesterbroederschap Sint Pius X die van antisemitisme en Holocaust-ontkenning wordt beschuldigd als koper aan te wijzen. Dit vraagt op zijn minst om nader onderzoek over aard en karakter van de beoogde koper. Zelfs als de moederorganisatie projectmatig op afstand is gezet verandert dat het profiel ervan niet.

De vraag blijft onbeantwoord hoe het mogelijk is dat het gebouw van de St. Willibrordkerk door de gemeente Utrecht wordt verkocht aan een organisatie die geen van de hoofdstromen van de Utrechtse samenleving vertegenwoordigt. De projectmatige koper is de conservatief-katholieke Stichting Sint Jozef (SSJ) die onderdeel is van de Priesterbroederschap Sint Pius X die er weer een heiligdom van wil maken. Dat laatste is de kern.

In een raadsbrief wordt namens wethouder Geldof een voorbehoud gemaakt: ‘De SSJ garandeert in de overeenkomst dat het kerkgebouw gebruikt kan worden, voor zover niet in strijd met het kerkelijk gebruik’ en dan volgen potentiële gebruikers zoals Kerken Kijken Utrecht, Open Monumentendag, Culturele Zondagen en Festival Oude Muziek. Zo’n afspraak die Geldof maakt is vragen om grensgevechten vanwege het ideologische verschil van mening tussen het conservatief-katholieke gedachtengoed van de beoogde koper en de vrijzinnige en wereldse gebruikers van het monument. Het is een compromis waarvan Geldof bij voorbaat weet dat het problemen gaat opleveren. Maar het verschil is dat de Utrechtse raad nu is gewaarschuwd. In mei 2014 kon theatermaker Dries Verhoeven in de St. Willibrordkerk zijn project De Uitvaart realiseren, terwijl dat bij gebruik en eigendom door de Priesterbroederschap Sint Pius X of SSJ naar verwachting onmogelijk wordt. Vraag is of progressieve partijen als D66 of GroenLinks in de Utrechtse raad in kunnen stemmen met het idee een conservatief-katholieke stichting het laatste woord over het gebouw van de St. Willibrordkerk te gunnen.

Foto: Schermafbeelding van deel artikel ‘Pius X neemt ondanks protest Willibrordkerk over’ in DUIC, 6 juni 2017.

Staat Utrechtse raad toe dat Pius X Willibrordkerk koopt?

Een artikel van Gidi Pols in de Volkskrant over de bestemming van de neogotische Willibrordkerk roept de vraag op wat het vrijzinnig-progressieve Utrechtse gemeentebestuur (GroenLinks, VVD, D66 en SP) bezielt om in te stemmen met de verkoop van deze kerk aan een ultra-conservatieve katholieke vereniging Pius X (SSPX). De opzet is dat SSPX de schulden overneemt en zo een meerderheid in de stichting van eigenaren krijgt. En het dus voor het zeggen krijgt. Het is onduidelijk hoe groot het overnamebedrag is, maar het zal liggen rond de 1,65 miljoen euro. Dat is de schuld die resteert bij twee restauratiefondsen. De kerk is sinds 1976 een rijksmonument. Volgens de Volkskrant beslist de gemeenteraad eind juni of de verkoop door kan gaan.

De kerk is nu in gebruik bij vrijwilligersstichting Culturele Evenementen Sint-Willibrordkerk. Deze seculiere monumentenstichting heeft als doel het gebouw als sacrale kerk en monument open te houden. Gebruikers zijn een stichting die culturele evenementen organiseert en het aan de RK-Kerk verbonden apostolaat dat er missen houdt. De kerk werd met 8,5 miljoen euro subsidie van Rijk en Europese Commissie gerestaureerd. De kerk wordt beschouwd als belangrijk cultureel erfgoed. Sinds mei 2016 gebruikt de SSPX de kerk elke zondag voor de eredienst. Maar een heiligdom is het niet. Dat wil SSPX bereiken met de aankoop. In 2014 ontstond ophef over de reeks theatervoorstellingen De Uitvaart van theatermaker Dries Verhoeven. In een persbericht protesteerde gebruiker St. Willibrord Apostolaat tegen de voorstellingen omdat ze ‘ontegenzeggelijk een ontwijdend karakter’ zouden hebben. De voorgenomen verkoop valt niet los te zien van de ophef in 2014. 

Volgens de Volkskrant vrezen de vrijwilligers dat als SSPX het voor het zeggen krijgt het gebouw een gesloten karakter zal krijgen. Het is daarom een overweging voor de Utrechtse raadsleden om goed na te denken over het voorstel van de gemeenteraad voor verkoop aan SSPX. De in het Utrechtse centrum gelegen Willibrordkerk heeft een toeristische en culturele bestemming die bij verkoop aan SSPX onder druk kan komen te staan.

Essentieel is niet dat SSPX een ultra-conservatieve katholieke stroming is die in gewapende vrede met het Vaticaan leeft. Het is niet aan het openbaar bestuur om een onderscheid te maken tussen gematigde en extremistische religieuze stromingen. Het gaat erom dat een culturele bestemming geprivatiseerd dreigt te worden en praktisch onttrokken zal gaan worden aan de publieke ruimte. Het gaat erom of de Utrechtse raadsleden daar mee in willen stemmen. Willen ze hun stad toegankelijk houden of in de verkoop doen aan de hoogste bieder? Volgen ze het college dat redeneert vanuit het economisch belang of kijken ze verder?

Foto: Still uit het videoverslag van ‘Het Enfant Terrible’ door Thorsten Alofs op 22 mei 2014 in de St. Willibrordkerk te Utrecht.

Dries Verhoeven op scherp in ‘De Uitvaart’. Magisch theater in tandeloze tijd

‘Ik geloof in de opstand, de almachtige schepper van revolutie, van al wat pijnlijk maar verlossend is. Ik geloof in het bewapenen van onze tandeloze tijd. Met woorden, met wanorde en wapens. Met molotov cocktails, voor ons mensen, en omwille van ons heil Uit de hemel neergedaald. Want de dood is onverschilligheid.’

Aldus een passage uit de geloofsbelijdenis in een uitvaartplechtigheid die geen uitvaart is, maar in de vorm plechtig oogt omdat het aansluit bij de katholieke rituelen. Het werd uitgesproken door de voorganger in de voorstelling Het Enfant Terrible in de 10-delige reeks De Uitvaart van theatermaker Dries Verhoeven die samen met Jibbe Willems de tekst schreef. Onderdeel van Springfestival in Utrecht die was te zien op 22 mei.

Locatie was de Utrechtse neogotische Willibrordkerk, eigendom van de Sint Willibrordus Stichting. Deze seculiere monumentenstichting heeft als doel om het gebouw als sacrale kerk en monument open te houden. Gebruikers zijn een stichting die culturele evenementen organiseert en het aan de RK-Kerk verbonden apostolaat dat er onder meer missen houdt. Die combinatie van seculier en religieus zorgde eerder deze week voor opschudding bij het apostolaat. In een persbericht protesteerde het bestuur ervan tegen een voorstelling van De Uitvaart en verzocht de reeks af te gelasten: ‘Deze voorstelling had ontegenzeggelijk een ontwijdend karakter. Het bestuur van het Sint Willibrord Apostolaat heeft dan ook besloten dat met onmiddellijke ingang geen eucharistievieringen meer kunnen plaatsvinden in dit kerkgebouw.’ Het apostolaat wil de huur opzeggen om ‘de liturgievieringen in een ander, werkelijk Godshuis’ te hervatten.

Juridisch heeft De Uitvaart niets met het apostolaat te maken omdat het huurt van beide seculiere stichtingen. Dries Verhoeven reageerde met een toelichting aan het apostolaat en andere geïnteresseerden en laat niet na om op de verzwakte positie van de Nederlandse RK-Kerk te wijzen: ‘De restauratie van de Willibrordkerk is een aantal jaren geleden met veel gemeenschapsgeld betaald. De vraag is wie dat gebouw toekomt op momenten dat er geen kerkmissen plaatsvinden. In een tijd waarin het kerkbezoek terugloopt, staat U voor de uitdaging om antwoord te geven op die vraag. Kan het gebouw relevantie hebben ook voor die mensen die Uw geloof niet delen?’ Maar hij meende ook dat de keuze voor een ‘ontwijde’ kerk beter was geweest.

Omdat de grens tussen echt en onecht voor de toeschouwers lastig was te trekken werd Het Enfant Terrible een gedenkwaardige voorstelling. In het nagesprek was de vraag hoe de ‘familie‘ van Enfant Terrible die bestond uit het type krakers en punkers door Verhoeven gestuurd werd. Was de uitroep ‘Revolutie’ tijdens de uitgeleide geregisseerd of niet? En was het de bedoeling dat sommige familieleden de hele tijd door de teksten heenkletsten? Zo ging deze voorstelling niet alleen over de grens tussen secularisme en religie, maar ook over de grenzen aan het theater, de macht van de regisseur, en publiek dat acteur wordt, of andersom.

Voor wie de theaterontwikkelingen sinds de jaren ’60 kent is er niks nieuws onder de zon. Maar toch een oase van bezieling, geestkracht, humor en durf in tijden van herkenning en behoudzucht in de kunsten. Religie en theater hebben gemeenschappelijk dat ze bestaan in het ‘doen alsof’. Ze behagen hun publiek dat ze proberen te binden. Levenslang of voor een avond. De theorie is dat theater uit de rituelen van de religie is voortgekomen. Gisteren kwam Dries Verhoeven thuis. En dat hebben we gemerkt. Vol plezier. Magisch.

Foto’s: Stills uit het videoverslag van ‘Het Enfant Terrible’ door Thorsten Alofs op 22 mei 2014 in de St. Willibrordkerk te Utrecht.

Katholieke kerk verzet zich tegen ontdopen

Volgens een bericht op KLOKK (Kinderlijke Koepel Overleg Kerkelijk Kindermisbruik) verzet de Rooms-Katholieke kerk zich tegen ontdopen. Belangrijk voor degenen die de kerk definitief en compleet de rug willen toekeren. Bijvoorbeeld vanwege het kindermisbruik. Maar ook vanwege het conservatisme, de positie van de vrouw en een paus die tegen condoomgebruik is in het door AIDS geplaagde Afrika.

In Beieren wilde een gescheiden man de doop van zijn dochter ongedaan maken. Hij had een aanklacht tegen de kerk ingediend. Achtergrond was dat zijn voormalige vrouw de dochter in 2010 had laten dopen zonder zijn toestemming. Zijn beroep werd echter bij de rechtbank verworpen. Want die stelt dat de doop tot de interne zaken van de kerk behoort die door een rechter niet getoetst kunnen worden.

Volgens KLOKK loopt in Frankrijk een soortgelijke zaak met een tegengestelde uitspraak. De 71-jarige René LeBouvier werd ooit gedoopt in de katholieke kerk van Fleury, maar in de jaren ’70 viel hij van zijn geloof. In 2000 diende hij een verzoek tot ontdopen in, maar in de papieren die hij van de kerk vervolgens ontving stond alleen dat-ie uitgeschreven was. In 2010 probeerde hij opnieuw om ontdoopt te worden. In oktober 2011 besliste een rechter in zijn voordeel. Het beroep van het bisdom hiertegen loopt nog.

Ontdopen is een nieuwe trend, hoewel deze aarzelend op gang komt. Volgens berichten dienen in België jaarlijks ongeveer 2000 en in Frankrijk 1000 mensen een verzoek tot ontdopen in. Met de afnemende maatschappelijke betekenis van de katholieke kerk is blijkbaar ook de angst verdwenen. Pedofilieschandalen binnen de RK-kerk en de pogingen om ze in de doofpot te stoppen jagen gelovigen naar de uitgang.

Decaan van de School of Canon Law aan de Katholieke Universiteit van Amerika Robert Kaslyn stelt dat iemand nooit ontdoopt kan worden. Want hij redeneert dat een gedoopte door het sacrament voor God is gekenmerkt. Da’s een logische benadering omdat binnen religies regels norm zijn. Des te meer omdat de kerk meewerkt aan uitschrijven is het verzoek om ontdopen niet essentieel. Een betere manier om afstand van de kerk te nemen is het ontkennen dat de rituelen enige waarde hebben. Dan ontdoopt men zichzelf in de ontkenning.

Foto: Kinderdoop in de katholieke kerk