Petitie aan het IOC: Klokkenluidster Stepanova verdient geen straf, laat haar toe tot Spelen in Rio

Een petitie op Change.org roept IOC-voorzitter, de Duitser Thomas Bach op om de Russische atlete Julia Stepanova niet te straffen, maar deel te laten nemen aan de Olympische Spelen in Rio. In een onnavolgbaar besluit van het bestuur van de IOC werd klokkenluidster Stepanova uitgesloten omdat ze ooit  betrapt is op doping. Dit gaat niet om sport, dit gaat niet om de Russische Federatie en dit gaat niet om sportpolitiek en anti-dopingmaatregelen. Dit gaat om de geloofwaardigheid van klokkenluiders. Als ze vanwege het algemeen belang hun nek uitsteken, dan verdienen ze bescherming. Het voelt onrechtvaardig om ze te straffen.

Klokkenluiders zijn kwetsbaar zoals ook het geval Edward Snowden onderstreept naar wie de petitie verwijst. Door intrekking van zijn paspoort door de regering Obama strandde hij in in 2013 in Rusland toen hij de massale spionage door de NSA in de openbaarheid bracht. Dat werd hem niet in dank afgenomen door het Amerikaanse economische, politieke en militaire establishment. Bij Julia Stepanova is iets soortgelijks aan de hand. Deze keer is het de Russiche politiek van het Kremlin en de internationale sportwereld zoals die wordt vertegenwoordigd door Bach die menen een klokkenluider te moeten straffen in plaats van te belonen.

Foto: Petitie ‘Do not punish the whistleblower – Julia Stepanowa (Yuliya Stepanova) for Rio’ van Kaj Beuter.

Hoe onafhankelijk kan het Adviespunt Klokkenluiders zijn?

Update 27 juni: De Tweede Kamer heeft met ruime meerderheid ingestemd met het wetsvoorstel voor een Huis voor Klokkenluiders. Pieter van Vollenhoven steunde initiatiefnemer Ronald van Raak (SP). Werkgevers spraken zich in een persbericht uit tegen het wetsvoorstel. Ze menen dat het Adviespunt Klokkenluiders goed functioneert. Velen vinden het Adviespunt echter tandeloos. Het wordt volgend jaar geëvalueerd. 

Update 18 december: SP-kamerlid Ronald van Raak heeft samen met de kamerleden Heijnen (PvdA), Schouw (D66), Segers (ChristenUnie), Voortman (GroenLinks) en Ouwehand (Partij voor de Dieren) een wet voor de bescherming van klokkenluiders ingediend. Van Raak wil een Huis voor klokkenluiders inrichten, dat wordt ondergebracht bij de Nationale ombudsman. Bedoeling is dat dit klokkenluiders beter dan nu beschermt. 

Staatssecretaris Martin van Rijn van Volksgezondheid antwoordt op kamervragen van Fleur Agema (PVV) over Villa de Luchte in Lochem. Een anonieme klokkenluider die wantoestanden in de zorginstelling aankaartte zou op non-actief zijn gesteld. De antwoorden geven weinig duidelijkheid over de bijzonderheden van dit geval.

Interessant is echter wel dat Van Rijn verwijst naar  klokkenluiders in algemene zin: ‘De overheid erkent de maatschappelijke waarde van klokkenluiders. Daarom is op 1 oktober 2012 jl. het Adviespunt Klokkenluiders opgericht. Dit is een onafhankelijk advies- en verwijspunt voor klokkenluiders die werken bij de overheid of in de private sector en is opgericht om klokkenluiders te adviseren en te ondersteunen. Klokkenluiders kunnen zich tot dit adviespunt wenden indien daar behoefte aan is, bijvoorbeeld bij een arbeidsrechtelijk geschil.‘

Het Adviespunt noemt zichzelf een succes, want ‘In de eerste maand dat het Adviespunt Klokkenluiders na de start op 1 oktober jl. operationeel is, hebben al 47 mensen contact opgenomen. Mogelijke klokkenluiders weten het Adviespunt Klokkenluiders dus te vinden.’ Commissievoorzitter Martin van Pernis zegt: ‘Deze hulp voorziet duidelijk in een behoefte, dat merken we ook aan de reactie van de mensen die wij adviseren’.

Zelfpromotie van een nieuwe organisatie die zich onmisbaar moet maken ligt voor de hand. Het dient de fondsen te verantwoorden en zal daarom elk sprankje positief nieuws uitventen. Des te meer omdat het een tijdelijk initiatief betreft dat op evaluatie wacht en er politieke tegenstand is. Vooralsnog lijkt het te vroeg om aan de hand van kwantitatieve ‘resultaten’ succes te claimen. Dat staat of valt eerder met de vraag of een Adviespunt Klokkenluiders geloofwaardigheid, legitimiteit en macht op kan bouwen in de wisselwerking met de politiek. Want die laatste moet inschikken, macht afstaan en het Adviespunt een laatste woord gunnen.

Het Adviespunt wordt niet door iedereen aanvaard. Dat heeft te maken met de opdracht die als te beperkt wordt gezien. De Expertgroep Klokkenluiders stuurde bij de lancering van het Adviespunt op 1 oktober een kritische brief naar toenmalig minister van Binnenlandse Zaken Liesbeth Spies. De Expertgroep wijst het Adviespunt af omdat het niet zelf onderzoek kan doen en de melder te weinig rechtsbescherming zou bieden. Het Adviespunt is op te vatten als een organisatie die steunt en adviseert, maar niet kan bijten. Zo beredeneerd is het Adviespunt een afleiding om wantoestanden bij de overheid krachtig aan te pakken.

De Expertgroep streeft naar een alternatief. Minister Spies antwoordde in een brief van 12 oktober. Ze geeft toe dat er veel verbeterd kan worden aan de positie van klokkenluiders, maar ziet het minder somber in dan de Expertgroep. Spies benadrukt dat het Adviespunt een tijdelijke basis heeft en het functioneren ‘na twee jaar geëvalueerd kan worden’. Het Adviespunt Klokkenluiders beseft dat en maakt haar eigen succesverhaal.

Foto: ‘Wat elke klokkenluider (whistle-blower) vreest‘

Klokkenluider bij zorginstelling ‘Villa de Luchte’ in problemen

Opnieuw is een klokkenluider in de problemen gekomen. Deze keer bij ‘zorgresidentie’ Villa de Luchte in Lochem. Casper Jansen, specialist ouderengeneeskunde en zijn partner Gerda Procée, verpleegkundige zeggen dit ‘particuliere zorgconcept‘ te hebben opgericht. Een hele kunst om een concept op te richten. Enfin, ‘met de oprichting van zorgresidentie Villa de Luchte bieden ze een antwoord op de groeiende vraag die er ontstaan is naar kleinschalig, levensstijlgericht wonen.’ ‘Deskundige, luxe verwenzorg’ is het streven.

Volgens een verzorgende zijn er misstanden in het opgerichte particuliere zorgconcept. Het bericht gaat dat haar echtgenoot dit naar buiten heeft gebracht. In de reactie op de klokkenluider kiest de directie de aanval, aldus Omroep Gelderland. In een brief kaatst het de bal terug en meent dat de medewerkster ‘moedwillig aanstuurt op het te gronde richten van stichting PrimaZorg en/of Villa de Luchte‘.  Na een onderzoek wordt haar ontslag op staande voet niet uitgesloten, hoe tegenstrijdig dat ook lijkt. De Inspectie voor de Gezondheidszorg is na klachten van personeel en vakbonden een onderzoek gestart naar Villa de Luchte.

Een voormalig activiteitenbegeleidster reageert: ‘De villa heeft alle potentie om een prachtig bedrijf te zijn, maar het wanbeleid en de tegenstellingen in het beleid zijn groot. Er werd gelogen tegen bewoners onder het mom van ‘dat is beter’ voor ieders rust. Ook werd er gelogen tegen personeel over belangrijke zaken.‘

Reacties op de kwestie de Luchte komen overeen met die op de klokkenluider bij het Apeldoornse CODA. Een klokkenluider zou ‘graag de aandacht op zichzelf vestigen, anderen bewust in een kwaad daglicht zetten om iets wat mooi is kapot te maken’. Dit geeft aan hoe slecht klokkenluiders nog steeds begrepen worden en hun maatschappelijke acceptatie ontbreekt. Ondanks inspanningen van SP’er Ronald van Raak en de Expertgroep Klokkenluiders. Zolang juridische, politieke en materiële steun ontbreekt zullen incidenten elkaar opvolgen waarbij niet de slecht functionerende leidinggevenden, maar de klokkenluider op non-actief wordt gesteld.

Kamerlid voor de PVV Fleur Agema heeft kamervragen gesteld aan de staatssecretaris van VWS Marlies Veldhuijzen van Zanten-Hyllner. Agema  vraagt of het niet ‘van de zotte is dat een medewerkster, die zich inzet voor een betere kwaliteit van zorg en daarvoor de Inspectie inschakelt, bang moet zijn voor haar baan?‘

Foto: Logo Exclusieve Woonzorg

Apeldoornse CODA zou bezoekersaantallen te hoog opschroeven

Klokkenluiders hebben het moeilijk. De militair Bradley Manning zou naar Wikileaks gelekt hebben. Ad Bos die in 2001 de bouwfraude naar buiten bracht moest in een caravan wonen. Fred Spijkers werd tegengewerkt door het ministerie van Defensie en vecht al jarenlang tegen de staat. Paul Schaap meldde veiligheidsproblemen bij de kerncentrale Petten en verloor zijn baan. Ook toenmalig EU-ambtenaar Paul van Buitenen was een bekende klokkenluider. Enkelen hebben zich georganiseerd in de Expertgroep Klokkenluiders. In een Zwartboek nemen ze afstand van het door Binnenlandse Zaken ingestelde College Klokkenluiden (Advies- en verwijspunt Klokkenluiders) omdat het eerder zou gaan om het controleren dan het beschermen van klokkenluiders.

Kamerlid SP’er Ronald van Raak ijvert voor het instellen van een Huis voor Klokkenluiders. Hoe vergaat het klokkenluiders? Bij ‘de zoveelste klokkenluiderszaak wordt niet het probleem opgelost, maar de klokkenluider op non-actief gezet’. Overheden en bedrijven weten niet met klokkenluiders om te gaan. Een terugvalregeling ontbreekt waar klokkenluiders die maatschappelijk uitgestoten worden een beroep op kunnen doen.

Klokkenluiders komen overal voor. Nu brengt volgens StrangeArt een anonieme klokkenluider bij het Apeldoornse ‘Cultuurwarenhuis’ CODA naar buiten dat bezoekersaantallen kunstmatig opgeschroefd zouden worden. Het doet denken aan de fraude met museumjaarkaarten van medio 1995 tot eind 1999 in het Zwolse museum De Stadshof. Dat museum kocht vervolging af met een boete van 100.000 gulden aan de Nederlandse Museumvereniging. StrangeArt verwijst naar een e-mail van de vermeende klokkenluider waarin beweerd wordt dat het aantal museumbezoekers bij CODA te hoog wordt voorgesteld. Omdat in CODA museum, bibliotheek en archief samengaan zou dat ten koste gaan van de vergoeding voor de bibliotheek.

Vraag is of in Apeldoorn een klokkenluider of een gefrustreerd werknemer aan het werk is. Dat wordt pas duidelijk door de beschuldigingen serieus te onderzoeken. Een externe commissie kan door een analyse van de bezoekcijfers van zowel museum als bibliotheek en gesprekken met personeel tot een conclusie komen. Dat de vermeende klokkenluider anoniem wil blijven is echter geen zwaktebod zoals de praktijk leert. Integendeel, het geeft juist gevoel voor realisme aan. Want het openbaar bestuur in Nederland praktiseert transparantie voornamelijk met de mond en maar spaarzaam in de praktijk. CODA krijgt een staartje.

Foto: Anouk Kruithof – ‘enclosed content chatting away in the colour invisibility’ (Holland Papier Biënnale 2010)