Oorlogsmonument

Berthold Kegebein, ‘Beschreibung: Güstrow, Walkmühlenstraße. Atelier Ernst Barlachs. Der Bildhauer Bernhard A. Böhmer (Gehilfe Barlachs) mit der Mittelgruppe des Magdeburger Ehrenmals. Eichenholz, geschnitzt (1929; E. Barlach)‘. Collectie: Deutsche Fotothek.

Het mooiste van oorlog is de overwinning. Het verpletteren van de vijand met een beslissende klap. Alsof men een vlieg uit de lucht mept. Terloops en doodgemakkelijk. Achteraf kan daar goede sier mee gemaakt worden. In triomfbogen, optochten in de hoofdstad en herinneringen.

Het op een na mooiste van oorlog is het oorlogsmonument. Het is de plek om de overwinning te vieren én de doden te herdenken. Die laatsten worden verzachtend ook wel de gevallenen genoemd. Alsof ze per ongeluk zijn gestruikeld, weer zijn opgekrabbeld en nog gewoon voortleven.

Maar dat is een misverstand. Ze hebben wel degelijk het loodje gelegd voor God, Volk en Vaderland. Of hoe de nationalistische orde op zeker moment in een bepaald land wordt vormgegeven.

Het Duitse woord voor monument is ‘Denkmal‘. Duitsland waar net als in Frankrijk en België op elk dorpsplein wel een monument voor de gevallenen is opgericht. Een te letterlijke vertaling van dat Duitse woord roept het uit: ‘Denk nou eerst een keer na!’

Er bestaat een florerende industrie met creatieve ondernemers die het na elke oorlog voor de wind gaat. Want als elk dorp een monument, sculptuur of gedenkplaat wil, dan moet dat geproduceerd worden. De Franse film ‘Au Revoir Là-Haut‘ (2017) is daar een parodie op. De verhaallijn zegt: ‘Albert en Édouard plegen een monumentale zwendel met de herdenking van de nabestaanden en de heldenverering van een land.’

Het is de vraag of wat Albert en Édouard doen de diepste vorm van zwendel is of een afgeleide daarvan. Is de schijnheiligheid van een strijdende partij om militairen naar het front te sturen en ze daarna als helden te vereren niet erger dan een creatieve ondernemer die achteraf een graantje meepikt?

Oorlog is niet altijd vermijdbaar. Zeker in het geval dat een land het grondgebied wil verdedigen tegen een aanvaller. Denk aan Oekraïne dat door de Russische Federatie op de huid wordt gezeten. De oorlogsmonumenten van die oorlog kondigen zich aan. Het basisontwerp ervoor in beide landen kan nu al getekend worden.

Men zou hopen dat de loop der dingen kon worden omgedraaid. Zodat het oorlogsverhaal begint met het realiseren van een oorlogsmonument om de doden te herdenken en eindigt met de verwachting voor de toekomst met oorlogsmachines, voortschrijdende technologie, kracht, beweging en de zelfoverschatting van een makkelijke, pijnloze overwinning.

Zo gaat het er in de echte wereld niet aan toe. Verdriet over overmoedigheid die uitdraait in verlies komt achteraf. Inzicht leeft slechts in het oprichten van oorlogsmonumenten voor de doden.

Petitie roept op geen geld te geven voor de renovatie van Paleis Soestdijk. De ontevreden burger negeert de rol van de politiek

Als het begrip tijdgeest nog niet bestond, dan zou het na lezing van bovenstaande petitie uitgevonden moeten worden. Tijdgeest is volgens Wikipedia ‘de kenmerkende manier van denken en handelen van het merendeel van de bevolking in een bepaalde tijd’. De ‘we pikken het niet langer’-generatie gaat vanaf 2008 samen met de opkomst van Geert Wilders. De kenmerken van deze generatie zijn uit de petitie af te leiden.

Paleis Soestdijk wacht op een nieuwe bestemming. ‘De kosten voor restauratie/renovatie worden geschat op € 100 miljoen, waarvan € 65 miljoen voor het paleis‘, aldus Jeroen Mensink in een bericht. Rijksgebouwendienst is verantwoordelijk en coördineert het zoeken van een nieuwe bestemming. Dat schiet niet op, mede door het geringe architectonische belang van de gebouwen en de bezuinigingsdrift van achtereenvolgende kabinetten. Het belang voor vooral ouderes generatie is de betekenis van Paleis Soestdijk als herinneringsmonument.

Opvallend aan de petitie is de geringschatting over cultureel erfgoed. Paleis Soestdijk wordt niet opgevat als onlosmakelijk onderdeel van het historische geheugen van de Nederlanders, maar als een financieel blok aan het been van de belastingbetaler. Het innemen van deze positie is voorbereid door Geert Wilders die samen met z’n cultuurwoordvoerder Martin Bosma niet ophoudt laatdunkend te doen over Nederlandse kunst en cultuur dat een linkse hobby zou zijn. Dat gebeurde vooral tijdens de gedoogperiode van Rutte I met de Halbe Zijlstra (VVD) als staatssecretaris van cultuur. De paradox in de positie van cultuurcritici als Wilders of Zijlstra is dat ze hameren op nationalisme en het belang van de natiestaat tegenover de supranationale EU, maar ze kunst en nationale monumenten die de nationale identiteit helpen schragen, het liefst in de uitverkoop doen.

De petitionist wenst ‘als belastingbetaler’ niet op te draaien voor de renovatie van Paleis Soestdijk en wil dat met protest voorkomen. Want ‘dat hoeft U niet te accepteren’. Het nieuwste middel uit de toverdoos van de ontevreden burger wordt van stal gehaald: het referendum. De rol van de representatieve politiek die door de kiezer gemandateerd is om te beslissen over de verdeling van gemeenschapsgeld over de diverse sectoren wordt met deze kritiek veronachtzaamd. Met een hink-stap-sprong springt de ontevreden burger over de politiek heen onder borstklopperij ‘zich niets wijs te laten maken en het zelf beter te weten’. De wens dat ‘Één volk één stem zou moeten hebben’ maakt het misverstand compleet. Want er bestaat in een open democratie niet één volk dat één stem laat horen. Daarom is er de politiek die de vele, diverse stemmen vertaalt in een moeizaam compromis dat iedere burger probeert te bedienen. Daarbij past steun aan kunst en monumenten.

Foto: Schermafbeelding van petitie ‘Geen geld voor de renovatie van paleis Soestdijk’.

Petitie: Moet Michiel de Ruyter achter tralies worden gezet?

Een petitie die wordt ingediend door David Koster namens de ‘Onderbelichte kant van Nederland’ roept op om het standbeeld van Michiel de Ruyter in Vlissingen uit protest achter tralies te zetten. Reden daarvoor is dat de zeeheld De Ruyter ‘de Nederlandse slavenhandel en slavernij bevorderd zou hebben’. De Onderbelichte kant gaat nog verder: ‘Michiel de Ruyter is medeplichtig aan misdaden tegen de menselijkheid!’ Da’s een flinke beschuldiging die om een goede onderbouwing vraagt. Maar die geeft David Koster niet. Hier staat wat op het spel, want voor we het weten wordt de Nederlandse identiteit bij het oud vuil gezet. Naar aanleiding van de film ‘Michiel de Ruyter’ ontstond begin 2015 protest en een debat tussen historici over de betrokkenheid van De Ruyter bij de slavenhandel. Alex van Stipriaan meent van wel, en Ronald Prud’homme van Reine van niet.

Zoals Bram Vermeulen in zijn lezing over Zuid-Afrika onlangs uitlegde dreigen daar de monumenten die het kolonialisme symboliseren ontmanteld te worden. Het gaat over een herziening van de geschiedenis die sommigen hoognodig vinden om minderheden een gepaste plek te geven. In Nederland uit zich dat vooral in aanpassen en hervormen. Zoals de Sinterklaas-discussie leert. Het verleden kan weliswaar anders beschreven worden, maar wat gebeurd is kan nooit meer ongedaan gemaakt worden. Het is sympathiek en begrijpelijk dat David Koster in een debat dat nog niet tot een voor iedereen aanvaardbare conclusie is gekomen over de vraag of De Ruyter meer deed dan meedraaien in een systeem waarin hij deel van uitmaakte zoekt naar een middenweg. De Ruyter mag blijven -en heeft immers grote verdiensten als admiraal die niet worden betwist- maar wordt achter tralies gezet. Daar kan ook ik als Zeeuw wel mee leven als het zover komt. Tekenen hier.

Foto: Petitie ‘Zet Michiel de Ruyter achter de tralies’.

Wordt oud deel begraafplaats Egmond aan Zee een monument?

Vergeet het maar dat in de dood iedereen gelijk is. In Egmond aan Zee dreigen op de begraafplaats oude grafzerken met cultuurhistorische waarde te verdwijnen. Omdat de gemeente een andere bestemming voor de grond heeft. Anita van Breugel van de Stichting Historisch Egmond komt in actie. Ze riep iedereen op om te helpen bij de inventarisatie van de graven. Dat was op 23 mei. De opzet van Historisch Egmond is om samen met het Museum van Egmond, Archeozorg en Dorpsvereniging ‘de Parel’ van het oude deel van de begraafplaats een gemeentelijk monument te maken. Dood en begraven, een onderwerp dat actueel blijft.

Gedoe over kunstproject van Tazu Rous op Oude Kerk Amsterdam

Dat was 2012 in Gent tijdens kunstmanifestatie Track: Hotel Gent boven station St. Pieters. Met ingebouwde klok. Vervreemdend om de gecreëerde ruimte te bezoeken. Of er te slapen voordat de bezoekers kwamen. De sinds 1987 in Europa verblijvende Japanse kunstenaar Tazu Rous (ook bekend als Tatzu Nishi, Tazro Niscino, Tatzu Oozu of Tatsurou Bashi) maakt over de hele wereld gewoon wat ongewoon is. Komende zomer strijkt hij neer in Amsterdam. Er is gedoe over zijn project ‘Aturo Atzu: The Garden Which is the Nearest to God’ op de Amsterdamse Oude Kerk, volgens Het Parool. Onder zijn nieuwe naam Taturo Atzu wil Tazu Rous vanaf 27 juni een bezoekersplatform op het kerkdak maken. Entree 10 euro en zicht op De Wallen gegarandeerd.

Walther Schoonenberg is negatief over het project namens de Vrienden van de Amsterdamse Binnenstad: ‘Als hedendaagse kunst iets is om een hartverzakking van te krijgen, slaagt de directeur van de Oude Kerk daar heel goed in’. De commissie Monumenten en Archeologie van Amsterdam gaf bij de vergunningaanvraag een negatief advies. De Oude Kerk heeft jarenlang in de steigers gestaan vanwege restauratie en dat werd als een noodzakelijk kwaad aanvaardbaar gevonden. Maar een kunstproject van 27 juni tot en met 6 september dat steigers terugbrengt waarvan de buurt net verlost is wordt blijkbaar als minder noodzakelijk ervaren.

Toch verleende het stadsdeel Centrum toestemming. Dat lijkt een goede beslissing. Jacqueline Grandjean, directeur van de Oude Kerk zegt over het project van Tazu Rous: ‘Het moet mensen bewust maken van hun erfgoed. Dat dat een mening oproept, is precies de bedoeling van de kunstenaar.’ Publiciteit is al verzekerd.

AFVN zegt aanklacht tegen Powned in te dienen wegens belediging

Is er een gedenksteen onthuld voor de op 21 februari 1945 gesneuvelde Lufwaffepiloot Gerhard Rohde in het Brabantse dorp Schaijk in de gemeente Landerd? ‘Omstreden monument onthuld‘, zegt Omroep Brabant op 21 februari. ‘Toch niet onthuld na ophef‘, zegt Omroep Brabant op 29 april. Misverstanden en gevoeligheden. Monumenten voor Duitse militairen zijn in Nederland zeldzaam. In Goirle staat in het dorp Riel in een tuin van een particulier een beeld van de Wehrmacht-soldaat Karl Heinz Rosch die in 1944 twee kinderen redde en daarbij zelf om het leven kwam. Een ‘Goede Duitser’. Een monument in het Leuldal herdenkt 687 militairen van 11 nationaliteiten die tussen 1940 en 1945 omkwamen, onder wie vier militairen van de Luftwaffe.

De AFVN (‘antifascistische oudverzetsstrijders nederland/ bond van antifascisten’) stapelt onduidelijkheid op onduidelijkheid met een persbericht dat verklaart een strafklacht tegen Powned in te dienen ‘wegens belediging, smaad en laster’ omdat het op haar site toe zou staan dat ‘de doorlopende series beledigingen door zogenaamde reaguurders worden gedumpt, vers uit het riool’. Het is niet de berichtgeving van Powned over het monument in Schaijk dat de AFVN opvoert als reden voor de aanklacht, maar de ruimte die Powned aan de reageerders zou geven. Een reactie die AFVN als voorbeeld geeft ‘In 9 van de 10 gevallen zijn anti-fascisten de nieuwe fascisten’ kan de AFVN wellicht onprettig vinden, is echter geen belediging maar een normale politieke mening. AFVN maakt het er nog gecompliceerder op door fouten recht te zetten die geen fouten zijn en steevast over een onthuld nazimonument te praten dat dus niet onthuld is en waarvan het de vraag is of de 20-jarige piloot Gerhard Rohde een nazi was of een marionet van een verkeerd regime.

Zijn de reageerders zo negatief als de AFVN beweert? Dat valt reuze mee, reacties als ‘Niet elke Duitser was een nazi’, ‘Sir Winston Churchill waarschuwde al voor de opkomst van bewegingen als deze „AFVN”’, ‘Het na-oorlogse verzet in actie’ en ‘Ik vind een monument, ook voor 1 omgekomen Duitse vlieger, een teken van volwassenheid’ zijn genuanceerder dan de AFVN doet uitkomen. Het kan zijn dat Powned het ergste heeft weggejorist. Zelfs als de AFVN gelijk zou hebben dat het doorlopend beledigd wordt door de reageerders van Powned moet het als organisatie die zich mengt in het publieke debat tegen een stootje kunnen. Het kan met persberichten, artikelen en aanklachten reageren. Om zich te profileren binnen de vrijheid van meningsuiting.

Foto: Herdenking 2014 bij het Leuldalmonumnet.

Is Mondriaanhuis toe aan een monument voor Mondriaan?

Het Mondriaanhuis in Amersfoort wil een monument oprichten voor Piet Mondriaan die van 1872 tot 1880 in de keistad woonde. Volgens het Museumtijdschrift wordt dit ingegeven door het idee dat er ‘geen monument voor Piet Mondriaan is in Amersfoort‘. Dus? De kunstenaars Andrei Roiter, Paul de Reus en Frank Halmans zijn door een commissie aangezocht om een monument voor Mondriaan te ontwerpen. Dat over z’n eerste acht levensjaren in Amersfoort moet gaan. Publiek en commissie kiezen in januari 2014 het winnende ontwerp.

Jammer dat een en ander niet in elkaar kan worden geschoven. Bij de in maart 2013 wegens geldproblemen gesloten Tricotfabriek in Winterswijk staat het monument ‘Always Boogie Woogie’ van Space Cowboys Albert Dedden en Paul Keizer. Dus in de openbare ruimte. Desgevraagd laat Albert Dedden weten dat de opdracht in 2004 door de gemeente Winterswijk werd gegeven voordat de Tricotfabriek kortstondig bestond.

Waarom het Mondriaanhuis een monument als belangrijk ervaart en hoe het dit gaat financieren is de vraag. Dat alles in tijden van ‘reorganisatie‘. Dat onwaarachtige eufemisme van beleidsmakers om bezuinigingen niet bij naam te noemen. Ook nog eens bij een krimpende economie waar het geld nog schaarser is dan het al was. Hoofd Alied Ottevanger is per 19 juni teruggetreden. Want: ‘De huidige reorganisatie vraagt om een ander beleid dan zij de afgelopen twee jaar heeft voorgestaan en met haar terugtreden komt er ruimte om de nu noodzakelijke koers in te slaan.’ Da’s bestuurlijke turbotaal die ruzies en overschrijdingen verhult. Zoekt het Mondriaanhuis daarom de vlucht vooruit? Aan Andrei, Paul of Frank is de opdracht uiteraard zeer gegund.

Foto’s: ‘Always Boogie Woogie‘, Mondriaan monument in de publieke ruimte in opdracht van de gemeente Winterswijk door de Space Cowboys Albert Dedden en Paul Keizer, 2004-2006. Credits: Albert Dedden en Paul Keizer.