Gedachte bij de foto ‘Easter ritual’ (1959)

George Brich, Easter ritual, 1959. Collectie: Valley Times Collection.

Als je een rol speelt, dan moet je erin geloven. Anders wordt het niks. Dat geldt voor alles in het leven. Het is een kwestie van geloofwaardigheid. Of in dramatische termen gezegd, vraisemblance. De rol kan niet overeenkomen met de waarheid, maar dient er wel sterk op te lijken. De speler moet zich inspannen om de waarheid van het ritueel te benaderen. Zonder zich af te laten leiden.

De deelnemer wisselt het Individualisme tijdelijk in voor een hoger doel. Juist dat maakt iemand tot speler. Dat is de afspraak van drama waar spelers en toeschouwers zich aan onderwerpen. Ze doen alsof ze niet doen alsof. Dat is de noodzakelijke voorwaarde voor doen alsof.

Rituelen in godsdienst, theater, performance kunst, openbare optredens of wat dan ook zijn geformaliseerd in afgezaagde vormen. Dat dient het gemak en de verwachting van spelers en toeschouwers. Ze stappen in een model dat zich door herhaling in de tijd bewezen heeft.

Dat is deel van de maatschappelijke orde die op zijn beurt ook een afspraak is die dit zowel mogelijk maakt als er door versterkt wordt. Daarom is de macht zo dol op rituelen. Hoe autoritairder de macht, hoe meer de protagonisten ervan belang hechten aan rituelen.

Parades, massabijeenkomsten en samenwerking met godsdiensten met hun traditie van rituelen en hun steun onder de lokale bevolking die tegen een tegenprestatie worden ’uitgeleend’ aan de lokale dictator of autoritaire leider zijn hiervan het symbool.

De foto toont een paasritueel van een Oosters-orthodoxe kerk in Los Angeles, 1959. Het bijschrift zegt (vertaald): ‘Kerkenraadsleden van St. Innocent Eastern Orthodox Church in Encino, 5501 Newcastle Ave., tonen de begrafenis van Christus, die vanavond zijn hoogtepunt zal bereiken in de opstandingsdiensten voor leden van de oosters-orthodoxe kerken. Met pope Sergei A. Glagolev, rector, van links, zijn George Vag, Edward Sutyak, Stephen Kosct en Nicholas T. Geeza. Mannen houden ‘het opwindlaken’ of de lijkwade van Christus vast. De lijkwade wordt van de kist verwijderd en de verduisterde kerk wordt verlicht nadat woorden, ‘Christus is opgestaan’, zijn gesproken.”‘

De drie middelste mannen Edward Sutyak, Stephen Kosct en Nicholas T. Geeza loeren naar fotograaf Brich. Ze laten zich afleiden van het ritueel dat ze uitvoeren. Waarschijnlijk is het een eer dat zij daarvoor zijn uitgekozen. Het is wellicht te veel gezegd dat ze zich betrapt voelen en twijfelen over de handeling die ze verrichten, maar ze laten evenmin zien dat ze er ondubbelzinnig in geloven.

Spanning stijgt als Barr-versie van Mueller-rapport op punt van verschijnen staat. Pro-Trump ‘spin’ beproeft de media

Drie weken geleden gaf minister van Justitie William Barr in een brief zijn samenvatting van het Mueller-rapport. Als neerslag van een bijna tweejarig onderzoek. Vele media hadden niet gelijk door dat Barr hiermee partijpolitiek bedreef en het zijn opzet was om president Trump zomin mogelijk schade te laten leiden door het denkelijk schadelijke Mueller-rapport. Ze trapten bijna collectief in dat opzetje, en willen achteraf slechts halfhartig toegeven dat ze gebrekkig verslag hebben gedaan van de Barr-samenvatting. Vandaag wordt Barrs versie van het Mueller-rapport gepubliceerd. Omdat niemand het rapport gelezen heeft is het gissen wat het wordt. Vermoedelijk zijn de gevoelige passages afgelakt door Barr. Opnieuw: om Trump te beschermen.

Voor verschijning vanmiddag om 17.00 of 18.00 uur Nederlandse tijd geeft Barr een ‘persconferentie’ over de publicatie om 15.30 uur Nederlandse tijd. Trump volgt wellicht daarna met een ‘persconferentie’, maar dat is op dit moment nog onzeker. Barr geeft geen echte persconferentie, maar een publiciteitsshow omdat het rapport pas achteraf verschijnt en media er Barr niet naar kunnen vragen. Het is ’spin’ om de nieuwscyclus naar de hand te zetten. Komend weekend is het Pasen en aanstaande week is het Congres met reces. Dat betekent dat Barr en Trump als ze het handig spelen een voorsprong van 10 dagen hebben om het nieuws naar hun hand te zetten en te domineren. De Democratische voorzitter van het Huis Nancy Pelosi is in Europa. Democratische afgevaardigden zijn afgereisd naar hun thuisbasis. Washington DC ligt zo goed als stil.

Voorzitter Jerrold Nadler van de Huiscommissie voor Justitie probeert tegen beter weten Barrs publicitaire ‘spin’ ten gunste van Trump te beantwoorden. Hij slaagt daar vooralsnog onvoldoende in als hij zegt dat hij komende dagen de tijd zal nemen om zorgvuldig Barrs versie van het Mueller-rapport te lezen. Het tekent de machteloosheid en het zoeken naar het gepaste antwoord van de Democraten die in Barr niet een onpartijdige minister van Justitie tegenover zich hebben die de rechtsstaat en het landsbelang vooropzet, maar een eenzijdige partijpoliticus die het ministerie van Justitie als een maffia consigliere voor Trump heeft gekaapt.

Metro op stadssafari: ‘Dooft het christelijke geloof uit in Nederland?’

Het is voor een nieuwsmedium lastig om de juiste toon te vinden over ontkerkelijking. Hoewel een kleine meerderheid van Nederlanders zich niet meer geïnspireerd voelt door godsdienst en dat percentage jaarlijks toeneemt, laat nog steeds een grote minderheid zich wel inspireren door godsdienst. Het religieuze glas is zowel halfvol als halfleeg. Van twee kanten wordt te makkelijk gedacht. Zowel, door de jongeren die op straat worden aangesproken en uitsluitend vanuit hun eigen achtergrond redeneren als door de vertegenwoordigster van de christelijke studentenvereniging. Ze adviseert om ‘maar een beetje te bidden’ en dan zal het ‘gevoel’ vanzelf komen. Dat klinkt tamelijk wanhopig. Haar misverstand is dat ze meent dat het geloof de basis is voor de beste normen en waarden. Maar dat is nog maar helemaal de vraag. Als godsdienst al in pure vorm wordt opgediend, wat niet altijd gebeurt, is het ook de basis voor slechte normen en waarden. Zoals uitsluiting, verkettering en bestrijding van andersdenkenden. Of het ‘dubbele gebruik’ dat politici of pedofiele priesters ervan maken. Een onlosmakelijk aspect van godsdienst is dat het de gelegenheid is die de dief maakt. Wat Metro laat liggen is de kanttekening dat een meerderheid van Nederlanders buiten godsdienst normen en waarden vindt die niet per definitie minder goed zijn. Ze zijn alleen anders en mogelijk zelfs beter bij de tijd.

Petitie ‘Stop The Passion in Nunspeet’ stemt tot nadenken

Leden van de verschillende kerken uit Nunspeet en Elspeet vinden de opvoering van The Passion op 23 maart 2018 in Nunspeet godslasterlijk. De vertelling gaat over de laatste uren van het in het christendom belangrijkste hoofdpersoon Jezus Christus. De kerkleden vinden dat van hun geloof een publieksevenement wordt gemaakt. The Passion is een co-productie van de christelijke omroepen KRO-NCRV en EO. Het is meer dan de registratie en uitzending van het drama en omvat ook activiteiten waar mensen zich voor aan kunnen melden op de website. Op de website wordt als motief voor de productie gegeven: ‘The Passion is bij uitstek geschikt om een breed niet-christelijk publiek te bereiken met het lijdensverhaal van Jezus’.

De kerkleden in Nunspeet en Elspeet zijn dus niet de doelgroep waar The Passion voor wordt gemaakt. Dat is een breed niet-christelijk publiek dat in contact wordt gebracht met een lijdensverhaal van Jezus dat het wellicht niet of onvolledig kent. Om dat brede publiek te bereiken wordt de vertelling opgeleukt met Nederlandstalige popmuziek en niet met christelijke songs. Zogenaamde BN’ers spelen de rollen.

The Passion is een hybride evenement. Het zit tussen twee stoelen in. Tussen christendom en niet-christendom. Tussen een gelovig en een niet-gelovig publiek. Tussen respect voor een religieus verhaal en godslastering. Tussen popularisering of zelfs vulgarisering van een van de belangrijkste verhalen van het christendom en een terughoudende opstelling die dat verhaal behoedzaam en zonder ketelmuziek behandelt.

De focus van The Passion is niet gericht op degenen aan de uiterste kanten van het levensbeschouwelijke spectrum. Zoals de opstellers van deze petitie of degenen die niets met godsdienst te maken willen hebben. Beide groepen zullen elkaar kunnen vinden in de afwijzing van The Passion. Het is een manier van prediking en evangelisatie die gericht is op een breed publiek dat cultureel, maar religieus geen verwantschap met het christendom heeft. The Passion is marketing en het uitventen van een religieuze boodschap. Niet zozeer om zieltjes te winnen voor de christelijke kerken, maar voor beide christelijke omroepen. The Passion is handel.

Foto: Schermafbeelding van deel petitie ‘Stop The Passion in Nunspeet’ op petities.nl.

Pasen. Twee foto’s van een gezin met een geheim: 1963-1965

Een foto van Henk Hilterman uit het Geheugen van Nederland. ‘Pasen. Gezin gaat aan gedekte tafel voor het paasontbijt met o. a. paasbrood en geverfde paaseieren’ zo heet het. Met de toevoeging ‘Nederland, 1963. Studio-opname.’ De volgende foto die op de kleurcorrectie van groen naar bruin en de spiegeling na zeer, zeer sterk op de vorige lijkt heeft een andere titel: ‘Paasontbijt. Gezin staat op het punt aan tafel te gaan, moeder komt met de theepot, de kinderen bekijken het mandje met gekleurde paaseieren.’ Met de toevoeging ‘1965’. Geen woord over het paasbrood. Opvallend dat er twee jaar zit tussen de opname van twee identieke foto’s. Meesterlijk zo’n reconstructie. Fotografie legt vast en iemand plakt er een onderschrift (‘caption’) aan vast. Wat doet overigens de lamp naast vader op de onderste foto? Is dat het geheim van dit gezinstafereel?

Foto 1: Henk Hilterman, ‘Pasen. Gezin gaat aan gedekte tafel voor het paasontbijt met o. a. paasbrood en geverfde paaseieren. Nederland, 1963. Studio-opname.’ Collectie: ‘Fotografen De Spaarnestad’.

Foto 2: Henk Hilterman, ‘Paasontbijt. Gezin staat op het punt aan tafel te gaan, moeder komt met de theepot, de kinderen bekijken het mandje met gekleurde paaseieren. 1965.’ Collectie: ‘Fotografen De Spaarnestad‘

Religieuze organisaties moeten zich niet laten gijzelen door politiek. Deense populisten eigenen zich het christendom toe

Martin Henriksen van de Deense Volkspartij (Dansk Folkeparti) eist dat immigranten Kerstmis en Pasen vieren om zichzelf Deens te kunnen noemen. Er stak een golf van kritiek op. Het is de politieke strijd om de vraag wat Deensheid is. Aanleiding voor de uitspraak was het debat in het parlement over de veelomstreden vraag wat het inhoudt om Deens te zijn. Is de eis van Henriksen realistisch, is Deensheid wel te toetsen en vooral, is de Deense nationale identiteit niet eerder de vrijheid om het eigen gedachtengoed te kiezen?

Vertaald naar Nederland is het niet ondenkbeeldig dat de zogenaamde rechts-populistische partijen met soortgelijke eisen komen over het Nederlanderschap. Het sluit aan bij het opkalefateren van het idee van nationalisme, christendom en witte suprematie dat door traditionalisten als een eigenheid van landen wordt voorgesteld. De presidenten Putin en Trump hebben deze nieuw uitgevonden traditionele trits tot kern van hun beleid gemaakt. Het nadeel ervan is dat het anderen uitsluit, zeg maar de regenboog-coalitie van atheïsten, moslims, zwarten, seksueel ‘anders geaarden’ en iedereen met een ander land van herkomst.

Interessant in dat gesloten wereldbeeld van christendom, nationale eigenheid en witte suprematie is hoe rekkelijke christenen -die zich hard maken voor immigranten- reageren als hun geloof door politieke leiders dreigt te worden gekaapt. Een voorbeeld geeft de islam die in vele landen wordt misbruikt door politici. Maar zoals die gijzeling in landen als Saoedi-Arabië, Iran of Pakistan de islam politiseert en corrumpeert, dreigt dat gevaar in Denemarken, de VS of de Russische Federatie met het christendom. Het is te laat en te weinig als gelovigen en kerkleiders met kritiek komen als hun geloof al is gekaapt en besmeurd door de politiek.

Het is verleidelijk voor leiders van religieuze organisaties om aan te schurken tegen de wereldlijke macht. Vaak trekken fiscale voordelen of een staatsprogramma van kerkbouw de geestelijke leiders over de drempel. Of individuele zelfverrijking. Soms gebeurt dat onder dwang, soms vrijwillig uit opportunisme. Maar het is een knellende omarming waarin de religieuze leiders vervolgens terechtkomen. Altijd verliezen ze de zeggenschap over hun organisatie. Ze moeten dansen naar de pijpen van de wereldlijke macht en lopen de kans een hellend vlak opgetrokken te worden. Zodat ze normen en waarden moeten billijken die strijdig zijn met die van hun geloof. Religieuze leiders worden zo een lege huls en zijn dan nog alleen in vorm vertegenwoordigers van de gelovigen. Die beseffen mogelijk door de politieke situatie dat ze door de geestelijke en wereldlijke macht voor de gek worden gehouden, maar omdat de religieuze markt gesloten is hebben ze geen alternatief om hun heil elders te zoeken. Dat besef verstevigt de positie van de politieke leiders die zo’n religie kapen.

Politieke partijen pakken graag bouwstenen uit de knutseldoos als het in hun belang is. Dat is niet per definitie verkeerd. Kiezers begrijpen dat spel en doorzien die eenzijdigheid en eigenbaat van partijen. Het vertrouwen in politici is laag en de verwachtingen eveneens. Partijen gaan pas ontoelaatbaar een grens over als ze bouwstenen uit de knutseldoos van anderen pakken en doen alsof die uit de eigen knutseldoos komen. Dan verliezen religie, kunst of wetenschap hun functie en worden ze tot vehikel van politiek gemaakt. Dat is ongewenst omdat het tot een versimpeling en versmalling van de samenleving leidt en keuzevrijheid inperkt.

Foto: Schermafbeelding van deel artikel ”Immigrants must celebrate Christmas to be Danish’: DPP’ in The Local, 17 februari 2017.

Peinzen met Pasen, de passie en Pasolini. Bestaat er nog verschil tussen hoge en lage kunst?

Een fragment uit de film ‘Het evangelie volgens Matteüs’ (1964) van de Italiaanse regisseur Pier Paolo Pasolini. Een communist en atheïst. Naar verluidt kreeg de film bij vertoning in het Vaticaan een applaus van 40 minuten van de rooms-katholieke kerkleiders. Elk tijdperk en publiek verdient een eigen lijdensverhaal. Met harde zwart-wit tonen en een soundtrack met muziek van onder meer Bach en Mozart. Of met versoaping en eigentijdse popmuziek, zoals The Passion van EO en KRO. Het is dramaturgie van de gewekte verwachting.

De eigen voorkeur voor het een of het ander heeft niet zozeer met geloof te maken, maar met kunst. Laat de humanist, atheïst of kritische christen kunst voorgaan boven de religieuze component om afstand te nemen van de overlevering van het volksgeloof dat zweert bij alledaagsheid, bekende patronen en zachtmoedigheid?

Heilig geloven ontneemt ons het weten: Antoine Bodar

Altijd weer genieten als de geest van Antoine Bodar de goddelozen fileert. VK-Opinie geeft deze katholieke leidsman ter ere van Pasen de ruimte in het stuk Heilig weten ontneemt ons het geloof. De titel krijgt door de toevoeging ‘Heilig’ ironische lading. Bodar bereikt ermee dat heilig weten en heilig geloven gelijkgeschakeld worden. Da’s niet het eerste leugentje van de jokkebrokkende eerwaarde. Het wordt nog verwarrender. 

Bodar schrijft: Christenen verkondigen dat Christus uit de doden is opgestaan. (..) Hoe kunnen dan sceptici onder u, vaderlanders, weten dat verrijzenis van de doden niet bestaat? Als die niet zou bestaan, dan zou Jesus de Christus niet zijn opgestaan en dan zou onze prediking toen, tweeduizend jaar geleden, en nu nog steeds zinloos zijn en dus geloof in Christus waardeloos. Daarom blijft de verkondiging van Christus en Zijn verrijzenis. Die is noodzakelijk.

Bodar baseert zijn argumentatie uitsluitend op ondersteunend bewijs. Hij voert geen enkel direct bewijs aan voor de verrijzenis van Christus, maar speelt het via het geloof in de verrijzenis van Christus en de vermeende zin daarvan. Zijn redenering komt erop neer dat een klein aantal mensen voor korte tijd voor de gek gehouden kan worden. Maar dat veel mensen gedurende eeuwen niet bedrogen kunnen worden. Vanwege de grootte zou een godsdienst niet waardeloos kunnen zijn. Deze moral hazard van religie is een onzinnig argument.

Mensen leven in hun eigen werkelijkheid en ontlenen daar zin aan. Ze zijn pas in volle harmonie met hun activiteit als ze zichzelf via een omweg hiervoor kunnen belonen. Dat weifelt tussen weten en niet-weten omdat het naast de werkelijkheid kijken de natuurlijkheid van de activiteit vergroot. Die indirecte claim op vanzelfsprekendheid is deel van het plan. De diepte van de zin lijkt immens en van buiten te komen. Maar mensen leggen het er eerst zelf in. Precies wat Bodar doet met zijn religie.

Individuen hebben er behoefte aan om opgenomen te worden in een groter verhaal. Dat hoeft geen religie te zijn. Gamers kennen hun virtuele werkelijkheid die zwaarder weegt dan de echte werkelijkheid. Voor Second Life geldt hetzelfde. Kinderen geloven dat heksen op bezems vliegen en reuzen met zevenmijlslaarzen over de aarde denderen. Filmliefhebbers zien zombies uit hun graf opstaan of Chinese zwaardvechters door de lucht dansen. Door de kracht van het verhaal vergeten ze de montage.

Bodar opereert met zijn theologie in het domein van de sociale wetenschappen. Zijn maatschappijkritiek snijdt hout, maar is breder dan de positie van het Christendom. Bodar komt tot zijn kern: In tegenstelling tot agnosten (..) beweren veelal atheisten slechts beter na te denken dan gelovigen. In feite denken zij anders na en wensen  hun denken te beperken tot het verstand alleen – de leiding gevende faculteit van de mens, nochtans niet de enige. In dit kader moet herhaald worden dat het niet bestaan van God even onbewijsbaar is dan het wel bestaan van God. 

Opmerkelijk is dat Bodar agnosten voor hun twijfel aan het bestaan van God looft, maar voor atheisten in hun ontkenning geen goed woord over heeft. Paradox is dat gelovigen evenmin twijfelen maar toch gespaard blijven voor zijn hoon. Bodar vermengt doel en middelen. Zijn heilig doel heiligt alle middelen. Twijfelen aan God als constructie van de mens is hetzelfde als twijfelen aan het bestaan van de mensheid.

Als niet aan te tonen valt dat God buiten de mens bestaat, dan is het de verantwoordelijkheid van de gelovers in God om die onbewijsbaarheid toe te geven. De bewijslast ligt immers bij degenen die beweren dat God bestaat. Zoals ik en niet Bodar moet bewijzen dat er groene marsmannetjes bestaan als ik dat zou stellen. Bodar bouwt een kathedraal van argumenten, zadelt anderen op met zijn gebrekkige bewijsvoering en laat de kern, het mysterie buiten schot.

Foto: Jongens aan het bidden in Willibrorduskerk, Amsterdam, 15 september 1951 (C IISG)