Gekte van het staatshoofd

File photo. Russian President Vladimir Putin arrives for a ceremony marking the promotion of senior officers to higher ranks in the Kremlin in Moscow, Russia, 6 November 2019. [Kremlin pool/EPA/EFE]

Aan erfopvolging kleeft hetzelfde bezwaar als aan dictatorschap. Het is niet hetzelfde, maar er zijn overeenkomsten.

Erfopvolging is de regeling die binnen een monarchie of dynastie geldt dat bij overlijden of aftreden van een heersende monarch de opvolging via de wet onderling wordt geregeld. Dus zonder inspraak van het volk werd toenmalig koningin Juliana opgevolgd door haar oudste dochter Beatrix die op haar beurt werd opgevolgd door haar oudste zoon Willem-Alexander.

Het bezwaar is tweeledig. Het is niet democratisch omdat niet iedereen tot het ambt van staatshoofd kan worden geroepen. Ook kan de troonopvolger incapabel of middelmatig zijn, terwijl aan het belangrijke ambt van staatshoofd hoge eisen gesteld zouden moeten worden.

Hoe dat fout kan gaan tonen allerlei voorbeelden aan. Gekte of incompetentie in de monarchie wordt er kwalijk op als het op de erfopvolger gaat die op een gegeven moment tot staatshoofd wordt benoemd of dicht bij de troon staat en sterke invloed op het staatshoofd heeft. Denk aan Prins Bernhard die nu toch als een charlatan, oplichter en leugenaar wordt gezien. In een normaal, democratisch proces was hij vermoedelijk niet door de screening gekomen.

Presidenten of staatshoofden die te lang bleven zitten zijn niet beter dan incompetente of middelmatige monarchen. President Donald Trump wilde zelfs met illegale middelen zijn vier jaar presidentschap met vier jaar extra oprekken. Dat is hem in 2020 niet gelukt, maar kan hem in 2024 wellicht wel lukken.

Met dictators of autoritaire leiders gaat het er nog slechter aan toe. Denk aan de Sovjet-dictator Stalin die een schrikbewind voerde en miljoenen mensen liet vermoorden of verhongeren of de Chinese leider Mao die ook boven de realiteit verheven was. Of de omhooggevallen korporaal Adolf Hitler die zijn land naar de ondergang voerde. Intellectueel komt dit type leider van ver en blijft dat gebrek aan ontwikkelingen aan hen kleven. Het zullen altijd zwakke sterke mannen zijn. Ze kunnen zichzelf niet overstijgen.

Nu hebben we de Russische leider Vladimir Poetin die sinds 2000 aan de macht is zonder dat het volk hem in eerlijke, open verkiezingen heeft gekozen. Hij had zich daarvoor nooit als opmerkelijk bewezen, behalve manipulatie en ambitie om de top te halen. De consensus is dat hij in zijn eerste jaren redelijk functioneerde en zijn land uit de chaos van de jaren 1990 voerde. Maar zoals bij alle autoritaire leiders komt er dan onherroepelijk een kantelpunt dat de nadelen van zo’n langzittende leider groter worden dan de voordelen. Maar omdat er geen mechanisme bestaat om zo iemand te lozen. gaat het van kwaad tot erger. In vol daglicht.

De invasie van Oekraïne met inzet van overweldigend militair geweld wordt als een daad van gekte gezien. Dat is het kantelpunt van Poetins politieke, intellectuele en psychische ontwikkeling. Wat hij doet is niet alleen in strijd met het internationaal recht, maar ook met realistische politiek die het landsbelang vooropstelt. De Russische Federatie wordt door het huidige leiderschap in het Kremlin niet naar de toekomst gevoerd, maar naar het verleden. De eigen rancune legt hij zijn land op. Maar het is de vraag of dat nog lang gepikt wordt.

Poetin stelt vanuit wrok en vijandschap zijn eigenbelang voorop. Hij is compleet losgezongen van de werkelijkheid. Geholpen door een kliek van meelopers, een propaganda-apparaat dat elke tegenstem laat zwijgen en met misleiding de waarheid verdraait, en een sterke krijgsmacht en geheime dienst die het recht uit de loop van een geweer laten komen. De tegenkrachten die in een samenleving voor redelijkheid, compassie en rechtvaardigheid moeten zorgen zijn uitgeschakeld. Dat is een onheilspellend scenario voor een land dat zich politiek, economisch en mentaal niet weet te ontwikkelen. Maar vanwege de kurk van gas- en olie-inkomsten toch blijft drijven. Zo wordt een land een psychisch niemandsland.

Monarch of president, niet altijd is de laatste geschikter dan een monarch. Feitelijk functioneren langzittende autoritaire leiders met dictatoriale trekjes als Poetin, Xi Jinping of Kim Jong-un door hun politieke macht en maatschappelijke isolatie slechter dan plichtmatige monarchen die op een troon zitten waar ze evenmin als de dictators op zijn gekozen.

Het is de vraag wat de beste regeringsvorm is om deze aberraties van een incompetente monarch of een dictatoriale autoritaire leider te voorkomen. Trump geeft het tegenvoorbeeld, evenals de monarchen die als een relict uit een ver verleden in Europese democratieën ceremonieel staatshoofd zijn. Hoe dan ook, laten we in onze oren knopen dat Poetin en koning Willem-Alexander een positie als staatshoofd innemen die ze in de schoot is geworpen. Dat is vragen om problemen.

Advertentie

Is er een omslag in de promotie van het koningshuis en begint de kritiek door te wegen?

Vele jongeren in Eindhoven zijn kritisch op het koningshuis. Het wordt als onnodig en duur ervaren. De verklaring voor steun wordt zijdelings genoemd: traditie. Gevoegd bij de Oranje-promotie van tientallen jaren verklaart dat wat het is geworden. Ondanks dat wordt het steeds minder populair. Zoals dat ook voor religie en politiek geldt. Vraag is of de steun voor het koningshuis sneller of minder snel afkalft dan die voor die andere instituties die als vanouds in Nederland brede steun ondervonden. Met Koningsdag heeft het allemaal niks te maken, zo blijkt. Dus wie nog twijfelt, dat vieren mag. Of men nu voor of tegen het koningshuis is.

Waarom is er geen breed debat over afschaffing van de monarchie?

Morgen 27 april is het Koningsdag. In de supermarkten is extra bier ingeslagen. De continuïteit en kwaliteit van de Nederlandse monarchie is een mythe. Zoals elke mythe komt het niet overeen met de realiteit. Eeuwenlang is het verhaal bijgeslepen en verdraaid om de natie te bouwen. Zo’n broodjeaapverhaal over Oranje kan desondanks werken. Soms hebben volkeren een leugentje om bestwil nodig om zich te verenigen.

Maar een mythe kan uitgewerkt raken. De positie van Oranje lijkt sterker dan die is. Principieel tegenargument is dat erfopvolging in tegenspraak met de volkssoevereiniteit is. Het is discriminatie dat een burger nooit staatshoofd kan worden. Traditioneel wordt het beeld uitgedragen dat Oranje al eeuwenlang op twee pijlers rust: het grauw en de pluimstrijkers die de kern van de macht trachten te bereiken. De calculerende burger neemt de monarchie op de koop toe en staat er vrij onverschillig tegenover. Op een kleine minderheid na.

Aan de andere kant voert een kleine minderheid campagne tegen de monarchie. Zo zegt blogger Kevin Levie in een opinie-artikel voor Het Parool dat Amsterdam Koningsdag moet afschaffen. Hij hoopt ermee een debat over de afschaffing van de monarchie te starten. Levie geeft als reden dat Amsterdam een progressieve stad is. En: ‘Die monarchie is niet alleen archaïsch en ondemocratisch, maar kost ons jaarlijks ook bakken met geld: 345 miljoen, becijferde het Republikeins Genootschap deze week. (…)  Treurig genoeg wordt juist in het vooruitstrevende Amsterdam jaarlijks ’s lands grootste en meest ontspoorde feestje ter ere van het koningshuis gevierd. Dit feestje wordt (…)  zelden of nooit politiek ter discussie gesteld. Het is hoog tijd om dat wél te doen: want als Amsterdam de eerste stad is die Zwarte Piet in de ban doet, waarom zouden we dan niet ook voorop kunnen lopen in het verwerpen van de achterhaalde monarchie?’ Als inwoner van het niet minder progressieve Utrecht hoop ik dat dit debat ook in de Domstad gevoerd wordt. Met als eerste inzet het afschaffen van Koningsdag zoals die nu gevierd wordt, als opzet naar de afschaffing van de monarchie.

Oranje is geen waakhond, maar een jachthond die zelf in de bossen op wild jaagt. Die de broekriem niet wilde aanhalen, terwijl iedereen gekort werd. De koning weerspiegelt onze tegenstrijdigheid en verdeeldheid. Hij is welvarend en denkt geloofwaardig namens minder daadkrachtigen en sociaal zwakkeren te spreken. Het gaat er niet om dat de koning geen geschikte vent is, maar dat monarchie Nederland steeds slechter past. Omdat er een taboe ligt op het debat erover kan een maatschappelijk debat erover niet plaatsvinden. Dat is jammer.

Constitutionele toetsing doet recht aan het vertrouwen in de integriteit van de Nederlandse rechtspraak, betoogde Femke Halsema in 2002 in haar Initiatiefwet over de toetsing aan de Grondwet. Wellicht is zij de nieuwe burgemeester van Amsterdam. Integriteit is de essentie, de staalconstructie die het gebouw stevigheid biedt. Of een koning, president, komiek of filmster op de troon mag zitten is ondergeschikt. Instituties doen ertoe. Als een natie uit nostalgie of traditie haar cohesie en identiteit denkt te kunnen versterken door Oranje dan moet dat mogelijk zijn. Het helpt niet als een debat erover door de politiek en de gevestigde media wordt geblokkeerd zodat we niet weten wat de Nederlanders werkelijk denken over de afschaffing van de monarchie.

Foto: ‘Picking oranges’, 1902. Collectie: Library of Congress.

Boze droom Donald Trump. Wat kunnen de tegenkrachten doen?

UPDATE 30 mei 2020: Zo’n kleine vier jaar geleden schreef ik onderstaand commentaar. Op één punt zat ik er naast, namelijk het opsluiten van journalisten. Zover is het gelukkig niet gekomen. Het bleef bij muilkorven en beledigen. De meeste media hebben tijdens Trumps presidentschap tamelijk nauwgezet, zorgvuldig en alert verslag gedaan van het handelen van de regering Trump. Dat heeft het venster op de democratie helpen openhouden. Voor de rest was de voorspelling tamelijk juist. Oordeel zelf. Wat Trump in 2020 zou worden kondigde zich in 2016 al aan.

De termijn van de 45ste Amerikaanse president Donald Trump begint op 20 januari 2017 en eindigt 4 jaar later. In een onderzoekje zette hoogleraar geschiedenis John McNeill 11 kenmerken van het fascisme op een rijtje en keek of Trump hieraan voldeed. McNeill kende punten –Benitos– toe en schatte Trump met 26 van de maximaal 44 te behalen Benitos in als semi-fascist. Meer fascist dan elke andere succesvolle Amerikaanse politicus, maar uiteindelijk een amateuristische imitatie van het historische origineel Benito Mussolini.

Het lijkt twee kanten op te kunnen gaan met Trump. Wordt hij een volbloed fascist of democratiseert hij tot een leider die binnen de grondwet opereert? De seinen staan niet gunstig. Hij heeft geen politieke ervaring, heeft weinig kennis van zaken van de wereld, is wantrouwig tegenover deskundigen en heeft een narcistische persoonlijkheid. De weging van Trump verandert als hij president wordt omdat de omstandigheden waaronder hij opereert veranderen. Hij wordt leider van het machtigste land ter wereld met superieure militaire macht.

Ga maar na op welke kenmerken van McNeill Trump hoger kan scoren als hij president is. Kenmerken waarop hij al maximaal scoort vallen buiten de opsomming. Hier volgt de inschatting per kenmerk aan de hand van Trumps verandering van kandidaat tot president: 1) Hyper-nationalisme: van 2 naar 3= +1; 2) Militarisme (ISIS, mogelijk China, Iran): van 2 naar 3= +1; 3) Verheerlijking van geweld en bereidwilligheid dat te gebruiken (strijdgroepen die in Trumps naam de straat op gaan): van 1 naar 2= +1; 4) Fetisjering van de jeugd: blijft 0; 8) Zelf-definitie door oppositie (demoniseren en uitschakelen van tegenstanders): van 3 naar 4= +1; 9) Massamobilisatie en massapartij (gebruik van de GOP): van 2 naar 3= +1;  10) Hiërarchische partijstructuur en zuivering: van 1 naar 4: +3; 11) Theatraliteit (Optreden in openbaar): van 3 naar 4= +1.

De inschatting is afhankelijk van de verwachting of Trump korte metten maakt met de tegenkrachten binnen en buiten de Republikeinse partij. Maar als hij die frontaal aanvalt en dat betrekkelijk ongehinderd kan doen, dan neemt zijn score toe van 26 naar 35 Benitos. En dan komt Trump aardig in de buurt van het voorbeeld Mussolini. Het muilkorven en opsluiten van kritische journalisten zoals in autoritaire landen autoritaire leiders doen (Putin, Erdogan) zal daartoe naar verwachting essentieel zijn om het protest te smoren. Een deel ervan zal ondergronds gaan of uitwijken naar Canada of Europa, maar zo wel aanzienlijk aan invloed inboeten.

Het is heel erg wat de VS wacht. Het zal beginnen zoals elke bezetter begint. Met geleidelijkheid en zand in de ogen strooien van opponenten. Denk aan de Duitsers die Nederland bezetten in 1940. In de eerste jaren floreerde de economie door de oorlogsindustrie waarvan de Nederlanders uiteindelijk zelf de rekening betaalden. De Duitsers gedroegen zich correct. Na een jaar veranderde dat. Naar verwachting zal het eerste jaar 2017 dan ook een aanloopjaar zijn. Verandering van beleid moet voorbereid worden en dat vraagt tijd.

In 2018 zal de fascistische aard van Trump onmiskenbaar aan de oppervlakte komen. Door opsluiting van journalisten, verdere militarisering van de politie, opzijschuiven van rechters en grondwet, het schenden van internationale verdragen en het monddood maken en buiten het politieke bestel plaatsen van progressieve Democraten en gematigde Republikeinen. Tegen het einde van Trumps termijn zullen rellen aan de orde van de dag zijn. Hopelijk ontwaken de VS in januari 2021 uit de boze droom.  Als het zichzelf terugvindt en in meerderheid verenigt achter een redelijk alternatief. Wie dat ook is. Trump leeft dan voort in de Amerikaanse geschiedenis als de afwijking, het afschrikwekkende voorbeeld dat niet gevolgd moet worden. Nooit meer. 

Foto: Winsor McCay, Little Nemo in Slumberland, 1906.

Erdogan lijdt aan politieke overstretch en vertelt moslims zich te vermenigvuldigen

De Turkse president Erdogan maakt zich zorgen over Turkije dat in de toekomst te kampen krijgt met een afnemend inwonertal. Dat is een begrijpelijke zorg en het is meer dan begrijpelijk dat een staatshoofd deze tendens wil keren. Met premies voor grote gezinnen, meer crèches of gunstig vader- en moederschapverlof.

Maar Erdogan kiest de verkeerde weg en toon als hij zegt wat (vrome) moslims moeten doen. Hij is immers geen geestelijke islamitische leider en evenmin een regeringsleider van een islamitische republiek. In theorie is Turkije een seculiere staat. Het is ongepast dat hij de moslims uitzondert en hun vertelt wat ze moeten doen. Ook nog eens in de naam van God, alsof Erdogan de vertegenwoordiger van God op aarde zou zijn en namens Hem of Haar kan spreken. Erdogan ontpopt zich steeds meer tot een kalief die zich almachtig acht.

Ben Carson liegt zijn leven bij elkaar vanwege politieke marketing

Cenk Uygur van The Young Turks gaat in op de vele, vele leugens van Ben Carson. Hij is presidentskandidaat namens de Republikeinse partij en is op dit moment de enige serieuze concurrent van frontrunner Donald Trump. Dat Carson liegt over zijn verleden is één ding, maar waarom hij liegt is interessanter. Uygur maakt aannemelijk dat Carson dat doet om in het verhaal te passen dat zijn conservatieve en evangelische achterban van hem verwacht. Carson presenteert zich als ‘de goede Afro-Amerikaan’ en neemt daartoe een loopje met de waarheid. Maar hoe kan een pathologische leugenaar leiding geven aan het machtigste land van de wereld? Of is het hem alleen te doen om z’n eigen bekendheid en boekverkoop? Hetzelfde verwijt dat ook Trump treft. Deze vastgoedmagnaat zou geen kandidaat zijn om president te worden, maar om zijn zaken te behartigen.

Hoe marketing en het grote geld de Amerikaanse politiek verzieken en mensen tot in hun kern aantast maakt het geval van de pathologische leugenaar Ben Carson duidelijk. Hij volgt niet het scenario van zijn eigen leven, maar dat van een schijnwereld die hem kansrijk maakt. Dat doet politieke marketing met kandidaten die de realiteit van hun eigen leven uit hun duim zuigen met onwaarheden, wonderen en complimenten aan zichzelf om bij de doelgroep in de smaak te vallen. Het is een gok. Of de leugen wordt doorgeprikt of de leugen wordt voor waar aangenomen. Zo wordt politiek een mix van showbizz, ziekteleer, marketing en kansberekening.

WikiLeaks voert Franse publieke opinie met onthullingen ‘Espionnage Élysée’

WikiLeaks pakte op 23 juni uit met onthullingen over het bespioneren door de Amerikanen van de drie laatste Franse presidenten, te weten François Hollande (2012–nu), Nicolas Sarkozy (2007–2012) en Jacques Chirac (1995–2007). In ‘Espionnage Élysée’ geeft WikiLeaks de bijzonderheden, waaronder wat het zelf TOP SECRET rapporten van de NSA noemt. Julian Assange zei in een interview voor het Franse journaal TF1 dat Frankrijk moet doen wat Duitsland naliet toen bleek dat kanselier Merkel werd bespioneerd. Het valt te bezien of dat gebeurt. De correspondent in het filmpje mist het onderscheid tussen economische, militaire, politieke en diplomatieke spionage. De gevoeligheid van het afluisteren van de directe communicatie van presidenten gaat verder dan ’normale’ spionage die altijd tussen landen bestaat. Het is dus meer dan ophef over niets, maar minder dan ophef die tot een breuk leidt. Want dat laatste kunnen Frankrijk en de VS zich niet veroorloven.

Foto: Cartoon WikiLeaks: ‘Au Mo(i)ns, ils pensent qu’on est aussi importants que les Allemands.’ (Ze denken nu in ieder geval dat we net zo belangrijk zijn als de Duitsers).

Petitie: afschaffen monarchie. En een eind aan de erfopvolging

Een petitie die ondersteuning verdient. Er wordt opgeroepen om met terugwerkende kracht vanaf 1945 belasting te heffen over inkomen en vermogen van de Oranjes. Dat kan juridisch niet, maar het debat erover heeft grote symbolische waarde. Hoofdzaak is dat de monarchie wordt afgeschaft en er een einde komt aan de erfopvolging. Want hoewel het staatshoofd steeds meer een ondergeschikte rol vervult -feitelijk een loopjongen van kabinet en bedrijfsleven is geworden- is in de samenleving die van leidinggevenden vele talenten en vaardigheden vraagt het risico toegenomen dat door de erfopvolging een telg van de Oranjes niet van de juiste kwaliteit is. De samenleving ontwikkelt zich en daardoor is de monarchie die meer wil zijn dan franje en operette uit de tijd geraakt. Dat pleit in goed Hollandse traditie voor herinvoering van de republiek.

Foto: Schermafbeelding petitie ‘Afschaffen monarchie’. Tekenen kan hier.

Kan het een beetje minder met de monarchie? Nee, dat kan niet

RTL’s Frits Wester vraagt zich af of de Oranje’s een maatschappelijke antenne hebben. Want de kritiek is dat koning Willem-Alexander en zijn echtgenote die niet hebben. Bij een teruglopende economie moeten velen inleveren, maar degenen met de grootste salarissen niet. Het Nederlandse koningshuis behoort tot de duurste van Europa. Waarom dat zo moet zijn is onduidelijk. Terwijl landen als Spanje of het Verenigd Koninkrijk groter en belangrijker zijn dan Nederland. Een maatschappelijk, laat staan een politiek debat waarom de Nederlandse monarchie zoveel kost komt niet van de grond. Dat alles heeft iets onrechtvaardig. Het is ook wel eerlijk van het staatshoofd dat hij niet net doet alsof hij wel een maatschappelijke antenne zou hebben.

Koning Willem-Alexander is een normale calculerende burger die zich van anderen niets aantrekt. Zeker niet van een slap en verdeeld parlement dat geen vuist durft te maken. De mythe van de monarchie is een mysterie dat de onmacht van het parlement in stand houdt. De kritische toon van RTL steekt voor critici van de monarchie weldadig af tegen de toon van de publieke omroep die doorgaans uitblinkt in Oranje-propaganda.

Foto: Koning Willem-Alexander met Koen Doodeman bij uitreiking Koninklijke Prijs voor Vrije Schilderkunst, 10 oktober 2014.

Vragen over een hek bij Griekse vakantievilla Willem-Alexander

Stel dat Nederland een president als staatshoofd had. Nederland was eerder een republiek. Zouden leden van het kabinet dan ook vinden dat de veiligheid van de president zoveel mocht kosten als de veiligheid van leden van het Koninklijk Huis nu? Waar ligt de grens bij het opvoeren van de kosten die gemaakt dienen te worden voor de veiligheid van koning Willem-Alexander? Waarom kost een hek rond een vakantievilla een half miljoen euro? Niet betaald door de koning. Hebben deze kosten met de mythe en macht van de monarchie te maken?