Als geest van Jan Salie door Europa waart, wat moeten we ermee?

jansalieachtig: beroerd, bloedeloos, dweperig, flauw, fleps, futloos, gammel, gezapig, halfslachtig,
krachteloos, laks, lam, lamlendig, lauw, lens, loom, lullig, lusteloos, machteloos, mat, mild, moe, murw, nalatig, paf, plat, slapjes, sloom, vermoeid, verslapt, week, wekelijk, zacht, zwak.

Waart Jan Salie door Europa? De personificatie van de 19de eeuwse lamlendigheid die Potgieter in 1841 in het verhaal ‘Jan, Jannetje en hun jongste kind’ verwoordde. Het kind Jan Salie wordt uit huis -in een hofje- gedaan door de ouders die het 17de eeuwse Nederland verbeelden. Als de geest van Jan Salie het overneemt, dan regeert de lamlendigheid. Dat moet voorkomen worden. Die machteloze halfslachtigheid, de lakse lulligheid, de lome nalatigheid, de weke zwakheid. Valt vooral West-Europa anno nu te karakteriseren als Jan Salie?

Twee voorbeelden: 1) De angst van universiteiten, musea en festivals dat leidt tot het afgelasten van lezingen of symposia over de vrijheid van meningsuiting vanwege een mogelijke dreiging. Vandaag werd bekend dat een lezing op 17 maart van Lars Vilks aan de Zweedse Karlstad Universiteit is afgelast omdat de veiligheid van de aanwezigen niet kan worden gegarandeerd. De lezing hoeft niet meer gehouden te worden. Het punt is al gemaakt, niemand komt meer vanzelfsprekend op voor de vrijheid van meningsuiting. 2) De angst van Europa om weerstand te bieden aan het Rusland van Putin. Het durfde niet optreden toen de Krim onrechtmatig werd geannexeerd en treedt nog steeds niet passend en besluitvaardig op tegen de Russische agressie in Oekraïne.

Hebben we met een vroeg 21ste eeuwse Jan Salie een oud fenomeen in een nieuw jasje te pakken dat onze tijd personifieert? Maar hoe is dat dan ontstaan? Is het ingegeven door de angst om onze welvaart vast te houden en die koste wat kost niet te verliezen omdat we vermoeden dat het economisch nooit meer zo goed wordt als het was? Maakt het spelen op zekerheid door het vertragen van de achteruitgang ons reactief, voorzichtig en defensief? Nee, zo erg is het gelukkig niet. Vele burgers nemen initiatieven en veroveren nieuwe werelden. Maar juist dat gaat ten koste van de oude werelden waar politici, bestuurders en directeuren in opereren. Ze weten zich geen raad met de aanpassing aan nieuwe omstandigheden. En tonen in afwachting lamlendigheid.

Foto: Willem van de Velde (II), Het kanonschot. Omstreeks 1680. Collectie: Rijksmuseum Amsterdam.

Shevchenko en Ramadan botsten over meningsuiting en islam

Inna Shevchenko van het activistische vrouwencollectief FEMEN was bij de bijeenkomst in Kopenhagen waarop een aanslag plaatsvond. Een Deense filmmaker werd gedood door de 22-jarige Deens-Palestijnse dader. Het vermoedelijke doelwit was de Zweedse kunstenaar en cartoonist Lars Vilks die overigens achteraf zegt dat de Deense politie de dreiging onderschat heeft. Vilks wordt bewaakt vanwege de dreiging door moslims.

Shevchenko gaat in debat met islamoloog Tariq Ramadan. Ze botsen over de grenzen aan de meningsuiting, de rol van de islam en de uitzonderingspositie die religie zou hebben. Sinds de aanslagen in Parijs bij Charlie Hebdo en op joodse doelen in Europa probeert de gevestigde islam zich te distantiëren van daders die zich op de islam beroepen. Hetzelfde geldt voor het opereren van ISIS dat volgens islamorganisaties niet de islam zou vertegenwoordigen. Maar zowel de daders van de aanslagen in Europa als ISIS menen juist dat zij de ware islam vertegenwoordigen. De religie van het zwaard. Dit geschil splijt de moslimgemeenschap.

FEMEN ziet religie als een uitingsvorm van een mannenmaatschappij en neemt het vanuit haar opvatting van nieuw feminisme steevast op de korrel omdat religie vrouwen inperkt. Het is dus niet precies hetzelfde thema als de vrijheid van meningsuiting. Shevchenko en Ramadan zijn tegen elkaar opgewassen en leggen elkaar van alles in de mond. Als de bewering van Shevchenko wordt gevolgd dat de tijd die Ramadan kwijt is aan het veroordelen van cartoons die de profeet afbeelden hij beter zou kunnen gebruiken om het geweld te veroordelen, dan maakt dat in een klap inzichtelijk hoe defensief Ramadan opereert in het verdedigen van bestaande posities. FEMEN heeft overal lak aan, en nog het minst aan religie. De in Oekraïne opgegroeide Inna Shevchenko weet haar minachting voor Ramadan slecht te verbergen. Dat geeft het debat een extra lading.

Museum Hergé annuleert tentoonstelling over Charlie Hebdo vanwege veiligheid. Slim bezig?

Wij vragen, nee eisen op hoge toon dat de moslims de extremisten in eigen gelederen aanpakken. Of liever gezegd, degenen die zich in de islam verschuilen. Een logisch verzoek omdat ze hoe dan ook in dezelfde kringen verkeren. Die roep klinkt sterker als zich weer eens een incident voordoet met moslims die problemen hebben met de vrijheid van meningsuiting. Zoals bij de bedreiging van Salman Rushdie, de moord op Theo van Gogh, het tentoonstellen van controversiële kunst (Sooreh Hera of Lars Vilks), de moordaanslag op en bedreiging van Kurt Westergaard of de aanslag bij Charlie Hebdo. Onze politici demonstreren solidariteit en gaan over tot de orde van de dag om handig het recht nog verder in te perken. Maar wat doen wij zelf behalve eisen aan anderen stellen? Hoe pal staan wij voor de vrijheid van meningsuiting als het erop aankomt?

Het Museum Hergé in het Waalse Louvain-la-Neuve annuleert vanwege de veiligheid een tentoonstelling die komende donderdag zou openen als eerbetoon aan de auteurs van Charlie Hebdo die voor de vrijheid van meningsuiting zijn gestorven, zo zegt Le Soir. De burgemeester Jean-Luc Roland heeft samen met de korpschef Maurice Leveque en de politiecommissaris Vinciane Bertrand het museum geïnformeerd dat personeel en de bevolking van Louvain-la-Neuve gevaar zouden lopen als de tentoonstelling door zou gaan. Gedelegeerde Nick Rodwell zag zich genoodzaakt om gevolg te geven aan het verzoek van het gemeentebestuur. Democratie komt niet vanzelf, maar vereist moed en stalen zenuwen. Geen zelfcensuur.

Foto: Kuifje & Haddock Action Set voor € 17,95.

Vragen en twijfels bij een verslag van Inspire Magazine

Wat is verdacht in de ogen van Amerikaanse veiligheidsdiensten? De berichtgeving over de elektronische programma’s die elke toetsaanslag op een computer registeren roept die vraag op. En de twijfel over wat geoorloofd is. Neem nou Inspire Magazine. Een Arabisch en Engelstalig online tijdschrift dat gelieerd is aan al-Qaeda op het Arabisch Schiereiland. In april 2013 werd de in Melbourne wonende 24-jarige Bosnische Adnan Karabegovic gearresteerd omdat-ie vier nummers van Inspire op een USB-stick op zak had. Op zijn computer werden nog twee nummers gevonden. Met onder meer de artikelen ‘What to expect in Jihad‘ en ‘Make a bomb in the kitchen of your mum‘. Karabegovic identificeerde zich met jihadistische islamstrijders.

Het 10de nummer van Inspire trok begin maart publiciteit omdat het een ‘dodenlijst’ bevatte. Met onder meer Kurt Westergaard en Geert Wilders. De lijst werd in de media vertekend weergegeven. Mede door toedoen van de Nederlandse journalist Harald Doornbosch. Hier om de herinnering op te frissen. Nu is er het 11de nummer. Het verscheen op 30 mei en valt makkelijk via Google te vinden. Amerikaanse veiligheidsdiensten probeerden dit 11de nummer te saboteren in een poging de propaganda van Al-Qaeda te verstoren, aldus de Washington Post. Zo’n poging werkt slechts tijdelijk, zo’n nummer valt op internet toch niet tegen te houden.

Inspireert het een beetje? Er staan verhalen in over de Boston Marathon Bomber en de aanslag op de Britse militair in Londen. Propaganda van het opzichtige soort dat niet weet te verbergen dat het propaganda is. In goed Nederlands: Van Dik Hout. Maar geen dodenlijst, geen recept om een bom in de keuken te maken of het advies om veilig te internetten buiten de controle van de Amerikaanse veiligheidsdiensten om. Is het gewoon door de NSA en CIA in elkaar gezet? Zonder dat jihadstrijders in spe het doorhebben? Mijn twijfel over wat wel en niet mag op internet neemt door dit vermoeden niet af, maar brengt mijn binnenste tot rust. Voor even.

Foto: Schermafbeeldingen van de omslag en p. 12-13 van de Engelstalige versie van Inspire Magazine, nummer 11. 30 mei 2013.

Berichtgeving over dodenlijst Al Qaeda ontspoort journalistiek

Journalist Harald Doornbos en Midden Oosten watcher kwam vandaag met breaking news. Naar eigen zeggen. Hij publiceerde op twitter een recente dodenlijst die door Al Qaeda was gepubliceerd. De Nederlandse pers nam het bericht over zonder details te kennen. En zonder bronvermelding. Op vragen van andere twitteraars ontweek Doornbos eerst het noemen van zijn bron. Hij liet het bij de vermelding dat het op een webforum was geplaatst dat door Al Qaeda en andere Jihad groepen wordt gebruikt. Pas later noemde hij de bron.

Nu.nl geeft als bron Inspire. Volgens Wikipedia een Engelstalig online magazine dat door Al Qaeda op het Arabisch schiereiland (AQAP) wordt uitgegeven. Wie het uitgeeft is niet bekend. In 2011 werd de toenmalige uitgever Samir Khan gedood. Hoe dan ook is het gelieerd aan AQAP en wordt het vermoedelijk vanuit Jemen of Somalië geredigeerd. Inderdaad staat de dodenlijst op p. 14-15 van het 10de nummer van Inspire.

Inspire geeft de usual suspects. Opinieleiders die tegen de intolerante versie van de islam ageren en daarmee de publiciteit halen. De claim van Doornbos dat Geert Wilders op nr. 4 staat valt niet direct uit het beeld af te leiden. Cijfers ontbreken. Moeten we van links naar rechts lezen? Zekerder lijkt het om aan te nemen dat de verdachten door elkaar staan. Zoals opgeplakt op de muur in een politiebureau. Het gaat evenmin om een dodenlijst zoals Doornbos suggereert, maar om een lijst verdachten die dood of levend uitgeleverd kunnen worden. Enkele namen zijn onjuist gespeld. Mogelijk door gebrekkige kennis van zaken of vertaalproblemen.

Het gaat om 11 verdachten. Negen mannen met foto: Carsten Juste, Terry Jones, Kurt Westergaard, Geert Wilders, Lars Vilks, Stéphane Charbonnier, Flemming Rose, Morris Swadiq (?) en Salman Rushdie. De vrouwen Ayaan Hirsi Ali en Molly Norris staan onderaan zonder afbeelding. Doornbos heeft Norris weggesneden. Er is daarom geen sprake van een Top 10 zoals Doornbos suggereert en Nederlandse media vermelden. Het gaat om negen foto’s van mannen en twee namen van vrouwen zonder afbeelding. De plaatsing van de vrouwen volgt uit een regel in de islam en zegt niets over hun plek op een lijst. Yes We Can, goede journalistiek.

Foto: Schermafbeelding van p. 14-15 van het 10de nummer van maart 2013 van Inspire. Vertaling: ‘Een kogel per dag houdt de ongelovigen weg. Verdedig profeet Mohammed, vrede zij met hem. Gezocht, dood of levend, voor misdaden tegen de islam’. 

Lars Vilks krijgt steun in Kopenhagen. Ook in Nederland?

Update 14 februari 2015: De Deense politie bevestigt dat in Kopenhagen een 40-jarige persoon is overleden als gevolg van een aanslag van buiten op een bijeenkomst waaraan Lars Vilks deelnam. Het ging over de islam en de vrijheid van meningsuiting naar aanleiding van de aanslag in Parijs op het tijdschrift Charlie Hebdo. De Franse ambassadeur in Denemarken François Zimeray was een van de sprekers. Twee verdachten zijn voortvluchtig. Het vermoeden bestaat dat ze binnen  wilden komen om te moorden, maar dat dit door de bewaking voorkomen werd. Drie agenten zijn gewond. 

Zoals Jaleh Tavakoli zegt, het is gewoonweg gruwelijk dat in Europese democratische samenlevingen iemand zich niet vrij uit kan spreken. Dat een kunstenaar bedreigd wordt omdat-ie een tekening maakt van de profeet Mohammed als ‘rotonde hond’. De Zweedse kunsthistoricus, kunstenaar en islamcriticus Lars Vilks bezoekt het Deense Kopenhagen. Mede om hem uit zijn isolement te halen. Farshad Kholgi raakt de kern met zijn vraag hoe de zwijgende meerderheid antwoordt op mensen met totalitaire neigingen: door wegkijken of door protest? Een retorische vraag. De schande van Europa is dat intolerante moslims te veel ruimte krijgen om kunstenaars, cartoonisten, politici en opinieleiders blijvend te kunnen bedreigen. Los van het lastig op te lossen veiligheidsaspect ontbreekt in de publieke opinie de afwijzing dat dit soort bedreiging onacceptabel is.

Het Lars Vilks Committee werd in november 2012 opgericht. Sinds Vilks in 2007 Mohammed als ‘rotonde hond’ tekende wordt-ie bedreigd en moet 24 uur per dag bewaakt worden door de politie. Het Lars Vilks Comittee steunt Vilks recht op vrijheid van meningsuiting. De vrijheid die ten grond ligt aan onze andere rechten en vrijheden. Daarom is het belangrijk dat intolerantie het niet wint. Maar de vrijheid wel. Los van zijn kunst, zijn politieke kleur, zijn beweegredenen en zijn persoon verdient Vilks onze ondubbelzinnige steun.

Er is hoop. Religieuze leiders in Malmö besloten zich niet druk te maken over een komende tentoonstelling met werk van Vilks. Ze zeggen dat mensen zich niet op de kast moeten laten jagen. De sociaal-democratische burgemeester van Malmö Ilmar Reepalu begrijpt zijn rol echter niet. Hij liet zich verleiden tot de uitspraak dat Vilks politieke doelen nastreeft met z’n kunst en hoopt dat niemand de galerie bezoekt. Reepalu toont het eigenbelang en de kortzichtigheid van politici aan die kunstenaars in de steek laten als deze anders denken.

Foto: Mehdi-Georges Lahlou, Koranprojectie, 2010. In navolging van Ayaan Hirsi Ali’s Submission wordt een korantekst geprojecteerd op z’n lichaam. Hij is het enfant terrible van een kunst die niet bestaat. Maar hij doet z’n best deze uit te vinden. Doorgeplaatst op blog Lars Vilks. 

Lars Vilks is islamkritisch, maar niet anti-islam

Waarom noemt in een kop RTL de Zweedse kunstenaar en kunsthistoricus Lars Vilks dapper een anti-islamkunstenaar? Want dat is-ie niet. Hij is meer dan dat: kritisch naar alles en iedereen. En met name naar het gesloten karakter van religie. Zoals de cartoon van Jezus als pedofiel aantoont. Maar bekend werd-ie door een cartoon van Mohammed als hond. Juist vanwege de heftige reacties. Vilks heeft zelfs zijn eigen land Ladonia opgericht. RTL stapt ondoordacht in de valkuil om religiekritiek dat niet het bestaan van religie, maar het functioneren van religie aan de orde stelt, te verwarren met anti-religie. Da’s iets volstrekt anders.

Aanleiding is een bericht over de van sloophout gemaakte sculptuur Nimis in het afgelegen natuurreservaat Kullaberg in Zuid-Zweden die door onbekenden omgebouwd is tot minaret. Vijf maal per dag klinkt er nu de oproep tot gebed. Voor de meeuwen en konijnen. Over de plaatsing van Nimis in een natuurgebied voerde Vilks strijd met de overheid. Hij mobiliseerde buitenlandse kunstbroeders. Eerst werd Nimis verkocht aan de Duitse kunstenaar Joseph Beuys en het is nu eigendom van de Frans-Bulgaarse ‘inpakkunstenaar’ Christo.

Lars Vilks laat in een reactie weten het best te vinden dat zijn beeld een minaret wordt. Logisch, want als kunsthistoricus volgt-ie het idee van institutionalisme. Dat er grofweg op neerkomt dat omstandigheden de inhoud bepalen. De Zweedse kunstenaar neemt het leven zoals het is zonder bij de pakken neer te zitten. In de tussentijd is-ie een kritische geest die openheid zoekt en geslotenheid bestrijdt. In zijn openheid is-ie islamkritisch, maar niet anti-islam. Dat zou de deur dichtdoen die hij open wil wrikken. Jammer dat media als RTL de nuance missen, en een verkeerd beeld ophangen van zowel religiekritiek als objectieve berichtgeving.

Foto 1: Lars Vilks, 2007. Een pedofiele Jezus. Nou ja, who cares? (En pedofil Jesus. Tja, vem bryr sig?)

Foto 2: Lars Vilks, Rotonde hond Mohammed, 2007

Foto 2: Nimis, 1980- © Photo Peter Bøttger.