Job Cohen relativeert, maar hoopt op progressieve volkspartij

In een NRC-interview van Marc Chavannes kijkt Job Cohen terug op zijn leiderschap van de PvdA. Naar eigen zeggen mislukte hij omdat-ie onvoorbereid was. Over Wouter Bos zegt Cohen: ‘Die had me laten weten dat er een moment zou komen waarop hij wilde stoppen als partijleider. Hij dacht dat ik degene was die het moest overnemen. Als je kijkt hoe het gelopen is kan je je afvragen waarom hij dat dacht.’ Sommigen dachten dat al vanaf het moment dat Cohen het van Bos overnam. Twijfels over Cohen werden ook hier herhaaldelijk geuit.

Job Cohen gebruikt het interview om afstand te nemen van de Haagse politiek en een staatsman-achtige pose aan te nemen. Als politicus die het allemaal gezien heeft en nu probeert boven de partijen uit te stijgen. Eindelijk vrij om te spreken. Terwijl Cohen als partijleider vooral PvdA-er was, neemt-ie daar nu afstand van: ‘Als je er middenin zit dan zie je de verschillen tussen cultuur en opvattingen van de partijen; van de SP, van de Partij van de Arbeid, van GroenLinks, van de Partij voor de Dieren; die zie je allemaal haarscherp. Sta je er wat verder vanaf, dan denk je, jongens, wat moeten we in hemelsnaam met al die partijen?’ 

Cohen ziet een fusie op links voor zich: ‘Nu ik op meer afstand sta, denk ik: waarom kan dat niet gewoon in één club? Niet nu, maar in de komende jaren zou je met een grote progressieve volkspartij zoveel sterker staan’. Cohen ziet dus de SP en de PvdA als progressieve partijen. De afgelopen week noemde de VVD’er Halbe Zijlstra D66 zijn favoriete partner. En D66 ziet zichzelf als kern van de vrijzinnige politiek die door kan groeien naar tientallen zetels. Als een Vrijzinnig Democratische Bond die de Doorbraak juist terugdraait.

Toch heeft Cohen gelijk dat herschikking van partijen nodig is. Het is alleen de vraag of dat volgens de lijnen moet die hij schetst. Recent waren er talloze centrum-linkse pogingen om de partijpolitieke verstarring te doorbreken. In december 2010 was er het initiatief van een fusie tussen D66 en GroenLinks. In september 2011 ‘Leden van zes PvdA-afdelingen starten een traject om de Nederlandse progressieve beweging van nieuwe ideeën en energie te voorzien‘. In december 2011 was er het initiatief van een vrijzinnige beweging tussen leden van D66, GroenLinks en PvdA. En Tofik Dibi sprak in mei 2012 over een progressieve bundeling.

Een herschikking kan ook bestaan uit  een vrijzinnig blok (D66, Piraten, delen GroenLinks, PvdA en VVD), een links-conservatief blok (SP, delen PvdA, PvdD en GroenLinks), een liberaal blok (delen VVD, Brinkman, 50Plus), een religieus blok (deel CDA, CU en SGP) en een conservatief blok (PVV, delen VVD en CDA). De herschikking die Cohen voor ogen staat is dus niet de enige mogelijkheid. Daarom zal niet snel gebeuren wat-ie voorziet.

Foto: Partijen

Dibi streeft bijdetijds naar nieuwe progressieve partij

Tofik Dibi kijkt over partijgrenzen heen. Juist nu hij bij GroenLinks als kandidaat-lijsttrekker partijleider Jolande Sap uitdaagt. Tegen Nu.nl zegt Dibi: ‘Als de progressieve partijen zo versplinterd blijven, zullen ze nooit een meerderheid halen om Nederland socialer te maken.’ Een vreemde uitspraak omdat de geschiedenis leert dat als progressieve partijen zich verenigen ze nog geen meerderheid halen. Daarbij komt dat PvdA en SP hebben gezegd voor links van het midden te kiezen, en niet voor progressief. Overigens een vaag begrip. Een progressieve meerderheid is op dit moment nog minder haalbaar dan vroeger toen het evenmin haalbaar was.

Toch zijn Dibi’s denkbeelden interessant. Oprichting van een partij tussen GroenLinks, D66 en mogelijk de Partij voor de Dieren kan vrijzinnige politiek focus en ambitie geven. Het is 66 jaar geleden dat de Vrijzinnig Democratische Bond opging in de PvdA die mislukte als Doorbraak. Maar eenzame voetsoldaten in PvdA, VVD, GroenLinks en D66 hebben nog steeds de doorbraakgedachte in hun ransel. Wanneer durven deze individuen de stap te zetten om tegen hun partijkaders in samen af te koersen op een progressief-liberale partij?

Recent zijn op centrum-links pogingen ondernomen om de verstarring te doorbreken. Omdat individuele leden van GroenLinks, D66 en PvdA teleurgesteld waren in hun eigen partij zochten ze in wisselende combinaties samenwerking over partijgrenzen heen. In december 2010 was er het initiatief van een fusie tussen D66 en GroenLinks. In september 2011 ‘Leden van zes PvdA-afdelingen starten een traject om de Nederlandse progressieve beweging van nieuwe ideeën en energie te voorzien‘. In december 2011 was er het initiatief van een vrijzinnige beweging tussen leden van D66, GroenLinks en PvdA. Alles zonder resultaat.

Foto: Verkiezingsaffiche van de Vrijzinnig Democratische Bond, 1918

Cultuurrelativisme op terugtocht: Cohen, Al-Haddad en Kashgari

Wat hebben Job Cohen, Haitham al-Haddad en Hamza Kashgari met elkaar te maken? Hun aanwezigheid of aftocht markeert het afscheid van het cultuurrelativisme. Ineens moesten hoofdpersonen die afgelopen week het nieuws haalden het veld ruimen omdat duidelijk werd dat ze niet meer geaccepteerd werden. Cohen en Al-Haddad ogen als relicten uit een vorige fase. Kashgari is een speelbal die ongekende reacties oproept.

Job Cohen heeft de afgelopen jaren z’n eigen demonen bestreden. Een kansloze strijd. Het valt Wouter Bos te verwijten dat-ie Cohen begin 2010 uit de hoge hoed toverde. Los van zijn onmin met de media en gebrekkige debattechniek miste Cohen aansluiting bij zijn tijd. Hij dacht nog in compenserende neutraliteit toen die door de Amsterdamse raad al bij het huisvuil was gezet. Door het krachtige en heldere optreden van Eberhard van der Laan als burgemeester van Amsterdam komt Cohens tijd in Amsterdam hevig overgewaardeerd over.

Met de komst van Haitham al-Haddad naar Nederland diende deze Brits-Pakistaanse shariageleerde zijn zaak niet. Hij profileerde zich als malloot die met vrouwonvriendelijkheid en gebrek aan openheid niets in een pluriform land te zoeken heeft. Meest interessant waren nog de reacties die Al-Haddad bij kamerleden en programmamakers opriep. Ze grepen terug op cultuurrelativisme zonder vertrouwen in de open samenleving.

Probleem van het Nederlandse publieke debat is dat het richting volle vrijheid van de VS laveert, maar daar nog niet is aangeland. Onbegrijpelijk was dat Al-Haddad eenzijdige voorwaarden aan gesprekspartners mocht opleggen. Zoals het niet accepteren van een vrouw aan tafel. Hoe halen gespreksleiders het in hun hoofd om daaraan toe te geven? Wat is er simpeler om Al-Haddad te verstaan te geven dat-ie welkom is, maar geen enkele bijkomende eis kan stellen. Verouderde journalisten kiezen in hun cultuurrelativisme tegen de vrouw.

De Saoedische blogger Hamza Kashgari is een pion in een spel dat nieuwe krachten mobiliseert. De reputatie van moslims en de islam wordt in diskrediet gebracht door het gedrag van beeldbepalende moslimstaten als Saoedi-Arabië en Maleisië die beweren te handelen in de naam of ter verdediging van de islam. Voor het eerst wordt die pretentie ontkend en wereldwijd doorgeprikt. Gewone moslims zijn het slachtoffer. Het recht van Kashgari om een beroep te doen op universele waarden wordt thema en gaat ten koste van islam-apartheid.

Cultuurrelativisme staat al jaren onder druk, maar nu lijkt de terugtocht te versnellen. Overblijfselen worden opgeruimd. Vertraagd rolt Nederland de 21ste eeuw in. Voorwaarde voor een geslaagde overgang is wel dat individuen voldoende beschermd worden door de staat. Daaraan te werken is de uitdaging voor de toekomst.

Foto: Cartoon van Andrew Dyson. Credits: Andrew Dyson.

Job Cohen: Dat moet en dat kan anders. Maar hoe dan?

Op het PvdA-congres heeft Job Cohen premier Rutte opgeroepen af te treden: Tegen Mark Rutte zeg ik: als onder jouw verantwoordelijkheid dagelijks ruim 200 mensen werkloos worden, dan wordt het tijd dat je zelf ontslag neemt. Volgens Cohen biedt de PvdA een alternatief: Wij willen strijden voor een samenleving waarin zoveel mogelijk mensen mee kunnen doen en waarin we tegenstellingen overbruggen. Want onzekerheid bestrijden we met verbondenheid, met de zekerheid dat je er niet alleen voor staat als je pech hebt.

Sinds de geforceerde breuk over Afghanistan gaat het niet goed met de PvdA. Niet in de peilingen, niet in de partij, niet in de kamer, niet in het programma en niet met de partijleider. In een NRC-onderzoek dat een vergelijking maakt met de SP, zeggen deze laatsten dat met de PvdA eigenlijk geen zaken te doen valt omdat de partij onzeker is. Als partijleider verkiest het PvdA-kader Lodewijk Asscher boven Cohen. Partijvoorzitter Ploumen is vervroegd opgestapt, vanaf de basis klinkt de roep om vernieuwing of verbreding.

In de Kerdijk-lezing van 18 november 2011 kondigde Cohen een koerswijziging naar links aan. Een echo van Ed Milibands afscheid van het neoliberalisme op het Labour congres van september 2011. Cohen probeert het onverzoenlijke te verzoenen als-ie zegt: ‘de staat moet zodanig te werk gaan, dat mensen worden aangemoedigd om hun verantwoordelijkheid te nemen’. Hij combineert individualisme (verantwoordelijkheid nemen) met paternalisme (de staat gaat te werk). Het valt nauwelijks in te zien hoe dat in de praktijk moet werken. VVD en SP hebben het makkelijker omdat ze respectievelijk voor individualisme of de staat kiezen.

De sociaal-democratie mag trots zijn op wat bereikt is voor zoveel mensen, zegt Job Cohen. Daarin heeft-ie gelijk. Maar da’s een verdienste uit het verleden die een valkuil is geworden. Een andere valkuil is de pretentie van brede volkspartij. Het wil allerlei doelgroepen erbij houden. Daarbij hebben VVD en SP het makkelijker als ze kiezen voor respectievelijk het vrije initiatief of de verzorgingsstaat. Ook hier twijfelt de PvdA.

De neergang van de PvdA valt niet uitsluitend te wijten aan Cohen. Hij heeft alleen de vernieuwing niet op de rails weten te zetten. Die in de marges van de partij wordt voorbereid, zoals bij de Wiardi Beckman Stichting. Onder Cohen is de anderhalf jaar in de oppositie slecht benut. Het heeft weinig zin voor de PvdA om een SP light-versie te worden. De PvdA heeft de strategische fout gemaakt een grote socialistische partij op links te laten ontstaan. Daar helpt geen wending naar links of verkiezing van Hans Spekman tot voorzitter meer aan.

Wat te doen? Daarop bestaat geen duidelijk antwoord, anders had het PvdA-kader dat zelf gevonden en naar buiten gebracht. De PvdA staat aan het einde van haar houdbaarheid in huidige vorm. Het moet faliekant veranderen om hetzelfde te blijven. Partijvernieuwing en herschikking met anderen is het antwoord. Het meest logisch is het loslaten van de pretentie van volkspartij en een splitsing in een SP- en een GroenLinks-versie van de partij. Het bestaan van de PvdA is ondergeschikt aan het voortbestaan van de sociaal-democratie.

Foto: GVB actie tegen bezuinigingen. Emile Roemer (SP) en Job Cohen (PvdA), 2011. Credits: Jos van Zetten

Voorspelling voor Job Cohen en de PvdA belooft weinig goeds

Kritisch PvdA-er en mede-initiatiefnemer van een nieuwe beweging tussen D66, PvdA en Groen Links Marcel Duyvestijn voorspelt er fiks op los. Over Job Cohen laat-ie het volgende weten: Met een emotionele toespraak neemt hij afscheid van de politiek. In april. Na afloop blijft het minutenlang stil. Het is koud. De film die later van hem wordt gemaakt door Eddy Terstall wordt een kaskraker. De laatste scene, waarin Job zijn PvdA-pyjama hoog optrekt en naast Lidie in bed gaat liggen om in haar oren te lispelen dat hij van haar houdt, gaat de hele wereld over. De zin: ‘Job, je hebt koude voeten’ wordt een oneliner van formaat. Zelfs de herkozen Obama refereert eraan.

Job Cohen ligt onder vuur en vecht een verloren strijd. Of het nou aan zijn partij ligt die in deplorabele toestand verkeert of aan Cohen zelf doet niet eens ter zake. Hij en zijn staf worstelen nu al anderhalf jaar met het vinden van de antwoorden op de vragen voor de toekomst. De achterban wil een linkse koers, dus Cohen schetst een linkse koers in zijn Kerdijk-lezing. Voor de slachtoffers en de kanslozen. En keer op keer loopt Cohen in de tactische val van een twitterende Wilders.

Foto: PvdA-leider Job Cohen en zijn voorganger Wouter Bos op de verkiezingsavond van de PvdA in Amsterdam, 2010. ANP

Cohen vecht een verloren strijd

Ik had de video’s van Lucky TV nog niet gezien. Ik wist niet eens wat Lucky TV was. Maar naar het schijnt ze zijn populair. Cohen wordt afgeserveerd. Hij staat met zijn mond vol tanden. Het is onmogelijk om nog terug te komen. De huidige PvdA wordt door zowel VVD, CDA als PVV verketterd. Hun afkeer van de sociaal-democraten lijkt zelfs de enige reden waarom ze elkaar gevonden hebben.

In de Volkskrant legt Jouke de Vries de vinger op de zere plek: De vraag kan worden gesteld waarom de leiderschapsstijl van Job Cohen op dit moment niet werkt. Het lijkt erop dat zijn sterke kenmerken -verdraagzaamheid en tolerantie- niet langer passend zijn bij de politieke cultuur die Nederland tegenwoordig kenmerkt.

Kortom, Job Cohen is de verkeerde man op de verkeerde plek in de verkeerde tijd. Al in 1902 vroeg Lenin zich af Wat te doen? Het antwoord voor Cohen is duidelijk: plaats maken voor een ander die beter past bij deze tijd. En terugbekt tegen Wilders. Al is het in een leuk bedoeld filmpje. De neergang biedt de PvdA kansen.

PvdA-voorzitter Ploumen stapt vervroegd op

Partijvoorzitter Lilianne Ploumen stapt per 1 januari 2012 vervroegd op. Haar termijn liep nog tot 2014, maar als reden geeft ze op de PvdA-site dat anders haar verkiezing zou samenvallen met campagnes voor gemeenteraadsverkiezingen en voor de verkiezing van het Europees parlement. En bij de PvdA is de partijvoorzitter daarvoor verantwoordelijk.

Natuurlijk is er wat anders aan de hand. De PvdA doet het slecht in de peilingen, verliest bijna de helft van haar aantal zetels en is bij Peil.nl van De Hond virtueel nog maar de vijfde partij van Nederland. Na VVD, PVV, SP en D66. En Job Cohen is ongeschikt als partijleider. Hij weet niet te inspireren en geniet samen met Geert Wilders de minste populariteit. Da’s dodelijke voor de leider van een partij met de pretentie van brede volkspartij. De paradox is dat Cohen met zijn middenkoers toch de kiezers in het centrum niet aanspreekt.

De echte reden dat Ploumen opstapt lijkt dat ze de vernieuwing van de partij niet op gang heeft kunnen helpen. Want niet alleen heeft de PvdA een flets profiel en een fletse leider, afkalvende electorale steun, verlies aan intellectueel prestige maar het ergste is dat de PvdA niet durft te investeren in de eigen toekomst. Het jaar in de luwte is verlummeld en niet benut voor bezinning en vernieuwing. Zoals de CDA dat in 1994 wel deed met het Rapport-Gardeniers.

Als klap op de vuurpijl kwamen vorige week zes PvdA-afdelingen met een roep om vernieuwing naar buiten. Maar hun omzichtig optreden was eerder een ondersteuning dan een overbrugging van de verdeeldheid die binnen de PvdA heerst. Want ze wilden tegelijk moderniseren en Job Cohen niet aanspreken. Ofwel, ook welwillende critici die willen veranderen komen niet om de macht en de logheid van het partijapparaat heen. Zo smoort elk initiatief in de patstelling tussen realisten, fundamentalisten en opportunisten.

Een reaguurder raakt de kern van Ploumens mislukte missie: Je wilde een partij bij elkaar houden die in zichzelf verscheurd is. Die niet weet te kiezen tussen Joop den Uyl en Wim Kok. Ploumen beweert: Wouter en Job zijn authentieke, gedreven sociaaldemocraten die niet misstaan in het rijtje Willem Drees, Joop den Uyl en Wim Kok. Zo kun je zonder kiezen alles aan alles koppelen. Maar de periode van dit soort relativisme is voorbij. De tijd voor opruimen en afrekenen lijkt aangebroken. Liliane Ploumen heeft het sein gegeven.

Foto: Lilianne Ploumen en Job Cohen op het PvdA-congres in Nijmegen, 25 april 2010

Job Cohen krijgt ‘moderne’ protestbeweging die hij verdient

Het is alles progressief, links, vernieuwing, modernisering en modern wat de klok slaat bij de Linkse Vernieuwing. Alsof het inwisselbare termen zijn. U raadt het al, hier is een protestbeweging van onderop uit de PvdA aan het woord. De inzet is alsvolgt: Leden van zes PvdA-afdelingen starten een traject om de Nederlandse progressieve beweging van nieuwe ideeën en energie te voorzien. Zeg maar een eeuwig draaiende windmolen van de progressiviteit waarvan niemand wil weten hoe-ie aangedreven wordt.

Aan turbotaal ontbreekt het deze PvdA-ers niet. Wat framing is hebben ze op bijspijkercursussen van hun partij geleerd. Jongens, wees niet bescheiden, noem iets gewoon ‘modern‘ of ‘progressief‘ en dan wordt het ook ‘modern‘ en ‘progressief‘. Niemand die verder kijkt. Dat advies is niet aan dovemansoren besteed. Die dekselse sociaal-democraten pakken behoorlijk uit. Mits vernieuwend, want voor minder gaan ze niet.

Zeggen deze PvdA-ers ook iets over de inhoud of zijn ze daar nog niet aan toegekomen? Nou, ook daar staan ze hun mannetje. Over het sociaal-economisch beleid: (..) en is het zelfs niet beter de euro te ontmantelen als die betekent dat zeggenschap naar Europa moet worden overgeheveld? Da’s nog eens een modern standpunt, Wilders en Roemer roepen het al jaren. Tevens hebben de moderne PvdA-ers zo hun onoriginele kijk op de tweede kredietcrisis: Hoe kan een tweede kredietcrisis worden voorkomen, en zijn de systeemfouten die de eerste hebben veroorzaakt voldoende aangepakt? Hoho, Wall Street en City even wachten, vernieuwende PvdA-ers bedenken een list. Voor schuldenprobleem en verschuivend evenwicht dat ze als kredietcrisis zien.

Lokale afdelingen willen een discussie over de koers van de partij, maar zetten geen vraagtekens bij het leiderschap van Job Cohen. Ze willen de partij inhoudelijk en organisatorisch vernieuwen, daar is-ie weer, en nodigen iedereen uit daaraan mee te doen. Maar met het leiderschap van Job Cohen zou dat niets te maken hebben. Dank je de moderne koekoek. Ik krijg plaatsvervangende schaamte over het gehalte van dit protest. En medelijden met Cohen. Het gezegde luidt: Elke partijleider krijgt de protestbeweging die hij verdient. 

Foto: PvdA-leider Joop de Uyl bezoekt tweedehands autozaak in Utrecht tijdens de campagne van 1981; Foto Eduard de Kam