Intelligente domheid of domme intelligentie zit vooral radicaal-rechts in de weg. Matthijs van Boksel revisited

Mensen worden steeds dommer. De onderbouwing van deze stelling valt hier hier na te lezen. Matthijs van Boxsel heeft zo zijn gedachten over domheid: ‘Domheid is het handelen tegen beter weten in. Domheid is kortom geen gebrek aan kennis of intelligentie. Sterker: domme mensen zijn vaak gevaarlijk omdat ze intelligent zijn. En hoe intelligenter ze zijn, hoe rampzaliger de gevolgen van hun domdaad.’ En zegt Van Boxel: ‘Let wel: de dwaling is het product van intellectuele arbeid, niet van luiheid. Het gaat ook niet om het wagen van een gokje. Je moet werken voor je dwalingen. Je moet falen om de kennis te vergaren waarmee je je falen kunt herkennen. Kennis draait kortom om herziening, vertraging, tegen jezelf indenken.’

Toen ik het bovenstaande las en er in 2013 een commentaar over schreef met de titel ‘Intelligente domheid zit kabinet Rutte in de weg’ moesten Trump en de rechts-radicalen nog komen. Intelligente dommeriken als Thierry Baudet, Boris Johnson of Steve Bannon moesten toen nog hun opgang maken. Door die voorbeelden begrijp ik nu de bewering van Van Boxsel beter dan 6,5 jaar geleden. Het heeft handen en voeten gekregen.

We worden dagelijks geconfronteerd met intelligente domheid. Ergo, het heeft de wereld overspoeld. Degenen die claimen intelligent en niet dom te zijn begrijpen dat niet. Radicaal-rechtse politici denken tegen het belang van hun land in omdat ze niet dom genoeg zijn om tegen zichzelf in te denken. Ze gaan met zichzelf en hun cyclische, stationaire denken op de loop en komen niet verder. Domme mensen zijn intelligent, we zien het dagelijks in de politiek. Hadden ze maar kennis en durf om zichzelf te herzien. Maar dat zit er niet in.

Foto: ‘Bobby Fischer and Mikhail Tal (from page 41 of XIV. Schach-Olympiade Leipzig 1960)’

Advertentie

Haagse crisissfeer benadrukt intelligente domheid kabinet Rutte

Schrijft nooit aan kwaadwilligheid toe, wat verklaard kan worden door domheid. Aldus Napoleon Bonaparte: ‘N’attribuez jamais à la malveillance ce qui peut s’expliquer par la stupidité‘. De uitspraak lijkt gemaakt voor het kabinet Rutte-Asscher dat zegt terug te treden, maar de burgers wantrouwt en met steeds meer regels opzadelt, de burgerrechten inperkt en zich onderhand gedraagt als een bemoeial die zich met alle facetten van het leven wil bemoeien. Ik karakteriseerde dat in mei 2013 in een posting als intelligente domheid.

Da’s anders dan pure domheid waarvan de drager niet intelligent genoeg is om die te verbergen. Intelligente domheid is halfslachtigheid die de wereld in geholpen wordt vanwege het schijnbaar bestaan van een kantelpunt waarachter het verbloemen van de eigen domheid mogelijk wordt. Intelligente dommeriken laten zich die kans niet ontnemen. Bij intelligente domheid neemt het succesvol verhullen van de domheid de plaats in van het aanspreken van de domheid of de intelligentie. Naargelang de specifieke achtergrond. Positionering en marketing nemen het over in een continu proces dat nooit meer ergens voet op vaste bodem zet.

De crisissfeer die deze week in Den Haag hangt over de bed-bad-en-broodregeling en de uitgeprocedeerde asielzoekers heeft alles te maken met de intelligente domheid van de kabinetsleden. Bram van Ojik (Groen Links) denkt te weten hoe het zit: ‘Ik snap heus wel dat het ingewikkeld is, maar zo ingewikkeld kan het ook weer niet zijn om te zeggen: we gaan humanitaire hulp bieden.’ Maar is dat niet te simpel gedacht? Want het gaat de bewindslieden niet zozeer om het vinden van een oplossing voor een concreet beleidspunt, maar om het tijdens het zoeken ernaar verbloemen van eigen domheid. Extra gevaarlijk omdat door de crisissfeer juist de aandacht op de domheid gevestigd wordt doordat een oplossing uitblijft. Kabinetsleden van VVD en PvdA vliegen zonder vangnet door de lucht en kennen een noodgreep: de ander van kwaadwilligheid betichten.

Foto: 1950s circus trapeze artists

Na de ramp met de MH17 drogen de tranen van Nederland

Afgelopen woensdag 23 juli was een dag van nationale rouw. Het werkt nog na in ons hart en ons hoofd. In ons collectieve geheugen en onze media. En op straat. Ik merkte op: ‘Nederland gedenkt en staat stil. Als een dief in de nacht kwam de oorlog afgelopen donderdag naar Nederland. (..) Oorlog is intelligente domheid. Oorlog is doordachte absurditeit met grove middelen. Krijg is emotie. Daarna wacht herstel en wordt beterschap beloofd. Steeds weer. Ons mensen past treurnis.’ Een sobere en stemmige plechtigheid was de poging van Nederland om de orde te herstellen na de klop op de deur in Oekraïne die zo in chaos eindigde.

Naargelang de fase van verwerking brachten Nederlanders in de dagen erna hun woede, droefheid, berusting, trots en roep om actie in stelling. In de internationale media was Nederland even de focus van iets bijzonders. Een pluriforme, egalitaire samenleving die uiting gaf aan haar humanisme. Die aandacht wekte weer trots op en hielp de verwerking naar een volgende fase. Iedereen had een emotie en een mening. Zo werden allen verbonden in hetzelfde gesprek. Na het wat vluchtige succes van Oranje in Brazilië met hemelhoge kijkcijfers, was er de overdenking over het menselijk tekort. Onoplosbaar, dus moet het passabel gemaakt worden.

Buiten het aangeharkte Nederland gingen het leven en de chaos door. De doden bleven vallen. Sommigen hier meenden zelfs dat het opschorten van meningsvorming over de oorzaak van de crash een neutraal standpunt zou zijn. Dat zelfs tot na de presentatie van het antwoord op de schuldvraag moest duren. Dat is het niet. Zwijgen dient degenen die het op hun geweten hebben. Zwijgen over agressie die zich tegen een soeverein land of onschuldigen in een verkeersvliegtuig richt is respect voor de daders. Dat kan ik niet opbrengen.

Na oorlog komt rouw

Vandaag 23 juli 2014 is het in Nederland een dag van nationale rouw voor de slachtoffers van de ramp met de MH17 van Malaysian Airlines. Voor het eerst sinds 1962 toen prinses Wilhelmina stierf. Nederland gedenkt en staat stil. Als een dief in de nacht kwam de oorlog afgelopen donderdag naar Nederland. Zoals de oorlog de afgelopen tijd ook naar Oekraïne, Syrië, Irak, Zuid-Soedan, Israël en de Palestijnse gebieden kwam. Of naar internet als dat als een apart continent beschouwd wordt. Hoe die brandhaarden heten waar mensen elkaar de koppen inslaan is bijzaak. Ze wisselen van naam. Ze heten soms Duitsland, Bosnië, Libanon of Angola, dan weer Honduras of Libië. Oorlog is intelligente domheid. Oorlog is doordachte absurditeit met grove middelen. Krijg is emotie. Daarna wacht herstel en wordt beterschap beloofd. Steeds weer. Ons mensen past treurnis.

Foto: Kazimir Malewich, ‘Suprematistische compositie (met blauwe driehoek en zwarte rechthoek)‘, 1915. Collectie Stedelijk Musuem Amsterdam.

Burgers steeds gefrustreerder door patstelling in de politiek

Commentatoren merken op dat de crisis niet alleen economisch is. ‘Heel West-Europa en Amerika lijden onder een crisis aan politieke overtuiging. Geen partij, geen politieke leider is erin geslaagd de verbeeldingskracht van een meerderheid te inspireren‘, aldus H.J.A. Hofland in z’n NRC-column van 24 juli. De Amerikanen hebben het gehad met president Obama. De man die het een zegt, maar door het ander te doen zichzelf pat zet. Geen obstakels weet op te ruimen. En terugvalt op zijn macht. Onbewegelijk, met de pretentie van winst.

De VVD-olifant Hans Wiegel verwijst in dezelfde krant naar het rapport ‘Terugtreden is Vooruitzien‘ van de adviserende Raad voor Maatschappelijke Ontwikkeling en acht weinig erger dan een bemoeizuchtige overheid. In een reactie zegt het kabinet de burger de ruimte te gunnen voor machtsdeelname. Tegelijkertijd vergroot het echter met lastenverzwaringen, bureaucratische regelgeving en aangescherpte normen haar zeggenschap over de burger. Deze dubbele standaard maakt de burger extra opstandig en gefrustreerd. De hegemonie van de partijpolitiek wordt zoals altijd nergens ter discussie gesteld. In zo’n reactie zegt minister Plasterk het ene, maar doet het andere.  De term ‘bezuinigingen’ duidt op een terugtredende overheid met minder taken en volume, maar in werkelijkheid gaat het juist om ‘lastenverzwaringen’ met meer taken en een groter volume.

Wiegel citeert een eigen uitspraak uit 1972: ‘De overheid is er voor de burgers, de burgers zijn er niet voor de overheid.’ Zou het? Is er nog iemand die gelooft dat overheden of politici er niet voor zichzelf zijn, maar voor de burger? President Obama, premier Rutte of PvdA-leider Samsom zijn excellente meesters in de retoriek. Ze proberen als geen ander de schijn te wekken dat ze er voor de burger zijn. Maar ze beseffen niet dat hun toverspreuken uitgewerkt zijn omdat ze hun beloften niet nakomen en de problemen die ze aanpakken voortdurend uit handen laten vallen. Ze menen dat voldoende te compenseren door hun intelligente uitleg.

Eerder noemde ik dat intelligente domheid het kabinet Rutte in de weg zit. Het is niet alleen dat ministers het een zeggen en het ander doen. Ze menen slim te handelen, terwijl ze in feite een destructief beleid voeren dat averechts werkt. Ze beseffen dat niet omdat ze zichzelf slim achten. De intelligentie van mensen als Obama, Rutte, Plasterk of Samsom heeft zich buiten de politiek bewezen en wordt in de politiek een beletsel om tot zelfbesef en inkeer te komen. De uitdaging voor hun brein wordt hoofdzaak. Onze ontsnappingskunstenaars van de geest maken er een spel van zich niet te laten vangen. Ze vergeten echter buiten zichzelf te denken en hun verbeelding te laten spreken.  Want deze politici zijn onbelangrijk, inwisselbaar en vooral: ondergeschikt.

Foto: Premier Mark Rutte met cowboyhoed in Texas, 9 juli 2013. Credits: ANP/ Jerry Lampen.

Intelligente domheid zit kabinet Rutte in de weg

Update 5 juli: ‘Overheid en burgers verstikken elkaar’, kopt Trouw. Het verwijst naar de Raad voor Maatschappelijke Ontwikkeling dat vandaag een advies aan kabinet en parlement presenteert. De overheid moet haar bemoeizucht staken en via lagere belastingen financiële ruimte bieden. Dan komt het goed. Kortom, de overheid moet economische en juridische voorwaarden scheppen en zo de burger ruimte geven.

Schrijft nooit aan kwaadwilligheid toe, wat verklaard kan worden door domheid. Aldus Napoleon Bonaparte: ‘N’attribuez jamais à la malveillance ce qui peut s’expliquer par la stupidité‘. De uitspraak lijkt gemaakt voor het kabinet Rutte-Asscher dat zegt terug te treden, maar de burgers wantrouwt en met steeds meer regels opzadelt, de burgerrechten inperkt en zich onderhand gedraagt als een bemoeial die zich met alle facetten van het leven wil bemoeien. Hoe kunnen goed opgeleide en intelligente mensen zo het verkeerde doen?

Types als staatssecretaris Teeven of minister Opstelten die zich van de bewindslieden het meest onverzoenlijk gedragen ogen eerder kwaadwillig dan dom. Niet onmogelijk is dat ze onder hun kwaadwillige uiterlijk een fikse portie domheid verbergen. Die domheid betreft dan niet de politieke vaardigheid om in parlement of partijpolitiek een weg te vinden, maar de zelfdestructie die handelt tegen het eigenbelang. In dit geval het belang van zowel Nederland als de VVD, de partij waar het duo Teeven en Opstelten deelt van uitmaakt.

Op zoek naar de grootste dommeriken schreef Matthijs van Boxtel een Encyclopedie van de Domheid. Hij zegt: ‘Domheid heeft de mens gedwongen zijn intelligentie te ontwikkelen. Maar intelligentie biedt nog geen garantie voor zelfbehoud. Sterker nog: intelligentie kan domheid zelfs kracht bij zetten.‘ Dat komt tot uiting in oorlogen, maar ook in de bureaucratie die in zichzelf verstrikt zit. Zijn Teeven en Opstelten voorbeelden van intelligente domheid die wordt gemaskeerd door kwaadwilligheid? Ja. Ze denken door hun regelgeving, verboden, doelmatigheidseisen en vergroting van de veiligheid het goede te doen, maar doen het verkeerde.

Intelligente domheid wordt een valkuil voor beleidsmakers die het eigen handelen niet meer doorzien omdat ze menen slim te handelen. Behalve voor het standaardvoorbeeld Teeven en Opstelten geldt dat ook voor de rest van het kabinet Rutte-Asscher en de EU die een ruïneuze economische politiek voert die tot zelfdestructie voert. Als deze bestuurders uitsluitend dom waren zouden ze allang tot inzicht gedwongen zijn. Maar hun domheid is kern van een denken dat wordt gemaskeerd door intelligentie en daarom niet tot zelfbesef komt. Zelfreflectie wordt niet overdacht. Dat leidt tot een variant op de uitspraak van Napoleon: ‘Schrijft nooit aan kwaadwilligheid toe, wat verklaard kan worden door intelligente domheid’. Gevraagd: echte pure domheid.

Foto: Fernando Arrabal en schaakbord. Collage: Jordi Soler.