Westerse overheden moeten islamhervormers als Tarek Fatah steunen. Ze bieden een weg tussen islamisme en populisme

De Canadees-Pakistaanse schrijver Tarak Fatah is een islamitische hervormer en mensenrechtenactivist. Hij komt op voor zijn geloof, maar heeft het niet zo op regimes en geestelijken die volgens hem zijn geloof kapen en een slechte naam bezorgen. Als progressieve denker heeft hij evenmin een goed woord over voor politici die de islam in bescherming nemen en de hervorming ervan helpen blokkeren. Legendarisch is zijn terechtwijzing van de liberale senator Grant Mitchell in 2014 in een hoorzitting in de Canadese senaat. Ook een woordenwisseling uit lijfsbehoud omdat hervormingsgezinde moslims die te ver van de hoofdstroom afdwalen dat met hun leven kunnen bekopen. Schrijnend dat een liberale senator daar de aanstichter van was.

Volgens Tarek Fatah is in de kern de islam een religie als alle andere geloven, maar is het wel diepgaand gecorrumpeerd. En dat al meer dan 1400 jaar lang. Zo wordt voor aanvang van het vrijdaggebed wereldwijd opgeroepen om de ongelovigen te verslaan. Dat is geen oproep die past bij een geloof dat over zichzelf verkondigt vredelievend en tolerant te zijn. Want op die manier is het dat niet. De islam volgt een merkwaardige agenda en heeft raakvlakken met het (pseudo-)populisme van Wilders, Trump of Le Pen. ‘De islamisten en de populisten zitten in hetzelfde schuitje: ze vinden die moderne, open wereld maar moeilijk te vatten’, zo zei de Duitse neoconservatieve historicus Paul Nolte in 2016 een interview met Trouw. Zie hier mijn commentaar over populisten en islamisten die de moderniteit niet bij kunnen benen.

Interessant aan hervormers als Fatah die de moderne wereld omarmd hebben -en pleiten voor het secularisme waar een hervormde islam een plek kan vinden- maar ook Ziauddin Sardar, Salim Mansur of de in 2010 overleden Nasr Abu Zayd is dat ze een middenweg vinden tussen het actieve islamisme of de afwachtende islam, en het populisme dat de islam en migratie gebruikt om zich tegen af te zetten. Tien jaar geleden werd de Turkse president Erdogan door progressieve knuffelaars als Frans Timmermans op het schild gehesen als iemand die in Turkije bezig was een soort islam-democratie te ontwikkelen. Dat idee is pijnlijk doorgeprikt.

Voor iedereen die niet mee wil gaan in de naïviteit -of het politieke opportunisme- van Timmermans of Grant Mitchell en de islamhaat van Wilders, Trump, Marine Le Pen en Oost-Europese leiders is het goed om te weten dat er een derde weg is: de hervormingsgezinde islam die zich zonder politieke en gecorrumpeerde agenda als geloof probleemloos kan voegen in het secularisme. Dus de nationale rechtsstaat. Westerse overheden zouden hervormers als Tarik Fatah meer moeten steunen dan ze nu doen. Trouwens niet te verwarren met   valse profeten als Tariq Ramadan die de moderniteit naar de islam willen brengen, maar niet de islam naar de moderniteit en het secularisme. Als overheden de financiële en politieke steun die nu naar islamistische landen als Saoedie-Arabië stroomt om zouden leiden naar vertegenwoordigers van de hervormingsgezinde  islam, dan zou dat iedereen enorm van dienst zijn. Op de islamisten en de populisten na. Dat er niet gekozen wordt voor zo’n voor de hand liggende oplossing geeft te denken over het inzicht van westerse overheden.

Henk Zanoli geeft het voorbeeld aan de staat Israël. En Hamas.

De waarheid over Gaza en Israël is geen hoofdzaak als het over beeldvorming gaat. Schrijver en vredesactivist Amoz Oz voelde in 2009 in een interview met The Guardian verontwaardiging en woede naar twee kanten: ‘I am outraged with both Hamas and the Israelis in this war, I feel an anger I find difficult to express because it’s an anger in both directions.’ Er zijn in de conflicten tussen Israël en Hamas voor een min of meer neutraal publiek geen good guys om zich mee te identificeren of bad guys om de schuld te geven. Zo ingewikkeld en ondoorgrondelijk zijn de verhoudingen. Beide oorlogvoerende partijen hebben zich op een vervelende manier tot bad guys ontwikkeld. Als een duister schilderij met alleen maar zwart zonder wit. Verlies zit ingebakken.

Maar er is ook een waarheid in de beeldvorming die losstaat van de politieke oplossing. Omdat die over de politiek wordt gelegd en deze vervangt. Juist bij gebrek aan constructieve politiek van leiders die verder denken dan hun eigen positie of de volgende verkiezingen. Beeldvorming is de reservespeler die het spel van het basisteam verdringt. Bij gebrek aan inhoud neemt de vorm de inhoud over. Met spel van belabberd niveau.

Dat alles gezegd hebbende vraag ik me af hoe ik het handelen van Henk Zanoli moet plaatsen. Deze 91-jarige Nederlander kreeg van Israel een eremedaille omdat hij in de Tweede Wereldoorlog een Joods kind redde. Nu heeft Zanoli onder protest de medaille teruggestuurd omdat zes van z’n familieleden in Gaza door toedoen van het Israëlische leger om het leven zijn gekomen. Dit haalt prominent de publiciteit, zoals de New York Times. Dat doet afbreuk aan de beeldvorming van de staat Israël. De Nederlander voegt voor de duidelijkheid toe dat z’n beslissing een gebaar tegen de staat Israël is en niet tegen het Israëlische volk. Van hem geen slogans voor eigen gewin, maar een bespiegeling die de politieke leiders van Hamas en Israël niet weten op te brengen in hun eenduidigheid. De nuancering toont zijn grootsheid aan. En de kleinheid van de politici. Tegelijk maakt Henk Zanoli duidelijk wat de juiste manier is om kritiek te hebben op Israël of Hamas.

Foto: Dirk Braeckman, 2013.

Eeuwige beweging in Gaza: Allah Akbar tegen Eretz Yisrael

In het conflict tussen Hamas en Israël in Gaza hebben beide partijen de handschoenen uitgetrokken. Alle middelen zijn geoorloofd. De ene straatvechter tegen de andere. De verbetenheid en de haat spoelen de laatste restjes redelijkheid weg. Van beide kanten aangewakkerd door een nationalistisch-religieuze component die de Realpolitik nog meer op afstand zet: Allah Akbar tegen Eretz Yisrael. Deze inzet van beide partijen is de echte verloren strijd die door niemand te winnen valt. Dat maakt het lastig om begrip te hebben voor de leiders van de strijdende partijen die als een dolle tekeer gaan. Wat niet voor de slachtoffers geldt, die verdienen alle compassie. Gevangen door die leiders met hun belangen die het verkeerde pad bewandelen.

De informatieoorlog woedt en beide kanten buigen de waarheid bij. De waarheid wordt gemanipuleerd om de publieke opinie te winnen. Voor uw of mijn sympathie. De verslaggeving van de partijen is gekleurd. Aan de beestachtigheid zijn geen grenzen. Het verstand staat stil bij het bombarderen van een ziekenhuis. Zelfs als er op het terrein een raket gelanceerd zou zijn. Bewijs wordt met plakken en knippen gefabriceerd als legitimatie voor een fatale druk op de knop. De teller van het dodental loopt weer even op. Wat te doen? Een opinie die tussenbeide wil komen zegt dat de driften van Hamas en Israël omgezet moeten worden tot aanvaardbare vorm. Maar da’s te veel gevraagd voor een conflict dat tot een wederzijds ritueel geworden is. No exit.

Aliaa: De vrouw is groter dan God. Belediging van een geloof?

Aliaa Magda Elmahdy is niet populair bij de Egyptische islamitische geestelijken. Ze stelt zich onafhankelijk op. Eind 2012 ging ze met feministes van FEMEN voor de Egyptische ambassade in Stockholm uit de kleren. Nu zegt Aliaa in een gebed ‘De vrouw is groter‘ in plaats van ‘God (Allah) is groter‘. Dat bevalt de hardliners van het islamitisch bedrijf niks. Stel je voor dat burgers erachter komen dat ze zonder religie kunnen. Of dat ze ontdekken dat geestelijken daar niet meer echt bij nodig zijn. Stel je voor dat burgers zelf gaan denken. Stel je voor, straks worden geestelijken brodeloos omdat ze niet meer nodig zijn om de weg te wijzen.

Het gebed luidt in Engelse vertaling:
Woman is greater
Woman is greater
There is no God, ruler, or father
Human rights are above God
Long live sin
Long live rebellion
Freedom is better than kneeling
My vagina is greater
No God, ruler, or father

In Egypte is zo’n gebed opzienbarend omdat het varieert op het bestaande. Maar van een afstandje bekeken draait het perspectief en wordt dat bestaande opzienbarend. Wie is er gek, de feministe of de islamitische prediker? Afwijzing of acceptatie van islam of islamkritiek is een kwestie van invalshoek. Meer is het niet.

Ik blijf zitten met de vraag waarom ik me druk zou maken over de bedreigingen van Aliaa Elmahdy als het Nederlandse parlement niet bij machte is om zakelijk met geloof en gelovigen om te gaan. In Nederland worstelen de VVD en PvdA met het schrappen van de smalende godslastering. Het maakt een einde aan de onderdrukking door de confessionele politiek waarmee Nederland sinds 1932 kampt. Tragiek is dat een deel van de vrijzinnige politici niet vrij durft denken. Dat geeft confessionelen kans hun standpunten te realiseren. Wat ze knap doen. Nu bestaat het plan om het artikel 147 van het Wetboek van Strafrecht te schrappen, maar tegelijk artikel 137 op te tuigen. De Eerste Kamer meent dat burgers ‘genoegzaam beschermd‘ moeten blijven tegen ernstige belediging van hun geloof. Maar wat is dat ‘ernstige belediging van een geloof‘? Misschien kan de Senaat Aliaa Magda Elmahdy uitnodigen voor een hoorzitting om de consequenties daarvan te doordenken.

Foto: Aliaa Magda Elmahdy en haar gebed. Op haar Facebook-pagina.

Geweld, opstand, doden en uitzichtloosheid in Egypte

Veel is onduidelijk in Egypte. Maar duidelijk is dat de noodtoestand is afgekondigd, dat de liberale vice-president Mohamed El Baradei ontslag heeft genomen en dat het leger honderden doden heeft gemaakt onder de pro-Morsi demonstranten. De weg die het leger kiest is uitzichtloos. Egypte, een land zonder alternatief.

Alles Okay met islam? Of toch bij nader inzien niet?

Okay Pala ziet islam als oplossing voor alle problemen in de wereld.  Met (de hegemonie van) de islam komt alles goed is z’n boodschap. Hij spreekt vanuit islamitisch-soennietisch perspectief namens de politieke organisatie Hizb-ut-Tahrir, ofwel de Partij van de bevrijding. Dat standpunt verklaart z’n uitspraak over Syrië waar sjiitische moslims vechten tegen soennietische moslims: ‘En met name hen in Syrië die onder extreme omstandigheden hun nobele strijd voortzetten enkel omwille van de dominantie van islam‘. Heiligt dat doel de middelen van een burgeroorlog met vele doden en een uitzichtloze strijd in naam van een religie van vrede?

Want over welke islam heeft Pala het? Hij stelt islam voor als een ondeelbare, eensgezinde gemeenschap die het opneemt tegen de rest van de wereld. Maar die ondeelbare gemeenschap bestaat alleen bij politici die de islam voor hun karretje spannen en in nostalgische ballades en heilsverwachtingen over het kalifaat. De tragiek van de hedendaagse islam is dat de bloedigste strijd niet tegen de islam, maar binnen de islam woedt. De wereld is niet verdeeld tegen de islam, maar islam tegen de wereld. Die waarheid ziet Pala niet in de ogen.

Kritiek van Bouazza op islam in reactie op oproep Samuel

In de NRC gaat Hafid Bouazza in op de zelfcensuur van Hans Teeuwen en Monique Samuel. Ze zijn volgens hem bang voor dreigementen uit islamitische hoek en slikken daarom (een deel van) de kritiek op de islam in.

Monique Samuel trad op bij Knevel & Van de Brink en las tot verbazing van Bouazza een verklaring voor over haar bedreiging. Bouazza beschrijft het alsvolgt: ‘Zij vertelde dat ze door drie Marokkanen werd ingesloten en bedreigd omdat ze de islam en hun ‘geliefde profeet’ (laat me niet lachen) zwart zou maken. (..) Angst was duidelijk in haar overslaande stem te horen toen zij deze verklaring voorlas, rijkelijk gekruid met islamitische plichtplegingen en gemeenplaatsen; ze begon zelfs met de aanhef „In naam van Allah de Barmhartige Genadevolle”! Ze gaf aan de islam en Mohammed te respecteren (zij zelf is christen).‘ Bouazza vat dat op als de omgekeerde wereld als een bedreigde vrouw haar verontschuldigingen aanbiedt aan haar bedreigers.

Monique Samuel reageert op haar beurt weer op de kritiek die ze naar haar optreden bij Knevel & Van de Brink kreeg: ‘Tot mijn afgrijzen moet ik bekennen dat diezelfde oproep aanleiding was voor het populistische debat aan de borreltafel van Hilversum. Dat mijn woorden worden verdraaid “of door sommigen bewust niet worden begrepen” zoals een journalist vandaag in een persoonlijk bericht zo mooi verwoordde weet ik al langer. Maar dat mijn actie van verzoening als een knieval voor bedreigers werd gezien had ik nooit verwacht.’

Wie heeft er gelijk, Bouazza of Samuel? Kruipt Samuel te diep door het zand voor de jongens die haar in naam van de islam bedreigen? Is haar oproep tot pacificatie gepast? Of valt Bouazza Samuel te zwaar af zonder dat-ie zegt dit te willen doen en heeft-ie makkelijk praten? Ach, het is onbelangrijk. Bouazza en Samuel mogen zeggen en denken wat ze willen. Het ultieme gelijk bestaat niet.  Samuel maakt duidelijk dat ze bang gemaakt wordt en aan zelfcensuur doet. Bouazza constateert dat het publieke debat niet iets voor bange mensen is.

Heeft de islam er iets mee te maken of dient die als dekmantel, excuus en surrogaat-identiteit van jongeren die hun weg in Nederland niet kunnen vinden? Maakt dat iets uit voor Samuels oproep? Alleen de bedreigingen en intimidaties tellen. Of de reden is dat Samuel christelijk, lesbisch of islam-kritisch is maakt niets uit.

Als we elkaar in Nederland willen bestrijden, dan doen we dat met woorden. Niet met bedreigingen. Dat moet iedereen leren. Christelijk, islamitisch, atheïstisch, nihilistisch, het is allemaal beschikbaar om te praktiseren. Bij die vrijheid hoort onlosmakelijk de vrijheid om het christendom, de islam, het atheïsme of het nihilisme te bekritiseren. Niets staat in Nederland boven kritiek. Maar dus kritiek die niet tot geweld leidt. Hafid Bouazza spreekt uit kwaadheid over de zelfcensuur van Hans Teeuwen en Monique Samuel moslims toe. Zo hoort het:

Moslims, ik respecteer jullie religie niet; ik heb niet eens een atoom van eerbied voor de dagelijkse en jaarlijkse rituelen, voor de verboden en geboden van jullie godsdienst.

Ik heb geen respect voor de mythe van Mohammed. Ik vind Allah een armoedig verzinsel. De hoeri’s zijn een lachertje. Geweld is voor mietjes. Dreigen is voor leeghoofden (ga toch werken).

In den beginne was het woord en het woord was bij de mens en in het einde zal er het woord zijn, want een mens heeft meer woorden dan hartslagen tot zijn beschikking.

Gebruik de handen om een pen te grijpen of toetsen te beroeren en niet om ze tot vuisten te ballen. Evolueer.

Foto 1: Morsi supporters in Egypte, augustus 2013. Credits: Mai Shaneen.

Foto 2: Monique Samuel bij Knevel & Van de Brink, 29 juli 2013.

Dood in beeld

De dood loert overal. Het meest in de strijd. Cineasten en fotografen in de frontlinie lopen een verhoogd risico. Ze worden opgemerkt. Hun status als non-combattant is niet altijd helder. Of wordt soms niet gerespecteerd. De Egyptische fotograaf Ahmed Samir Assem neemt de soldaat op de korrel die hem met een welgemikt schot raakt. En doodschiet. Bijna terloops wijkt het geweer naar links: bam. Daar bij de belegering van de kazerne door pro-Morsi aanhangers. Bij deze vorm van journalistiek hoort de grove korrel. Op beeld en in beeld. De afloop spat uiteen in gruzelementen. Splinters, scherven, diggelen, duizend stukken. Eind.

Foto: Robert Capa, ‘Loyalist Militiaman at the Moment of Death‘. Spaanse Burgeroorlog, 1936.

Egypte balanceert op de rand van een burgeroorlog

De Moslimbroederschap roept op tot opstand. Aanleiding is het doodschieten door het leger van pro-Morsi demonstranten die bij een kazerne protesteerden tegen het afzetten van president Mohamed Morsi. Ze eisen zijn herinstallatie. Naar verluidt zijn er 42 doden en 322 gewonden. Volgens het leger begon het incident met een aanval door een gewapende groep die probeerde door te dringen tot de kazerne van de Republikeinse Garde. Morsi zit daar vermoedelijk gevangen. Het leger zegt dat een officier gedood en 40 manschappen gewond werden. Demonstranten zouden zijn gearresteerd omdat ze in het bezit waren van wapens, munitie en Molotov-coctails. Volgens de Moslimbroederschap ging het om een vreedzame sit-in, en zijn er vrouwen en kinderen onder de doden. Feiten spreken elkaar tegen en  de lezing ervan is een onderdeel van de strijd.

Als reactie op de slachtpartij van vanochtend trekt de radicaal-islamistische Nour-partij haar steun in voor een overgangsregering. De partij had eerder afstand genomen van de Moslimbroederschap en steunde de afzetting van Morsi. Maar het steunde evenmin de kandidaten voor de overgangsregering. Nu is de chaos compleet en neemt de kans op een burgeroorlog toe. Een politiek compromis lijkt verder uit zicht dan ooit.

Westerse bemoeienis gooit olie op het vuur. Zo zei de Britse oud-premier en gezant voor het Midden-Oosten Tony Blair over de afzetting van Morsi dat het Egyptische leger moest optreden om de chaos te beteugelen. Dit lijkt te zeggen dat voor Egypte andere normen gelden dan voor een westerse liberale democratie. Het commentaar van David Brooks in de New York Times was racistisch: ‘It’s not that Egypt doesn’t have a recipe for a democratic transition. It seems to lack even the basic mental ingredients.’ Dit is onzin. Mede doordat het land slecht bestuurd wordt is Egypte in een onmogelijke positie terechtgekomen, een deel van de bevolking is slecht geschoold en heeft weinig democratisch besef, het land loopt economisch, cultureel en politiek achter. Het zijn uitsluitend deze omstandigheden die de chaos, de onrust en de oproep tot een opstand verklaren.

Foto 1: Leden Republikeinse Garde bij kazerne waar vele doden vielen, 8 juli 2013.

Foto 2: Tweet van 13 januari 2013 van Herman Van Rompuy. Zie posting ‘EU is vriend van Morsi, maar niet van Europese waarden‘.

Morsi afgezet door leger. Rechter is waarnemend president

De Egyptische president namens de Moslimbroederschap Mohamed Morsi is afgezet door het leger. Hij is niet langer president. Vooralsnog is z’n verblijfplaats onbekend. Maar het leger heeft de macht niet gegrepen. Dat blijft in de coulissen. Egypte is vandaag nog verdeelder dan gisteren. De salafisten van de Nour partij kiezen eieren voor hun geld en nemen afstand van de Moslimbroeders. Die noemen de salafisten weer verraders. En de oppositie en het leger zitten evenmin op dezelfde lijn. Is er een burgeroorlog in de maak of dooft de woede van de Islamisten? De belangrijkste rechter Adly Mansour wordt tijdelijk president. Hij is sinds kort president van het Constitutionele Hof. De grondwet wordt opgeschort. Dat was de steen des aanstoots voor de minderheden die door Morsi genegeerd werden. Egypte, het land maakt het zichzelf moeilijk. Steeds weer.

Foto: Presidentieel paleis met vuurwerk en gejuich nadat bekend werd dat president Morsi afgezet is. 3 juli 2013. Credits: Bel Threw