Oud-Amelisweerd: staalkaart van bestuurlijke onzorgvuldigheid

Sinds 13 december 2010 is dit het 53ste stuk over de huisvesting van de Armando Collectie in landhuis Oud-Amelisweerd. De toon was kritisch vanwege de onlogische keuze, de slechte voorbereiding door de beoogde exploitant en de onheldere besluitvorming. Wethouder Lintmeijer gaf zonder openbaar debat de exploitant het groene licht. Met als gevolg dat deze gemeenschapsgeld ging uitgeven dat niet formeel gedekt was en zo een machtspositie opbouwde. De exploitant kreeg toegang tot Oud-Amelisweerd zonder dat dit formeel besloten was. Dit bracht ambtenaren van gemeentelijke diensten in een lastige positie, dat soms tot ontslag leidde. Als symbool van bestuurlijke onzorgvuldigheid verdient wethouder Lintmeijer een motie van treurnis.

Op 12 juni beslist een commissie van de Utrechtse raad over de kredietaanvraag voor een nieuw museum. Voor degenen die zich voor het eerst in dit dossier willen verdiepen en voor anderen die details willen opzoeken verwijs ik naar onderstaande selectie. In chronologische volgorde zijn alle stukken hier te vinden.

Achtergrond en overzicht:
Verhuizing Armando Museum naar Oud-Amelisweerd in 10 raadsels 28-10-11
Armando Museum past niet in Oud-Amelisweerd 11-04-11
Onderzoek Armando Museum roept vragen op 13-12-10

Samenhang museumsector in tijden van krimp
Utrechtse museumsector moet in samenhang gezien worden 24-05-12
Armando Museum en musea in tijden van krimp 01-11-11

Belangenverstrengeling Jacobs-Ploum
Wethouder Lintmeijer loopt risico door Oud-Amelisweerd 22-02-12
Belangenverstrengeling Oud-Amelisweerd in openbaarheid 17-02-12
Wethouder Lintmeijer wordt bij Oud-Amelisweerd niet aan goed bestuur gehouden 07-12-11

Amersfoort
Politiek wikt en BMC beschikt over Museum Oud-Amelisweerd 28-03-12
Terugvaloptie Armando Museum op kosten van Amersfoort? 16-01-12
Armando Museum en het bestuurlijk onvermogen 07-01-11

Kritiek in Utrechtse raad
Bezwaren Utrechtse D66 en VVD tegen Oud-Amelisweerd niet weggenomen 06-06-12
Vragen van de VVD over Oud-Amelisweerd 01-04-12
Utrechtse VVD heeft kritiek op Armando Museum in Oud-Amelisweerd 19-12-11

Beheer Centraal Museum sinds 1990 en Lintmeijer
Koewaarheden, melkkoeien en koehandel bij Oud-Amelisweerd 03-02-12
Amersfoort-in-C verdraait waarheid over Oud-Amelisweerd 29-12-11
Wethouder Lintmeijer verdraait waarheid over Oud-Amelisweerd 26-11-11

Exploitatie en onderbouwing
Museum Oud-Amelisweerd nog steeds zonder goed onderbouwde exploitatiebegroting 01-05-12
Bedrijfsmodel Museum Oud-Amelisweerd buigt door onder voorwaarden 20-02-12
Economische afweging voor Armando Museum gevraagd 13-10-11

Kritiek van buitenstaanders
Toon Gispen stelt kritische vragen over Oud-Amelisweerd 21-01-12
Huisvesting Armando Collectie in Oud-Amelisweerd krijgt kritiek 16-12-11
Rini Dippel vernietigend over Armando Museum in Oud-Amelisweerd 07-11-11

Alternatieve locatie
Armando Museum heeft kansen in voormalig Moluks Museum 29-05-12
Provincie Utrecht beantwoordt vragen over Armando Museum 09-01-12
Huisvesting Armando Museum in Fort Vechten biedt kansen 14-11-11

Alternatieve bestemming voor Oud-Amelisweerd
Antwoorden over Oud-Amelisweerd pleiten voor Chinahuis 11-04-12
Oud-Amelisweerd als Museum voor Chinoiserie 04-10-11

Alternatieve bestemming voor Armando Collectie
Amersfoort blijft problemen Armando Museum van zich afschuiven 11-10-11
Collectie Tony de Meijere en Armando naar Kröller-Müller Museum 22-08-11

Foto: Wegwijzer naar Armando Museum in Amersfoort, Klaas Mulder

Rini Dippel vernietigend over Armando Museum in Oud-Amelisweerd

UPDATE 8 november: Volgens een verslag op RTV Utrecht vindt beoogd directeur Yvonne Ploum van het nieuw op te richten Museum Oud-Amelisweerd ondanks de kritiek van Rini Dippel Oud-Amelisweerd wel degelijk een goede plek. Argumenten geeft het verslag niet. Ploum zegt dat wat haar betreft de Armando Collectie ook beter in Amersfoort had kunnen worden gehouden. Maar ze zegt geen keuze te hebben.

Een kanttekening is dat sinds oktober 2010 door het Armando Museum Bureau en Amersfoort-in-C behalve zomerverblijf Oud-Amelisweerd geen enkele andere locatie serieus is onderzocht voor huisvesting van de Armando Collectie. Het is bizar dat vlak voordat de beslissing in het Utrechtse college valt fundamentele bezwaren klinken over plek en aard van de beoogde locatie Oud-Amelisweerd. En een alternatief ontbreekt. 

Uit een interview met Anton de Goede van VPRO-radio blijkt dat Rini Dippel geen voorstander is om de Armando Collectie in Oud-Amelisweerd te huisvesten. Toen ze in 1993 met pensioen ging was Rini Dippel hoofdconservator van het Stedelijk Museum. Ze is al decennialang bevriend met Armando en een kenner van zijn werk.

Rini Dippel is vernietigend in haar kritiek om de Armando Collectie in de bossen van Amelisweerd te ‘verstoppen‘. Zo karakteriseert ze de plompverloren uitspraak dat landhuis Oud-Amelisweerd beschikbaar is en de Armando Collectie daarheen verhuizen moet. Dat vindt ze vreemd. Ze gelooft evenmin dat dit ‘verstopte museum’ 40.000 bezoekers zal halen. Da’s de basis van het ondernemingsplan.

Ze zegt dat Armando zich tegenover haar niet uitgelaten heeft over de plannen van het Armando Museum Bureau, maar wel dat-ie gehecht is aan Amersfoort. Rini Dippel pleit voor Amersfoort omdat Armando daar tijdens de Tweede Wereldoorlog bij Kamp Amersfoort diepe indrukken heeft opgedaan die een blijvende indruk op zijn werk hebben gehad.

Dippel is dus geen voorstander van de Armando Collectie in Oud-Amelisweerd. Evenmin ziet ze iets in de combinatie van de 18de eeuwse Chinoiserieën van Oud-Amelisweerd en het werk van Armando. Ze vindt de aard van Oud-Amelisweerd niet passen bij het werk van Armando. De logica van de combinatie ontgaat haar.

Dippel wijst op de overeenkomst van 15 januari 1998 tussen Amersfoort, Armando en Tony de Meijere over een langdurige bruikleen waarbij de partijen zich bereid verklaarden om het werk van Armando binnen Amersfoort tentoon te stellen. Rini Dippel ziet de plannen om naar Oud-Amelisweerd te verhuizen als een regelrechte contractbreuk door de gemeente Amersfoort van deze overeenkomst.

Hoe kunnen we de negatieve uitspraken over een huisvesting in Oud-Amelisweerd begrijpen? Hoewel het er uiteraard om gaat wat Rini Dippel zegt, en ze laat daarover geen misverstand ontstaan, ligt de meerwaarde van haar uitspraken in haar relatie tot Armando. Alles wat ze zegt is hier namelijk al meermalen gezegd en met argumenten beredeneerd. Ze voegt door haar relatie iets toe. Bijzonder is dat ze erg dicht bij Armando staat en zich vanuit de inhoud vernietigend over de verhuisplannen naar Oud-Amelisweerd uitspreekt.

Foto: Armando, 1964-1970, aluminium, rood gelakt, bruikleen RCE aan het Dordrechts Museum

Armando Museum en musea in tijden van krimp

Amersfoorts fractievoorzitter van GroenLinks Hiske Land hield bijna een jaar geleden een gloedvol betoog. Er valt wat uit te leren. Ze constateerde dat de raad weinig in de melk te brokkelen heeft doordat culturele instellingen zoals AiC op afstand zijn gezet. Die hebben een eigen dynamiek en bestaansreden ontwikkeld. Prestatieafspraken volgen niet per definitie de lijn van de gemeente. Een raad kan alleen maar hopen dat zo’n instelling kiest voor het belang van de stad. Maar zeker is dat niet.

In de afweging tussen de instellingen KAdE, Armando Museum, Mondriaanhuis en Flehite kiest Land voor de vernieuwing die KAdE en Robbert Roos nastreven. Dat lijkt een goed uitgangspunt voor een stad die zich dynamisch acht. In het debat is het jammer dat het CDA heeft voorgesteld KAdE voor het Armando Museum in te ruilen. Feit dat de huisvesting slecht geregeld is valt niet Roos en zijn staf maar wel AiC aan te rekenen.

Over een apart Armando Museum is zij kritisch: Het is erg moeilijk een museum op de been te houden dat zich alleen richt op een nog levende kunstenaar. Alleen Jopie Huisman (inmiddels al wel dood) redde het, dankzij bus­ladingen huisvrouwen op excursie. En Van Gogh, in de categorie dode kunstenaars. Maar zijn werk heeft een andere impact dan dat van Armando. Deze kritiek staat los van de locatie van de Armando Collectie.

Haar laatste alinea geeft een perspectief: En als ik zou mogen kiezen zou ik het Mondriaanhuis ombouwen tot een instelling met meerdere functies. Het verhaal Armando / Kamp / Amersfoort moet ergens verteld worden. Daarbij gaat het om de historische context. Dat kan op verschillende plaatsen: in Kamp Amersfoort, of in Museum Flehite en zelfs in het gemeente­archief, gelet op de ontwikkelingen van publieks­gerichte taken van de Nederlandse archief­diensten. En KAdE moet blijven.

Uit de woorden van Land zie ik een vergezicht voor me van het Mondriaanhuis met kleine bezetting dat met Alied Ottevanger een nieuwe start heeft gemaakt en in staat is om wetenschappelijk aan de weg te timmeren, een algemeen museum Flehite dat fungeert als stadsmuseum, Kunsthal KAdE dat met Robbert Roos voortgaat op de ingezette weg van vernieuwing en een Armando Museum dat teruggebracht wordt tot een belangwekkend historisch verhaal dat verteld wordt in een zaal van Flehite.

Zo resteren er in de Amersfoortse museumsector drie scherpe profielen. M1: breed stadsmuseum inclusief Armando-zaal, M2: vernieuwing en M3: wetenschappelijk onderzoek. De Armando-collectie kan afgestoten worden. De uitgespaarde bruidsschat kan hoofdzakelijk voor de bezuinigingen bestemd worden. En wellicht kan in de raad ook besproken worden of een autonoom AiC bij een krimpende museumsector past.

Foto: Theo van Doesburg, Composition Arithmétique (28-30), gedrukt, 1930; Collectie Mondriaanhuis

Bruidsschat Armando Museum

Op de agenda van de Amersfoortse gemeenteraad van 14 juni staat een interpellatieverzoek Bruidsschat Armando Museum van de PvdA. CDA, CU, Trots en GVV hebben aanvullende vragen. De raad beslist wanneer het wordt gehouden. Amersfoort heeft een coalitie van de CU, D66, VVD, CDA en GroenLinks. De vragen van CDA en CU zijn daarom extra interessant.

Uit de vragen klinkt veel onzekerheid door over mogelijke financiële verplichtingen die de gemeente Amersfoort aangaat. Directeur a.i. van Amersfoort-in-C en BMC-partner Marco van Vulpen zei op 3 juni in het AD dat de gemeente Amersfoort een miljoen euro meegeeft aan een nieuw op te richten museum in Oud-Amelisweerd. De raad zegt hiervan niet officieel op de hoogte te zijn gebracht. Vraag is namens wie Van Vulpen spreekt.

Naast vragen over verplichtingen, claims en bruidschat valt op dat er onduidelijkheid bestaat over de status van een mogelijk Museum in Oud-Amelisweerd. Wat is het? Een Museum Oud-Amelisweerd met de Armando Collectie, een Museum Oud-Amelisweerd met een deel van de Armando Collectie of een compleet Armando Museum in Oud-Amelisweerd? Dat laatste is de raad expliciet toegezegd door het college, maar lijkt nu met instemming van een raadsmeerderheid te worden vergeten.

Ook over omvang en waarde van de Armando Collectie bestaat onzekerheid. Wie is de eigenaar, de gemeente Amersfoort, externe bruikleengever(s) of de Armando Stichting? Is het inzichtelijk welk deel van de Collectie van wie is? Volgens CU is er in 1998 voor 750.000 euro aan werken van Armando aangekocht. Volgens GVV bestaat de Armando Collectie uit 577 stukken met een verzekerde waarde van circa 13,5 miljoen euro. Welk deel van de Collectie is bezit van het Armando Museum en hoeveel is dat waard? Wat is de rol van de Armando Stichting eigenlijk? Saneren ze mogelijke winsten en mag nu de gemeente verliezen saneren?

Simone Kennedy (CU) komt terug op haar eerdere vragen over Kamp Amersfoort. Zij laat zich niet in het frame van de enige vestigingsplaats Oud-Amelisweerd vangen. Het debat over een wenselijke vestigingsplaats is in de Amersfoortse raad nooit gevoerd. Het CDA spreekt over terugvalopties als er geen overeenstemming wordt bereikt tussen de gemeenten Amersfoort en Utrecht. Dat lijkt een zinnige toevoeging die voor het eerst sinds november 2010 ruimte laat voor bestuurlijke alternatieven.

Foto: Hans op den Beeck, After the Gathering, Caldic Collectie

Armando Museum en het bestuurlijk onvermogen

Op 13 december 2010 passeerden hier de plannen rond het Armando Museum in Onderzoek Armando Museum roept vragen op. Enkele dagen later werd op 15 december de door het secretariaat van gedeputeerde Anneke Raven toegestuurde en bijna integrale publieksversie van de rapportage haalbaarheidsonderzoek van de stichting Amersfoort in C in Rapport Armando Museum geplaatst. Opvallend is dat Raven op haar weblog niet ingaat op de verhuisplannen rond het Armando Museum. Deze geslotenheid is tekenend.

Feiten maken duidelijk dat het ooit in de Amersfoortse Elleboogkerk gevestigde Armando Museum na een brand niet opnieuw in de kerk gehuisvest wordt. Afspraken van het vorige college worden met een beroep op bezuinigingen door het huidige college gebroken. Een vorige directeur van Amersfoort in C betitelt dat als onbehoorlijk bestuur.

Vanuit  zes besturen, te weten de gemeenten Amersfoort en Utrecht, provincie Utrecht en de culturele instellingen Amersfoort in C, Armando Museum en het Utrechtse Centraal Museum wordt vervolgens geopperd om het Armando Museum te verplaatsen naar Oud-Amelisweerd. Een zomerverblijf uit 1770 met uniek antiek Chinees behang en een kwetsbaar klimaat in het natuurgebied Amelisweerd aan de rand van Utrecht. Oud-Amelisweerd is eigendom van de gemeente Utrecht en wordt gehuurd en beheerd door het Centraal Museum. De restauratie van landhuis en antiek behang is in volle gang.

Opvallend is dat een kleine kern aan onzichtbaar blijvende bestuurders een intentie uitspreekt, die weg in de media als voldongen feit presenteert en bewust voorbijgaat aan de consultatie van zowel cultureel erfgoed-museale specialisten als politieke betrokkenen.

Vraag is of het inhuren van managers als Hein Reedijk en Peter Berns daarin verandering brengt of het bestuurlijk accent alleen nog maar versterkt. De tweet van Reedijk: Ik ga het Armandomuseum helpen in om een bedrijfsplan de consequenties van een eventuele verhuizing naar Oud Amelisweerd in kaart te brengen stemt niet hoopvol voor een open discussie zonder tunnelvisie. De uitkomst staat met deze opdracht al vast. Onbegrijpelijk is waarom Reedijk en Berns niet gevraagd wordt om ruimer dan Oud-Amelisweerd te kijken, bijvoorbeeld naar Kamp Amersfoort of welke locatie dan ook in de provincie Utrecht.

In de media spreken twee betrokkenen uit de Amersfoortse politiek zich kritisch uit over de verhuizing van het Armando Museum uit Amersfoort en de procedure die de raad buitenspel zet: Hiske Land van GroenLinks en Simone Kennedy van de ChristenUnie. Deze laatste stelt dat er buiten de gemeenteraad om onomkeerbare stappen gezet [leken] te worden zonder vooroverleg met de gemeenteraad.

Simone Kennedy verbaast zich ook over de lauwe reacties: Hoe kun je eerst zoveel investeren in dit museum en daarna zo passief toezien als dit museum aan de bezuinigingen ten onder gaat? Zij pleit voor verhuizing van het Armando Museum naar Kamp Amersfoort, maar haar blijkt in november 2010 dat er door Amersfoort in C niet eens met de directeur van Kamp Amersfoort gesproken is. Wethouder Barendregt doet de plannen af als niet reëel.

Lid adviescommissie erfgoed bij het Fonds Cultuurparticipatie en raadslid GroenLinks Hiske Land concludeert dat de gemeenteraad nog weinig te vertellen heeft over de op afstand gezette culturele instellingen: De ontwikkeling van afgelopen jaren naar cultureel ondernemerschap bij de instellingen betekent in de praktijk dat je als gemeente amper meer zeggenschap hebt over je culturele profiel als stad. Dat realiseert lang niet iedereen zich. Prestatieafspraken tussen gemeente en instellingen bieden weinig houvast – ze volgen eerder de lijn van de instelling dan dat ze sturen. 

Uit de notitie van Hiske Land, het weblog van Simone Kennedy en een NRC-artikel van Lucette ter Borg van 28 december 2010 wordt nog iets anders duidelijk, namelijk dat de positie van het Armando Museum nauw samenhangt met de positie van Kunsthal KAdE. Artistiek verantwoordelijke Robbert Roos zegt: Voor ons presentatie-instellingen is meteen duidelijk geweest dat de kaasschaaf niet bruikbaar is, gezien de omvang van deze bezuinigingen. Daarom hebben we besloten één van ons te offeren. Het historisch stadsmuseum Flehite is in Amersfoort onaantastbaar; het Mondriaanhuis is te klein. Blijven over ‘mijn eigen’ Kunsthal KAdE of het Armando Museum. Roos reageert op afstand op Hiske Land. Hij bevestigt het beeld dat de culturele instellingen zelf de beslissingen nemen en niet de Amersfoortse politiek: We hebben besloten één van ons te offeren.

Omdat KAdE lijkt vast te zitten aan een huisvestingscontract van 30 jaar en er blijkbaar over de huisvesting van het Armando Museum geen juridische verplichtingen met derden waren aangegaan is de som snel gemaakt. In kleine kring ontstaat het plan om KAdE te sparen en het Armando Museum elders onder te brengen. Onaardig gezegd, om de Amersfoortse problemen bij anderen op de stoep te leggen. Vraag is wie er intrapt, of aardiger gezegd, wie er instapt.

In Amersfoort regeert het toeval. Zoals Hiske Land zegt: Ik pleit voor een brede blik op het museale aanbod, in plaats van te focussen op één instelling zoals nu gebeurt. De bezuinigingen zijn wat mij betreft alleen de aanleiding om ernaar te kijken. Wat willen we voor de stad? Welke betekenis heeft iedere instelling daarin? Amersfoortse raad en openbaar bestuur die zichzelf serieus nemen pakken deze vraag op om integraal beleid te ontwikkelen dat voortaan niet langer achter de feiten aanloopt.

Na de presentatie begin december 2010 van het haalbaarheidsrapport om het Armando Museum in Oud-Amelisweeerd te vestigen is het niet meer stil in de media. Koppen variëren van Armando Museum naar Bunnik tot Onderzoek Armando Museum dubieus op Kunstbeeld.nl. Dat laatste zegt: Volgens Volkskrant-blogger George Knight is dit echter een dubieus rapport ‘dat vragen oproept’. Het rapport zou te optimistisch zijn over de mogelijke huisvesting in Oud Amelisweerd en bovendien zou er sprake zijn van belangenverstrengeling. Bovendien is onduidelijk door wie het ‘haalbaarheidsonderzoek’ precies is uitgevoerd.

Wat resteert in deze kwestie is het beeld van onzorgvuldig bestuur en een passieve gemeenteraad in Amersfoort, op afstand gezette culturele instellingen en culturele ondernemers die in naam van de politiek besluiten nemen, belangenverstrengeling en hechte persoonlijke relaties tussen hoofdrolspelers, het uit de wind houden van KAdE, bovengemiddelde korting op cultuur, een kleine kern van bestuurders die het ene noodverband aan het andere koppelt, een tunnelvisie van deze bestuurders die slechts focussen op een specifieke locatie en een beperkte onderzoeksopdracht verlenen, en een kwetsbaar en cultureel waardevol zomerverblijf Oud-Amelisweerd dat opgeofferd dreigt te worden met voorbijgaan aan normale museale en politieke toetsing.

Hopelijk komt het zover niet en overwinnen uiteindelijk het verstand en de zorgvuldigheid. Dat moet onder redelijke mensen mogelijk zijn. Dan kan deze episode van het Armando Museum dienen als lesmateriaal voor de Bestuursacademie. In het hoofdstuk hoe het niet moet. Om Pirandello te parafraseren: Zes bestuurders op zoek naar zorgvuldigheid.

Foto: Museum De Zonnehof, Amersfoort, circa 1958; architect Gerrit Rietveld