Opkomst van pseudo-musea. Youseum doet alsof het een museum is

Schermafbeelding van deel commentaar ‘Alive Museum uit Korea: het gat in de markt. Kunst als beleving‘ van George Knight, 15 februari 2015.

Update 27 april 2023: Het AD bericht in een artikel: ‘Selfiemuseum Youseum in Amsterdam is na ruim drie jaar alweer failliet. De vestigingen in het buitenland liepen zo slecht dat het museum in Nederland ook in de problemen kwam. Medeoprichter Koen Derks: ,,We hebben ons vergist.’’

Het viel te voorspelen en daarom voorspelde ik het in bovenstaand commentaar van 2015. Het pseudo-museum als gat in de markt voor ondernemers: ‘Evenementen verkleed als museum lijken een gat in de markt van de toekomst. Voor de beleving. Nieuwe media maken het mogelijk.’

Inmiddels zijn de pseudo-musea in Nederland niet meer bij te benen. Zie onder meer het Nxt Museum in Amsterdam (ticket voor 17+: € 24,50, ICOM/ Museumkaart niet geldig). Handige ondernemers stappen in het gat van de beleving en haken daarbij losjes aan bij de museumsector. Soms wordt geprobeerd in de programmering de pretentie van kunst hoog te houden, soms zelfs dat niet en wacht slechts plat vertier dat speelt op het vlak van sociale media. ‘Museum‘ is geen beschermd begrip en kan iedereen gebruiken.

Ik gebruik de term pseudo-museum niet op een minachtende, maar op een onderscheidende manier. Het zijn organisaties die zich de begrippen kunst en museum aan laten leunen en daar halfslachtig in hun marketing naar verwijzen, maar formeel niet voldoen aan de voorwaarden die gesteld worden aan musea.

Schermafbeelding van ‘Over Ons‘ van het Youseum.

Het Youseum dat gevestigd is in Amsterdam en in het winkelcentrum Westfield Mall in Leidschendam is een interessant geval. Het suggereert dat de bezoeker kunstwerk, kunstenaar en kunstcriticus tegelijk is. Het leent het Oost-Aziatische concept van een belevingsmuseum waar het uitsluitend gaat om de aanwezigheid op sociale media.

Schermafbeelding van deel Veel Gestelde Vragen van het Youseum

Het Youseum keert het in de eigen publiciteit om als het zegt dat het de museumkaart niet accepteert. Dat het niet weet waarover het praat blijkt uit het feit dat het net als het Nxt Museum de oude naam ‘museumjaarkaart’ gebruikt die tot 2003 in gebruik was. Maar het is net andersom zoals de Handleiding Museumkaart uit 2014/2015 verduidelijkt. Het zijn namelijk de Museumvereniging en het Museumregister die het Youmuseum niet accepteren omdat het niet aan de voorwaarden voldoet die in Nederland en bij de internationale museumvereniging ICOM aan musea worden gesteld. Een ticket voor twee volwassenen met twee kinderen voor een bezoek van een uur aan het Youmuseum kost vanaf € 54,99.

Schermafbeelding van deel pagina 15 uit de Handleiding Museumkaart (2014/2015) van de Museumvereniging (uitgever van de museumkaart).

Uit de gegevens van de Kamer van Koophandel blijkt dat oud-Rabobank-bankier Koen Derks en de Amsterdamse horecaondernemer Matan Olger Schabracq de bestuurders zijn. De laatste lijkt de investeerder en de eerste is volgens zijn Linked-In profiel verantwoordelijk voor ‘de creatieve concepten en business development. We zijn hier om het volgende grote ding in vrije tijd te bouwen.’

Schermafbeelding van deel Linked-In profiel van Koen Derks.

Ondernemers hebben in Nederland alle ruimte om te ondernemen en winst te maken. Er is niks mis mee als ze dat open en eerlijk doen. Er wringt echter iets als uit de gegevens van de Kamer van Koophandel blijkt dat de bestuurders van het Youseum Mall of the Netherlands BV vinden dat hun activiteiten onder andere plaats vinden in de branche Musea. Het Youseum is een dochter van Interactive Art Museum BV die volgens de gegevens van de Kamer van Koophandel opereert in de branche Dienstverlening voor uitvoerende kunst en binnen de categorie ‘Cultuur, sport en recreatie‘ is onderverdeeld bij ‘Kunst‘.

Schermafbeelding van deel Activiteiten Youseum Mall of the Netherlands BV via Drimble (12 november 2020).

Natuurlijk zijn bezoekers niet gek en zouden het onderscheid tussen musea en pseudo-musea moeten kunnen maken. Maar of ze bij hun bezoek wisten dat pseudo-musea als het Youseum en in mindere mate ook het aan het Amsterdamse Museumplein gevestigde Moco Museum van ondernemer Kim Logchies geen echte musea waren, maar een combinatie van een toeristenval en een evenement dat dient om de zinnen te prikkelen is onduidelijk. Deze organisaties zijn presentatieruimtes en missen de kernfuncties verzamelen, onderzoek en documentatie van geregistreerde musea. Naast het feit dat hun presentatie dun en plat is.

Het zwaarwegende bezwaar tegen het Youseum is niet zijn bestaan of de gerichtheid op het behalen van winst, maar de valse voorstelling van zaken die het geeft een museum te zijn. Dat is ongewenst. Dat doen de bestuurders van het Youmuseum bij hun aanmelding bij de Kamer van Koophandel en in de marketing om bezoekers binnen te halen. Feitelijk zou de Kamer van Koophandel de regels zo moeten wijzigen dat alleen instellingen die zijn aangesloten bij de Museumvereniging en staan geregistreerd bij het Museumregister aangemeld kunnen worden met activiteiten binnen de branche Museum. Dat zou misverstanden bij lokale bestuurders en bezoekers voorkomen en duidelijker maken wat onder een museum moet worden verstaan.

Tweet van jeugdzorgwerker Sietske over een bezoek aan het Youseum, 29 juli 2020.

Raad van State beslist dat de Kerk van het Vliegend Spaghettimonster geen godsdienst is. Een uitspraak vol gebreken

De afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State heeft vandaag in een voorspelbare, teleurstellende, wereldvreemde, a-historische, politiek gekleurde en niet moedige uitspraak uitgesproken dat de Kerk van het Vliegend Spaghettimonster geen godsdienst is. Aanleiding was de weigering van de gemeente Nijmegen om het beroep op de uitzonderingsbepaling vanwege religieuze redenen voor de aanvrager van een reisdocument of rijbewijs toe te kennen. Zoals uit bovenstaand fragment uit het persbericht blijkt meent de Raad van State dat het de Kerk in het bijzonder aan ernst en samenhang ontbreekt en het satirisch element overheerst.

Opvallend is dat in februari 2017 in een uitspraak die ook verband hield met de Kerk van het Vliegend Spaghettimonster de meervoudige kamer van de Rechtbank Oost-Brabant in Den Bosch de criteria die volgens artikel 9 van het EHRM aan een godsdienst gesteld kunnen volgens bestaande jurisprudentie in 5.3 uit het Engels (‘cogency, seriousness, cohesion and importance’) vertaalde met begrijpelijkheid, serieusheid, samenhang en importantie, terwijl de afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State tot een andere vertaling komt: ‘overtuigingskracht, ernst, samenhang en belang’. Taal is niet neutraal. Het is een groot verschil of men toetst aan de hand van het criterium ‘begrijpelijkheid’ of ‘overtuigingskracht’, ’serieusheid’ of ‘ernst’,  ‘importantie’ of ‘belang’. Dit verschil in interpretatie tussen rechtscolleges roept de vraag op hoe zuiver deze criteria getoetst worden en met welke ernst en samenhang Nederlandse rechtscolleges opereren.

De uitspraak van de Raad van State bevat een normatief oordeel, namelijk dat vanwege ‘het satirische element van het pastafarisme’ de Kerk van het Vliegend Spaghettimonster niet voldoet aan de genoemde criteria ‘overtuigingskracht, ernst, samenhang en belang’ en daarom niet als godsdienst kan worden aangemerkt. De Raad van State meent dat het van tweeën één is: satire of godsdienst. Dit houdt in dat er volgens de Raad van State ruimte bestaat tussen satire en deze vier criteria en ze nooit kunnen samenvallen. Dat is een oordeel dat voorbijgaat aan het belang van maatschappelijk relevante satire. Ermee diskwalificeert de Raad van State een groot deel van de Westerse cultuurgeschiedenis, van de toneelstukken van Aristophanes, Lucianus’ spotschriften, Erasmus’ ‘Lof der Zotheid’, P.C. Hoofts ‘Warenar’ tot Monty Pythons ‘Life of Brian’.

Traditioneel bestaat er een sterke wederzijdse beïnvloeding tussen fictie en religie. Godsdiensten zijn net als het theater ontstaan vanuit rituelen en dramatisering. Dat geldt ook de monotheïstische godsdiensten. Sommige gelovigen vatten de Bijbel volledig als fictie op. Sinds de opkomst van het laat 20ste eeuws post-modernisme is die wisselwerking nog versterkt. Interpretatieverschillen om godsdiensten te duiden geven aan dat er diverse manieren van geloven en godsdienst zijn. De Raad van State doet weinig moeite om de marges voor interpretatie die het heeft te benutten om daar ruimhartig en historisch correct mee om te gaan.

Hoeveel ernst en samenhang hebben rituelen, gebruiken en dogma’s van godsdiensten? Is een volwassen man met een jurk aan en een mijter op het hoofd (die doorgaans kinderen misbruikt) serieuzer dan een burger in hedendaagse kleren met een vergiet op het hoofd? Of wat is er begrijpelijk aan duizenden mensen die in Mekka tegelijk rond een kubus lopen waarbij jaarlijks tientallen ‘gelovigen’ onder de voet worden gelopen?

Als Pastafarianen moeten ‘bewijzen’ dat hun godsdienst ‘overtuigingskracht, ernst, samenhang en belang’ bevat dan valt er vanwege de gelijkheid van godsdienst nog wel wat meer te bewijzen. Zoals ‘Jezus’ die over water loopt of diezelfde ‘Jezus’ die opvaart naar de hemel. En er zijn nog meer van die tovertrucs, wonderen en onverklaarbare transformaties in godsdiensten. Wat te denken van de Koran die geen mensenwerk zou zijn en niet door mensen geschreven is, maar in de Arabische taal door God via de engel Djibriel aan Mohammed geopenbaard is? Ga er als objectieve beoordelaar maar aan staan om dat overtuigend en serieus te vinden.

Het probleem is dat de Raad van State alleen kandidaat-godsdiensten beoordeelt, maar niet de traditionele godsdiensten. Want die zijn immers ouder dan de Raad van State. Dat schept ongelijkheid. Niet alleen in het oordeel, maar ook in de procedure. Want als een rechtscollege de ene godsdienst kritisch bejegent, dan zou het wel zo objectief zijn om andere godsdiensten op exact dezelfde criteria te beoordelen. Dat gebeurt niet.

Dit is de reden waarom de Raad van State met deze uitspraak de plank misslaat. Want een rechtscollege kan vanwege die tovertrucs, wonderen en onverklaarbare transformaties niet eisen dat een godsdienst een volwaardig en geloofwaardig systeem van denken is waarin alle aspecten door gelovigen of de dogmatiek van de godsdienst serieus, in samenhang, met overtuiging en belang verklaard worden. Het gaat immers om een ‘geloof’ waarbij logica niet vooropstaat. Dan past het ook niet om een godsdienst langs de meetlat van de logica te leggen. Evenmin kan geëist worden dat een gelovige het begrijpelijk en in samenhang uitlegt.

Als de rechter godsdiensten werkelijk op overtuigingskracht, ernst, samenhang en belang zou toesten, dan zouden immers alle godsdiensten door de mand vallen en blijft er geen enkele over. Schijnverklaringen die bijvoorbeeld in strijd zijn met de laatste natuurwetenschappelijke inzichten tellen niet. Ook best, maar dan wel: ‘gelijke monniken gelijke kappen’. Ofwel, op de criteria van ernst en samenhang waar de Kerk van het Vliegend Spaghettimonster op wordt afgewezen, moeten dan precies zo het Christendom of de Islam afgewezen worden. Dat is een politieke keuze die moed, durf en non-conformisme vereist.

Vraag is of een Nederlandse rechter bij beschikbaarheid van voldoende redenen tot afwijzing – na toetsing op de criteria van ernst en samenhang – de politieke macht heeft om de dogmatiek en het systeem van het Christendom of de Islam buiten de orde te stellen en gemeende religieuze instellingen hun registratie als godsdienst te ontnemen. Dat zijn dezelfde criteria waarop in deze uitspraak nu de Kerk van het Vliegend Spaghettimonster afgewezen wordt als godsdienst. Dit debat dat eigenlijk een schijndebat is heeft alles met politieke macht en machtsverhoudingen te maken en niets met een echte juridische toetsing van godsdienst.

De afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State is theologisch niet geëquipeerd om theologische doctrines af te wegen. Dat wijst de uitspraak ook wel uit. De Raad van State neemt de vier criteria te letterlijk en te serieus, en weigert verder te kijken. Het vergeet de jurisprudentie te relativeren waarop de uitspraak is gebaseerd en vergeet te vermelden dat er weinig voorbeelden van een levensovertuiging zijn die op deze grond afgewezen worden. De leden ervan zouden zich er niet eens aan moeten willen wagen om een oordeel over ‘de binnenkant’ van een godsdienst te geven. De Raad van State zou deze zaak terug moeten verwijzen en niet in behandeling nemen. Of in lijn met de visie op alle andere godsdiensten die evenmin voldoen aan alle criteria van ernst of serieusheid de Kerk van het Vliegend Spaghettimonster na een toetsing ‘aan de buitenkant’ gewoon moeten erkennen als godsdienst. Voor wat het politiek en maatschappelijk ook waard is.

Foto 1: Schermafbeelding van deel persbericht ‘Pastafarisme’ is geen godsdienst’ van de Raad van State, 15 augustus 2018. 

Foto 2: ‘Obatala priests in their temple in Ife’.

Foto 3: ‘A group of Druids at Stonehenge in Wiltshire, England‘

Is een rechtscollege geëquipeerd om theologische doctrines af te wegen? RvS oordeelt over Kerk van het Vliegend Spaghettimonster

Morgen dient het hoger beroep bij de Raad van State in de zaak van een vrouw die haar religie door een burgemeester niet erkend ziet. Voor foto’s op reisdocumenten of rijbewijzen gelden strikte voorwaarden, maar er zijn om religieuze en levensbeschouwelijke redenen uitzonderingsbepalingen zoals onderstaande schermafbeelding uit de Fotomatrix Model 2007 van de rijksoverheid toont. De wettelijk grond geeft artikel 28, lid 3 van de Paspoortuitvoeringsregeling Nederland 2001: ‘In afwijking van het tweede lid kan een pasfoto worden geaccepteerd indien de aanvrager heeft aangetoond dat godsdienstige of levensbeschouwelijke redenen zich verzetten tegen het niet bedekken van het hoofd.‘ De aanvrager moet aantonen ‘dat om godsdienstige of levensbeschouwelijke redenen het hoofd bedekt mag blijven’. Als het gezicht volledig zichtbaar is, dan moet in dat geval de foto door het openbaar bestuur geaccepteerd worden. Maar als de godsdienstige of levensbeschouwelijke reden niet erkend wordt, dan wordt door het openbaar bestuur voor de aanvrager de uitzonderingsbepaling niet aanvaard. En de aangifte niet in behandeling genomen. Overheden kunnen leven met een mijter, hoofddoek, tulband of keppel, maar over een vergiet werpen ze bezwaren op.

De opkomst van de Kerk van het Vliegend Spaghettimonster  in Nederland is sinds 2015 een feit. Op bestuurlijk niveau verzetten instanties zich daar echter tegen. Zo weigerde in 2015 de Kamer van Koophandel in Emmen registratie van de Kerk. Ook in Emmen weigerde in 2016 de gemeente dat een gelovige van de Kerk een beroep kon doen op de uitzonderingsbepaling door met een vergiet op een officieel ID-bewijs afgebeeld te worden. Ook in 2016 wees de belastingdienst in Den Bosch de ANBI-status van de Kerk af.

Het gaat om de rechtsstaat waarin de grondrechten zijn gegarandeerd. In Nederland is iedereen vrij om een godsdienst of levensovertuiging te kiezen. Of daarvan zonder terechtwijzing af te zien in nihilisme. Iedereen is vrij om te laten zien wat zijn of haar godsdienst of levensovertuiging is. Dit mag je alleen doen of samen met anderen. Binnen de muren van een gebouw, maar ook daar buiten. Dit laatste mag alleen als je je houdt aan andere artikelen van de grondwet en aan andere wetten. Ofwel, een overheid mag geen aanvullende eisen die de grondwet te buiten gaan stellen aan een organisatie die zich als een religieuze instelling aanmeldt.

Als persoon hebben we onze voorkeuren. De ene godsdienst of levensovertuiging verkiezen we boven de andere. Daarover denken we niet hetzelfde en hebben we afwijkende meningen. Kwalijker dan een opinie van een willekeurige burger is dat sommige ambtenaren hun individuele afkeur voor de Kerk van het Vliegend Spaghettimonster in hun functie bij een Kamer van Koophandel of een Belastingkantoor boven de grondwet stellen. Maar een individuele ambtenaar heeft dat recht niet. Er is een objectief, (boven)-individualistisch en neutraal instrument en dat is de rechtsstaat. Die dient gegarandeerd te worden door het te objectiveren en door de toetsing los te snijden van individuele voorkeuren. Zodat het voor ons allen kan gelden en wij ons erin kunnen vinden. En we onze verschillen van elkaar kunnen aanvaarden en overbruggen in sociale cohesie.

Rechterlijke colleges toetsen de grondwet. Maar in dit geval is het probleem dat rechters geen theologen of filosofen zijn. Juristen zijn daartoe niet opgeleid of hebben er geen expertise in. Dat wreekt zich nu ook bij de Raad van State. Experts worden geraadpleegd, maar omdat de Kerk ook valt op te vatten als een symbool van een generatieconflict en een breuk met de traditionele christelijke godsdiensten ligt de vrees van een eenzijdig ‘deskundig’ oordeel vanwege maatschappelijke vertekening meer dan bij andere zaken op de loer.

In februari 2017 kwam de meervoudige kamer van de rechtbank in Den Bosch met een opmerkelijke uitspraak die erover ging of de Kerk serieus genoeg is om volgens artikel 9 van de EVRM een godsdienst genoemd te worden. In een commentaar ging ik toen op de bijzonderheden in: ‘De rechter verwijst naar ‘vaste jurisprudentie van het Europese Hof van de rechten van de mens’ om aan te merken wat opvattingen of meningen van een geloof of levensovertuiging zijn en baseert zich daarbij op de volgende beschrijving die ook in bovenstaande opsomming van Elizabeth Prochaska wordt genoemd: ‘It must attain a certain level of cogency, seriousness, cohesion and importance’. De rechter vertaalt dat in de uitspraak als: begrijpelijkheid, serieusheid, samenhang en importantie. Maar Prochaska voegt een dimensie en nuancering toe die aan de uitspraak van de rechter in Den Bosch ontbreekt: ‘There are very few examples of a belief being rejected on this ground and the House of Lords has questioned the propriety of this enquiry by courts, which are not equipped to weigh up theological doctrines’. Dit relativeert de jurisprudentie waarop de uitspraak is gebaseerd door te stellen dat er weinig voorbeelden van een levensovertuiging zijn die op deze grond afgewezen worden, en dat ‘rechtbanken, niet zijn geëquipeerd om theologische doctrines af te wegen.’

Essentie is dat de rechter oordeelt over de interne werking van een godsdienst of levensovertuiging, maar daar niet de expertise voor heeft en zich dit oordeel niet toe zou moeten meten. De rechter moet de wet toepassen, maar daarbij ‘aan de buitenkant’ blijven en niet een oordeel vellen over wat een godsdienst is. Een rechter is geen godsdienstwetenschapper en daarom is het ongepast dat een rechter dit meent te kunnen onderzoeken, zoals ook de verwijzing naar de kritiek van het Britse Hogerhuis zegt. De rechter stapelt eisen op elkaar die niet aan godsdienst of levensovertuiging gesteld hoeven worden. Zoals de overweging dat het een volwaardig systeem van denken moet zijn. Het oordeel dat de Kerk als godsdienst of levensovertuiging afgewezen kan worden omdat het niet voldoende serieusheid zou bezitten is ongepast en normatief.

Disclaimer: Ik ben sinds 26 oktober 2015 ingeschreven als Pastafarian bij de Nederlandse Kerk van het Vliegend Spaghettimonster. Zie hier voor informatie van en over de Kerk van het Vliegend Spaghettimonster.

Foto 1: Schermafbeelding van deel ‘Selectie van actuele uitspraken’ van de Raad van State van 13 augustus 2018. 

Foto 2: Schermafbeelding uit Fotomatrix model 2007 – rijksoverheid. (google: ‘fotomatrix model 2007’).

Foto’s 3 en 4: Schermafbeelding van deel notitie ‘THE DEFINITION OF ‘RELIGION OR BELIEF’ IN EQUALITY AND HUMAN RIGHTS LAW’ van Elizabeth Prochaska, 2013. (google: ‘religion attain a certain level of seriousness’).

EenVandaag besteedt aandacht aan de Kerk van het Vliegend Spaghettimonster. Een kwestie van conformisme

Vooruit dan maar weer. Wie weet dringt het door. Altijd blijven kloppen. EenVandaag besteedde vandaag in een item aandacht aan de Kerk van het Vliegend Spaghettimonster. Mienke de Wilde legt uit dat ze overtuigd gelovige is van deze kerk. De journalist is wantrouwend en stelt vragen die hij aan gelovigen van gevestigde religieuze organisaties niet zo snel zou stellen. Want stel je voor dat hij een katholiek, gereformeerde, jood, boeddhist of moslim zou vragen of de religie waardoor ze zich laten inspireren geen religie, maar een grap is. Onvoorstelbaar. Dat is het lot van nieuwkomers die zich op de lucratieve religieuze sector in moeten vechten. Deze kerk is één van de meest recente religieuze organisaties ter wereld die ook wortel schiet in Nederland.

EenVandaag geeft in de tekst het verschil tussen theorie en praktijk aan. Het zegt dat de Kerk ‘een religie [is] die sinds kort ook in Nederland als formeel kerkgenootschap wordt erkend’. Maar het zegt ook dat ‘we in Nederland nog niet zover zijn’ en het geloof nog geen volledige erkenning heeft. De praktijk loopt achter op de regelgeving. Er bestaat vooral onbegrip en misverstand bij bestuurders en ambtenaren van gemeenten die menen dat ze een religieuze organisatie op inhoudelijk gronden mogen toetsen. Dat is relevant omdat in gemeenten deze gelovigen terecht komen voor het aanvragen van een identiteitsbewijs. Onder verwijzing naar hun religie willen ze met een pastavergiet op het hoofd op de foto. En ambtenaren weigeren dat eigenhandig. Zoals vele religies vragen deze gelovigen om een uitzondering die de wet biedt. In andere gevallen mogen aanvragers van een identiteitsbewijs niet met een hoofddeksel op de foto. Zo is in allerlei landen de foto op het identiteitsbewijs een voet geworden die de pastafarians tussen de deur van de gevestigde orde zetten.

De overheid kan burgers die zeggen een gelovige te zijn niet weigeren als gelovige omdat dit in strijd is met artikel 6 van de Grondwet, de vrijheid van godsdienst die zegt: ’Ieder heeft het recht zijn godsdienst of levensovertuiging, individueel of in gemeenschap met anderen, vrij te belijden, behoudens ieders verantwoordelijkheid volgens de wet.’ Omdat het dragen van een pastavergiet en het zich gedragen als lid van deze Kerk niet strafbaar is heeft de overheid geen grond om een gelovige die zegt een gelovige van een religieuze organisatie te zijn wettelijk te weigeren als gelovige. De overheid mag zich buiten de wet om niet met het leven van de burgers bemoeien. Ook in dit geval niet. Het is niet de wet, maar de onwennigheid en persoonlijke voorkeur van medewerkers van overheidsdiensten -dat is gestoeld op een patroon van culturele normen en waarden- die de weerstand tegen de Kerk van het het Vliegend Spaghettimonster verklaart.

Sinds 26 oktober 2015 ben ik ‘als lid ingeschreven bij de Kerk van het Vliegend Spaghettimonster’. Het kerkbestuur heeft dit lidmaatschap ondertekend. Ik draag geen pastavergiet en ben niet van plan om dat op enig moment te doen. Toch beschouw ik mezelf als volbloed gelovige van de Kerk van het Vliegend Spaghettimonster. Mijn reden om me aan te melden als lid van dit kerkgenootschap is: ‘hoe meer religies, hoe beter’. Dat is een serieus standpunt dat niet speelt op het niveau van nabootsing of satire.

Zie hier voor andere commentaren over de Kerk van het Vliegend Spaghettimonster.

Foto: Schermafbeelding van tweet van EenVandaag, 18 januari 2017. Geen video. 

Politie verhindert bijeenkomst van de Kerk van het Vliegend Spaghettimonster in Moskou

Sinds 26 oktober 2015 ben ik lid van de Kerk van het Vliegend Spaghettimonster. Niet echt praktiserend, maar wel gelovig. Ik geloof in het idee dat hoe meer religies er zijn, hoe beter het is voor de samenleving. Dat is geen pleidooi tegen religie, maar juist ervoor. Zoals in alle sectoren hebben gevestigde religies problemen met nieuwkomers. Want het dreigt hun voorrechten en machtsposities aan te tasten die ze graag voor zichzelf houden. En niet willen delen met anderen. Ook de beleidsmakers en uitvoerders van de Nederlandse politiek en overheden hebben problemen met de Kerk van het Vliegend Spaghettimonster dat ze ondanks de vrijheid van godsdienst inhoudelijk wilden toetsen. Via een rechtszaak moest de Kerk haar gelijk halen en de overheid dwingen de grondwet correct toe te passen. Zie hier commentaren over ontwikkelingen sinds oktober 2015.

In de Russische Federatie is het nog slechter gesteld met de godsdienstvrijheid, zoals een bericht in Meduza aantoont. Dat gaat verder dan in Nederland. De politie verhinderde een bijeenkomst in een Moskou’s café van leden van de Kerk van het Vliegend Spaghettimonster. Het zou volgens de politie een provocatie zijn. In de Russische Federatie werken overheid en staatskerk nauw samen bij de renationalisatie van de samenleving en wordt religieuze diversiteit tegengewerkt. De Russische hoofdvertegenwoordiger van de Kerk luistert naar de naam Pastriarch Purée Pasta III. Een verwijzing naar het hoofd van de Russisch Orthodoxe Kerk patriarch Kirill.

Foto: Schermafbeelding van bericht ‘Police interrupt opening of Church of the Flying Spaghetti Monster temple in Moscow’ op Meduza.

Kerk van het Vliegend Spaghettimonster ingeschreven bij Kamer van Koophandel als religieuze organisatie

Het heeft politieke tegenwerking en heel wat voeten in de aarde gehad maar de Kerk van het Vliegend Spaghettimonster laat in een bericht weten dat het alsnog door de Kamer van Koophandel als religieuze organisatie is ingeschreven in het handelsregister. Inschrijving is louter een technische aangelegenheid die deze belangenorganisatie van het bedrijfsleven zonder eigen politieke interpretatie automatisch behoort uit te voeren, maar de Kamer weigerde in oktober 2015 inschrijving. Hiermee overspeelde de Kamer haar hand. Zie hier voor een commentaar. De Kerk ging tegen deze beslissing op formele en inhoudelijk redenen in beroep met een bezwaarschrift. Met als resultaat dat de Kerk nu ingeschreven staat als religieuze organisatie.

Er speelt nog een kwestie bij de gemeente Emmen waarbij het ministerie van Binnenlandse Zaken betrokken is. De Rijksdienst voor Identiteitsgegevens adviseerde de gemeente Emmen om een lid van de Kerk die een aanvraag deed voor een ID-kaart met een foto met religieus hoofddeksel te weigeren omdat de uitzondering daarvoor wegens religieuze of levensbeschouwelijke redenen niet gemaakt kon worden. Die voor leden van andere godsdiensten wel geldt. Want de Kerk zou geen religieuze organisatie zijn, hoogstens een persiflage daarop volgens een advies van de Rijksdienst. Nu de Kerk is ingeschreven als religieuze organisatie bij de Kamer valt dat bezwaar weg. Het valt te hopen dat de Rijksdienst aan de hand van deze zaak onder druk van de ambtelijke top van Binnenlandse Zaken haar beleid heeft aangepast en in het vervolg wat ruimdenkender omgaat met de registratie van leden van religieuze organisaties. Inclusief toetreders tot de religieuze markt.

Foto: Schermafbeelding van bericht ‘We zijn officieel ingeschreven bij de KVK!’ op site van de Kerk van het Vliegend Spaghettimonster. 

Kerk van het Vliegend Spaghettimonster maakt formeel en inhoudelijk bezwaar tegen besluit Kamer van Koophandel

Dit is de meest humoristische passage uit het bezwaarschrift van de Nederlandse afdeling van de Kerk van het Vliegend Spaghetimonster (KVS). Het is een traditie dat religieuze instellingen elkaar als concurrenten prikkelen. En aanvallen. Aanleiding is  een weigering van de Kamer van Koophandel (KvK) om de KVS in te schrijven in het handelsregister. Zie hier voor een commentaar van oktober 2015. Inmiddels speelt er nog een zaak bij de Rijksdienst voor Identiteitsgegevens dat de gemeente Emmen adviseerde om een lid van de KVS die een aanvraag deed voor een ID-kaart met een religieus hoofddeksel te weigeren omdat de uitzondering daarvoor wegens religieuze of levensbeschouwelijke redenen niet gemaakt kon worden. Die voor leden van andere godsdiensten wel gemaakt wordt. Er lijkt vanuit de Nederlandse overheden een gecoördineerde actie om toetreders tot de religieuze markt de toegang te ontzeggen. Waar dat sentiment in is gegrond is gissen.

Het bezwaarschrift wordt in een openbare hoorzitting toegelicht. Kijk op de KVS-site voor de datum die nog moet worden vastgesteld. Het betwist op formele en inhoudelijke gronden de weigering van de KvK om de KVS op te nemen in het handelsregister. In een conclusie zegt het over het handelen van de KvK: ‘Samenvattend kan geconcludeerd worden dat de voorbereiding niet zorgvuldig is geweest en dat de motivering niet voldoende daadkrachtig is. De wet heeft zoals reeds opgemerkt een formeel karakter. Er is geen ruimte voor een waarde oordeel. Het geslagen besluit is in strijd met fundamentele vrijheden en rechtsbeginselen. (..)’

Inhoudelijk gaat het dit gevecht van de KVS tegen ambtelijk-bestuurlijk Nederland erom wat de vrijheid van godsdienst in Nederland in de praktijk waard is. Artikel 6,1 van de Grondwet zegt: ‘Ieder heeft het recht zijn godsdienst of levensovertuiging, individueel of in gemeenschap met anderen, vrij te belijden, behoudens ieders verantwoordelijkheid volgens de wet.’ Dan is het ongepast dat een gemeente, Rijksdienst of zelfs een particuliere belangenorganisatie van het bedrijfsleven -wat de KvK is- bepaalt wat in Nederland onder een kerkgenootschap of een religieus karakter van een instelling die zich als religieus presenteert begrepen moet worden. Ze dienen zich neutraal op te stellen en zich op geen enkele manier met de inhoud van religie te bemoeien. Dat is niet alleen een introductie van normatieve opvattingen in een technisch-formele registratie, maar ook een ongewenste gang van zaken die de godsdienstvrijheid van Nederland beperkt.

Het is de hoogste tijd dat over de bejegening van de KVS door overheden waarin een beleid van afwijzing valt te ontdekken kamervragen worden gesteld aan minister Plasterk van Binnenlandse Zaken die betrokken is op twee manieren. Via de Rijksdienst voor Identiteitsgegevens die de gemeente Emmen afwijzend adviseerde over de KVS bij de uitzondering over een ID-kaart en via de directie Constitutionele Zaken en Wetgeving (CZW) die regelgeving aan de Grondwet toetst. Artikelen over vrijheid, karakter en mensenrechten die verband houden met godsdienst moeten maar eens afgestoft worden door CZW zodat het bindende adviezen kan geven aan overheden, de KvK en de VNG en dit soort juridische achterhoedegevechten vermeden kunnen worden.

Foto 1: Schermafbeelding uit bezwaarschrift dd. 13 januari 2016 van de Kerk van het Vliegend Spaghetimonster tegen een beslissing van de Kamer van Koophandel.

Foto 2: Oekraïense pastafarian.

Emmen en RvIG erkennen Kerk van het Vliegend Spaghettiwonder niet als religie. Is dat gelijke behandeling van godsdienst?

Aldus een passage uit een brief van de gemeente Emmen die in een nieuwsbericht op de site van de Kerk van het Vliegend Spaghettimonster (KVS) is geplaatst. Als gelovige van dit kerkgenootschap voel ik me betrokken. Het gaat erom dat een medegelovige en bestuurslid op 29 oktober 2015 een aanvraag deed voor een ID-kaart met een religieus hoofddeksel. Het bericht schetst wat er toen gebeurde: ‘De ambtenaar wilde deze in eerste instantie direct weigeren: “gaat niet gebeuren” was het letterlijke citaat, maar na een korte discussie is toch de aanvraag in behandeling genomen.’ Op 19 december volgde alsnog een afwijzing. Emmen had contact gehad met de Rijksdienst voor Identiteitsgegevens (RvIG), onderdeel van het ministerie van Binnenlandse Zaken die adviseerde de aanvrager te weigeren met een hoofdbedekking op de foto te laten gaan omdat de uitzondering daarvoor wegens religieuze of levensbeschouwelijke redenen niet gemaakt kon worden.

De brief zegt niet waarom de gemeente Emmen of de RvIG de KVS niet als religie willen beschouwen. Het bestuurslid Dirk Jan blijft bij zijn aanvraag en dient bezwaar in tegen de beslissing van de gemeente Emmen. Opmerkelijk is dat de gemeente in haar brief stelt dat het een motivering geeft voor de weigering: ‘In deze brief leest u de motivering van dit voornemen’, maar helemaal geen motivering geeft. Dat kan de gemeente Emmen ook niet omdat het daarmee een oordeel zou geven over het intern functioneren van een organisatie die zich profileert als een kerkelijk genootschap. Vanwege de scheiding van kerk en staat mogen kerk en staat ieder hun eigen zaken regelen en zich niet met elkaar bemoeien of elkaar de regels voorschrijven. Door de weigering die het dus niet durft uit te spreken bemoeit Emmen zich wel degelijk met de regels die binnen een kerkgenootschap gelden. Hiermee handelen Emmen en de RvIG in haar advies in strijd met de grondwet.

Met deze beslissing loopt Nederland achter in West-Europa. Dat is teleurstellend met een kabinet dat wordt gevormd door de vrijzinnige partijen VVD en PvdA. Het kan zijn dat op lokaal niveau bij ambtenaren nog niet het besef is doorgedrongen dat ze vanuit hun persoonlijke achtergrond niet moeten gaan interpreteren wat religieus is, maar dat ze simpelweg de wet moeten toepassen en uitvoeren. En die is glashelder. Vanwege de vrijheid van godsdienst staat het een ambtenaar niet toe om de gelijkheid van religies buiten werking te stellen. Het advies van de RvIG die rechtstreeks onder minister Ronald Plasterk (PvdA) valt roept vooral vragen op. Het is de hoogste tijd dat vrijzinnige partijen als D66, GroenLinks, VVD of PvdA kamervragen stellen aan Plasterk over de richtlijnen aan de RvIG dat leidde tot het advies dat het aan de gemeente Emmen gaf.

Foto 1: Deel van brief van gemeente Emmen in bericht ‘Nederlandse gemeente voornemens ID-kaart met religieus hoofddeksel te weigeren’, 19 december 2015.

Foto 2: ‘Unusual headgear: Lukas Novy exercising his right to wear a sieve on head for religious grounds in official ID for the Czech Republic’.

Foto 3: Uitzonderingsbepaling in de Fotomatrix model 2007 wegens godsdienstige of levensbeschouwelijke redenen die zich verzetten tegen het niet bedekken van het hoofd.

Is de afstand tot God afwijkend bij de Kerk van het Vliegend Spaghettimonster?

Als religie de belangrijkste bijzaak in het leven is (na voetbal uiteraard), dan maakt het niet uit hoe dat vervolgens wordt aangekleed. Dat kan met jurken, leuke hoedjes, lange baarden, stippen op het voorhoofd, mattenkloppers, pastavergieten of lichaamsbedekkende tenten. Het maakt niet uit. Dat is het uiterlijk.

Religie is booming business. Daar valt betrekkelijk makkelijk een snelle euro te halen en het kan dienen als machtscentrum voor expansie. Daarom zijn er tienduizenden religies, religieuze stromingen en groeperingen die gelovigen aan zich binden. Daaronder vele instellingen met predikers die niet zouden misstaan bij een multinational. Maar omdat prediker geen beschermd beroep is en iedereen namens een religie kan spreken, kan iedereen een religieuze groep beginnen. Iedereen kan zich vestigen, een internetverbinding maakt al een snelle start mogelijk. Religie drijft op vasthouden van gelovigen, expansie en het verslaan van concurrenten. De reactie van de zelfbenoemde prediker Shabir Burhani valt goed te begrijpen. Hij vreest voor z’n eigen toko.

Daarbij komt dat mensen zoals Burhani beweren namens God te spreken. Maar dat valt niet objectief na te gaan. Precies daar begint het probleem om toetreders te weren en buiten de profijtelijke godsdienstsector te houden. Want wie bepaalt dat als God daarover niet zelf beslist? Iedereen kan immers zeggen namens God te spreken. Dat doen miljoenen en miljoenen predikers die hun brood verdienen in religies. En dat is best zo.

Vanwege deze kenmerken is de bewering dat religies door mensen gemaakt zijn ook het meest waarschijnlijk. Dat religies door mensen zijn gemaakt is in elk geval de verklaring zonder de minste ingewikkeldheden. Google maar eens op ‘Ockhams scheermes’ en lees wat daar staat over hoe mensen tot kennis komen. Met hun verklaringen en de verkettering van elkaar maken predikers het nodeloos ingewikkeld. Dat is ook logisch omdat ze het niet alleen afkunnen en de omweg via God nodig hebben om de gelovigen geloofwaardig aan zich te binden. Wat geeft meer legitimiteit dan te zeggen namens een hogere macht te spreken? Voor Shabir Buhani zullen niet veel mensen warm lopen. Dat ligt ingewikkelder als hij suggereert namens God te spreken.

Kritiek op de Kerk van het Vliegend Spaghettimonster (KVS) is best, zoals kritiek op elke religie, vereniging  of levensovertuiging best is. Maar de bewering dat de KVS het minder serieus bedoelt en daarom minder serieus genomen dient te worden slaat de plank mis. De KVS is exact zo serieus als elk ander kerkgenootschap omdat het evenveel afstand tot God bewaart als elk ander kerkgenootschap. Hoe groot dat ook precies is. Dat kan immens groot of nihilistisch klein zijn. In welke verschijningsvorm dat gepresenteerd wordt is bijzaak.

Foto: Schermafbeelding van tweet van Shabir Burhani. Geciteerd in het artikel ‘De Kerk van het Vliegend Spaghettimonster heeft miljoenen, zo niet duizenden leden’ op retecool.com.

Kerk van het Vliegend Spaghettimonster tegenover de Kamer van Koophandel. Bij Pauw

Op 22 oktober 2015 liet de Kamer van Koophandel weten dat de ‘Kerk van het Vliegend Spaghettimonster’ (KVS) niet ingeschreven wordt in het handelsregister. De reden gaf het in een brief: ‘Voor registratie in het handelsregister van een kerkgenootschap gaan wij uit van een organisatie van aangeslotenen die zich de gemeenschappelijke godsverering van de aangeslotenen op de grondslag van gemeenschappelijke godsdienstige opvattingen ten doel stelt. Hierbij die de organisatie niet enkel naar het inzicht van de aangeslotenen, maar ook naar de huidige maatschappelijke opvattingen een religieus karakter te hebben. Bij uw organisatie ontbreekt dit religieuze karakter en is eerder sprake van een persiflage op religie. Uw organisatie registreren in het handelsregister als kerkgenootschap weigeren we om die reden’.

De KVS gaat hiertegen in beroep en zegt op de eigen site bezwaar aan te tekenen tegen de beslissing. Sinds 1 juli 2008 is de Handelsregisterwet 2007 in werking getreden. Dat verplicht ondernemingen en rechtspersonen zoals kerkgenootschappen zich in te schrijven in het Handelsregister van de Kamer van Koophandel. Het Handelsregister is een basisregistratie die moet voldoen aan de eisen die de overheid stelt aan alle basisregistraties. Artikel 2 Boek 2 van het Burgerlijk Wetboek bepaalt dat kerkgenootschappen worden geregeerd door hun eigen statuut voor zover dat niet in strijd is met de wet.

Volgens artikel 6 van de Grondwet kan iedereen ‘zijn eigen godsdienst of levensovertuiging kiezen en zich op zijn eigen manier daarnaar gedragen, mits dit past binnen de wettelijke regels’. Het valt niet in te zien welke wettelijke regels en artikelen van de Grondwet door de KVS worden overtreden. Door de scheiding van kerk en staat mogen staat en de kerk ieder hun eigen zaken regelen en zich niet met elkaar bemoeien of elkaar de regels voorschrijven. Gelijke behandeling van godsdiensten wordt als een vertrekpunt van het Nederlands beleid ten aanzien van godsdiensten gezien. Er is geen reden voor de overheid of een instantie die overheidsbeleid uitvoert om een organisatie die zich als kerkgenootschap aanmeldt de toegang te weigeren.

De discussie bij Pauw voegt weinig toe, behalve het feit dat de KVS voor het eerst goed in de publiciteit komt. De reactie van de oudere programmamaaksters leert dat religie een kwestie van conformisme is. Wat de boerin niet kent dat vreet ze niet. Waarom het dragen van een pastavergiet dwazer of minder serieus zou zijn dan het dragen van een jurk door mannen, een hoofddeksel als een mijter, ‘bedekkende kleding die niet lijkt op die van ongelovigen’ of andere religieuze kleding is een vraag die alleen normatief beantwoord kan worden. De Kamer van Koophandel neemt de ruimte om te beoordelen hoe het ‘religieus karakter’ van een rechtspersoon getoetst moet worden. Omdat het die ruimte volgens de wet niet heeft dient de beslissing over de KVS teruggedraaid te worden. Niet door het bezwaar ertegen, maar door ingrijpen van de regering die dit niet zou moeten laten gebeuren. Maar de ontsporing door de Kamer van Koophandel afwachtend aanziet.