Aan juryrapport Machiavelliprijs aan Máxima schrijft het hof mee

Onder de kop ‘Stop met dat geknipmes voor het koningshuis‘ plaatste de NRC een stuk van redacteur Frank Vermeulen over de toekenning van de Machiavelliprijs 2011 aan Máxima Zorreguieta. Als bestuurslid van de Stichting Machiavelli stelt Vermeulen op aangeven van voorzitter Marja Wagenaar dat het juryrapport na overleg met RVD en hof tot stand kwam. Máxima Zorreguieta wordt geprezen in een juryrapport waaraan RVD en hof hebben meegeschreven. De RVD ontkent dit overigens. De gang van zaken was reden voor Vermeulen om zich uit het bestuur van de stichting terug te trekken. Het juryrapport is hier op de site te vinden.

Weekblad HP/De Tijd reageert onder de kop ‘Wees geen onderdaan, wees krant!‘ op het NRC-artikel. Het verwijt de NRC dat het bericht wordt weggemoffeld op p.15 zonder dat er een nieuwsbericht of verwijzing naar is gemaakt. Volgens het weekblad onbegrijpelijk omdat het een primeur betreft over de inmenging van RVD en hof in zowel juryrapport als gang van zaken rond de uitreiking van de Machiavelliprijs.

Frank Vermeulen wijst op koningskramp, ‘in de ondergeschikte betekenis van dat woord’. Volgens hem krijgen koninklijke personages door deze onderdanige houding een verkeerd beeld van Nederland en de Nederlanders. Dit is mogelijk de verklaring waarom Máxima Zorreguieta de Nederlandse identiteit nooit heeft kunnen vinden. Knipmessen in haar omgeving gedragen zich vreemd en niet zoals het Nederlanders betaamt.

Maar het gaat verder dan misplaatste onderdanigheid van onderdanige onderdanen. Want Vermeulen geeft ook aan dat hof en RVD de regie over de prijs overnamen. Hij zegt met zoveel woorden dat de prijs werd gekaapt door RVD en hof. Geen misselijke beschuldiging. Met andere woorden, onderdanen worden ook tegen hun zin in een onderdanige positie gedwongen. Het is kiezen of delen. Of weglopen zoals Vermeulen doet en niet meewerken aan het verdraaien en verfraaien door het hof. Of slikken en kiezen voor onderdanigheid.

Een tussenweg is gewenst. Voorwaarde is de introductie van een ceremonieel koningschap. Zodat hof en RVD inbinden en burgers zelfbewust kunnen zijn. Continuïteit en kwaliteit van de Nederlandse monarchie is een mythe. Vermeulen citeert uit het rapport: het Koningshuis wordt ondersteund ‘door een omvangrijk apparaat dat er alles aan doet om de positie van de Troon te bewaken en bestendigen. Rijksvoorlichtingsdienst en hofhouding hebben er meer dan een dagtaak aan om de Koninklijke Familie zo goed mogelijk over het voetlicht te krijgen (..)’. De Nederlandse bevolking kan zich redelijk redden zonder het Koningshuis. We mogen het alleen niet weten.

Foto: Jorge Zorreguieta, koningin Beatrix en Máxima Zorreguieta voorafgaand aan de doopplechtigheid van prinses Ariane in de Kloosterkerk in Den Haag, 2007.

Nieuwe website voor Oranje

Volgens de een dag te vroeg geopenbaarde miljoenennota 2012 gaat er 300.000 euro naar de vernieuwing en uitbreiding van de website van het Koninklijk Huis. Die schijnt zes jaar oud te zijn. Er is 160.000 euro bestemd voor de vervanging, 80.000 euro voor het maken van foto’s en video’s en 60.000 euro voor het onder andere het ondertitelen van oude video’s. In 2012 gaat er in totaal 39,5 miljoen euro naar het Koninklijk Huis, een half miljoen minder dan in 2011.

Vernieuwing is hard nodig. De website is statisch en braaf. Dat doet afvragen voor wie het eigenlijk bedoeld is. Het valt niet mee om de website van het Koninklijk Huis met enige aandacht te bezoeken. Met name de vormgeving valt uit de toon in tijden van YouTube en multimedia. Maar is een andere dan een bestuurlijk-ambtelijke invalshoek mogelijk? Want de koningin maakt deel uit van de regering en daarom zal de website behoedzaam en terughoudend moeten zijn.

Vraag is dan ook of de 300.000 euro wel zinvol besteed kan worden. Want het ondertitelen van filmpjes en het plaatsen van nieuwe foto’s en filmpjes lost de saaiheid niet op. Hopelijk is 160.000 euro voldoende voor een nieuwe layout, navigatie en het herschrijven van teksten. Zodat het geheel dwingender wordt. Maar de beste oplossing om de site spannender te maken is om het staatshoofd niet langer deel uit te laten maken van de regering. Dan kan ook de site zich meer veroorloven.

Foto: Huldeblijk aan Prins Willem-Alexander en Máxima Zorreguieta, aangeboden bij hun ‘Blijde Incomste’ in Noord-Brabant op 4 september 2001, getekend door Arno Tax.

President van Oranje

Monarchisten en Republikeinen zien graag een koning of president als staatshoofd. Deze standpunten zijn onverzoenlijk en staan tegenover elkaar. Opmerkelijk is dat twee tussenvormen die teruggrijpen naar de Nederlandse traditie van de stadhouder die in dienst is bij de Staten-Generaal geen rol in de discussie spelen. Da’s de gekozen monarch.

Controle op de macht en het principe van erfelijke troonopvolging zijn breekpunten. Dat laatste is ongepast in een democratie. In principe moeten alle functies in het openbaar bestuur open staan voor alle burgers. Daarbij is het afwachten of telgen geschikt zijn. Malloten als Prince Charles of onze prins pils die een beetje dom is lijken dat niet. Geen aangenaam vooruitzicht. Waar een president na enkele jaren het veld ruimt, blijft zo’n mislukte koning als graat in de keel van het volk steken.

Om de schade te beperken kan het koningschap teruggebracht worden tot ceremonie. Ofwel, het staatshoofd moet verwijderd worden uit de regering en uit instituties als de Raad van State. Hetzelfde geldt voor een president. Willem Alexander heeft al door laten schemeren dat-ie zich er niet toe leent dat de komende troonwisseling met Beatrix wordt gebruikt om het koningschap terug te brengen tot louter ceremonie.

Dat vraagt om een rechte rug van de politiek. Is dat haalbaar? Het zou sowieso helpen als het parlement zelf de lijnen uitzet en zich niet telkens de kaas van het brood laat eten door het staatshoofd. Elke vier jaar wordt dat manifest bij de kabinetsformatie. Opvallend is overigens dat Rouvoet de motie Kolfschoten uit 1971 niet als begin- maar als eindpunt van parlementarisering ziet.

Macht van het staatshoofd wordt beperkt door goed functionerende democratische instituties. De suggestie dat machtswellust door president of koning reden is om voor de andere vorm te kiezen gaat voorbij aan de degelijkheid van de democratie. Maurits van Oranje die een staatsgreep pleegt en Johan van Oldebarneveldt laat executeren, of het omgekeerde zijn bij sterke instituties niet meer mogelijk.

Door geschreven en ongeschreven regels heeft de koning politieke macht verworven die niet direct gecontroleerd wordt. Hoewel het uiteindelijk de Staten-Generaal is die zich laat imponeren en manipuleren door de Oranjes. De aanstelling van een president kan een nieuwe start zijn. Grenzen aan de macht van het staatshoofd kunnen omschreven en nauwgezet uitgevoerd worden. Voor het afpalen van de macht van de president kan geleerd worden uit het functioneren van Beatrix en Juliana.

Er zijn twee tussenvormen om Republikeinen en Monarchisten te verzoenen. Sommige monarchieën als Maleisië hebben een verkozen monarch voor de periode van 5 jaar, gekozen uit alle sultans. Voor een serieuze interne strijd lijkt Oranje echter te plat. Of Willem-Alexander kan tot eerste president van Nederland gekozen worden. Als-ie het goed doet maakt-ie kans op een volgende termijn. Het sluit geprolongeerde mislukking uit. 

Foto: Prins Bernhard slaat Prinses Beatrix tot erecommandeur van de Johanniter Orde, 1959

Mythe Oranje

Update 27 april 2019: Uit de jaarlijkse Ipsos-enquête die sinds 2006 in opdracht van de NOS wordt uitgevoerd blijkt een meerderheid van de bevolking van 68% voor behoud van de monarchie te zijn. De steun onder jongeren is aanmerkelijk kleiner. Vraag is of deze enquête alleen registreert of eerder de bestaande situatie bevestigt. Hoe dan ook is in de media de voorlichting over het koningshuis beperkt en kritiekloos en raakt het niet aan vragen die met het bestaan en ontstaan ervan te maken hebben. Dat is jammer omdat zo geen breed maatschappelijk debat over het koningshuis gevoerd kan worden. In 2010 schreef ik het volgende op. Ik denk er nog steeds zo over. En dat geeft weer te denken. Over de ontbrekende dynamiek in de samenleving:

De continuïteit en kwaliteit van de Nederlandse monarchie is een mythe. Het grijpt terug naar stichting en ontstaan van Nederland. Zoals elke mythe komt het niet overeen met de realiteit. Eeuwenlang is het verhaal bijgeslepen en verdraaid om de natie te bouwen. Zo’n broodjeaapverhaal over Oranje kan desondanks werken. Soms hebben volkeren een leugentje om bestwil nodig om zich te verenigen.

De positie van Oranje wordt steeds meer een splijtzwam in de samenleving. Een minderheid van D66, GroenLinks, SP en PVV wil het belang afbouwen. Denk aan ongelukkige uitspraken van Maxima die geen Nederlandse identiteit kon vinden, terwijl ze er als representant van het Koninklijk Huis zelf een sprekend voorbeeld van is. In geen ander land had ze de welwillendheid ontmoet om domme uitspraken te mogen doen die in de eigen staart beten. Moet in de toekomst continuïteit door verdeeldheid ontstaan?

Principieel tegenargument is dat erfopvolging in tegenspraak met de volkssoevereiniteit is. Het is discriminatie dat een burger nooit staatshoofd kan worden. Traditioneel wordt het beeld uitgedragen dat Oranje al eeuwenlang op twee pijlers rust: het grauw en de pluimstrijkers. Da’s recent veranderd. Het volk is na Fortuyn en alle incidenten van Oranje minder enthousiast en de kosmopolisten calculeren zelfstandiger dan ooit. Oranje wordt minder gedoogd. Steun die jarenlang boven de 80% was is afgenomen naar 70%.

Oranje is geen waakhond, maar een jachthond die zelf in de bossen op wild jaagt. Die de broekriem niet wil aanhalen, terwijl iedereen gekort wordt. De koningin weerspiegelt onze tegenstrijdigheid en verdeeldheid. Zij is uiterst welvarend en denkt geloofwaardig namens de armen te spreken. Zij praat over soevereiniteit, maar laat achter de schermen een ambassadeur naar huis sturen. Beatrix is de vleesgeworden paradox.

De politieke discussie spitst zich nu toe op twee aspecten, namelijk de rol van het staatshoofd bij de formatie en het feit of het staatshoofd deel moet uitmaken van de regering of een ceremoniële rol dient te krijgen. Complicatie is dat voor een grondwetswijziging een 2/3 meerderheid in de Tweede Kamer en een ontbinding van de Staten-Generaal nodig is. Vanwege de lange weg wijst dat naar een compromis waarbij het staatshoofd een ceremoniële rol krijgt. Alleen de mythe blijft.

Bij de laatste formatie hadden Beatrix’ vertrouwelingen Lubbers en Tjeenk Willink een sturende rol. Ze gingen verder dan het leiden van het proces en bemoeiden zich door onnodige uitspraken met de inhoud. Vraag is of de rol van het staatshoofd zonder dit soort bedrijfsongevallen kan of dat het inherent is aan het proces. Roep om andere spelregels klinkt alom. Lubbers en Tjeenk Willink deden aan partijpolitiek onder de hoede van Beatrix. Dat ze zich vergaloppeerden is nog tot daar aan toe, maar dat procedures hun deze ruimte laten is het echte probleem. Er ligt echter al sinds 1971 een motie-Kolfschoten die de kamer ruimte biedt om zelf een formateur te benoemen. Door onderlinge onenigheid is dat er nooit van gekomen. Dit gebrek aan volwassenheid valt niet de koningin, maar de Tweede Kamer te verwijten

Constitutionele toetsing doet recht aan het vertrouwen in de integriteit van de Nederlandse rechtspraak, betoogde Femke Halsema in 2002 in haar Initiatiefwet over de toetsing aan de Grondwet. Integriteit is de essentie, de staalconstructie die het gebouw stevigheid biedt. Of een koning, president, komiek of filmster op de troon mag zitten is ondergeschikt. Instituties doen ertoe. Het kan als een natie uit nostalgie of traditie haar cohesie en identiteit -die door dezelfde monarchie in twijfel wordt getrokken- denkt te kunnen versterken door Oranje. Dat valt te bezien. Sowieso pleit alles ervoor om de rol van het staatshoofd terug te brengen tot een ceremoniële.

Foto: Gouden Koets op Prinsjesdag