Dé Europese stad van cultuur verliest twee musea: Utrecht

Twee niet gelukte projecten komen soms samen: Utrecht Culturele Hoofdstad 2018 en het Geldmuseum. Met op de achtergrond de Vrede van Utrecht. Dit in Utrecht gevestigde rijksmuseum sluit per 1 november omdat Financiën het laat vallen. In november 2012 werd bekend dat Utrecht in 2018 geen Culturele Hoofdstad zou worden. Eindhoven, Maastricht en Leeuwarden mochten door na de tweede ronde. Cultuurwethouder Frits Lintmeijer vond in een eerste reactie ‘dat Utrecht een – zo niet dé – Europese stad van kennis en cultuur blijft.’

Maar wat betekenen woorden in de praktijk als tijdens het wethouderschap van Lintmeijer het Moluks Museum (Museum Maluku) en het Geldmuseum uit Utrecht verdwijnen? Nu blijkt de Vrede van Utrecht 35 miljoen euro te kosten. Behalve gemeenschapsgeld omvat dat ook subsidie van derden. Hoe erg is een ‘puur elitair‘ feest? Voor het Utrechtse CDA zijn de kosten geen nieuws. Maar hadden beide musea met een deel van dat geld niet voor de stad bewaard kunnen blijven? Soms wordt cultuurbeleid beredeneerd vanuit een aparte wereld vol stadspromotie en netwerkbeheer van de politiek. Met minder voeten in de modder, dan hoofden in de wolken.

Foto: Thomas Huber, Bank in der Nacht, 1992. Credits: Thomas Huber, 2013.

Een museum sluit, maar een bank nooit. Waarom is dat?

Gisteren was ik in het voormalige Museum Maluku, ofwel het Moluks Museum aan de Utrechtse Biltstraat. Op de kijkdag van de inventaris. Die wordt geveild door BVA-Auctions en tot 5 maart kan men online bieden. Het museum is sinds oktober 2012 gesloten. Het was mij droevig te moede. Een museum vol potentie dat sluit. Wellicht door een combinatie van mismanagement en onvoldoende ondersteuning. Het gebouw is verkocht. Op de benedenverdieping rust een museale bestemming. Geruchten gaan dat er plannen zijn voor een Games-museum. In mei 2012 opperde ik om er het Armando Museum in onder te brengen. De match was in m’n ogen perfect, maar de lokale politiek had zich al te veel verschanst om nog flexibel te kunnen handelen.

Hoe dan ook waren er onvoldoende fondsen om dit museum te steunen. Mogelijk was het aantal Molukkers te klein. Zo’n 40.000-45.000 personen. Mogelijk had de focus verbreed kunnen worden tot alle in Indonesië en het voormalig Nederlands-Indië geboren personen en de volgende generaties. Een Insulinde Museum. Van Louis Couperus tot Rudy Kousbroek en Tjalie Robinson, van Adriaan van Dis tot Marion Bloem. Die weg is niet gekozen. Nu sluit een museum dat ons iets had te vertellen over ons gemeenschappelijk verleden. Spijtig.

Maar merkt de maatschappijcriticus dan op, waarom is er wel steeds voldoende overheidsgeld om banken te ondersteunen? Een maand geleden werd de SNS-bank genationaliseerd omdat het werd aangemerkt als systeembank. U en ik betaalden er 3,7 miljard euro voor en blijken ook  nog eens voor 5 miljard euro garant te staan. Zo’n 5 jaar geleden stopten u en ik ook al 30 miljard euro in ABN AMRO. Zonder onze banken had Nederland er nu niet zo beroerd voorgestaan. En wat doen de banken? Ze gaan door met het uitkeren van bonussen en het traineren van hervorming van de sector. Veelzeggend is dat de secretaris-generaal van het ministerie van Economische Zaken Chris Buijink de nieuwe directeur wordt van de lobbygroep de Nederlandse Vereniging van Banken (NVB). De rot zit tot in de haarvaten van de politiek. Banken kopen die politiek op.

Wat is de beste reactie voor een welwillende burger die dit als ongewenst en onrechtvaardig beschouwt? Hoe kan de burger zich verzetten? Zoals gezegd komt de oplossing niet van de gevestigde politiek. Die wordt omgekocht en is op zijn best vol goede bedoelingen, maar onmachtig. Dus Rutte en zijn regering zijn tot onderdeel van het probleem gemaakt. Wat dan? Buitenparlementaire actie? Maar dat komt niet in de buurt van de macht. De media staan aan de kant van de politiek en bespelen de publieke opinie met bezweringen.

De oplossing is de bundeling van tegenkrachten (beter gezegd: krachten die een andere kant opwijzen) en bewustwording op lange termijn. Bewustwording begint met het besef dat de enige weg voor de burger de politiek is en de enige vijand op dit moment ook de politiek is. Dat verschil moet overbrugd worden. Geduld. Bankiers en politici die onze economie hebben geruïneerd zijn het waard om kritisch gevolgd te worden. Voor wie niks in een revolutie met bloedvergieten ziet is er geen andere weg. Zo sluit zich het net naar de uitweg.

Foto: ‘Wie kent?’ op site Museum Maluku.

Armando Museum heeft kansen in voormalig Moluks Museum

Update 20 mei 2014: Naar verluidt komen er fitness en appartementen in het voormalige Molukse Museum aan de Utrechtse Bilstraat. Een particuliere belegger heeft het voormalige museumgebouw in 2013 gekocht. Zo verrommelt de stad en verschrompelt de openbare ruimte. Komende donderdag 22 mei wordt oud-cultuurwethouder (GroenLinks) Frits Lintmeijer uitgeluid. Lof zal z’n deel zijn. Gezegd zal worden dat hij het fantastisch gedaan heeft voor de gemeente Utrecht. Voor wie kijkt naar het halfvolle glas op zo’n receptie zal dat zeker gelden. Ik zie niet anders dan een reeks gemiste kansen van deze oud-cultuurwethouder. 

Het aan de Biltstraat in de stad Utrecht gelegen Moluks Museum gaat per 1 oktober 2012 dicht. In een verklaring geeft het als oorzaak voor sluiting de financiële situatie. Dit werd al lang verwacht. Hoewel het museum in de stad geen scherp profiel had en in zichzelf gekeerd was is sluiting een aderlating voor de Utrechtse museumsector. Daarnaast dreigt in de provincie Utrecht om financiële redenen de sluiting van het Geldmuseum en Huis Doorn. Vervelend met het oog op de kandidatuur van Utrecht Culturele Hoofdstad 2018.

Het bestuur van Museum Maluku zegt dat het Koninklijk Instituut voor Taal-, Land- en Volkenkunde in Leiden ‘in principe bereid [is] gevonden om de unieke archiefcollectie van het museum over te nemen en te beheren. En ‘het Nederlands Openluchtmuseum in Arnhem [ziet] mogelijkheden om objecten uit de collectie op te nemen voor presentatie in de Molukse Barak en de nog te ontwikkelen Canon van Nederland. Daarnaast onderzoekt het bestuur de komende maanden ‘andere mogelijkheden om de missie van het museum levend te houden’. Op 9 juni komt het museumbestuur met een nadere nadere toelichting over de ontstane situatie.

Op een centrale plek aan de Utrechtse Biltstraat met goed openbaar vervoer voor de deur komt per 1 oktober 2012 een kleinschalig museum met enkele zalen leeg. Musea beginnen om te vallen omdat ze de exploitatie niet meer rondkrijgen. Oorzaak is een combinatie van redenen. Terugtredende overheden korten op exploitatiesubsidies, kosten in de museumsector zijn bovenmatig gestegen, de groeiende museumsector maakt de spoeling aan inkomsten dunner, door de teruglopende economie zijn bedrijven terughoudend met structurele subsidies die langer dan 2 jaar lopen en het beroep op vermogensfondsen is vergroot. Terwijl een fonds als het VSB minder uitkeert omdat het door de crisis aanzienlijk op haar beleggingen heeft verloren.

Zelfs in deze kantelende markt zijn er nog steeds nieuwe initiatieven. Zoals het Caldic Museum in Wassenaar dat volledig met particulier geld van Joop van Caldenborgh wordt gefinancierd. Of het in het voormalige gemeentehuis van Gorssel door Hans Melchers op te richten museum met het grootste deel van de Scheringa collectie. Betrokkenheid van overheden stopt bij het verlenen van vergunningen en zorgen voor infrastructuur.

Naar verwachting stemt de Utrechtse raad in juni 2012 over een kredietaanvraag van 1,66 miljoen euro voor het beoogde Museum Oud-Amelisweerd. Vraag is of de raad deze verantwoording op zich kan nemen nu de positie van de museumsector zo snel verslechtert. Museum Oud-Amelisweerd is extra kwetsbaar door de excentrieke ligging en de hoge exploitatie in een rijksmonument. Bezoekcijfers van de landgoederen waarop het museum de exploitatieopzet baseert zijn onvolledig omdat de recreatievormen in kwantitatieve zin nooit afdoende zijn onderzocht. Schattingen uit 1968, 1974, 1979 zeggen niets over de bezoekcijfers nu of straks. Wat let wethouder Lintmeijer om komende maanden te onderzoeken of de Armando Collectie in het voormalig Moluks Museum gehuisvest kan worden? Met meeneming van 1 miljoen euro aan Amersfoortse bruidsschat.

Foto: Museum Maluku aan de Kruisstraat/ Biltstraat te Utrecht