Utrechtse museumsector: Maak nijntje museum los van Centraal Museum en investeer de afkoopsom in Museum Oud-Amelisweerd

Soms hebben ideeën onvermoede effecten. De Utrechtse VVD pleitte bij de behandeling van de begroting voor het verhuizen van het nijntje museum naar stadswijk Leidsche Rijn. Dat is om meerdere redenen een slecht idee, maar het voorstel geeft wel ruimte om hierover verder na te denken. Want hoe vanzelfsprekend zijn de vanzelfsprekendheden? De uitkomst kan zijn dat het nijntje museum losgemaakt wordt van het Centraal Museum en beide musea weer op eigen benen gaan staan. Vanwege de huidige verknoping dient dan een overgangsperiode afgesproken te worden waarbij financiële en facilitaire problemen onder controle moeten worden gebracht. Het Centraal Museum kan in samenspraak met het gemeentebestuur een andere taak op zich nemen, namelijk het beheer en het uitbouwen van het onlangs failliet gegane Museum Oud-Amelisweerd waarmee de gemeente Utrecht in de maag zit. Zo resteert een driehoeksverhouding tussen Centraal Museum, nijntje museum en het nieuwe Museum Oud-Amelisweerd waar alle drie de betrokken van kunnen profiteren. Mijn reactie op de FB-pagina van VVD Utrecht over dit onderwerp:

Welk probleem denkt VVD Utrecht met de verhuizing van het nijntje museum naar Leidsche Rijn op te lossen? Dat is onduidelijk in de verantwoording van raadslid Gertjan te Hoonte die met humor die doet denken aan Seth Gaaikema praat over ‘Leidsche nijn’. In elk geval staat dit proefballonnetje haaks op de inspanningen van de gemeente Utrecht om succesvol een Museumkwartier te realiseren. De VVD breekt daar nu op in. Daarom kan het afgedaan worden als aandachttrekkerij van een backbencher die voor zijn onderwerp gaat staan. Maar helemaal nutteloos is zijn voorstel niet.

De voor ‘cultuur’ bedoelde plek in Leidsche Rijn kan door rauwe en grensverleggende kunst ingevuld worden die beter dan het nijntje museum bij deze nieuwe stadswijk aansluit. Dat zou bij voorkeur een onderwerp moeten zijn dat nu nog niet voldoende afgedekt wordt in de Utrechtse musea. Stadspromotie en city marketing gedijen ook beter bij klustering van gelijkwaardige functies. Ook daarom is de verhuizing van het nijntje museum naar Leidsche Rijn niet verstandig.

Toch is er een niet bedoeld voordeel in de verhuizing die door VVD Utrecht noch door critici wordt genoemd, namelijk de ‘bevrijding’ van het Centraal Museum. Want de verknoping van nijntje museum en Centraal Museum kent weliswaar facilitaire en publicitaire voordelen, maar heeft inhoudelijke en mentale nadelen.

Ofwel, de publiekstrekker nijntje museum waarop de kurk van het Centraal Museum de laatste decennia zakelijk drijft heeft het Centraal Museum vervreemd van zichzelf. Hoewel er voordelen zijn, want de geldstroom van het nijntje museum maakt het het Centraal Museum mogelijk om projecten van de grond te tillen die het zonder het nijntje museum niet zou kunnen realiseren. Maar dat is een onnatuurlijke situatie doordat het evenwicht steeds meer uit het lood is komen te staan vanwege het zwaarwegende financiële en publicitaire belang van het nijntje museum.

Daarbij is er een verschil. Het Centraal Museum is een veelgelaagd stads- en kunstmuseum dat een fundamenteel andere opdracht heeft dan het nijntje museum dat feitelijk onderdeel is van een andere sector. Namelijk die van het toerisme en het evenement waarbij de vaste opstelling en niet een avontuurlijke programmering het kenmerk is. Ook dit pleit voor ontknoping.

Dit mislukte proefballonnetje van VVD Utrecht kan wellicht toch onbedoeld leiden tot iets goeds. Namelijk, de ontknoping van Centraal Museum en nijntje museum. Het nijntje museum hoort thuis in het Utrechtse Museumkwartier, maar hoeft niet per se in de Agnietenstraat tegenover het Centraal Museum gehuisvest te zijn. Te denken valt aan een verhuizing naar elders in het Museumkwartier. Het nijntje museum dat 12 jaar geleden nog niet op eigen benen kon staan, kan dat inmiddels wel. Dus kan het nijntje museum verzelfstandigd worden en los van het Centraal Museum worden gezet.

Omdat dit het Centraal Museum investeringen en gederfde inkomsten kost kan voor een overgangsperiode van 10 jaar een afkoopsom afgesproken worden, zodat de bedrijfsvoering van het Centraal Museum niet onder druk komt te staan. In de uitruil kan tevens het failliete Museum Oud-Amelisweerd betrokken worden dat het Centraal Museum zoals voor 2012 weer gaat beheren. Te denken valt om hier een Museum voor Chinoiserie of Exotica in te richten.

Als kinderen uit huis gaan is dat een bevrijding voor de kinderen, maar vaak ook voor de ouders. Achteraf blijkt dan dat ze elkaar al een hele tijd in de weg zaten. Het Centraal Museum kan oude gewoontes weer oppakken. Zo is het met de ‘ouder’ Centraal Museum en het ‘kind’ nijntje museum dat in 2006 als ‘Dick Bruna Huis’ werd geopend. Voor die tijd had het Centraal Museum al een heel leven zonder nijntje museum achter zich. Het Centraal Museum kan de huidige ruimte van het nijntje museum in de Willem Arntsz-vleugel weer gaan gebruiken als nijntje het huis uit gaat. Als nieuw project kan het Centraal Museum in directe samenspraak met en op verzoek van het gemeentebestuur het Museum Oud-Amelisweerd gaan beheren om niet helemaal kinderloos en eenzaam achter te blijven. Het geld van de bruidsschat van het nijntje museum kan dan zonder bijkomende kosten of investeringen voor de gemeente Utrecht én het Centraal Museum gebruikt worden voor het uitbouwen van het nieuwe Museum Oud-Amelisweerd.

Foto: Schermafbeelding van artikel ‘VVD wil nijntje museum naar Leidsche Rijn Centrum verhuizen’ van Diane Hoekstra in het AD, 6 november 2018.

Advertentie

Nieuwe bestemming van Amerikaanse ambassade in Den Haag. Op zoek naar authenticiteit: Escher Museum, Hotel Corona of … ?

Een opvallend bericht in het AD. Het gaat om de nieuwe bestemming van de Amerikaanse ambassade aan het Haagse Lange Voorhout. Het gebouw van Marcel Breuer dat eigendom is van de gemeente Den Haag komt in 2017 vrij als de Amerikaanse ambassade verhuist naar de Waalsdorperlaan bij renbaan Duindigt. In januari 2016 koos het Haagse stadsbestuur voor een combinatie van een hotel en een museum als nieuwe bestemming waarbij het Escher Museum dat onderdeel is van het Haagse Gemeentemuseum door het college als belangrijke kanshebber wordt gezien. Er is echter een overwegend bezwaar tegen de vestiging van het Escher Museum in het Breuer-gebouw. Het beschikt niet alleen niet over een eigen collectie, maar deze bruiklenen zijn geen origineel werk. Het Advies Meerjarenbeleidsplan Kunst en Cultuur 2017-2020 Den Haag (p. 86) is er kritisch over: ‘Bovendien is het merendeel van de geëxposeerde objecten niet authentiek; de presentatie van Eschers werken omvat overwegend facsimile’s.’ Vraag is of dit gebrek aan authenticiteit de exploitatie van 5000 m2 museumruimte en hoge ontwikkelings- en exploitatiekosten rechtvaardigt.

De nieuwe bestemming van de Amerikaanse ambassade is dus nog geen gelopen race. De plannenmakers die zich in het AD presenteren voegen er weinig duidelijkheid aan toe: ‘Een groep Haagse ondernemers wil in het gebouw een museum voor moderne en hedendaagse kunst vestigen. Volgens woordvoerder Emile Gassler – tevens eigenaar van Hotel Corona – moet het een ‘museum op wereldniveau‘ worden. Met hun schot voor de boeg bevestigen ze hun bestaan, maar plannen hebben ze nog niet: ‘De ondernemers achter het nieuwe concept hebben nog geen concreet plan ingediend bij de gemeente, meldt een zegsman.’ Vraag is of het een hoteleigenaar te doen is om het museum of toch om het uitbaten van de eigen expertise: de exploitatie van het hotelgedeelte. Wellicht is het een goed idee om verder te kijken dan het Escher Museum of Hotel Corona.

Foto: Still van eetzaal uit promotievideo van Hotel Corona Den Haag.

Tekort voor het Utrechtse Museum DOMunder. Bestuurlijke versterking gevraagd

In Utrecht is er Initiatief Domplein dat initiatieven op en rond het Domplein ontwikkelt. Het laatste initiatief is het op 2 juni 2014 geopende ondergrondse historische museum dat opgravingen toont. Met een Engelstalige naam heet het Museum DOMunder. De slogan is: ‘Beleef ondergronds de verhalen van 2000 jaar Domplein, Utrecht en Nederland.’ Voorzitter en initiatiefnemer is de voormalige wethouder (1994-2001) Ruimtelijke Ordening voor GroenLinks Annemiek Rijckenbergh. Nu gevestigd als ‘zelfstandig adviseur’ bij ‘Rijckenberg advies stedelijke ontwikkeling D&D’. Op haar LinkedIn-profiel wordt het Initiatief Domplein niet genoemd.

Afgelopen week kwam naar buiten dat Museum DOMunder kampt met financiële problemen. Volgens een bericht in DUIC zou het gaan om een tekort van 1,2 miljoen euro op de investering en 400.000 euro op de exploitatie. In 2015 waren er 42.000 bezoekers, een ticket voor volwassenen kost 11 euro. De bouwkosten zouden hoger zijn uitgevallen dan gepland vanwege archeologische opgravingen. Maar er klinkt kritiek dat de post ‘onvoorzien’ bewust te laag is ingeschat onder het historisch belangrijke en complexe Domplein om het project te kunnen realiseren. Het gaat weliswaar om een particulier initiatief, maar door de persoonlijke en zakelijke vermenging met de gemeente is het op te vatten als een gemengd privaat-publiek initiatief.

Een persbericht zegt: ‘Het bestuur van Initiatief Domplein heeft het plan om op het moment dat er een definitieve oplossing in zicht is, een interim-bestuur aan te stellen tot het einde van dit jaar. Het huidige bestuur blijft verantwoordelijk voor de goedkeuring van de jaarrekeningen over de afgelopen jaren. Eind van dit jaar zal er een nieuw bestuur worden geformeerd.’ Dit kondigt intenties en geen feiten aan. Onduidelijk is of dit inhoudt dat alleen het bestuur van Museum DOMunder aan het eind van het jaar aftreedt of ook het bestuur van Initiatief Domplein dat immers uit dezelfde personen bestaat. Als dat laatste niet het geval is, dan is het aangekondigde aftreden niet meer dan een bliksemafleider. Van de andere kant dienen deze initiatieven zich wel bestuurlijk goed te verantwoorden in het gesprek met betrokken partijen, zoals de gemeente Utrecht.

Het tekort is bescheiden voor de gemeente Utrecht die goed bij kas zit. Het heeft meevallers van tientallen miljoenen euro, aldus een bericht van RTV Utrecht. Wethouder Kees Geldof (VVD) heeft gezegd op de hoogte te zijn van de tekorten en ‘in gesprek te zijn om te kijken naar een oplossing’. Geldof gaat in gesprek met het interim-bestuur waarvan het dus de vraag is of Rijckenberg, Guus Verduijn en Frans van den Hoek er nog deel van uitmaken. Utrecht kampt ook met een tekort bij muziekpaleis TivoliVredenburg zoals bleek uit het rapport Gehrels. Utrecht dat zich zo graag profileert als toeristisch alternatief voor Amsterdam dient op de koop toe te nemen dat Museum DOMunder en TivoliVredenburg tekorten opgelopen hebben die gewoon bijgepast moeten worden. Wel verdient het aanbeveling om de bestuurlijke kwaliteit van dit soort organisaties te versterken. En het toezicht erop. Ze kennen te makkelijk overschrijdingen die vervolgens verborgen worden gehouden.

Foto: Toegang tot Museum DOMunder op het Domplein, Utrecht.

Uitreiking museum awards door marketing bureau voor vrije tijd roept vragen op

Museumkwartier.nl is een onderdeel van RED Online Marketing dat zichzelf profileert als ‘hét online marketing bureau voor de reis- en vrije tijdsbranche’. Het deelt de ‘Museum Ontdekking 2015’ awards uit voor ‘de meest innovatieve musea in Nederland’. De Museum Ontdekking 2015 awards werden dit jaar voor de eerste keer aan 31 musea uitgereikt. Duidelijkheid over de samenstelling van de jury ontbreekt. Welke stem klinkt hier?

Welke criteria hanteert Museumkwartier.nl bij toekenning? Het zegt: ‘Bij het uitbrengen van de stem zijn musea beoordeeld op drie criteria, te weten: sociale interactie, verrassende elementen en actuele informatievoorzieningen, zoals bereikbaarheid, faciliteiten in het museum en voorzieningen voor oudere of mindervaliden bezoekers.’ De award beoordeelt musea dus op inzet van sociale media, informatievoorziening en verrassende elementen. Bij dat laatste als onvermijdelijke vraag: Hoe speelt het museum in op de beleving?

Dit initiatief van een marketingbureau voor de reis- en vrije tijdsbranche dat awards uitreikt aan musea en uitgaat van marketingcriteria behoeft verdieping. Het is het goed recht van een commercieel marketing bureau dat gespecialiseerd is in vrije tijd om zich op het gebied van de museumsector te begeven. Maar omdat het de musea uitsluitend beoordeelt op marketingcriteria is dit misleidend, vooral omdat deze specifieke invalshoek onvoldoende blijkt uit de naamgeving en presentatie van de award, en het publiek op het verkeerde been zet.

Als RED Online Marketing dit project doorzet doet het er voor de geloofwaardigheid van de awards en het eigen bedrijf verstandig aan om samenwerking met de Museumvereniging te zoeken. Zodat het de toekenning uit de commerciële sfeer haalt en verder kijkt dan de karakteristieken van de marketing alleen. Want het is een gotspe om een award die ‘Museum Ontdekking‘ heet uitsluitend op niet-inhoudelijke gronden toe te kennen.

Foto 1: Schermafbeelding van redonlinemarketing.nl.

Foto 2: Schermafbeelding van museumkwartier.nl.

Lokale partijen zetten vragen bij Stedelijk Museum ‘s-Hertogenbosch

Zie voor de brief van de stadspartijen, reacties en een inhoudelijk toelichting onder commentaren. 

Het Stedelijk Museum ‘s-Hertogenbosch (SM’s) wordt over een half jaar zelfstandig. Een museum voor hedendaagse beeldende kunst en vormgeving. Bijzonder door de sieraden en keramiek collectie. Dat laatste met als meerwaarde de synergie die het biedt met de in Den Bosch gevestigde ontwikkelinstelling EKWC die tot de wereldtop op keramisch gebied behoort. SM’s moet een sterk museum ‘in een levendig en aantrekkelijk museumkwartier’ worden. Op 24 mei 2013 vindt de officiële opening van het museumkwartier plaats. Zo heeft de Bossche raad besloten. In een Programma van Eisen worden de details vastgelegd, waaronder de financiën.

De drie partijen Knillis, Leefbaar en Bosch Belang die in 2014 fuseren tot Raadsgroepering Bosch Belang en nu al als een partij opereren stellen kritische vragen aan het college. Naar hun mening is de gemeente veel te gul voor dat museum, schrijven ze in een brief aan burgemeesters en wethouders, aldus Omroep Brabant. SM’s komt onder een dak met het Noordbrabants Museum: ‘Het wordt straks een van de grootste culturele attracties van Nederland. U vindt in dit nieuwe Museumkwartier in hartje Den Bosch en veelheid aan kunst, cultuurhistorisch erfgoed en design onder één dak.’ Er hangt een prijskaartje van zo’n 52 miljoen euro aan.

De brief merkt op dat het SM’s een gebouw in gebruik kan nemen van zo’n 20 miljoen euro. Het dubbele van de oorspronkelijke begroting uit 2005. Het krijgt van Den Bosch een jaarlijkse exploitatiesubsidie van 360.000 euro. De partijen hebben gelijk dat de crisis tot bezuinigen noopt. De investering in de nieuwbouw is echter al uitgegeven. Het enige waarop te korten valt is die exploitatiesubsidie van 360.000 euro. Geen overdreven hoog gedrag voor een provinciehoofdstad. Daarmee komt de kritiek op de financiering in de lucht te hangen.

De brief stelt vragen bij het draagvlak: ‘De beperkte permanente collectie in beschouwing nemend – deze is slechts interessant voor een beperkte doelgroep – is de vraag gewettigd of het SM’s de vergelijking met andere nabijgelegen musea voor hedendaagse kunst aankan.‘ De brief merkt herhaaldelijk op dat het SM’s een te beperkte collectie sieraden en keramiek heeft en dat Den Bosch zich tussen Eindhoven (Van Abbemuseum) en Tilburg (De Pont) beter op cultuurhistorie zou kunnen richten. Vraag of het SM’s met haar collectie die focust op sieraden en keramiek te exclusief is voor Den Bosch is een gerechtvaardigde vraag. Maar wie regelmatig de tentoonstellingen heeft bezocht weet dat de staf meer toont dan sieraden en keramiek alleen. In de oude behuizing haalde het SM’s in 2011 zo’n 32.000 bezoekers. Dat zal naar verwachting meer worden.

De brief vraagt wat een basisvoorziening is: ‘Is dit in onze stad niet een al te exclusief project, slechts aantrekkelijk voor een kleine groep van bevoorrechte, veelal goed verdienende en ingewijde kunstkenners en liefhebbers? Je moet als liefhebber wel heel veel gevoel voor – toegepaste – kunst hebben wil je voor een beperkte collectie moderne sieraden en keramiek naar ’s-Hertogenbosch komen. Kunstkenners zijn zeker bevoorrecht. Niet om hun salaris, maar omdat ze de waarde van kunst waarderen. Uit de brief spreekt een gebrek aan vertrouwen in de kracht van Den Bosch als winkel-, toeristen- en kunstcentrum. Inclusief de kwaliteit die musea met echte kunst bieden. En de aantrekkingskracht vergroten. De nieuwbouw is inderdaad duur geworden. Een kwestie van vastgoed. Nu gaat het om de toekomst. Den Bosch is een bezoek waard.

Naschrift: Overigens is de manier waarop zo’n brief behandeld wordt door de Bossche griffie opmerkelijk. Navraag leerde dat het een zogenaamde Artikel 39 brief betreft die niet openbaar gemaakt wordt. Uiteindelijk op de langere termijn wel via een persbericht. De brief wordt nu naar bepaalde journalisten gestuurd. Kortom, Den Bosch hanteert selectieve openbaarheid. Op de vraag om me de brief te sturen werd na overleg negatief beslist. Dat dit een merkwaardige gang van zaken is wordt onderkend. De openbaarmaking van dit soort stukken wordt over enkele weken ruimer. Via een van de partijen werd me desgevraagd de brief gestuurd.

Foto: Impressie nieuwbouw; Bierman Henket Architecten.