MH17: Net sluit zich tergend langzaam om Russische Federatie

Vandaag presenteerde het JIT de gegevens van het strafrechtelijk onderzoek over het neerhalen van de MH17. In het JIT werken België, Australië, Maleisië en Oekraïne onder leiding van Nederland samen. Hoofdofficier Fred Westerbeke (OM) maakte bekend dat gisteren toestemming is gegeven om het onderzoek tot begin 2018 te verlengen. Dat is nodig omdat de identificatie van de daders nog niet is afgerond. Volgens de onderzoekers zijn er zo’n 100 betrokkenen in beeld die als verdachte of getuige gelinkt kunnen worden aan de schuldvraag.

Het JIT bouwt het onderzoek langzaam op. Sommigen vinden dat het te traag gaat. Het is stellig in wat het weet en stellig in wat het niet kwijt wil: ‘Het Joint Investigation Team (JIT) is ervan overtuigd onomstotelijk bewijs in handen te hebben om vast te kunnen stellen dat vlucht MH-17 op 17 juli 2014 is neergeschoten door een BUK-raket uit de 9M38-serie. Ook de afvuurlocatie kan bewezen worden, aldus het JIT. Het gaat om een landbouwveld bij Pervomaiskyi, dat op dat moment in handen was van separatisten.’ Tevens is de route van het BUK-systeem bekend dat van en naar de afvuurlocatie werd getransporteerd: het kwam uit de Russische Federatie en is er ook weer naar afgevoerd. Het JIT bevestigt de gegevens over de route die onder meer door onderzoekscollectief Bellingcat zijn gepresenteerd, maar gaat verder in de onderbouwing. Naast film- en fotomateriaal maakt het JIT ook gebruik van radargegevens en afgeluisterde telefoongesprekken.

De strategie van het JIT en het Nederlandse kabinet lijkt op omcirkeling van de Russische Federatie zonder dat centraal te stellen. Het stapelt bewijs op bewijs en hoopt zo de zaak steeds sterker te maken. Op welke manier het proces van de schuldigen gevoerd moet worden maakt het JIT afhankelijk van het soort dader. Dat kan internationaal of nationaal georiënteerd zijn, of een tussenvorm ervan.

Naar verwachting zijn nu de binnenlandse critici gerustgesteld die voortdurend met kritiek kwamen op de keuzes die het JIT maakte. De presentatie leek ook als nevendoel te hebben om aan deze critici uit te leggen hoe omvangrijk en complex zo’n onderzoek is. Op dit moment werken er volgens Westerbeke nog steeds zo’n 100 rechercheurs aan deze zaak. De Russische critici zullen niet gerust zijn gesteld. Zij zien dat er weliswaar niet direct naar Russische daders wordt verwezen, maar ze voelen wel dat dat indirect gebeurt.

Opmerkelijk was de hint van Westerbeke dat er een Oekraïense inkeerregeling is voor direct betrokkenen bij het transport en de lancering van de BUK die uit de school willen klappen. Dat duidt erop dat het JIT zich concentreert op Oekraïense betrokkenen bij de identificatie van de daders. Waar dat de betrokkenen uit de Russische Federatie laat die betrokken waren bij de operatie is de vraag. Zoals het ook nog steeds onduidelijk is of het lanceren van de BUK gebeurde door een zelfstandig opererend Russisch legeronderdeel of dat er sprake was van een hybride pro-Russische operatie waarbij Russen en Oekraïeners met elkaar samenwerkten.

Hoe de vandaag gepubliceerde onderzoeksgegevens de relatie met de Russische Federatie beïnvloeden is onduidelijk. Louis Bontes van VNL riep volgens een bericht in De Volkskrant al om zwaardere economische sancties tegen de Russische Federatie en vindt dat de Russische ambassadeur moet worden uitgewezen nu aannemelijk is gemaakt dat de BUK uit de Russische Federatie kwam. Maar een verwijzing naar betrokkenheid van de Russische legertop of het Kremlin is nog niet aangetoond. Hoewel dat wel steeds waarschijnlijker wordt gemaakt in het onderzoek. De politiek moet de bevindingen van het JIT volgen en niet andersom.

Nederland doet er vanaf nu verstandig aan elke amicaliteit met Russische leiders uit te sluiten en diplomatieke contacten tot het noodzakelijke te beperken. Dus geen bierdrinken van de koning meer met president Putin zoals begin 2014 in Sochi gebeurde. Nederlands wisselgeld is de houding over het internationale gasproject Nord Stream II. Waar bedrijven als Shell en Gazprom met de Russische Federatie samenwerken zouden de leden van de Tweede Kamer door een Nederlandse rem op dit project duidelijk kunnen maken dat het ze meer te doen is dan om mooie woorden alleen. De daad moet nu maar eens bij het woord gevoegd worden om de economische en politieke invloed van de Russische Federatie in de EU terug te dringen. Het wordt tijd.

Foto: Peter Koole, ‘Birthday’, 2015. Acryl op canvas.

Problemen met een artikel over de MH17 in De Telegraaf

Hoe komt een gewaardeerde journaliste als Jolande van der Graaf ertoe om bovenstaand artikel te schrijven? De belangen zijn groot. Het onder leiding van het Nederlandse OM staande strafrechtelijke onderzoek naar de daders van het neerschieten van de MH17 door het Joint Investigation Team is in de afrondende fase. Het rapport komt in 2016. Voor de schuldvraag wijzen tot nu toe de meest waarschijnlijke scenario’s naar het Kremlin. Of indirecte betrokkenheid door het leveren van de BUK-raket of directe betrokkenheid door ook het leveren van bedienend personeel. Maar juridisch rondkrijgen vraagt meer zorgvuldigheid dan een journalistiek verhaal. Betrokkenen zorgen voor afleiding door een rookgordijn op te werpen vol valse sporen. Zoals voor- en tegenstanders erkennen is de hedendaagse Russische propaganda van hoge kwaliteit. Trouwens meer dan een massage van de ziel van de nieuwsconsument, maar een onmisbare component van de militaire strijd.

Hoe zorgvuldig en dwingend van logica is het betoog van Van der Graaf? Ze citeert emeritus hoogleraar Theo de Roos als strafrechtdeskundige, maar laat hem niet meer zeggen dan dat het OM goed moet opletten. Of haar claim klopt dat er van alles mis is met het bewijsmateriaal valt dan ook te bezien. Het gaat er eerder om dat er te weinig materiaal bij andere landen opgevraagd zou zijn. Weliswaar probeert CDA-kamerlid Pieter Omtzigt al maandenlang boven water te krijgen wat het belang is van de satellietgegevens, maar zijn kritiek is hoofdzakelijk gericht op de kwaliteit van het Nederlandse strafrechtelijk onderzoek en op de doelmatigheid en de bravoure van de Nederlandse buitenlandse dienst en premier Rutte om die gegevens te bemachtigen. Zijn aandringen heeft ook te maken met de partijverhoudingen tussen coalitie en oppositie. Zijn kamervragen werden door waarnemend kamervoorzitter Khadija Arib (PvdA) niet doorgelaten, aldus Omtzigt in een tweet.

De Graaf raakt in een spagaat als ze de claims van Arthur Brand over de betrokkenheid van voormalig SBU-hoofd Valentyn Nalyvaichenko bij de diefstal van het Westfries Museum gebruikt en daarop haar kaartenhuis bouwt. Maar Nalyvaichenko’s betrokkenheid bij die kunstroof is vooralsnog niet meer dan een verdachtmaking uit een gesprek met Brand evenals de Finse connectie die werd gepubliceerd in het in Moskou verschijnende Oriental Review. Zelfs Brand probeerde zijn beschuldiging van Nalyvaichenko wit te wassen door in een tweet deze verwijzing als ondersteuning voor zijn claim te geven. Zo worden suggesties op suggesties gestapeld, en claims tot bewijs gemaakt. In De Telegraaf wordt het luchtkasteel in een ultieme witwas-operatie als stabiel bouwwerk gepresenteerd. Zij die af willen leiden van de schuldvraag over de MH17 kunnen tevreden zijn.

Feit dat de SBU medewerkers wegens criminele activiteiten uit de organisatie heeft verwijderd gebruikt Van der Graaf als een belastend argument, maar kan evengoed als ontlastend opgevat worden. Dat schetst het gebrek aan urgentie van haar betoog. Het is opmerkelijk dat zij Omtzigt citeert dat er weinig bewijsmateriaal is. Hoe kan Omtzigt specifieke kennis hebben in de details en omstandigheden van een vertrouwelijk justitieel onderzoek dat nog niet afgerond is? Hij kan gelijk hebben met zijn vragen over de beschikbaarstelling van de satelliet- en radargegevens van Oekraïners, Russen en Amerikanen. Maar zoals gezegd gaat dat eerder over de kwaliteit van het onderzoek die Omtzigt ter discussie stelt en de Nederlandse informatiepositie die door minister Koenders en premier Rutte slecht wordt bevochten, dan over de kwaliteit van het bewijsmateriaal.

Foto: Artikel ‘Problemen met bewijzen MH17’ van Jolande van der Graaf in De Telegraaf.