Op een Amerikaanse universiteit wordt docent door studenten aangevallen omdat hij een historische registratie toont van een witte acteur die een zwart personage speelt

Schermafbeelding van deel artikel ‘Following blackface incident, Professor Bright Sheng takes step back from teaching SMTD composition course‘ op de Michigan Daily, 5 oktober 2021.

Beste critici van de woke-beweging of woke-generatie u kunt zich weer heerlijk opwinden. Aan Amerikaanse universiteiten wordt het steeds dwazer. De nieuwe apartheid trekt nieuwe muren tussen bevolkingsgroepen op. Het is lachwekkend als het niet zo tragisch zou zijn.

Het gaat om een registratie uit 1965 met de Engelse acteur Laurence Olivier die Othello speelt die in een college werd getoond. De studenten waren onvoorbereid omdat … Olivier wit is en Othello zwart. In 1951 speelde Orson Welles in zijn film ‘The Tragedy of Othello: The Moor of Venice‘ ook de zwart geschminkte donkerhuidige, Afrikaanse prins Othello die in een Europese samenleving vol rasvooroordelen leeft. 

Orson Welles als Othello in een verfilming van William Shakespeare’s ”The Tragedy of Othello: The Moor of Venice‘ (1951).

In een artikel van de Michigan Daily van 5 oktober 2021 wordt de foute gedachtengang gevolgd dat Olivier een blackface speelt. Dat is onjuist. Hij levert geen karikatuur van een zwarte minstreel af. In een tweet aan de Michigan Daily zei ik daarover het volgende, maar ik vrees dat dit onderscheid aan de loopgravenoorlog nog weinig verandert:

Ik studeerde ooit Theaterwetenschap en wij als studenten werden continu geconfronteerd met grensoverschrijdende creatieve uitingen die niet eentweedrie in ons normenpatroon pasten. Freaks van Ted Browning, Salò van Pier Paolo Pasolini of allerlei films die afweken van de ‘norm’. En dat kan op vele manieren. Om daar kennis van te nemen en zich erbeen analytische mening over te vormen is de opzet van een academische studie. Dat is vorming. Het bij voorbaat blokkeren van een film of kunstwerk om politieke redenen staat haaks op de vrijheid en de open blik die kunst en wetenschap beogen.

Nu wordt de van oorsprong Chinese professor Bright Sheng die deze registratie aan zijn studenten toonde onderzocht, belasterd en beschaamd omdat hij studenten met ‘blackface‘ zou hebben geconfronteerd. Zonder dat ze gewaarschuwd waren.

Sheng is de gerespecteerde LEONARD BERNSTEIN DISTINGUISHED UNIVERSITY PROFESSOR OF COMPOSITION aan Ann Arbor. Zo’n opvatting van culturele toe-eigening zet grenspalen neer. Ook als het een academisch onderwerp betreft. Deze studenten vallen een docent aan die zonder bijbedoelingen en politieke intenties kennis aanbiedt en maken hem het werken onmogelijk.

Professsor Sheng bood zijn excuses aan wat het er alleen nog maar gecompliceerder op maakte. Hij heeft tijdelijk zijn onderwijs gestaakt. Hij overleefde de Chinese culturele revolutie die zijn familie en hem trof. Dat maakt het extra wrang wat hem nu overkomt.

Tweet van Christina Sommers, 8 oktober 2021.

Klassieke Amerikaanse film noir: ’The Lady from Shanghai’ (1947)

The Lady from Shanghai (1947) is het bekijken waard. De camera houdt van de hoofdrolspeelster. Deze film noir van regisseur Orson Welles is tevens een commentaar op dit genre. Hoewel de ironie nou ook weer niet zo afwijkend is als het lijkt. Shanghai speelt geen rol in de film. De film speelt na wat in het echt gebeurde: Welles aanbidt Hayworth en wil haar veroveren. Maar een femme fatale kan op vele manieren noodlottig zijn.

Hoofdrolspeelster Rita Hayworth en regisseur Welles waren getrouwd tijdens de opnamen, maar toen al stond hun later ontbonden huwelijk onder druk. De van origine Spaanse Hayworth die door studiobaas Harry Cohn werd gerestyled tot een Amerikaans icoon en wonderboy Welles waren op hun afzonderlijke manier twee atypische verschijningen in de Amerikaanse filmwereld. Ze gaven wel om glamour, maar trokken zich er tegelijk niks van aan. Tot aan hun dood hielden ze hun eigenzinnigheid vast.

Het genie Welles en de door een harde jeugd onontwikkelde en onzekere als danseres opgeleide Hayworth die tijdens de Tweede Wereldoorlog tot hét sekssymbool van de VS werd werken hier samen. Dat is al bijzonder. Het verschil tussen Arthur Miller en Marilyn Monroe was kleiner.

Het verhaal doet er weinig toe. IMDb vat het zo samen: ‘Zeeman Michael O’Hara (Welles) is gefascineerd door de prachtige mevrouw Bannister (Hayworth) en neemt deel aan een bizarre jachtcruise en komt terecht in een complex moordcomplot.’ Tja, dat verklaart weinig. De vele adjectieven zijn niet nodig om de extravagantie van het verhaal te benadrukken. Wie deze film te lang en te complex vindt kan volstaan met de scène in de cakewalk (funhouse) op het kermisterrein (na 1 uur 21’). Met spiegels, spiegelingen en spiegelbeelden die samenvallen met de identiteit van de personages. Of juist niet. De toeschouwers hebben het nakijken.

Hollywood zou Hollywood niet zijn als de producent in het publiciteitsmateriaal voor deze film het iconische beeld van een scène uit Hayworth’s succesfilm Gilda van het jaar daarvoor niet zou reproduceren. Vol verborgen betekenissen. De droomfabriek draait op z’n best door in deze genrefilm de verwachtingen van de toeschouwer een extra stukje op te rekken:

Rita Hayworth in The Lady from Shanghai (1947).

Ornette Coleman (1930-2015). Tussen traditie en experiment

Saxofonist Ornette Coleman (1930-2015) is vandaag overleden. Hij was een overgangsfiguur. Zoals cineast Michelangelo Antonioni in de jaren 1960-1962 ook van de transitie was met z’n films over een vervreemde wereld die navolgbaar bleef. Half experiment, half traditie. In de eigen tijd werd dat laatste weggemoffeld. Ornette was in de kern gewoon een hardbopper die het experiment zocht. En over grenzen ging omdat hij steeds verder ging. Maar toch binnen de traditie bleef. Dat klassiek modern is omwille van de marketing geworden tot een keurmerk in literatuur (Joyce, Svevo), drama (Pinter, Ionesco, Jarry), muziek (Varèse, Ives, Shepp) of cinema (Godard, Welles). Maar het was vooral een lifestyle, een tussenbalans die een bevrijding zoekende generatie vergezelde en een idee van vrijheid, vernieuwing en grensoverschrijding gaf. Kunstenaars als Ornette Coleman verwoordden de essentie van hun tijdperk waarin hun twijfel doorklonk. Ornette bedankt.

Zomaar twee fragmenten van Ozu en Welles. Leeft cinema nog?

Pinscreen animatie van Alexander Alexeieff en Claire Parker voor de proloog van ‘Le procès’ (The Trial) uit 1962. De stem van Orson Welles vat Franz Kafka’s ‘Vor dem Gesetz’ samen. Een vergelijking van leven en wet.

De Japanse meester Yasujiro Ozu doet in Nagaya shinshiroku (Record of a Tenement Gentleman) uit 1947 het omgekeerde. Bombast tegenover leegte, uit de hoogte tegenover ooghoogte, ernst tegenover terloopsheid.

We hoeven niet te kiezen. Het heeft allebei waarde. Topregisseurs uit het verleden zijn tegenwoordig naar de marge van YouTube of de matinee in filmmusea verbannen. Ze sporen niet langer met onze tijd. Da’s zowel de loop der dingen als verarming. Film was altijd tegelijk kunst en vermaak. Wordt dat evenwicht ooit hersteld?

(Kan een kunstvorm die de eigen geschiedenis verwaarloost kunst genoemd worden? Wat zou de beeldende kunst van nu zijn als die slechts mondjesmaat Manet, Vincent van Gogh, Matisse of Gerhard Richter toonde?)

Rusland, absurdisme, recht, Svetlana Davydova en Franz Kafka

In Rusland wordt een moeder van zeven kinderen van hoogverraad beschuldigd. Dat kan haar 20 jaar gevangenisstraf kosten. Ze wordt sinds 21 januari in detentie gehouden. Svetlana Davydova belde in april 2014 de Oekraïense ambassade in Moskou om troepenbewegingen van het Russische leger door te geven. Ze meent dat het openbare informatie was en geen gevaar voor de nationale veiligheid. Davydova zegt uit zorg voor escalatie van het conflict in Oost-Oekraïne te hebben gehandeld. Ze is tegen die oorlog. Ondanks bewijzen van het tegendeel is het officiële standpunt van het Kremlin dat het Russische leger niet in Oekraïne opereert. Zodat het absurd is dat Svetlana Davydova iets zou hebben verraden dat officieel wordt ontkend.

De irrationaliteit die deze moeder treft lijkt ontleend aan het werk van Franz Kafka. Het individu wordt vermalen door hogere machten –bureaucratie– die achter de schermen opereren zonder dat er een logica is. Weliswaar lijkt het zich af te spelen in een realistische setting, maar wie beter kijkt ziet dat het plaatsvindt in een nachtmerrieachtige, onheilspellende omgeving waar geen rationaliteit bestaat. En de mens lijdt. Recht wordt onbegrijpelijk zoals in de verfilming The Trial (1962) door Orson Welles van Kafka’s Der Process:

De parallelle wereld van Daan Samson

‘Ik ben nog nooit een politicus tegengekomen met belangstelling voor cultuur. Ze zijn er bang voor, dat is het enige.’ Aldus de Spaanse schrijver Juan Marsé in een interview met Arjen Fortuin dat op 18 januari 2013 in NRC verscheen. Hoe anders lijkt beeldend kunstenaar Daan Samson zich te verhouden tegenover politici. Vooral die van rechts-liberale snit, zoals Halbe Zijlstra of Frits Bolkestein. Hij omarmt ze en drukt ze aan z’n borst. Ze lijken niet bang of onwennig voor zijn kunst en Samson toont geen wantrouwen tegenover hen. Maar schijn bedriegt. Uit angst kunnen politici ook het podium opvluchten. Als een stotteraar die gaat zingen of toneelspelen om het praten te ontlopen. En wat beoogt Samsom met zijn artistieke mimicry?

Samsons project ‘Holiday Trouvé’ laat zien hoe de kunstenaar met Corendon naar een resort vliegt, het ‘Corendon Premier Solto Hotel‘ in Alaçatı, Turkije. Samen met een 52-jarige kunsttoeschouwer. Dat werd op 17 juni weer gepresenteerd in het Rotterdamse TENT: ‘TENT presenteert de videoregistratie van kunstenaar Daan Samson’s experiment voor een nieuwe manier van kunstbeleving: op vakantie gaan met een bezoeker van TENT naar de ‘Caraïben van Turkije’, Alaçati en dat volledig gesponsord door Correndon Vliegvakanties.’ Is een beschouwer van het consumentisme of het ‘moderne levensgevoel’ nou eerder een pleitbezorger of een criticus ervan? Die vraag blijft hangen bij alles wat Samson doet. Het antwoord hangt af van de toeschouwer.

Samson zoekt het ultieme Droste-effect als een spitse Orson Welles die verdwaalt in het spiegelpaleis op de kermis. Samson spiegelt en spiegelt. Om zich niet te laten vangen en zijn blik te verruimen. Zonder zich in z’n kaarten te laten kijken. Hij biedt ons een lege plek in het gras. De Daan Samson van vlees en bloed wil niet in de weg staan en maakt zich tot de constructie ‘Daan Samson’. Het nauwgezet vormgeven van de extreme relativering van waarden met inzet van zichzelf is zijn kunst. Zo wordt op twee manieren het idee van een parallelle wereld opgeroepen die naast de bestaande bestaat. Onhoudbaar, maar voldoende voor kunst die een podium zoekt. De kunstenaar verdwijnt in het kunstwerk en het kunstwerk verdwijnt in de kunstenaar.

Foto 1: Still uit Holiday Trouvé’  van Daan Samson, 2014.

Foto 2: Still uit het slot van The Lady from Shanghai (1947) van regisseur Orson Welles.

Sinterklaasfeest moet veranderen om te kunnen blijven bestaan

Ik heb een witte huid, blauwe ogen en ooit blond haar. Het debat over Zwarte Piet zie ik van een afstand aan. Goed kan ik me indenken dat mensen met een gekleurde huid zich verbazen of zelfs ergeren aan elementen van het Sinterklaasfeest. Zoals Zwarte Piet die een knecht van de witte Sinterklaas is. De volkse traditie van het kinderfeest die ooit in de 19 de eeuw uitgevonden is kan best aangepast worden aan de nieuwe tijd. Als het Sinterklaasfeest niet wil verdwijnen, moet het meegaan met de eigen tijd. Op hoofdlijnen. Verwijzingen naar slavernij of kolonialisme zijn niet nodig om de stereotypering af te wijzen. Ze verwarren juist het debat omdat het een nieuwe politieke agenda van anti-(neo)kolonialisme optuigt. Maar daar gaat het helemaal niet om.

In dit debat in DWDD valt de belerende toon van NTR-directeur Paul Römer op. Hij reduceert de tegenstanders van Zwarte Piet tot mensen die geëmotioneerd zijn. Zodat hun argumenten er niet meer toe doen. Uiteraard toont-ie dat-ie begrip toont. Het onbegrip, de hooghartigheid en de botheid van Römer zijn te veel voor een neutrale toeschouwer. Hij begrijp z’n eigen racisme niet. Van de andere kant is het een brug te ver dat onder verantwoordelijkheid van de Hoge Commissaris voor de Mensenrechten een VN-commissie zich over de vraag buigt of Zwarte Piet het gevolg van blank racisme is, zoals NRC meldt. Dat mobiliseert de tegenkrachten. De Nederlandse samenleving in alle breedte kan dit goed zelf oplossen in een discussie over het Sinterklaasfeest.

In de tijd van Shakespeare speelden mannen de vrouwenrollen. En Othello, de Moor van Venetië werd in de toneelgeschiedenis doorgaans door witte acteurs gespeeld. En wat te denken van de Black Minstrel Shows en de Blackfaces? Maar nu kan en hoeft dat allemaal niet meer. Het Sinterklaasfeest is ook niet zozeer racistisch, maar eerder het bezinksel van een oude tijd. Dat kan best aangepast worden door vernieuwing van de traditie.

Foto: Orson Welles als Othello, 1952.

September Song

Voor de verandering maakt George Knight Kort een overstap naar hier. Over de melancholie van de herfst. Een compositie van Kurt Weill met tekst van Maxwell Anderson voor de Broadway Musical Knickerbocker Holiday. Met Walter Huston als Peter Stuyvesant. Nederlanders welbekend. De song komt ook voor in September Affair van William Dieterle met Joan Fontaine en Joseph Cotten. Play it again, Kurt. Cotton hangt weer melancholisch aan Citizen Kane van Orson Welles. Terugkijken op de zomer. Terugkijken op wat geweest is. Terugkijken naar waar geen terug meer is. Duits talent ontmoet de Amerikaanse markt. Walter Huston zingtzegt de standard die speciaal voor ‘m geschreven werd. Wat een eer. Wat een muziek. Wat een weemoed. Verdwenen.

When I was a young man courting the girl
I played me a waiting game
If a maid refused me with tossing curls
I’d let the old Earth make a couple of whirls
While I plied her with tears in lieu of pearls
And as time came around she came my way
As time came around, she came

Oh, it’s a long long while from May to December
But the days grow short when you reach September
When the autumn weather turns the leaves to flame
And you ain’t got time for waiting game

When days dwindle down to a precious few
September November,
And these few golden days I’d share with you
Those golden days I share with you

When you meet with the young girls early in the Spring
You court them in song and rhyme
They answer with words and a clover ring
But if you could examine the goods they bring
They have little to offer but the songs they sing
And the plentiful waste of time of day
A plentiful waste of time

Oh, it’s a long, long while from May to December
But the days grow short when you reach September
When the autumn weather turns the leaves to flame
One hasn’t got time for the waiting game

Oh, the days dwindle down to a precious few
September, November
And these few precious days I’ll spend with you
These precious days I’ll spend with you

Foto: Knickerbocker Holiday, ‘Washington Irving (Ray Middleton, at right) tries to persuade Stuyvesant (Walter Huston) to spare his political enemies in the final scene. Brom Broek (Richard Kollmar) is on the gallows.‘

Ai Weiwei vindt Peking een nachtmerrie

In een alleen op internet te lezen Engelstalig artikel trekt Ai Weiwei fel van leer. Volgens AFP heeft de Chinese censuur het artikel uit het 5 september-nummer van Newsweek Magazine gescheurd.

Ai Weiwei valt frontaal de arbeidsverhoudingen aan (Every year millions come to Beijing to build its bridges, roads, and houses. Each year they build a Beijing equal to the size of the city in 1949. They are Beijing’s slaves), de zelfverrijking aan de top (Who owns houses? Those who belong to the government, the coal bosses, the heads of big enterprises), de mensenrechten (Officials who wear a suit and tie like you say we are the same and we can do business. But they deny us basic rights), het rechtssysteem  (The worst thing about Beijing is that you can never trust the judicial system) en de desinteresse van het systeem (They see you or they don’t see you, it doesn’t make the slightest difference).

De analyse van Ai Weiwei is somber. Weliswaar ziet-ie onder de bevolking positieve ontwikkelingen, maar de rechteloosheid maakt het leven in Peking in zijn ogen tot een nachtmerrie. Die tendens van rechterlijke willekeur wordt bevestigd door de veroordeling  tot 9 maanden van mensenrechtenactiviste Wang Lihong omdat ze onrust heeft veroorzaakt. Wang wordt door onder meer Ai Weiwei gesteund in haar strijd.

Ai Weiwei is bekender dan andere critici van de Chinese autoriteiten en lijkt hierdoor beschermd te worden. Hij spreekt zich openlijk uit. Zolang hij de partij niet frontaal aanvalt en daarbij namen noemt zal-ie enige bescherming blijven houden aan de top. Fascinerend is om te zien hoe Ai Weiwei behoedzaam de randen van de kritiek opzoekt. Een evenwichtspel dat de toekomst van China mede richting geeft.

Foto: Anthony Perkins als K in The Trial (1962) van Orson Welles; gebaseerd op Kafka’s Das Schloss of het Engelstalige The Castle