Propaganda, pracht en praal van Prinsjesdag

Dit is propaganda. Voor de gevestigde orde. Voor de monarchie. Voor de parlementaire democratie. Voor Nederland. We hebben terecht de mond vol over op Nederland gerichte buitenlandse propaganda die ons via (sociale) media zou manipuleren, maar lijken de binnenlandse propaganda te vergeten. Of bewust te negeren.

Propaganda is niet per definitie slecht. Het kan verbinden en motiveren door zin te geven aan rituelen en symbolen. Dat gebeurt hier. Het binnenhof, een militaire kapel en het staatshoofd worden door pracht en praal omlijst. Propaganda is evenmin per definitie goed. Het kan misleiden en het publieke debat eenzijdig sturen zodat een open debat niet tot stand komt omdat het door de opinieleiders bewust wordt geblokkeerd.

Waar ligt de grens van het redelijke en het functionele? Waar gaan eenzijdigheid en vooringenomenheid over de inrichting van Nederland over in ondermijning van Nederland? Dat antwoord is niet zo makkelijk te geven. Wat we hier zien aan groots vertoon is dik aangezet en zal voor vele objectieve beschouwers potsierlijk ogen, maar als het de mythe van een verenigd land onderstreept is het functioneel. Dat de huls van uiterlijk vertoon bestaat is daarom begrijpelijk, maar hoe die wordt gevuld is dat niet. Kritiek moet daarom voorbijgaan aan de ogenschijnlijke lachwekkendheid van de gebeurtenis die afleidt van de oorzaak. Zo heeft de pracht en praal een dubbele betekenis: het bevestigt de gevestigde orde en probeert kritiek niet verder te laten kijken dat dat.

Dus de pijn zit elders. Namelijk in het feit dat het debat over de keuze voor een andere staatsvorm door de macht wordt geblokkeerd. De monarchie verschuilt zich achter het schild van het politieke bestel van de parlementaire democratie die brede steun geniet. De kracht van de verbinding wordt nu onterecht bij de monarchie gelegd, terwijl er alternatieven zijn die hetzelfde resultaat en filmpje zouden opleveren. Dat we als Nederlanders de keuze voor het staatshoofd niet openlijk kunnen debatteren is een gevolg van propaganda.

Om de knoop te ontwarren moeten we ons de vraag stellen wie zich met welk belang achter wie verschuilt. Want als de monarchie zich probeert te legitimeren op de schouders en achter de rug van de parlementaire democratie, dan is die bekrachtiging oppervlakkig en cosmetisch. Dan krijgt de pracht en praal die al twee betekenissen had, namelijk de bevestiging van de gevestigde orde en afleiding voor fundamentele kritiek er een derde betekenis bij: de gijzeling door de monarchie van het parlementaire bestel. Vermoedelijk lopen de drie betekenissen door elkaar heen en zorgen ze voor een stevig model waarbij de belangen zijn uitgeruild.

Kan het een beetje minder met de monarchie? Nee, dat kan niet

RTL’s Frits Wester vraagt zich af of de Oranje’s een maatschappelijke antenne hebben. Want de kritiek is dat koning Willem-Alexander en zijn echtgenote die niet hebben. Bij een teruglopende economie moeten velen inleveren, maar degenen met de grootste salarissen niet. Het Nederlandse koningshuis behoort tot de duurste van Europa. Waarom dat zo moet zijn is onduidelijk. Terwijl landen als Spanje of het Verenigd Koninkrijk groter en belangrijker zijn dan Nederland. Een maatschappelijk, laat staan een politiek debat waarom de Nederlandse monarchie zoveel kost komt niet van de grond. Dat alles heeft iets onrechtvaardig. Het is ook wel eerlijk van het staatshoofd dat hij niet net doet alsof hij wel een maatschappelijke antenne zou hebben.

Koning Willem-Alexander is een normale calculerende burger die zich van anderen niets aantrekt. Zeker niet van een slap en verdeeld parlement dat geen vuist durft te maken. De mythe van de monarchie is een mysterie dat de onmacht van het parlement in stand houdt. De kritische toon van RTL steekt voor critici van de monarchie weldadig af tegen de toon van de publieke omroep die doorgaans uitblinkt in Oranje-propaganda.

Foto: Koning Willem-Alexander met Koen Doodeman bij uitreiking Koninklijke Prijs voor Vrije Schilderkunst, 10 oktober 2014.

Waarom is de Nederlandse monarchie zo duur?

Update 24 april 2018: Onderzoeker René Zwaap heeft voor ‘De Republikein, tijdschrift voor de betrokken burger’, uitgevoerd in opdracht van het Republikeins Genootschap uitgezocht wat de werkelijke kosten van het Nederlands koningshuis zijn. Hij komt in een rapport tot een bedrag van 345,5 miljoen euro. Zwaap beredeneert dat de Nederlandse monarchie relatief de duurste van Europa is. Ter vergelijking: De Zwitserse president kost minder dan een half miljoen euro per jaar. De overgang naar het Zwitserse systeem zou de Nederlandse belastingbetaler volgens Zwaap een bezuiniging van 345 miljoen euro opleveren. 

In het Verenigd Koninkrijk klinkt kritiek op de uitgaven van het koninklijk huis en het handhaven van pracht en praal –‘pomp and circumstance‘- dat bij een voorbije periode hoort. En bij een wereldrijk dat niet meer bestaat. Terwijl iedereen moet inleveren om het tekort beneden de 3% te brengen krijgt de koningin een 15% opslag van 5 miljoen pond. Zo’n 6 miljoen euro. Dit is in conflict met de uitspraak van koningin Elisabeth in haar troonrede dat de regering Cameron-Clegg werkt aan de bevordering van een rechtvaardige samenleving om de hard werkenden te belonen. Naast de beveiligingskosten en gederfde belastinginkomsten wegens vrijstellingen kost het koninklijk huis de Britse belastingbetaler 36,1 miljoen pond. Zo’n 43 miljoen euro.

Het commentaar slaat de plank mis als het suggereert dat de Britse situatie uniek is en dat elders in Europa de ‘Royals‘ onder druk van de publieke opinie hebben ingeleverd. Zoals in Spanje. Hierbij vergeet het Nederland. Uit berekeningen blijkt dat het Nederlandse koningshuis de belastingbetaler min of meer hetzelfde kost als het al zo als verkwistend bevonden Britse koningshuis. De totale overheidssteun voor de Oranjes bedraagt 40 miljoen euro per jaar. Ook in Nederland nemen de uitgaven voor het koninklijk huis toe. Het ontworstelt zich aan de verplichting om de broekriem aan te halen. Daarnaast is het Verenigd Koninkrijk diverser, groter en belangrijker dan Nederland en telt het meer dan 3,5 keer zoveel inwoners (17 tegenover 62,5 miljoen).

In het interview van Mariëlle Tweebeeke en Rick Nieman dat toen nog prins Willem-Alexander samen met zijn vrouw gaf merkte hij op dat-ie wil inleveren op zijn persoonlijk inkomen als hem dat gevraagd wordt, maar dat-ie dan mogelijk personeel moet ontslaan. Hiermee gaf Willem-Alexander een verkeerde voorstelling van zaken omdat personeelskosten onder een andere post vallen. Het staat buiten zijn persoonlijk inkomen.

Voor de Britse situatie kan nog beredeneerd worden dat de pracht en praal van de paleizen, muziekkorpsen en de aflossing van de wacht het toerisme bevorderen. Zodat er wat pence terugstromen naar de schatkist. Dat effect ontbreekt in Nederland waar het koninklijk huis veel minder zichtbaar is. Op een koningsdag na die een averechts effect heeft omdat op die dag de economie stilvalt. En de Windsors onderhouden vakantiewoningen binnen en niet buiten hun landsgrenzen. Een en ander roept de vraag op waarom het ‘egalitaire‘ en zichzelf maatschappelijk betrokken noemende Nederlandse koningshuis de belastingbetaler hetzelfde moet kosten als het als verspillend bevonden Britse koningshuis. In het neutraliseren van kritiek zijn de Oranjes onbetaalbaar.

Foto: Koning Willem-Alexander met echtgenote: als droom voor ons land.