Iran en Hamas verenigen zich in Gaza tegen Israël

Men kan op allerlei manieren naar het conflict tussen Hamas en Israël in het Midden-Oosten kijken. Het is niet te veel gezegd om het een complex probleem te noemen. Door de dominante rol van religieuze aspecten tussen en binnen godsdiensten wordt de ratio door de emotie verdrongen. Historische claims, uitsluiting van anderen en het beroep op de superioriteit van het eigen geloof maken het tot een doolhof zonder uitgang. Er zijn wel uitzonderingen die dit religieuze denken verwerpen, maar zij hebben weinig invloed.

Voor de hand ligt om het te hebben over de mensenrechten omdat oorlogshandelingen tot schrijnende taferelen leiden met vele doden tot gevolg. Vooral onder de Palestijnse bevolking van de Gazastrook. Die bevolking zit klem tussen de eigen machthebbers, het soennitische bewind van Hamas en het vijandige Israëlische leger. De inwoners worden dus op twee manieren gegijzeld.

Eigenlijk drie als men in beschouwing neemt dat de internationale gemeenschap inclusief de Arabische wereld de interesse in het conflict heeft verloren. Niemand neemt het op voor de Palestijnse bevolking. Dit komt mede omdat het belang van de olie in de regio is afgeschaald en andere conflicten zoals die met de Russische Federatie en China belangrijker worden gevonden en in de plaats zijn gekomen van dit al decennia zeurende conflict. Het is geen wereldconflict meer, maar een regionaal conflict. Israël maakt er gebruik van door banden aan te knopen met vroegere soennitische sympathisanten van de Palestijnse Autoriteit.

De bevolking van Israël wordt ook op twee manieren gegijzeld. Namelijk door de regering Netanyahu met een premier die alles uit de kast haalt omdat hij vecht voor zijn politieke voortbestaan om uit de handen van justitie te blijven en de dreiging van Hamas in de Gazastrook en het pro-Iraanse Hezbollah in Libanon die als doelstelling hebben om Israël van de kaart te vegen. Zo staat in de preambule van het Handvest van Hamas (1988): ‘Israël zal bestaan en voortbestaan totdat de islam het elimineert zoals het voordien anderen heeft geëlimineerd’. Dat liegt er niet om en biedt westerse landen de politieke ruimte om Israël de ruimte te geven om zich te verdedigen tegen Hamas dat internationaal als een terroristische organisatie wordt beschouwd . Het lijden van de Palestijnse bevolking is de rem op die vrijbrief, niet het opereren van Hamas.

Men kan ook geopolitiek naar dit conflict kijken. In januari 2020 werd de Iraanse generaal van de Quds Brigade Qassem Soleimani gedood in Bagdad in een Amerikaanse luchtaanval. De Quds Brigade is vergelijkbaar met speciale troepen van andere landen die geheime en buitenlandse operaties uitvoeren. Soleimani maakte gebruik van de achterstelling van de sjiieten in Libanon, Irak en Afghanistan en smeedde een sjiitische coalitie die liep van Libanon tot Afghanistan. Daarnaast steunde Iran het sjiitische regime van Assad in Syrië dat zonder Iraanse militaire steun onder de voet zou zijn gelopen. Feitelijk heeft Iran via sjiitische milities ook in Irak de macht gegrepen en onderdrukt de soennitische minderheid. Tot en met oorlogsmisdaden aan toe en het onrechtmatig annexeren van bezit zoals gebeurde in Jurf al-Sakhr dat nog steeds bezet wordt gehouden door sjiitische pro-Iraanse milities.

De vijand van mijn vijand is mijn vriend, daar komt de samenwerking van het soennitische Hamas en het sjiitische Iran op neer. In Irak, Libanon en Syrië staan ze tegenover elkaar, zeker waar het de gewone bevolking betreft, maar als het om de grote vijand Israël gaat, dan lopen de geopolitieke belangen gelijk op. Dus helpt de Iraanse Quds Brigade die nu wordt geleid door generaal Esmail Qaani Hamas met drones om vanuit de Gazastrook Israël te bestoken. Met als gevolg dat de expansie van Iran doorgaat en het Iraanse front is opgeschoven tot in de Gazastrook. Daarom is de strijd zo fel.

Zonder legers zou er geen oorlog bestaan, maar tot de tanden gewapende legers hebben hun eigen dynamiek en machtsvorming die onvermijdelijk tot oorlog leidt. De oorzaak om dat te rechtvaardigen of te verwerpen kan van alles zijn en is ondergeschikt aan het oorlogsdoel. Die constatering wordt door buitenstaanders gemaakt die zien dat dit conflict een krachtenspel is van een op hol geslagen draaimolen waar van buitenaf de stekker niet uitgetrokken kan worden. En zolang van binnenuit de behoefte niet bestaat om dit te beëindigen en naar vrede te streven zal de mallemolen blijven draaien. Met de bevolkingen als slachtoffer.

Interdisciplinariteit van kunst is het voorbeeld voor de politiek, het gebrek daaraan behoort niet het voorbeeld voor de kunst te zijn

Nu iets geheel anders, maar toch bij nader inzien niet. Libanon, 1953/54. De Libanese zangeressen Hanan (Jeanette Nehme Hayek) en Fairuz (Nouhad Haddad). Allebei worden ze iconen genoemd. Ze eigenen zich hier Latijns-Amerikaanse ritmes toe. Vermenging van genres: rumba, jazz en Arabische muziek. Begrijpelijk voor musici die de vrijheid nemen om te ontlenen, te bewerken en door grenzen te gaan. Finse tango, oriëntaalse Griekse stadsmuziek (Rebetika), Arabische rumba of Japanse jazz? Het doet er niet toe waar het vandaan komt, het gaat erom wat het is. Zo zouden de kunsten die continu ontlenen van anderen een voorbeeld moeten zijn voor de wereld die een onderscheid wil maken in rassen, grenzen en culturen.

De Middeleeuwse beeldspraak is dat dwergen op de schouders van reuzen staan dankzij de ontdekkingen van voorgangers. Zo werkt het in de wetenschap en de kunsten, maar niet in de politiek. Dat is merkwaardig.

Er zijn ook activisten (doorgaans geen kunstenaars) die culturele toe-eigening in de kunst veroordelen. Dat is de verkeerde weg. De interdisciplinariteit van kunst is het voorbeeld voor de politiek, niet andersom. Knopen politici dat in hun oor? Kunstenaars zouden politici ervan kunnen overtuigen dat hokjesdenken niet loont.

Zie voor andere, bijzondere, vroege Arabische muziek de playlist Vintage Arabic Music op het YouTube-kanaal cdbpdx. De toelichting zegt: ‘Vintage Arabic ‘pop’ music recorded from an old 78 rpm record. A few years ago, I was fortunate enough to have acquired a collection of about 60 78 rpm records with Arabic music. I recorded them all and found they were very rare and valuable so I ended up selling them and paying off some bills. The recordings and label pictures remain, though. Doesn’t make for a very exciting video, but the sound is just about extinct.’ Dit geluid is zo goed als uitgestorven. Het verleden gaat met pensioen. De 78-toeren platen waren eigendom van Robert A. Bitar die tot zijn dood in 2000 in Bitar Mansion in Portland woonde. Informatie over het Libanese label Baida Records of Baidaphon benadrukt het internationale karakter ervan.

Protesten in Iran tegen de islamitische dictatuur. Hoe groot en doorslaggevend kunnen ze worden?

Iran is een klerikaal fascistische republiek. Iran of het traditionele Perzië is geen semitisch, maar een arisch land. Zonder dat daar een waardeoordeel aan toegekend moet worden staat het niet in de Arabische traditie. Dat wakkert ideologisch protesten aan tegen de machthebbers die hun legitimiteit ontlenen aan islam en de God van Iran. Protesten die begonnen als economisch protest zijn veranderd in protesten tegen de Iraanse betrokkenheid in Syrië, Libanon en Jemen. Over liever gezegd tegen de besteding van het overheidsgeld dat dat kost, aldus een bericht op Axios. Als de islam door velen als een geïmporteerde, vreemde en opgelegde traditie wordt beschouwd, dan kan dat de verdrijving van de islamitische dictatuur een extra steun in de rug geven. Hoe het verder gaat valt niet te voorspellen. Het is logisch om te veronderstellen dat de islamitische dictatuur alle middelen zal inzetten om aan de macht te blijven. In een land met 80 miljoen inwoners kan dat tot veel bloedvergieten leiden. Nu is het nog beperkt tot zo’n 20 doden, aldus een bericht in de Washington Post met de onheilspellende titel ‘Iran protesteert en het aantal doden neemt toe terwijl de spanning stijgt’.

Foto: Tweet van BBC Persian: ‘Deze foto naar ons verstuurd vanuit een contactpersoon in Teheran. Hij schreef: de veiligheidstroepen tussen plein van de revolutie op Vali ASR kruising.’, 2 januari 2018.

De Nederlandse oplossing: Internationaal cultuurbeleid als krachtig signaal tegen instabiliteit rond Europa

IWM-HU-59574_Constructing_a_Dummy_Tank_1942

Cultuur heeft een directe verbinding met economie en politiek, en is een vorm van diplomatie die zeer waardevol is voor onze reputatie als voortvarend, open land. En het kan onze positie in het buitenland verstevigen.’ Aldus een video uit 2013 van Buitenlandse Zaken over internationaal cultuurbeleid. Kunst moet dienstbaar zijn aan politieke doeleinden. Kunstvormen die uit deze gouvernementele opvatting van cultuur volgen zijn er niet voor de kunst, maar voor de economie, reputatie en diplomatie van Nederland.

Nu is er de ‘Kamerbrief over internationaal cultuurbeleid 2017-2020’ van de ministers Bert Koenders van Buitenlandse Zaken en Jet Bussemaker van Cultuur. De rol van de economie in de internationale culturele samenwerking wordt afgeschaald. Het culturele veld mag voortaan zelf het initiatief nemen waarbij de overheid faciliterend optreedt. In het beleidskader bij de brief staat: ‘Ook zien we dat cultuur internationaal steeds vaker een politieke lading krijgt: cultuur wordt niet alleen ingezet om te verbinden, maar soms ook om tegenstellingen te vergroten. Culturele verworvenheden, waaronder ons culturele erfgoed en artistieke vrijheid en vrijheid van meningsuiting, staan onder druk.’ Cultuur ‘is‘ niet, maar wordt ‘ingezet’. Cultuur heeft haar onschuld verloren. Kortom, in 2016 dient internationaal cultuurbeleid voor politiek, diplomatie en marketing.

Een persbericht bij de kamerbrief zet het nog scherper aan en presenteert in de titel ‘cultuur als krachtig signaal tegen instabiliteit rond Europa’. Nederland mag dan de krijgsmacht, de territoriale verdediging en de bewaking van de grenzen in de uitverkoop hebben gedaan, de instabiliteit die daar uit volgt wordt volgens het kabinet bestreden met Nederlandse cultuur. Viktor & Rolf, Marlene Dumas, het Nederlands Danstheater, Het Koninklijk Concertgebouworkest en Droog Design liggen in de loopgraven om Nederland te verdedigen tegen Egypte, Mali, Rusland, Palestijnse gebieden, Libanon, Marokko en Turkije. ‘Culturele samenwerking kan een wezenlijke bijdrage leveren aan een veilige, rechtvaardige en toekomstbestendige wereld’, zegt Koenders. Tja, wie dat gelooft, kan niet eens naïef genoemd worden, maar is gewoonweg kwaadaardig en gevaarlijk.

Zoals zo vaak vinden de weidse vergezichten van het kabinet geen vervolg in een ruimhartige budgettering. Want Nederlands internationaal cultuurbeleid vijzelt wellicht de reputatie van Nederland in het buitenland op, maar het mag om binnenlandse redenen niet te veel kosten. Want op het Binnenhof zijn kunst en cultuur een gewilde schietschijf voor makkelijk scorende politici. Er is door geschuif van begrotingsposten zo’n 18 miljoen euro beschikbaar, waarvan 0,5 miljoen ‘effectief’ wordt ‘ingezet’ binnen de ‘moderne diplomatie’. Modieus. Deze openbaring vangt door marketing het kwaad af. Zo is Nederland weer helemaal thuis waar het hoort.

Foto: ‘Constructing a Dummy Tank 1942’.

Leo Lucassen biedt waanwijsheid en schijnzekerheid in het vluchtelingendebat

_85395633_gettymigrantsarrivingingermany

Er bestaat over weinig beleidsterreinen zoveel onzekerheid als het vluchtelingenbeleid. Dat wordt er erger op als opinie-leiders dat met hun eigen meningen gaan invullen om dat als een op feiten onderbouwde waarheid te presenteren. Ze vergroten hiermee die onzekerheid omdat ze hun waarheid als waar construeren. Politicus Geert Wilders is bekend. Er is aan de andere kant de Leidse hoogleraar migratiegeschiedenis Leo Lucassen. Hij maakt het er nog bonter op dan Wilders die het ook al zo bont maakt. Dat blijkt vooral uit een artikel in NRC.

Leo Lucassen biedt in zijn zogenaamde weerlegging van Wilders’ standpunten schijnzekerheid. Hij trapt open deuren in, maar gaat angstvallig voorbij aan de echte problemen. Ook Lucassen heeft geen actuele cijfers over de samenstelling van de huidige stroom vluchtelingen en baseert zich op oude onderzoeken. Hij generaliseert hypotheses voor wat ze waard zijn. Hij zit geriefelijk in zijn ivoren toren als hij over het tekort aan sociale huurwoningen opmerkt: ‘De oplossing, ook voor autochtone Nederlanders, is eenvoudig: bouw meer sociale huurwoningen.’ Dat is het tegenovergestelde van eenvoudig. Wat hebben autochtone Nederlanders die op de wachtlijst voor een huurwoning staan en gepasseerd worden door vluchtelingen aan zo’n generalisatie?

En zo gaat Lucassen verder en neemt hij evenveel afstand van de feiten als Wilders dat doet. Het verschil is dat de politicus Wilders een populist en volksmenner is die daarover geen geheim maakt en Lucassen zich tooit met wetenschappelijkheid en academische functies en daarmee een dam van pretentie opwerpt die z’n gebrek aan degelijke argumentatie moet verhullen. Lucassen pretendeert te sussen door anderen ervan te betichten van stemmingmakerij, maar is zelf de stemmingmaker bij uitstek die generaliseert en feiten uit de duim zuigt.

De grootste fout die Lucassen maakt -naast het feit dat hij geen actuele cijfers heeft over de samenstelling van de groep vluchtelingen en net doet alsof hij die wel heeft om daarmee zijn kaartenhuis te bouwen- is dat hij uitgaat van een tweedeling in de migrantenstroom. Maar dat is een driedeling. Er zijn de vluchtelingen uit onveilige gebieden in onveilige landen die vluchten voor oorlogsgeweld en volgens de Vluchtelingenwet recht op asiel hebben. Dan zijn er zijn de economische migranten uit bijvoorbeeld Balkanlanden die overduidelijk geen recht op asiel hebben volgens de Vluchtelingenwet. EU-leiders zeggen dat ze terug moeten worden gestuurd naar hun land van herkomst, maar in de praktijk werkt dat niet. Niet in de laatste plaats door de ondeugdelijke registratie aan de buitengrenzen en door migranten die zich anders voordoen dan ze zijn. Zo simpel is het voor Jordaniërs of Libanezen uit de Beka-vallei om zich voor te doen als Syriërs. Hoe kunnen de nationale immigratiediensten die door capaciteitsproblemen gehinderd worden dat bedrog doorprikken?

Er is dus de tussengroep van economische vluchtelingen uit veilige gebieden in onveilige landen of uit andere landen dan waarvandaan ze zeggen te komen. Ze verkopen hun huis in het Syrische Latakia om in West-Europa asiel aan te vragen omdat ze denken dat dat economisch meer perspectief biedt dan in Syrië te blijven. Het zijn de ‘geprivilegieerde gelukzoekers’ waarover SP’er Jan Marijnissen sprak en naar wie Lucassen verwijst met een diskwalificatie: ‘Hoe het nu werkelijk zit, daar moeten bezorgd geworden burgers maar naar raden.’ Hier geeft Lucassen zichzelf definitief de neklag van ongeloofwaardigheid. Want evenmin als Marijnissen weet hij hoe het werkelijk zit. Lucassen zou beter zwijgen of meer slagen om de arm nemen in zijn waanwijsheid.

Foto: Migratie naar Europa, 2015. Credits: Getty Images.

Propaganda door manipulatie. Wat weten we zeker over oorlog?

montage007-4

Waarschijnlijk moeten we oorlogsfoto’s nooit vertrouwen’ zegt kulichik in een artikel over falsificaties in de Soviet-Unie. ‘Waarschijnlijk’ is een te grote slag om de arm. Oorlogsfoto’s moeten we niet vertrouwen. Het bewijs dat het om falsificaties gaat kan trouwens ook weer vervalst zijn. Zodat we niets meer zeker weten.

Falsificaties zijn onderdeel van propaganda met als doel de zaak van de tegenstander onhoudbaar te maken. Door associaties wordt geprobeerd een beeld te creëren van een vijand met een niet te rechtvaardigen zaak. De manipulator claimt door manipulatie zelf de orde en bewaker van de vrede te zijn. De ander wordt via de media gepresenteerd als de chaos, de verstoorder van stabiliteit. Het maakt niet uit wie wie is. Iedereen kan beelden manipuleren, er is geen enkele garantie dat er niet gemanipuleerd wordt. Media zijn onderdeel van de strijd. Nieuwsconsumenten hoeven echter hun oordeel niet op te schorten in het besef dat er met beelden even gemeen gestreden wordt als op het slagveld. Ze moeten zich wel goed bewust zijn van de manipulatie.

Om ons als kritische nieuwsconsument scherp te houden en niet klakkeloos de leugens van de ene of andere partij over een oorlog of conflict over te laten nemen hier als voorbeeld falsificaties uit de koker van de propagandadienst van de Soviet-Unie. Het principe van manipulatie is in 70 jaar niets veranderd. Wees alert. 

montage007-10

Foto’s: Uit ‘Photo Manipulations in the USSR’, 2012 door kulichik.

Eeuwige beweging in Gaza: Allah Akbar tegen Eretz Yisrael

In het conflict tussen Hamas en Israël in Gaza hebben beide partijen de handschoenen uitgetrokken. Alle middelen zijn geoorloofd. De ene straatvechter tegen de andere. De verbetenheid en de haat spoelen de laatste restjes redelijkheid weg. Van beide kanten aangewakkerd door een nationalistisch-religieuze component die de Realpolitik nog meer op afstand zet: Allah Akbar tegen Eretz Yisrael. Deze inzet van beide partijen is de echte verloren strijd die door niemand te winnen valt. Dat maakt het lastig om begrip te hebben voor de leiders van de strijdende partijen die als een dolle tekeer gaan. Wat niet voor de slachtoffers geldt, die verdienen alle compassie. Gevangen door die leiders met hun belangen die het verkeerde pad bewandelen.

De informatieoorlog woedt en beide kanten buigen de waarheid bij. De waarheid wordt gemanipuleerd om de publieke opinie te winnen. Voor uw of mijn sympathie. De verslaggeving van de partijen is gekleurd. Aan de beestachtigheid zijn geen grenzen. Het verstand staat stil bij het bombarderen van een ziekenhuis. Zelfs als er op het terrein een raket gelanceerd zou zijn. Bewijs wordt met plakken en knippen gefabriceerd als legitimatie voor een fatale druk op de knop. De teller van het dodental loopt weer even op. Wat te doen? Een opinie die tussenbeide wil komen zegt dat de driften van Hamas en Israël omgezet moeten worden tot aanvaardbare vorm. Maar da’s te veel gevraagd voor een conflict dat tot een wederzijds ritueel geworden is. No exit.

Na oorlog komt rouw

A 7671-1

Vandaag 23 juli 2014 is het in Nederland een dag van nationale rouw voor de slachtoffers van de ramp met de MH17 van Malaysian Airlines. Voor het eerst sinds 1962 toen prinses Wilhelmina stierf. Nederland gedenkt en staat stil. Als een dief in de nacht kwam de oorlog afgelopen donderdag naar Nederland. Zoals de oorlog de afgelopen tijd ook naar Oekraïne, Syrië, Irak, Zuid-Soedan, Israël en de Palestijnse gebieden kwam. Of naar internet als dat als een apart continent beschouwd wordt. Hoe die brandhaarden heten waar mensen elkaar de koppen inslaan is bijzaak. Ze wisselen van naam. Ze heten soms Duitsland, Bosnië, Libanon of Angola, dan weer Honduras of Libië. Oorlog is intelligente domheid. Oorlog is doordachte absurditeit met grove middelen. Krijg is emotie. Daarna wacht herstel en wordt beterschap beloofd. Steeds weer. Ons mensen past treurnis.

Foto: Kazimir Malewich, ‘Suprematistische compositie (met blauwe driehoek en zwarte rechthoek)‘, 1915. Collectie Stedelijk Musuem Amsterdam.

Zó moeten vrouwen in islamlanden zich kleden. Hoe absurd is dat?

Islam, vrouwen en onvrijheid. Ze horen bij elkaar als Rutte, Willem-Alexander en Schippers die naar Sochi gaan. Of de Drie Gratiën, de Grote Drie (Toon Hermans, Wim Sonneveld en Wim Kan, dan wel W.F. Hermans, Harry Mulisch en Gerard Reve) of de Drie Tenoren (Plácido Domingo, José Carreras en Luciano Pavarotti).

Een onderzoek van Pew toont aan hoe vrouwen in de moslimlanden Tunesië, Egypte, Irak, Libanon, Pakistan, Saoedi-Arabië en Turkije geacht worden zich in het openbaar te kleden. De meesten vinden dat vrouwen wel hun haar, maar niet perse hun gezicht hoeven te bedekken. Hoe dan ook is dit tamelijk abnormaal. Het zou nog verteerbaar zijn als mannen werden geacht hetzelfde te doen. Zoals, ‘scheer die snor of die rafelige baard eens af’, ‘zet die pet op’, ‘trek eens een leuke jurk aan’ of ‘schmink die bidplek op je voorhoofd eens weg‘. Maar naar wat mannen in de betreffende landen worden geacht te dragen wordt geen onderzoek gedaan. Dat alleen al tekent de ongelijkheid. De uitkomsten van dit onderzoek zijn ontluisterend. Voor de mannen in deze landen die de vrouwen hun vrijheid niet gunnen. En daar in hun religie rechtvaardiging voor zoeken. Absurd.

FT_styleofdress1314

Foto: Onderzoek van Pew Research naar wat vrouwen in zeven islamlanden in het openbaar geacht worden te dragen.

Naar Damascus: geknoei, bederf en manipulatie van media

mideast-syria_acos

In 2006 werkte ik zijdelings mee aan het ontrafelen van Qanagate op een Engelse site. Eurokritisch van snit, maar daar ging het me niet om. Hier staat het eindverslag onder de titel ‘The Corruption of the Media‘. Het draaide om een Israëlische luchtaanval op 30 juli 2006 op het Libanese dorp Qana. Er waren vele slachtoffers. Wat daarna gebeurde interesseerde me omdat het over schijn en wezen ging. Konden media de waarheid achterhalen in een reeks van gebeurtenissen vol onduidelijkheden? Westerse persbureau’s voelden de druk om verslag te doen, maar wisten dat ze gemanipuleerd werden. Zowel door het Israëlische leger als Hezbollah. De reconstructie maakte duidelijk dat lijken verplaatst of zelfs toegevoegd waren om het leed te benadrukken.

SYRIA-CRISIS/

Nu is er in de gasaanval met chemische wapens in de conservatief-soennitische voorstad Ghouta van de Syrische hoofdstad Damascus die onder controle van de ‘rebellen‘ staat en omsingeld is door het Syrische leger. Beelden van rijen kinderlijken gaan de wereld over. Maar wie heeft ze daar neergelegd en hoe weten we dat de media die ons deze beelden voorzetten niet gemanipuleerd worden? Welke waarheid vertellen de beelden? Welke marge kan journalistiek tolereren zonder het verslag kapot te maken met slagen om de arm?

Dat velen waaronder kinderen slachtoffer zijn van een gifgasaanval van vermoedelijk het Syrische leger leidt geen twijfel. Dit is een schending van het humanitair oorlogsrecht die veroordeeld moet worden. Het had niet mogen gebeuren. Maar we moeten beseffen dat de beelden wapens zijn in een strijd. Ze kunnen dienen om de VS of Europa tot inmenging te dwingen. Of in andere gevallen weer afstand te laten nemen. De media worden onderdeel van de strijd en moeten daarmee uit de voeten. Nieuwsconsumenten hoeven echter hun eigen oordeel niet op te schorten in het besef dat er met beelden even gemeen gestreden wordt als op het slagveld.

SYRIA-CONFLICT

Foto 1: Kinderlijken op een rij in Ghouta, Damascus. 21 augustus 2013.

Foto 2: Kinderlijken die gedood zouden zijn bij de gifgasaanval in Ghouta, Damascus. 21 augustus 2013. Credits: Reuters/ Mohammed Abdullah.

Foto 3: Omwikkkelde kinderlijken op een rij in de voorstad Ghouta in Damascus vrijgegeven door Shaam News Network. 21 augustus 2013. Credits: AFP/ Daya Al-Deen.