Demonstraties in Tunesië voor de gelijkheid van man en vrouw

Gisterenavond gingen in Tunis vrouwen in twee demonstraties de straat op om te demonstreren voor gelijke rechten. Die dreigen in een nieuwe grondwet door toedoen van de islamitische partij Ennahda geschrapt te worden. De partij vormt een coalitie met twee centrum-linkse partijen. Vergeleken met islamitische partijen in omringende landen wordt Ennahda als gematigd gezien. Of die opstelling gemeend is of een tactiek om de macht te grijpen is de vraag. De Arabische Lente voelt koud aan en is akelig tot stilstand gekomen.

In autoritaire, maar min of meer seculiere staten als Tunesië, Syrië, Egypte  en Irak kenden minderheden, waaronder vrouwen jarenlang relatieve bescherming. Door verkiezingswinst in de diverse landen eisen islamitische partijen nu hun rechten op. Vaak vanuit de flanken opgejaagd door salafistische partijen die de sharia willen invoeren. Zodat een oude opvatting van pluriformiteit wordt ingewisseld voor een nieuwe. Met een wisseling van winnaars en verliezers, en een grotere rol voor de islam. Bij een strikte opvatting van de islam hebben vrouwen niks te winnen omdat hun per definitie een rol als tweederangsburger wacht.

Dat blijkt in Tunesië. Vrouwen protesteren tegen een grondwetsvoorstel dat op 1 augustus in een commissie aangenomen is dat stelt dat vrouwen ‘complementair‘ zijn aan de mannen: ‘L’Etat assure la protection des droits de la femme, de ses acquis, sous le principe de complémentarité avec l’homme au sein de la famille et en tant qu’associée de l’homme dans le développement de la patrie’. Dus, ‘De staat beschermt de rechten van vrouwen (..) krachtens het beginsel van complementariteit aan de man (..)‘. Ennahda vindt de verwijten overdreven en stelt dat in de preambule van de toekomstige grondwet gendergelijkheid wordt vermeld.

Mogelijk steekt Ennahda de teen in het water van het maatschappelijk debat. Daarom is het goed dat Tunesische vrouwen -en mannen- het niet pikken en demonstreren tegen een grondwetswijziging die de de vrouw degradeert tot complementair aan de man. Internationale mensenrechtenorganisaties en de EU kunnen de druk opvoeren. Want als in het relatief liberale Tunesië de rechten van vrouwen al zo geschonden worden, dan wacht de conservatieve islamnaties in de regio nog minder hoop op gelijkgerechtigheid van man en vrouw. Deze landen dienen te beseffen dat door vrouwen achter te stellen ze kiezen voor de achterlijkheid.

Foto: Tunesische vrouwen verwerpen elk idee van complementariteite aan de man en pleiten voor gelijkheid. Credits AFP

Islam verstoort in Tunesië de overgang naar de democratie

Zes dagen voor de verkiezingen in Tunesië lopen de spanningen op. Het betreft geen parlements- of presidentsverkiezingen, maar de grondwetgevende vergadering die volgens afspraak een jaar blijft zitten en de grondwet aanpast. De emoties zijn ontketend door een fragment van de animatiefilm Persepolis van Marjane Satrapi dat door Nessma-tv werd uitgezonden. Daarin wordt God in de verbeelding van een achtjarig meisje voorgesteld in de gedaante van een oude man met een witte baard.

De voorstelling van Allah is volgens de leer van de soennitische islam verboden. Conservatieve moslims zeggen gechoqueerd te zijn. Een kleine minderheid van mannelijke salafisten gaat scheldend en dreigend de staat op en zet de campagnes onder druk. Met name de islamisten van Ennahda die gelieerd zijn aan de Egyptische moslimbroeders moeten kleur bekennen. Ze worden naar verwachting de grootste partij. Waar staan ze precies voor? Het is een brede beweging met een veelheid aan stemmen die pretendeert voor de liberale democratie te zijn. Het kent zelfs een kleine progressieve minderheid.

De afgelopen maanden werd de vrijheid van meningsuiting eerder onder druk gezet door mannelijke demonstranten. De islamisten beginnen er altijd mee het recht op expressie van anderen ter discussie te stellen. Door een beroep op de leerstellingen van de islam proberen ze dat in te perken. Een sterke staat is bij machte deze oproep te negeren, maar als demonstranten gehoor vinden dan kunnen ze ontwikkelingen verstoren. In een regio die toch al achterloopt en waar politiek en islam vermengd zijn.

Woordvoerder Hamadi Ghebali van Ennahda zegt dat de voorstelling van God onacceptabel is binnen de soennitische islam. Hij distantieert zich overigens wel van de gewelddadige demonstraties door de salafisten. Maar als dat verbod ook geldt voor shiieten, christenen of andersdenkenden dan is nu al duidelijk dat Ennahda klem zit tussen de pretentie van een liberale democratie volgens Turks model en haar islamisme. Velen vinden de uitzending door Nessma-tv onhandig, maladroite, en gevaarlijk in een gevoelig overgangsproces naar de democratie. Het lijkt erop dat krachten dat proces willen laten ontsporen.

Ondanks alle verwarring blijft de vraag wat de doelen van Ennahda in Tunesië en de Moslimbroeders in Egypte precies zijn. Woordvoerders hebben herhaaldelijk aangegeven niet voor een grondwet volgens Frans model te gaan, maar voor een op de sharia gebaseerde grondwet. Hoe gematigd dat vervolgens ook geformuleerd wordt, het maakt van niet-moslims tweederangs burgers. Nu staat de overgang naar een democratie met beperkte werking op het spel. Bizar is dat niet goed in te schatten valt of een ontsporing van dat overgangsproces negatief of positie uitpakt. Zoveel onbekenden zijn er in het spel.

Foto: Islamistische demonstratie  bij het hoofdkwartier van Nessma-TV in Tunis, tegen de uitzending van ‘Persepolis‘ van Marjane Satrapi. Credits: Fethi BELAID / AFP

Tunesische overheid beperkt persvrijheid: Persepolis

De animatiefilm Persepolis van de regisseuse Marjane Satrapi bevat bovenstaande scène waarin personage Marji zich verbeeldt een gesprek met een witgebaarde God te hebben. En hem het zwijgen oplegt omdat haar oom in de gevangenis zit. Afbeelden van ‘God‘ is in de ogen van bepaalde moslims heiligschennis.

Ook binnen een dramatisch verhaal. Persepolis is een hoog gewaardeerde film en heeft allerlei prijzen en nominaties binnengehaald. Het gaat over een expressief meisje dat als teenager opgroeit tijdens de Iraanse revolutie van 1979 en als studente uit voorzorg door haar ouders naar Wenen wordt gestuurd. Waar ze vervreemdt. De repressie van het islamitisch-fundamentalistische Iraanse regime is de leidraad in het verhaal.

In Tunis trokken op zondag 9 oktober 200 demonstranten op naar het kantoor van Nessma-tv, die de film op vrijdag 7 oktober uitzond. Nagesynchroniseerd in het Tunische dialect. Op maandag 11 oktober kondigde de openbare aanklager na ontvangen klachten een strafrechtelijk onderzoek aan tegen Nessma wegens belastering van de islam. In een concept voorstel van september over de media wordt godlastering uit de wet gehaald, maar de overgangsregering heeft dit nog niet uitgevaardigd. Da’s de achtergrond van de protesten.

Human Rights Watch heeft om intrekking van dit onderzoek door de overgangsregering tegen Nessma-tv gevraagd. Omdat volgens regiodirecteur Sarah Leah Whitson Nessma-tv ‘elk recht heeft om serieuze en provocatieve films uit te zenden’. Naar haar idee zou de regering dit recht juist moeten verdedigen, evenals trouwens het geweldloos protest tegen uitzending. Het onderzoek  door de openbare aanklager zet de persvrijheid en de pluriformiteit onder druk.

De zogenaamde Arabische Lente is akelig tot stilstand gekomen. In Egypte hebben de Moslimbroeders en de legertop het op een akkoordje gegooid. Voor wie dat wilde zien was dat al vanaf het begin duidelijk. De strijd vindt niet op straten, pleinen, kerken, moskeeën, sociale media, verkiezingsdebatten of televisiestations plaats, maar in het parlement. Als in de Maghreb een grondwet op islamitische basis het einddoel blijft, dan hebben andersdenkenden als tweederangsburgers het nakijken. Zelfs op televisie.