Commentaar op de tentoonstelling ‘Bal’ op Paleis Soestdijk

Theo en Thea meets Tussen Kunst en Kitsch op de tentoonstelling Bal! op Paleis Soestdijk. Zo blijkt uit deze filmpjes die op het nieuwe YouTube-kanaal Cultuur en Retail zijn geplaatst. Wie erachter zit blijft onvermeld. Omdat ook in het ongewisse blijft of het serieus bedoeld is krijgt het filmpje een dubbele bodem. Worden we nou grandioos voor de gek gehouden of is het toch serieus bedoeld? Het is de in het museumcircuit werkzame zelfstandige Mirelle Nunes van Kunst uit Zeist die als een komisch talent onderkoeld commentaar geeft op antwoorden van de mompelende cameravrouw. Of we de tentoonstelling serieus moeten nemen is onduidelijk.

Advertentie

Petitie roept op geen geld te geven voor de renovatie van Paleis Soestdijk. De ontevreden burger negeert de rol van de politiek

Als het begrip tijdgeest nog niet bestond, dan zou het na lezing van bovenstaande petitie uitgevonden moeten worden. Tijdgeest is volgens Wikipedia ‘de kenmerkende manier van denken en handelen van het merendeel van de bevolking in een bepaalde tijd’. De ‘we pikken het niet langer’-generatie gaat vanaf 2008 samen met de opkomst van Geert Wilders. De kenmerken van deze generatie zijn uit de petitie af te leiden.

Paleis Soestdijk wacht op een nieuwe bestemming. ‘De kosten voor restauratie/renovatie worden geschat op € 100 miljoen, waarvan € 65 miljoen voor het paleis‘, aldus Jeroen Mensink in een bericht. Rijksgebouwendienst is verantwoordelijk en coördineert het zoeken van een nieuwe bestemming. Dat schiet niet op, mede door het geringe architectonische belang van de gebouwen en de bezuinigingsdrift van achtereenvolgende kabinetten. Het belang voor vooral ouderes generatie is de betekenis van Paleis Soestdijk als herinneringsmonument.

Opvallend aan de petitie is de geringschatting over cultureel erfgoed. Paleis Soestdijk wordt niet opgevat als onlosmakelijk onderdeel van het historische geheugen van de Nederlanders, maar als een financieel blok aan het been van de belastingbetaler. Het innemen van deze positie is voorbereid door Geert Wilders die samen met z’n cultuurwoordvoerder Martin Bosma niet ophoudt laatdunkend te doen over Nederlandse kunst en cultuur dat een linkse hobby zou zijn. Dat gebeurde vooral tijdens de gedoogperiode van Rutte I met de Halbe Zijlstra (VVD) als staatssecretaris van cultuur. De paradox in de positie van cultuurcritici als Wilders of Zijlstra is dat ze hameren op nationalisme en het belang van de natiestaat tegenover de supranationale EU, maar ze kunst en nationale monumenten die de nationale identiteit helpen schragen, het liefst in de uitverkoop doen.

De petitionist wenst ‘als belastingbetaler’ niet op te draaien voor de renovatie van Paleis Soestdijk en wil dat met protest voorkomen. Want ‘dat hoeft U niet te accepteren’. Het nieuwste middel uit de toverdoos van de ontevreden burger wordt van stal gehaald: het referendum. De rol van de representatieve politiek die door de kiezer gemandateerd is om te beslissen over de verdeling van gemeenschapsgeld over de diverse sectoren wordt met deze kritiek veronachtzaamd. Met een hink-stap-sprong springt de ontevreden burger over de politiek heen onder borstklopperij ‘zich niets wijs te laten maken en het zelf beter te weten’. De wens dat ‘Één volk één stem zou moeten hebben’ maakt het misverstand compleet. Want er bestaat in een open democratie niet één volk dat één stem laat horen. Daarom is er de politiek die de vele, diverse stemmen vertaalt in een moeizaam compromis dat iedere burger probeert te bedienen. Daarbij past steun aan kunst en monumenten.

Foto: Schermafbeelding van petitie ‘Geen geld voor de renovatie van paleis Soestdijk’.

Maak van Soestdijk een themapark dat de plek ontkent

De Volkskrant biedt opinieleiders de ruimte om de vraag te beantwoorden wat er met Paleis Soestdijk moet gebeuren. Dat betreft dan de gebouwen (Paleis, Orangerie, Watertoren, Chalet) en het park met de vijver. Het bos valt buiten de vraag. Landelijk Voorzitter van de JOVD Tom Leijte opteert voor een Nationaal Historisch Museum en Charles Boissevain voor een Museum voor Sculptuur. Het zijn legitieme opinies waar best iets voor te zeggen valt, maar die toch niet dwingend zijn. Nadeel van de visie van Leijte is dat hij een monarchistische invalshoek kiest en van die van Boissevain dat er al het Kröller-Müller Museum is (met de Jardin d’émail van Jean Dubuffet) of initiatieven als de Anningahof die al beelden in een parkachtige omgeving tonen.

Minister Blok bevestigde in een kamerbrief van 9 juli 2015 bestaande uitgangspunten voor herbestemming van Soestdijk: ‘duurzame, openbaar toegankelijke bestemming met toeristische en recreatieve voorzieningen, die bovendien de regionale identiteit versterkt’. Dat laatste omdat de provincie Utrecht en de gemeenten Baarn en Soest betrokken zijn. Overeenstemming bestaat over een publieksfunctie voor Paleis Soestdijk.

Welke herbestemming van Paleis Soestdijk dat sinds 1971 rijksbezit is kan het verschil maken? Gezien de hoge museumdichtheid van Nederland ligt het niet voor de hand om er een museum te vestigen. Dat is een voor de hand liggende, maar brave keuze. Als het toch een museum moet zijn, verdient het overweging om in de thematiek niet terug, maar vooruit te kijken. Dus geen koestering en conservering van het verleden in een Nationaal Historisch Museum, een Historisch Museum voor Buitenplaatsen of een Museum van de 19de Eeuw, maar een sprong in het ongewisse van de toekomst. Met de belevingswaarde als centraal uitgangspunt.

De bijzondere waarde van Paleis Soestdijk zit ‘m in het collectieve geheugen van vooral de Nederlanders die voor 1965 zijn geboren, niet in de concrete cultuurwaarde van objecten of gebouwen. Het laatste defilé was op 31 mei 1980. Zoals een adviseur bij de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed zegt: ‘De betekenis die een gebouw heeft voor de gemeenschap kan ook de drager van een plan zijn.’  Lector Cultureel Erfgoed aan de Reinwardt Academie Riemer Knoop merkt in ‘Een leeg paleis vol keuzes; De toekomst van Soestdijk’ uit 2014 treffend op: ‘Soestdijk is markant om wat het niet is’. In die constatering ligt de sleutel voor herbestemming.

Soestdijk is dus een plaats van betekenis (lieu de mémoire) die niet markant is. Verder staat het begrip plaats van betekenis onder druk door nieuwe media en technologieën die het belang relativeren van de plek in een virtuele realiteit. Relaties en referenties onttrekken zich steeds meer aan de fysieke plek. In het besef dat de plek niet meer in de oude waarde bestaat moet opgepast worden voor herintroductie en historisering van iets dat voorbij is onder het valse voorwendsel van thuiskomen. Nostalgie en sentimentaliteit liggen op de loer.

Vraag is dus welke herbestemming een niet-markante bij de jonge generaties van na 1965 sowieso aan waardevermindering onderhevige plek met een niet-museale, niet-historiserende, publieke en recreatieve functie kan krijgen waarbij de beleving centraal staat. Alles wat Paleis Soestdijk niet is leidt tot een antwoord. Paleis Soestdijk is dé plek voor een themapark van de toekomst dat alles ontkent wat de plek ooit geweest is.

Foto: Voorzijde Paleis Soestdijk, augustus 2015. (Mer rookpluimen van kunstproject ‘Palace in Wonderland’ van John Körmeling). Credits: Lydia van Oosten.

Landhuis Oud-Amelisweerd verdient passende huurder

Er is nooit een goede afweging gemaakt over de ideale bestemming van landhuis Oud-Amelisweerd, tevens is nooit een goede afweging gemaakt over de ideale bestemming van het Armando Museum. Dat wringt naar twee kanten.

Gesprekspartners Amersfoort-in-C/BMC, provincie Utrecht, gemeente Utrecht, gemeente Amersfoort, Centraal Museum en Armando Museum plus aanvullende stichtingen doorkruisten eind 2010 de evaluatie van de bijna afgeronde restauratie van zomerverblijf Oud-Amelisweerd met hun overval er een Armando Museum te huisvesten. In de publiciteit ging men voorbij aan alle kanttekeningen zoals de gemeente Utrecht die in een besluitenlijst van 31 mei 2011 formuleerde.

Kanttekeningen zijn 1) de aantasting van de monumentale waardes van het Landhuis; 2) de optie om het ensemble te verkopen; 3) nog niet uitgewerkte en vastgestelde financiële afspraken met Amersfoort, Amersfoort in C en de Provincie; 4) mogelijke niet haalbaarheid van de vestiging van de Armandocollectie en het vinden van een andere exploitant; 5) financiële risico’s die nog niet volledig in kaart zijn gebracht; 6) de huurprijs voor een toekomstige exploitant.

Op de eerste aspecten ben ik eerder ingegaan, zie tag Armando Museum. Ik beperk me nu tot de laatste drie. De frase Indien vestiging van de Armandocollectie niet haalbaar blijkt dient een andere exploitant gevonden te worden is merkwaardig. In dezelfde besluitenlijst praat men over de planvorming van het museum Oud Amelisweerd met daarin de huisvesting van de Armandocollectie in Oud Amelisweerd.

Wat opvalt is dat Museum Oud-Amelisweerd in de bestuurlijke sfeer en de publiciteit nauw verknoopt blijft met het Armando Museum en de Armandocollectie. Dat wordt ondersteund in de publiciteit van het Armando Museum dat een fotosimulatie toont waarin de eigen huisvesting in Oud-Amelisweerd al een feit is. Zie foto hierboven. Dat past niet bij een evenwichtige en open besluitvorming die zegt dat nog vele opties mogelijk zijn. Het Armando Museum suggereert dat het een gelopen race is.

Hier wreekt zich het feit dat het Armando Museum als rattenvanger van Hamelen de anderen een bestuurlijke fuik heeft ingelokt. Enkel en alleen naar de huisvesting in Oud-Amelisweerd is opdracht tot onderzoek gegeven. Naar allerlei andere opties is nooit onderzoek verricht, zoals landgoed Beverweerd in Werkhoven, paleis Soestdijk of het Raf-Staffhorstgebouw in Utrecht. De eindrapportage van het onderzoek naar Oud-Amelisweerd is naar mijn weten niet openbaar gemaakt.

Antwoord waarom dat zo is gaat over geld. Beverweerd kost 8 miljoen, opknappen Soestdijk al gauw 90 miljoen en het Staffhorst-gebouw kost meer dan 5 miljoen. En dan heeft men een opgeknapt gebouw en nog geen museum met beveiliging, inrichting en klimatisering. Soortgelijke monumentale lokaties kosten al snel tussen de 5 en 10 miljoen. Maar wat kost Oud-Amelisweerd het Armando Museum eigenlijk?

Wat wordt de huidige huurprijs van het Armando Museum dat in naam een Museum Oud-Amelisweerd wordt genoemd? De besluitenlijst zegt dat de huurprijs voor een komende exploitant nog niet is vastgesteld. Wordt dat een marktconforme prijs of niet? Of subsidieert en scheldt eigenaar gemeente Utrecht een huurprijs van tonnen per jaar in een beweging kwijt?

Waarom heeft de gemeente Utrecht nooit een open inschrijving voor andere initiatieven gehouden? Bijvoorbeeld op wetenschappelijk, cultureel of natuur & milieu gebied? Waarbij het grootste bezwaar van het Armando Museum is dat het op gespannen voet staan met de monumentale waarde van landhuis en landgoed. Volgens directeur ad interim Van Vulpen van Amersfoort-in-C mikt het Armando Museum in Museum Oud-Amelisweerd op ten minste 30.000 bezoekers per jaar.

De verfunning van de landgoederen is sowieso een dreiging. Nationale Waterliniecentrum Fort Vechten ligt op loopafstand van de landgoederen en verwacht vanaf 2013 een bezoekersstroom van 100.000 bezoekers. De Hollandse Waterlinie projectorganisatie heeft grootste plannen die de aard van het gebied niet ongemoeid laten. Het bureau Must ontwerpt een gebied dat volledig van karakter wordt veranderd en eindigt in een pretpark.

De druk op het gebied Amelisweerd in combinatie met de ontsluiting van landgoederen richting Utrecht geeft aan hoe wankel het evenwicht is. Als men consequent kiest voor rust en natuur dan passen daarin geen grootschalige projecten die veel bezoekers trekken. Da’s een reden te meer om het Armando Museum of een museum met de ambitie van 30.000 bezoekers niet in landhuis Oud-Amelisweerd te huisvesten. Nog los van het feit dat een rijksmonument dat niet aankan.

Een en ander pleit ervoor om Museum Oud-Amelisweerd te laten zijn wat de naam suggereert te zijn. Namelijk een museum dat de historie van 18e en 19e eeuwse landgoederen toont. Het cultuurhistorisch zeldzame en kwetsbare landhuis Oud-Amelisweerd verdient een goede afweging over de bestemming. Nu de restauratie is afgerond is het eindelijk tijd voor een goede afweging over de bestemming. Zodat het Armando Museum dat op eigen kracht ook eindelijk eens kan gaan doen.

Foto: Armando Museum in landhuis Oud-Amelisweerd?