Belang van sociale media in oorlogsgebied voor beleidsvorming

Een rondgang door het Oekraïense Loehansk dat gecontroleerd wordt door de Russen met de jeugdige kreosan. Het zal door de Russische geheime dienst mogelijk verwijderd worden vanwege de opname van de trein na 4’45’’ zoals Eliot Higgins vermoedt. Russen ontkennen immers om politieke redenen hun militaire aanwezigheid in Oekraïne. De video geeft de desolate sfeer van een oorlogsgebied in een prachtig ritme goed weer. De vraag die blijft hangen is wat de oorlog en de vernietiging de inwoners heeft opgeleverd.

Een internationale gemeenschap van bloggers en twitteraars heeft afgelopen maanden de Russische aanwezigheid in Oekraïne in kaart gebracht. Dat maakt de detaillering van de oorlogshandelingen en de gevolgen van de oorlog tamelijk nieuw. Omdat de Russische geheime diensten hun aanwezigheid in Oekraïne proberen te verhullen is dat een lastige opgave. Van de andere kant doen duizenden Russische militairen bij toerbeurt dienst in Oekraïne. Ze zijn moeilijk in te perken wat hun gebruik van sociale media betreft. En dan die vreemde eenden in de bijt als kreosan die met hun mobieltje op een brommer de werkelijkheid vastleggen. Om dat op YouTube te posten. Als onderdeel van het kat-en-muis spel tussen openheid en censuur.

Eliot Higgins verwijt in een artikel voor King’s College in Londen de beleidsmakers dat ze de informatie die gebruikers van sociale media in conflictzones online zetten nog onvoldoende weten te gebruiken, ook voor bewijsvoering: ‘In recent years, content shared via social media from conflict war zones has allowed us to gain a far deeper understanding of the on-the-ground realities of specific conflicts than previously possible. This presents a real opportunity for providing robust evidence which can underpin foreign and security policymaking about emerging, or rapidly escalating, conflict zones. Despite this opportunity, however, policymakers have generally been slow to adapt to the volume of information disseminated on social media from various armed groups in Syria and slower still to use this as an evidence base for policy generation.’

Foto: Still uit video ‘Een dag in Loehansk. Gevolg van het bombardement van Oekraïne. LPR ATO’ van kreosan.

Westen moet Russische invasie Oekraïne coherent beantwoorden

In Donetsk wordt een bij het vliegveld gevangengenomen Oekraïense krijgsgevangene naar de plaats van een granaataanval op een trolleybus gebracht waarbij vanochtend 13 doden vielen, door de bevolking geslagen en weggevoerd in een nieuwe auto met een Russisch nummerbord. De OVSE onderzoekt het incident, mogelijk is het door separatisten met een zogenaamde motodrom uitgevoerd. Dat de bus door de autoriteiten na korte tijd van de plek is verwijderd zonder grondig onderzoek wijst op het vernietigen van forensisch bewijs.

Een redactioneel van de Washington Post ziet het ongenoegen met Rusland als meer dan een hobbel in de weg. Het bespeurt met name in de te welwillende opstelling van de buitenlandcoördinator van de EU, de Italiaanse Federica Mogherini een storende factor. De WP pleit voor een beter doordachte Oekraïne-strategie, een sterkere betrokkenheid van EU en VS bij de Oekraïense regering en het afstappen van het idee dat met het Rusland van Putin een constructief gesprek te voeren valt. Westerse leiders moeten eens goed het besef tot zich door laten dringen waarvoor ze staan om een keuze te maken en die vervolgens coherent uit te voeren.

Tot nu toe weigeren Westerse landen om Oekraïne defensieve wapens te leveren tegen het Russische leger dat delen van het land heeft bezet. Rusland dat afgelopen september de overeenkomst van Minsk en het vervolg van 19 september heeft ondertekend wat inhoudt dat het de Oekraïense grenzen gegarandeert en huurlingen en/of militairen terugtrekt komt deze overeenkomst niet na. Op 27 maart 2014 nam een meerderheid in de Algemene Vergadering van de VN resolutie 68/262 aan die de ‘territoriale integriteit’ van Oekraïne erkent en de annexatie door Rusland van de Krim en het zogenaamde Krim-referendum  als onrechtmatig veroordeelt.

De bewijzen van militaire Russische aanwezigheid in Oost-Oekraïne zijn zo overweldigend dat de leiders van de VS en de Europese landen niet langer net kunnen doen alsof Rusland niet langdurig en grootschalig in Oekraïne intervenieert. Door weg te kijken verliezen ze hun geloofwaardigheid. Daarbij komt het menselijk leed dat vooral veroorzaakt wordt door de separatisten die alleen oorlogstaal kennen en onderhand op een onaanvaardbare manier de burgerbevolking terroriseren met lukraak afschieten van granaten. Rusland moet door de VS en EU nog krachtiger onder druk gezet worden om de wapenstilstand te respecteren en met huurlingen en militaire troepen Oekraïne te verlaten. Alle partijen in het conflict zeggen dat een militaire oplossing niet de oplossing kan brengen, maar als de politiek keer op keer faalt dan resteren er weinig opties.

Girkin: Rusland vecht een oorlog in Oekraïne. Geef dat gewoon toe

Een harde dobber voor de machthebbers in het Kremlin en alle Europeanen die mede door de niet aflatende Russische propaganda nog steeds in een fase van ontkenning verkeren. Ze geloven maar al te graag dat er in Oekraïne sprake is van een burgeroorlog tussen bevolkingsgroepen die van onderop is ontstaan. De orthodoxe nationalist, Russische oud-kolonel van de geheime dienst en voormalige separatistenleider die in augustus 2014 door het Kremlin werd afgezet als leider van Donetsk Igor Girkin doorbreekt de illusie. Hij roept Rusland op niet langer de kop in het zand te steken en toe te geven dat het een oorlog in Oekraïne voert. Girkin gooit olie op het vuur dat het pro-Oekraiense Euromaidanpress maar al te graag oppakt.

Vorige week werd in Loehansk de militiecommandant Batman vermoedelijk met behulp van Russische speciale troepen bij een aanslag gedood. Hij was een geestverwant van Girkin. Tegenover alle partijen moeten de nationalisten hun onverzoenlijkheid bekopen. Oorlog is een kwestie van schipperen en flexibiliteit. Russische vrijwilligers die in de milities vechten worden in bepaalde gevallen bestreden door Russische troepen omdat ze onder de verkeerde commandanten dienen. Girkin blijft interviews geven om in de aandacht te blijven en zijn politieke relevantie te benadrukken. Hoelang hij nog getolereerd wordt door het Kremlin is de vraag.

Foto: Schermafbeelding van artikel ‘Former top terrorist leader urged Russia to admit it is fighting a war against Ukraine’ op Euromaidanpress.

Kremlin voert in Oekraïne oorlog tegen Russen in Volksrepublieken

Dat de strijd in Oekraïne andere scheidslijnen volgt dan sommigen denken die er een geopolitieke strijd tussen Oost en West in willen zien is een feit. Het pro-Oekraïense InformNapalm plaatst bij uitzondering een door een pro-Russische separatist geschreven in het Engels vertaald stuk ‘Vecht Rusland tegen de LPR?’ Het gaat in op de onderlinge strijd tussen de separatisten en de rol van het Russische leger en het Kremlin. Aanleiding is de moord op militiecommandant Alexander ‘Batman’ Bednov in de zogenaamde Volksrepubliek Loehansk (‘LPR’) op 2 januari met waarschijnlijke betrokkenheid van Russische speciale troepen.

Uit het stuk resteert een beeld van onderlinge verdeeldheid, rechteloosheid, diefstal, corruptie, wederzijdse chantage en een volledig voorbijgaan aan de wensen van de lokale bevolking. De volgende groepen zijn te onderscheiden. 1) De politieke leiding in het Kremlin die opdrachten geeft aan Russische troepen ter plekke, gesymboliseerd in Vladislav Surkov; 2) De door het Kremlin benoemde politieke leiding ter plekke die de opdrachten van het Kremlin volgt, gesymboliseerd in het hoofd van de LPR Igor Plotsniski; 3) Lokale milities die een nationalistische koers volgen en zich onverzoenlijk opstellen tegenover Kiev, maar ook tegenover het Kremlin; 4) Russische vrijwilligers die opgenomen zijn in de lokale milities; 5) Russische militairen ter plekke die met speciale acties de macht van het Kremlin versterken en die van de nationalistische milities inperken.

De conclusie is dat de Russen steeds meer als bezettingsmacht functioneren. Dat verklaart het gebrek aan strijd met Oekraïne terwijl getuigenissen nog steeds spreken van toevoer uit Rusland van manschappen, materieel en munitie. De auteur meent dat president Putin de zogenaamde Volksrepublieken transformeert tot marionettenrepubliekjes waar de Russische legermacht de lokale bevolking in bedwang houdt en zich samen met de zetbazen bezondigt aan smokkel en diefstal. Het volk wordt buitengesloten. Zo zijn de republiekjes een lucratieve business. De milities vertrouwen Putin niet omdat hij om politieke redenen de zogenaamde Volksrepublieken terug kan geven aan Oekraïne als het hem uitkomt. Rusland heeft geen geld om ze te onderhouden, laat staan op te bouwen. Opvallend is dat InformNapalm de leiders van de milities rechts-nationalistisch noemt, terwijl ze zichzelf -onder meer Igor Strelkin- als links-nationalistisch beschouwen.

Foto: Slot van artikel op InformNapalm van een pro-Russische separatist: ‘Separatist Militant: “On the 1st of January the Kremlin Began an Open War against the Russians in the LPR and the DPR”’

Oorlog in Oekraïne is niet zwart-wit. Vol fragmenten en fracties

Of het tegenpropaganda is van Oekraïense zijde valt niet uit te sluiten, maar InformNapalm biedt nuances die de Russische propaganda in haar informatieoorlog niet geeft. Dat leidt tot een beeld dat niet zwart-wit is en ruimte voor tegenstrijdigheden laat. De oorlog in Oekraïne is geen strijd tussen goed en slecht -wie dat ook is- of een geopolitieke strijd tussen Oost en West. Maar een spaghetti van belangen, solidariteit, berekening waar weinig lijkt wat het is. InformNapalm geeft vooral militaire achtergronden. Enkele voorbeelden.

In ‘Transcript of a Skype Call with a Russian Officer Deployed to Ukraine: What is Their Motivation?’ praat InformNapalm analist Artem Vasylenko met een officer van het Russische leger wiens eenheid naar Oekraïne werd gestuurd. Meer dan een dozijn militairen sneuvelden in Oekraïne. Niet in de strijd tegen het Oekraïense leger, maar door onderlinge gevechten. Niet bij alle separatisten zijn de Russische militairen populair: ‘A month ago one of my units was shelled by Ukrainian artillery. Then we discovered that a DNR militant was directing enemy fire. When we interrogated him, he told that locals are not happy with our presence. They expected Russian help, not humanitarian disaster.’ en: ‘We discovered several facts when militants coordinated their actions with Ukrainian Army against Russian army and Kozitsyn kazakh…’

Een gevangen genomen separatist vertelt in september 2014 zijn verhaal in ‘A DPR Combatant Describes how Orders are Given through Russian Officers’: Transcript: 7:42 Russian army shell not only UAF but DPR units as well; 7:50 Everything possible is done to further the conflict between DPR and the Ukrainian army’. In een opmerkelijke ontwikkeling voegden de Russen zich volgens een bericht in Kiyv Post bij de Oekraïense kritiek op de separatisten die zich niet houden aan de wapenstilstand die in september in Minsk is overeengekomen.

De strijd in Oekraïne wordt onoverzichtelijker. Separatisten staan niet in alle gevallen schouder aan schouder  met het Russische leger, maar behandelen deze vaak als vijand. Warlords zijn teleurgesteld in de Russische steun die minder winst brengt dan ze hoopten. Het Russische leger verliest zich steeds meer in een strijd zonder einddoel. Aan de andere kant bestaat er animositeit tussen het Oekraïense leger dat beter bewapend is dan de vrijwilligersbataljons die zich in de steek gelaten voelen. Tegelijk ontstaat er een Oekraïense guerrilla achter de frontlinie die de geschillen tussen Russen en separatisten aanwakkert, als onderdeel van wat hier eerder de derde hybride oorlog werd genoemd. Oorlog is mist, oorlog is wisselen van loyaliteit, oorlog is diffuus. Het is goed dat in gedachten te houden en niet een zwart-wit waarheid die niet bestaat.

Foto: Sergeĭ Mikhaĭlovich Prokudin-Gorskiĭ, ‘Ukraina. Putivl’. Na zadnem plane Molchanskii monastyr’. Sprava reka Seim.’ tussen 1905 en 1915. Collectie: Library of Congress.