Robert de Haze Winkelman: de groupies van FvD proberen de leider te veranderen, maar zullen uiteindelijk zelf veranderd worden

Er zat veel ruis in de uitspraken van oud-VVD-senator Robert de Haze Winkelman in de uitzending van 19 mei 2019 van Nieuwsuur. De tegenstrijdigheid in zijn woorden kon hij niet goed verhullen. Hij werd in 2018 door het in ongenade gevallen voormalige bestuurslid en medeoprichter Henk Otten uit Forum voor Democratie gezet en heeft nu weer het groene licht gekregen van partijleider Baudet om terug te keren in de partij. Het pluche trekt in een partij die veel baantjes te verdelen heeft. FvD is definitief toegetreden tot het partijkartel.

Het was verbijsterend om te zien hoe De Haze Winkelman zich in bochten wrong op de vraag over Baudets toespraak (Boreaal, Uil van Minerva) op de avond van de Provinciale Verkiezingen. ‘Iedereen gaat over zijn eigen woorden’, antwoordde hij daarop. ‘Een politicus moet in zichzelf geloven en dicht bij zichzelf blijven. Je moet in je eigen woorden geloven’. Dat zijn dooddoeners die voorbijgaan aan de kern van de vraag of FvD niet te ver afdwaalt naar ultra-rechts en hij zich daar in kan vinden. Uiteraard gaat Baudet over zijn eigen woorden, maar de vraag is of De Haze Winkelman zich met de woorden en denkbeelden van Baudet kan vereenzelvigen. Daar leek het niet op. De Haze Winkelman kreeg dat niet over zijn lippen en vluchtte in vaagheden. Het profiel van een conservatieve, rechtse VVD-er schemerde door zijn gemanoeuvreer heen. Hij deed zo zijn best.

Onbegrijpelijk werd het toen De Haze Winkelman eerst ontkende dat er sprake is van een richtingenstrijd binnen de partij, maar later verkondigde dat de partij er verstandig aan doet om naar het centrum te bewegen omdat zich daar meer kiezers ophouden dan aan de uiterste rechterkant. Tegelijk ontkent hij dat FvD naar die uiterste rechterkant beweegt, maar evenmin naar het centrum. Voor elke objectieve toeschouwer is duidelijk dat in Baudets gewraakte toespraak (‘Boreaal’) een bevestiging van de ultra-rechtse koers viel te lezen.

De Haze Winkelman probeert de kool en de geit te sparen en Baudet op een indirecte manier te bewegen om om electorale redenen afscheid te nemen van het gedachtengoed en de retoriek van alt-right. Het is hetzelfde misverstand dat de mensen uit Trumps omgeving treft. Ze meenden Trump te kunnen beïnvloeden en hem op te laten schuiven naar het centrum en de normaliteit, maar moesten achteraf tot hun schande constateren dat zij door Trump waren beïnvloed en met hem tegen hun zin opgeschoven waren naar de abnormaliteit en de uiterste rechterkant. Baudet verzamelt politieke groupies om zich heen nu hij als partijleider baantjes kan uitdelen. Zij praten hem naar de mond. Ze praten recht wat krom is, maar zullen straks van een koude kermis thuiskomen als ze menen Baudet naar het politieke centrum te kunnen loodsen. De kans is groter dat zij naar de rechterflank verschuiven en straks extreme standpunten slikken of verdedigen waar ze nu nog ver van afstaan. De FvD-groupies begrijpen het mechanisme van de autoritaire leider niet. Ze gaan zichzelf verliezen.

Foto’s: Schermafbeelding van delen uit artikel ‘Hoe de man die vorig jaar werd weggestuurd, terugkeert bij Forum voor Democratie’ op Nieuwsuur, 19 mei 2019.

Jeremy Corbyn biedt hoop en wanhoop. Een uitgesproken kandidaat voor Labour

Op 10 september sluiten de verkiezingen voor een leider van Labour. Er zijn vier kandidaten: Andy Burnham, Yvette Cooper, Jeremy Corbyn en Liz Kendall. Op 12 september worden de resultaten bekendgemaakt.

De links-radicale Corbyn voert de polls aan. Met 66 jaar is hij oud voor een nieuwe partijleider. Vergelijkbaar met de 73-jarige Democratische presidentskandidaat Bernie Sanders. Brandt bij de oudere generatie nog het heilig vuur van de jaren ’60 waar het bij veertigers en vijftigers gedoofd is in neo-liberalisme?

Dat Jeremy Corbyn het zo goed doet jaagt velen vrees aan. Onvrede over de koers van Labour geeft hem vaart. De andere drie kandidaten overtuigen niet. Andy Burham maakt nog enige kans. Corbyns opkomst wordt aangejaagd door het afgebladderde aanzien van de oud-premiers Tony Blair en Gordon Brown, en het mislukte leiderschap van Ed Milliband. Corbyn heeft in het verleden uitspraken gedaan over de NAVO die hem buiten het centrum plaatsen waar verkiezingen worden beslist. En gewonnen. Corbyn spreekt weliswaar vele burgers rechtstreeks aan, maar in de Labour partij heeft hij geen machtsbasis. Wat kan z’n effectiviteit in parlement en partij zijn als hij partijleider wordt? Corbyn lijkt net zo’n buitenbeentje als Donald Trump.

Het kan zijn dat Corbyn uiteindelijk de geschiedenis ingaat als aanjager voor maatschappelijke vernieuwing en de hoognodige herijking van het sociaal-democratische gedachtengoed, maar dat niet zelf kan uitvoeren omdat hij in electoraal opzicht te radicaal is. Er bestaat geen compromis tussen zijn anti-oorlogs retoriek en de pro-oorlogs retoriek van het politieke en militaire establishment zoals dat door David Cameron verwoord wordt. Zo raken ook de andere denkbeelden van Jeremy Corbyn buiten beeld. Dat is een gemiste kans.

IJzeren Regel van Instituties toegepast op Nederlandse politieke partijen

Jon Schwartz verwijst in een artikel op The Intercept waarin hij de kritiek van de presidentskandidaat voor de Democraten Bernie Sanders op president Obama verwoordt op de door hemzelf gemunte term Iron Law of Institutions. Te mooi om te vertalen: ‘The people who control institutions care first and foremost about their power within the institution rather than the power of the institution itself. Thus, they would rather the institution “fail” while they remain in power within the institution than for the institution to “succeed” if that requires them to lose power within the institution.’ Een echte wet is het niet omdat het niet weerlegbaar is, maar een regel die politici ‘stuurt’ is de IJzeren Regel van Instituties wel. Omdat politieke leiders makkelijk partijen naar hun hand kunnen zetten is deze regel manifester in de politiek dan in andere organisaties.

Schwartz muntte zijn Iron Law in kritiek op de leiders van de Democratische partij die progressieve kiezers buiten de deur hielden. En zo hun eigen macht consolideerden door bewust geen verbreding te zoeken van de macht. Wat hun invloed had doen verwateren. Barack Obama is er een sprekend voorbeeld van. Of Nancy Pelosi en Hillary Clinton. De IJzeren Regel voor Instituties is er een waarschuwing voor dat de zittingstermijn van politici beperkt moet worden. Want hoe groter de mogelijkheid wordt hun eigenbelang op te bouwen, hoe groter de kans is dat ze het partijbelang ondergeschikt maken aan hun eigen positie binnen de partij.

Wie zijn Nederlandse politici die hun positie binnen de partij boven het partijbelang stellen? Dat kan op twee manieren. Door de onweerlegbare claim op een hoge functie waartegen geen interne oppositie mogelijk is of door het bijsturen van de programmatische koers waarbij de leider de partij zijn of haar politieke kleur oplegt.

Leiders van politieke partijen op wie de IJzeren Regel van Instituties van toepassing is omdat ze te lang de macht in handen wilden houden -tot na hun uiterste houdbaarheidsdatum- en daarbij hun partij schaadden door deze te laten onderpresteren lijken op het eerste gezicht Jan Marijnissen (SP), Ruud Lubbers (CDA) en Wim Kok (PvdA) of in het verleden leiders als Abraham Kuyper (ARP), Hendrik Colijn (ARP), Hendrik ‘Boer’ Koekoek (Boerenpartij) of Paul de Groot (CPN). Het vraagt nader wetenschappelijk onderzoek om de begrippen te omschrijven en instrumenten te ontwikkelen om de IJzeren Regel van Instituties voor politieke partijen en partijleiders te meten. Een uitdaging voor studies politicologie om dit journalistieke begrip te integreren.

Foto: Illustratie van Gustave Doré in Paradise Lost (1667) van John Milton met ondertitel ‘Thir summons call’d From every Band and squared Regiment By place or choice the worthiest;’ (ofwel: Better to reign in Hell, than serve in Heaven).