Paul Cliteur ziet secularisering als beste antwoord op problemen van het Midden-Oosten

‘Obama, Cameron, Ban Ki-moon, al deze leiders zeggen dat dit conflict niet om godsdienst gaat. Daar gaat het juist wel om. Onze samenleving is dusdanig geseculariseerd dat we niet snappen dat mensen bereid zijn te sterven voor hun geloof. In de zestiende en zeventiende eeuw, toen Europa werd verscheurd door godsdiensttwisten, begrepen ze dat wel. Als onze leiders dit probleem niet op een andere manier gaan aanpakken, wordt ook de 21ste eeuw een tijdperk van godsdienstoorlogen.’ Aldus de oud-voorzitter van het Humanistisch Verbond en hoogleraar Encyclopedie van de Rechtswetenschap Paul Cliteur in een interview in De Volkskrant. Hij verwijst in dit citaat naar de strijd in Syrië tussen IS en het regime van Assad.

Cliteur heeft gelijk. Er bestaat onder Westerse politici en zogenaamde ‘gematigde‘ moslims de neiging om de uitwassen van de islam af te doen als niet behorend tot de islam. Dat is een rampzalige strategie die het vinden van een oplossing uit de weg gaat. Want als iets eruitziet als islamitisch, islamitisch praat en zich op de koran beroept, dan is het islamitisch. De ontkenning tegen beter weten in heeft te maken met de opkomst van extreem-rechts en met het misverstand dat alle middelen lonen om de lieve vrede te bewaren. Bij Obama speelt mee dat Republikeinse hardliners vanaf 2007 roepen dat hij in het geheim moslim zou zijn. De intellectuele en aarzelende president neemt daarvan afstand door de islam in bescherming te nemen.

Cliteur vindt dat we secularisering en atheïsme moeten omarmen. Want ook het Westen is hypocriet door handelsbelangen voor te laten gaan: ‘In landen als Saoedi-Arabië heb je ook lieden rondlopen als Raif Badawi, de blogger die omwille van zijn kritiek op het regime gegeseld werd. Als je naar zijn idealen kijkt, is het gewoon liberalisme wat hij aanhangt. Het Westen had hem kunnen steunen en druk op de Saoedi’s kunnen leggen om hem toleranter te bejegenen. Dat is niet gedaan, omdat ons zakenleven daar te veel belangen heeft.’ Zo kunnen de Saoedies straffeloos hun jihad blijven exporteren naar Europa met de bekende ontregelende gevolgen. Omdat de EU en de VS om zakenbelangen en geopolitieke redenen geen grenzen stellen, ontstaat er geen druk op dit soort landen om zich in de richting van de rechtsstaat te ontwikkelen.

In navolging van oud-ambassadeur Koos van Dam pleit Cliteur ervoor om te praten met het regime van Assad. Het regime heeft weliswaar bloed aan de handen en meer slachtoffers gemaakt dan de islamitische terroristen van IS, maar tegelijk zijn er wel afspraken mee te maken binnen het verkeer van de diplomatie waar deze terroristen zich aan onttrekken. D66-politica Petra Stienen wijst in een opinie-artikel in NRC praten met Assad echter af en stelt dat er zoveel kapot is gemaakt dat het stadium voorbij is dat hij kan worden gerehabiliteerd. Met anderen beredeneert ze dat niet vanuit moralisme, maar vanuit ‘een pragmatische inschatting van het gebrek aan bereidwilligheid van Assad het welzijn van de Syrische bevolking voorop te zetten.’

Zo kondigt zich een patstelling aan. Assads regime heeft te veel kapot gemaakt om nog door grote delen van de bevolking geaccepteerd te kunnen worden, maar biedt wel de beste kansen voor toekomstige stabilisering. Of een compromis mogelijk is door uit te gaan van de structuur van het Assad-regime en dat op te vullen met meer zakelijke en voor velen aanvaardbare personen is de vraag. Het pessimisme van Stienen schetst geen begin van een oplossing en het optimisme van Cliteur gaat makkelijk voorbij aan bestaande problemen.

Wat Cliteur beweert is pragmatisch en idealistisch tegelijk. Hij pleit voor het maken van vuile handen om erger te voorkomen met het doel om in het Midden-Oosten een nieuw, stabiel evenwicht te bereiken. Zodat de vluchtelingenstroom en de export van de jihad naar Europa afnemen. Dat meent hij eerder te kunnen bereiken door afspraken te maken met verlichte dictaturen met pan-Arabische trekken zoals die werden gepraktiseerd door Nasser in Egypte, Khadaffi in Lybië, Sadam Hoessein in Irak en de Assads in Syrië, dan met verscheurde of islamitisch-sektarisch geregeerde landen zoals het huidige Irak. Hij stelt daarbij de bescherming van de rechtsstaat boven de werking van de democratie. Het idealisme bestaat uit de secularisering die zowel een beschermende paraplu voor religies biedt als een model om ze gelijkwaardig naast elkaar te rangschikken.

Door conflicterende belangen modderen de VS en Europa door in het Midden-Oosten en Noord-Afrika. Het is zelfs de vraag of ze wel een oplossing zouden willen als ze die de regio op zouden kunnen leggen. Botweg gezegd hebben ze profijt van de chaos en verdeeldheid om hun wapens en veiligheidsexpertise te verkopen en de handels- en oliebelangen veilig te stellen. Ook daarom ontkenden Obama en Cameron dat IS iets met de islam te maken had. Niet omdat ze dat werkelijk meenden, maar omdat ze net als zogenaamde ‘gematigde’ moslims veinzen voor een hoger doel. Het is een proces dat twee kanten moet uitwerken. Religie is een proces van ontvoogding en loskomen van strikte regels. De tragiek is dat voor de meeste politici hetzelfde geldt.

Foto: Aleppo, augustus 2016.

Pubers moorden namens Islamitische Staat. Overheden willen niet dat geweld met de islam in verband wordt gebracht. Waarom niet?

President Barack Obama sprak zich februari 2015 uit over IS. Deze ‘Islamitische Staat’ zou volgens hem niets met de islam te maken hebben. Onzin uiteraard, want Obama kan dat helemaal niet weten. Hij is een politieke leider die zich met dit onderwerp helemaal niet moet bemoeien. De wereldgemeenschap van moslims moet onder elkaar maar uitmaken wie zich wel of niet moslim kan noemen. Het zelfde geldt voor organisaties die claimen islamitisch te zijn. Zoals IS. Obama moet zich niet bemoeien met de interne zaken van een religie. In september 2014 stelde Obama evenals de Britse premier Cameron ook dat IS niet islamitisch is. Ik stelde toen in een commentaar vast dat ze de plank missloegen en de islam voor eigen doeleinden misbruikten.

Mijn reactie bij de passage: ‘How may Obama know who is a muslim and who is not? Is is none of his business to speak about the internal affairs of a religion. Obama is mixing up politics and religion. He should better keep silent on the subject of islamic terrorism. Separation of church and state, remember? It seems he forgot.‘

Ik moest aan dit fragment denken bij lezing van de Parool-column van vandaag van Theodor Holman. Hij constateert dat overheden niet willen horen dat het gewelddadig jihadisme iets met de islam te maken heeft. De gemeente Amsterdam heeft daartoe de Britse psychoanalyticus David Kenning ingehuurd die in zijn advies dat jihadisme reduceert tot ‘de psychologische gesteldheid van twijfelende pubers’. Jihadisme teruggebracht tot een puberprobleem. Holman: ‘Waarom heet Islamitische Staat Islamitische Staat? Omdat het niets met het geloof te maken heeft? Omdat het pubers zijn? Is Abu Bakr al-Baghdadi een puber? Was Bin Laden een puber? Bestaat de leiding van Al Nusra of Boko Haram uit pubers?’ Het is weer eens iets geheel anders, complexe geopolitieke, religieuze en sociaal-economische problemen ondergebracht bij het domein van de geestelijke gezondheidszorg. Zodat die problemen niet aangepakt hoeven te worden en plotsklaps zijn verdwenen. Obama, Cameron en Kenning denken dat een probleem verdwijnt als ontkend wordt dat het bestaat. Freaky. 

Waarom wordt de SGP die de theocratie nastreeft niet verboden?

‘Wetgeving en bestuur mogen de prediking van het Evangelie niet hinderen, maar moeten deze bevorderen. De Kerk van Christus dient wel onderscheiden te worden van elke vereniging en moet naar eigen rechten beschermd worden. Dientengevolge behoren ongeloofspropaganda, valse religies en anti-christelijke ideologieën door de overheid uit het openbare leven te worden geweerd.’ zo luidt artikel 4 van het Program van beginselen van de SGP. De bron van artikel is een artikel van de Nederlandse geloofsbelijdenis

Het onbewust grappige woord ‘ongeloofspropaganda’ tekent het perspectief van de SGP en de gerichtheid op het geloof. Deze stevige kost is geen verleden tijd, maar nog steeds leidend in de SGP, zoals bovenstaande schermafbeelding van noordholland.christenunie.nl over de Grondslag SGP duidelijk maakt. Is het trouwens toeval dat rivaal ChristenUnie dit ondubbelzinnig naar buiten brengt? Want hoewel de SGP inhoudelijk geen komma heeft ingeslikt van de beginselen, is het wel voorzichtig geworden om dit ondubbelzinnig naar buiten te brengen. De SGP praat er in de eigen publiciteit omheen en probeert de eigen grondslag te verhullen. Maar deze gemoderniseerde vertaling van de aloude beginselen verbergt de ware aard van de SGP niet:

In een interview voor NRC kwam terrorismedeskundige Beatrice de Graaf tot de volgende constatering: ‘De SGP, met zijn theocratische ideeën, zou in Duitsland waarschijnlijk verboden worden. Bewaffnete Demokratie, heet dat daar.’ Is dat voor Nederland heel anders? Om een toekomstig verbod van een islamitisch kalifaat in Nederland bespreekbaar te maken is het goed dat Nederlanders er zich van bewust zijn dat de SGP met haar beginselen hetzelfde nastreeft. Hoe bestuurlijk-coöperatief de SGP zich in de praktische politiek ook opstelt.

Foto 1: Schermafbeelding van ‘Grondslag SGP’ op ChristenUnie Nood-Holland.

Foto 2: Schermafbeelding van ‘Theocratie‘ op sgp.nl.

Zijn religies vredelievend als ze makkelijk geëxploiteerd kunnen worden door kwaadwillenden?

Opperrabijn van de synagoge van Brussel Albert Guigui legt uit hoe godsdiensten kunnen ontsporen. Al te vaak worden godsdiensten vertegenwoordigd door mensen die de godsdienst exploiteren. Da’s het grote ongeluk van godsdiensten. Guigui ziet dat als drama. Ondanks het feit dat godsdiensten voor naastenliefde of broederliefde pleiten. Islambestuurder Mohamed Achaibi kan in zijn beleving maar één islam zien: de gematigde islam. Een islam die voor vrede en barmhartigheid gaat. Maar Achaibi erkent dat er moslims zijn die niet gaan voor vrede en rust. Het antwoord is volgens hem om toch in het goede te blijven geloven.

De opvattingen van deze twee religieuze bestuurders leren ons dat het lastig is om theorie en praktijk te scheiden. Godsdiensten zijn vehikels die niet al te moeilijk door kwaadwillenden gekaapt kunnen worden. Die kaping is de tragiek van religie die zegt het goede te bedoelen, maar in de kern de exploitatie van het kwade in zich draagt. Zodat gelovigen goedgelovig door kwaadwillenden om de tuin geleid kunnen worden.

Het Bisdom Gent komt in de toelichting op YouTube desondanks tot een positieve conclusie: ‘Voor Albert Guigui, Mohamed Achaibi en Hilde Kieboom vormt het geloof een vredeskracht, een positieve energie voor stad en samenleving.’ Een tegengestelde conclusie lijkt even gerechtvaardigd en realistisch. Namelijk dat godsdiensten alles in zich dragen om misbruikt te worden door kwaadwillenden en wankele constructies zijn.

Christendom over islam: houdt de EO van moslims!?!?!?

De EO zorgt voor ophef met de aankondiging van het radiosymposium ‘I Love Moslims!?’ op 20 november. De EO vertaalt het principe van ‘naastenliefde’ in ‘moeten houden van’ en niet in ‘omkijken naar anderen en zich mede verantwoordelijk voelen voor hun welzijn’. Dat laatste was neutraler geweest. Het uitgangspunt van een symposium mag prikkelend zijn om het debat op scherp te zetten, maar de EO zet met een kunstgreep van overdrijving het zo dik aan dat dat de aandacht trekt. Dat frame perkt bij voorbaat de oplossing in. Het zou niet om projecties, vooroordelen en angsten moeten gaan, maar -om een vooroordeel uit andere hoek te gebruiken- religies zweren daar nu eenmaal bij om mensen in het gareel te houden. Spiritueel geknecht.

Foto: Schermafbeelding van ‘I Love Moslims!?’ een EO Radiosymposium onder leiding van Andries Knevel en Elsbeth Gruteke pop 20 november 2014.

Iedereen verklaart de islam. Niemand kan anderen ervan uitsluiten

Twee weken geleden meenden president Obama en premier Cameron te weten dat ISIS niet islamitisch was. Want zo zei Obama: ‘No religion condones the killing of innocents’ (= Geen religie gedoogt het doden van onschuldigen). Maar deze week zei Obama wat anders. In de Algemene Vergadering van de VN citeerde hij instemmend de Britse #NotInMyName-campagne van de Active Change Foundation: ‘ISIS is hiding behind a false Islam’  (= Isis verstopt zich achter een valse islam). Is ISIS nou geen islam, een valse islam of islam?

Er is geen afdoend antwoord op de vraag naar de waarachtige islam omdat er geen ultieme instantie is die dat bepaalt. Iedereen kan claimen namens de islam te spreken. Wereldse leiders als Obama of Cameron hebben er al helemaal niets mee te maken. Gevolg hiervan is dat elke criticus de islam als een religie van oorlog kan voorstellen. Alleen religies met een sterke hiërarchie en acceptatie door gelovigen zoals de Rooms-Katholieke kerk weten de eigen godsdienst enigszins af te perken tegen invloeden van buitenaf. Paus en curie zijn continu in de weer om hun ‘merk’ af te schermen, te profileren en zo optimaal mogelijk in de markt te zetten.

Het is logisch dat Britse moslims kritisch zijn op ISIS dat vooral in Syrië en Irak opereert. Hun belangen liggen in Europa en zij hebben last van ISIS omdat het hun positie in de Britse samenleving beschadigt. De islam heeft in het Westen toch al zo’n slechte reputatie opgebouwd. De Britse moslims kunnen menen dat ISIS niet de Britse islam vertegenwoordigt en niet handelt volgens de uitgangspunten waar de islam voor staat. Maar hun mening is even vrijblijvend als die van de jihadisten die menen dat ze wel de islam vertegenwoordigen.

Obama en Cameron gebruiken islam voor hun eigen doeleinden

President Obama en premier Cameron geven hun mening: ISIS is niet islamitisch. Obama zegt: ‘No religion condones the killing of innocents’ (= Geen religie gedoogt het doden van onschuldigen) en Cameron voegt eraan toe na het doden door ISIS van de Britse hulpverlener David Haines: ‘Islam is a religion of peace. They are not Muslims, they are monsters.’ Dr. Shuja Shafi, de secretaris-generaal van de Britse Moslimraad zegt: ‘These extremists in Iraq and Syria claim to be acting in the name of Islam. But there is nothing in our faith that condones such behaviour. Muslims in Britain and around the world have condemned these people, and the arguments they use have been refuted comprehensively as being far from the religion of Islam.’

Politici als Obama en Cameron moeten zich verre houden van uitspraken over de islam. Daar hebben ze geen kennis van noch verantwoordelijkheid voor. Ze hebben er niks mee te maken. Politici moeten geen uitspraken doen over de inhoud van religies. Dat is alleen aan de betreffende religieuze organisatie en aan de gelovigen. Wat Shuja Shafi zegt klinkt al een slagje geloofwaardiger, maar is evenmin de laatste waarheid. De Britse Moslimraad vertegenwoordigt niet eens alle Britse moslims. Laat staan de wereldgemeenschap van moslims die tientallen landen en vele stromingen omvat. Moslims bestrijden elkaar op vele plekken op leven en dood.

Obama en Cameron slaan nog op een andere manier de plank mis als ze zeggen dat geen enkele religie onschuldigen doodt of de islam een religie van vrede is. De geschiedenis toont het omgekeerde. Zoals ook in naam van het christendom in 2000 jaar vele onschuldigen zijn gedood. Het uitsluiten van andersdenkenden is onlosmakelijk verbonden aan religies. Ze hebben een zachte kant met zingeving, troost en verbinding die ze het liefst tonen. Maar die bestaat alleen dankzij een harde kant van strijd, machtsdenken en uitschakelen van dissidenten en concurrenten die ze het liefst verbergen. Dat religieuze organisaties in hun marketing hun zachte kant tonen en de harde kant verbergen is begrijpelijk. Maar dat politici die veinzerij navolgen is onbegrijpelijk en onnodig. Religie is een proces van ontvoogding. Dat omvat ook loskomen van de politiek.

Is de islam een verloren religie? Wat kan het secularisme bieden?

Een week geleden was er een demonstratie in Den Haag tegen het jihadisme. Aanleiding was de opvallend snelle opmars van ISIS in Noord- en West-Irak en de slachtoffers onder vooral sjiitische moslims die daarbij vielen. Ik zag er een demonstratie van moslims tegen moslims in. Of omdat de claim wie wel of niet moslim is lastig te controleren valt: ‘Dus mensen die zich beroepen op de islam demonstreerden tegen mensen die zich beroepen op de islam.’ Sjiieten tegen soennieten. Op die observatie kreeg ik in een reactie commentaar. Ik zou onbedoeld mensen tegen elkaar opzetten. Als de weerman die de schuld van het slechte weer krijgt.

De strijd in Irak gaat verder. ISIS heeft een kalifaat uitgeroepen, een slimme manier van fondsenwerving, politieke marketing en schrik aanjagen van de tegenstander. Nu claimen de soennieten in Irak op grote schaal sjiitische en soefistische moskeeën en schrijnen in Noord-Irak te vernietigen. Het zouden heidense tempels zijn. Bulldozers en explosieven zouden in de steden Mosoel en Tal Afar ingezet zijn voor de vernietiging.  Hoewel er beelden van zijn is lastig vast te stellen of ze authentiek zijn. Maar de schrik zit er behoorlijk in.

De ontkenning dat aan de strijd in Irak en Syrië een interreligieus conflict tussen twee stromingen in de islam ten grondslag ligt is aannemelijk. Maar in resultaat maakt het weinig uit wat de diepste oorzaak is. Animositeit tussen soennieten en sjiieten dient als vergaarbak voor belangen, ongenoegens en geschillen. Essentieel is dat mensen die zich op de islam beroepen op leven en dood strijden tegen mensen die zich op de islam beroepen zonder dat de religieuze autoriteiten binnen stromingen van de islam dit verhinderen. Dat geeft te denken of binnen afzienbare tijd de islam nog uit handen van de politiek gered kan worden of een verloren religie is.

Vrijheid van godsdienst is in de Arabische wereld niets waard. Dat geldt niet alleen voor christenen, atheïsten of kritische denkers die stelselmatig worden benadeeld en vervolgd, maar ook voor minderheidsgroeperingen van gewone moslims binnen de afzonderlijke landen. De zogenaamde Caïro-verklaring van de mensenrechten in de islam van de Organisatie van de Islamitische Conferentie (OIC) ontkent ‘het beoefenen van of bekeren tot een andere godsdienst dan de Islam’. Maar als de ene islamstroming de andere islamstroming niet erkent onderdeel van de islam te zijn, dan opent zich een complete interreligieuze stromingenstrijd binnen de islam.

Secularisme is het model waarin religies en levensovertuigingen optimaal gegarandeerd zijn. Secularisme wordt door opinieleiders van meerderheidsreligies vaak bewust verkeerd voorgesteld. Maar secularisme is geen vijand van religie zoals de islam die zich nu manifesteert in Noord-Irak, maar juist een vriend ervan. De overheid als scheidsrechter ter garantie van de vrijheid van godsdienst vervangt de hogere macht waarop gelovigen zich beroepen. Geen slechte ruil. In een goed functionerende staat zoals de Nederlandse biedt dat extra garantie voor gelovigen en andersdenkenden om in vrijheid een religie of levensovertuiging naar eigen keuze te kiezen en te belijden. Da’s een verbetering voor wie de interreligieuze strijd van dit moment binnen de islam ziet. Of de interne strijd binnen de christendom van het verleden in gedachten neemt. Beredeneerd vanuit de verdediging van hun machtspositie is het begrijpelijk dat religieuze leiders het secularisme niet omarmen, maar onbegrijpelijk is dat goedgelovige gelovigen dit nalaten. Ze zouden beter moeten weten.

Foto: Vernietiging van sjiietische moskeeën en schrijnen in Noord-Irak door soennieten. 

Alles Okay met islam? Of toch bij nader inzien niet?

Okay Pala ziet islam als oplossing voor alle problemen in de wereld.  Met (de hegemonie van) de islam komt alles goed is z’n boodschap. Hij spreekt vanuit islamitisch-soennietisch perspectief namens de politieke organisatie Hizb-ut-Tahrir, ofwel de Partij van de bevrijding. Dat standpunt verklaart z’n uitspraak over Syrië waar sjiitische moslims vechten tegen soennietische moslims: ‘En met name hen in Syrië die onder extreme omstandigheden hun nobele strijd voortzetten enkel omwille van de dominantie van islam‘. Heiligt dat doel de middelen van een burgeroorlog met vele doden en een uitzichtloze strijd in naam van een religie van vrede?

Want over welke islam heeft Pala het? Hij stelt islam voor als een ondeelbare, eensgezinde gemeenschap die het opneemt tegen de rest van de wereld. Maar die ondeelbare gemeenschap bestaat alleen bij politici die de islam voor hun karretje spannen en in nostalgische ballades en heilsverwachtingen over het kalifaat. De tragiek van de hedendaagse islam is dat de bloedigste strijd niet tegen de islam, maar binnen de islam woedt. De wereld is niet verdeeld tegen de islam, maar islam tegen de wereld. Die waarheid ziet Pala niet in de ogen.

Over islam, identiteit, secularisme en kalifaat op Tunesische televisie

Spannende televisie in Tunesië? Een wonder dat iemand de moeite neemt om het op YouTube te zetten. Grendizer Mazinger doet het. Het wordt pas spannend door de vraag of dit propaganda voor of tegen de islam is. Vanaf de buitenkant lijkt dat laatste het geval. Zo wordt het een afschrikwekkend voorbeeld van saaie televisie. Reciteerbare religie zonder eind dat uitspraken doet over islam, identiteit en secularisme. Echt?