De NOS citeert in een bericht een anonieme woordvoerder van Kick Out Zwarte Piet (KOZP): ‘Met Kick Out Zwarte Piet zijn we altijd met name bezig geweest met racistische uitingen rond Sinterklaas. Maar met carnaval zien we eigenlijk elk jaar hetzelfde’. De woordvoerder bedoelt vermoedelijk het nevenschikkende ‘en’. KOZP verbreedt het werkterrein van Sinterklaas naar carnaval. Opvallend is de verwijzing van de woordvoerder naar ‘culturele toe-eigening’ dat als ongewenst wordt voorgesteld. Die verwijzing geeft aan dat KOZP haar interesse voor carnaval direct verbindt met haar belangstelling voor identiteitspolitiek. Het is onduidelijk wat de woordvoeder van KOZP hier precies probeert te beweren. Het blijft wat halfslachtig hangen.
De term ‘culturele toe-eigening‘ -in het Engels ‘cultural appropriation’– gaat volgens genoemd lemma van Wikipedia over ‘de overname of het gebruik van elementen van een bepaalde cultuur door een andere cultuur’. Een neutrale term is het niet, want ‘toe-eigening’ of ‘appropriation‘ bevat de noties ontfutselen, wegnemen of inpikken. Daarom valt te bezien of het voor een open debat niet een onbruikbare term is die het gesprek over de overname van culturele of sociale kenmerken door een andere groep (acculturatie) bij voorbaar politiseert, dichttimmert en een bepaalde richting opstuurt. De term ‘toe-eigening’ suggereert dat machtsverhoudingen tussen groepen de natuurlijke overname van elementen van de ene in de andere cultuur onmogelijk maakt.
Dit gaat over identiteitspolitiek, ofwel over de vraag wie een specifiek in etniciteit gegrond verhaal mag ‘vertellen’. In het geval van carnaval lijkt KOZP kritiek te hebben op het feit dat iemand zich verkleedt als een ander. KOZP is vaag en daarover niet helder, maar het lijkt erop dat het vindt dat alleen een Japanse geisha in een geishapak mag lopen, een Afro-Nederlander met een afropruik en een indiaan met een indianentooi. KOZP houdt blijkbaar niet van verkleedpartijen en acteren, dus ‘het doen alsof’. In de realiteit van KOZP liggen identiteiten onwrikbaar vast. De realiteit van KOZP reduceert mensen tot één identiteit waaraan ze niet kunnen ontsnappen. KOZP bouwt muren in de samenleving die mensen in hun apartheid niet mogen overschrijden.
De term suggereert dat culturele toe-eigening een overtreding is en daarom ontoelaatbaar. Dat is echter nog maar de vraag. Mag een wit iemand uitsluitend een wit verhaal vertellen of mag een wit iemand een zwart verhaal vertellen? En mag omgekeerd een zwart iemand een wit verhaal vertellen? Sommige gemeenschappen claimen dat ‘hun’ verhaal ‘hun’ eigendom is en dat een ander van een andere groep daar vanaf moet blijven. Dat gaat tot en met het eigen ontstaan en de voorouderverering aan toe. Dat is een kortzichtig standpunt.
Culturele toe-eigening die op scherp wordt gezet door een radicale minderheid is hypocrisie, dwingelandij en paradoxaal genoeg ook emancipatie van die minderheid. Het is een manier om machtsverhoudingen en culturele hegemonie te doorbreken. Daarom moet er een zeker begrip voor opgebracht worden. Maar als onverdraagzaamheid van een meerderheid wordt beantwoord met onverdraagzaamheid van een minderheid, dan is dat geen verbetering. KOZP geeft aarzelende aanzetten, maar geen duidelijkheid over wat het wil.
De woordvoerder van KOZP overdrijft door identiteit rechtstreeks te verbinden met carnaval. Notabene het feest van de omkering, het rollenspel en het voor drie dagen uit de werkelijkheid treden. KOZP gaat de fout in als het carnavalvierders het recht van expressie probeert te ontzeggen. Simpelweg omdat ze een identiteit aannemen die ze zich volgens KOZP niet mogen toe-eigenen. KOZP baseert zich op een wankele basis.
Culturele identiteit kan nooit met reden exclusief geclaimd worden door een bepaalde groep. Zoals een zwarte, gele, groene of rode Nederlander zich uit mag spreken over carnaval, zo mag een witte Nederlander zich verkleden, vermommen of identificeren als een zwarte, gele, groene of rode Nederlander. Het neemt bizarre vormen aan als KOZP zich opstelt als fatsoenspolitie of een kliklijn opent om overtredingen van identiteit te signaleren. Iedereen heeft het recht om tijdens carnaval te spelen met, te commentariëren en te variëren op kleur, gender, religie, etniciteit of wat dan ook. Dat vervaagt juist de grenzen tussen identiteiten en dat is exact waar KOZP voor pleit. Het lijkt er dan ook sterk op dat KOZP niet echt begrijpt wat carnaval is.
Foto 1: Deel van artikel ‘Kick Out Zwarte Piet let op racistische outfits met carnaval’ op NOS, 21 februari 2020.
Foto 2: J.P.M. Waterloo, Carnaval van Aruba, Oranjestad 1965.
Foto 3: Bericht op FB-pagina ‘Carnaval Racisme Monitor’ van KOZP Den Bosch.
George Knight 