Oekraïne gaat naar de stembus om een president te kiezen. Wat kan de rol van Zelensky zijn?

Vandaag gaan de Oekraïeners naar de stembus om een president te kiezen. Als niemand meer dan 50% haalt, dan is er op 21 april een tweede ronde. De vooruitzichten zijn somber. Koplopers zijn de ‘oude’ kandidaten Julia Timosjenko en de huidige president Petro Porosjenko. Een ‘dark horse’ is acteur Volodymyr Zelensky die hoe dan ook lijkt door te gaan naar de tweede ronde. Is hij een stroman van oligarch Igor Kolomoyski?

Als het een tweestrijd Zelensky-Porosjenko wordt waar het op dit moment naar uitziet, zou het zo maar kunnen dat een kleine meerderheid met de pest in het lichaam toch voor de zittende president kiest omdat het de Rusland-agenda van Zelensky niet vertrouwt. Als velen in West-Oekraïne thuisblijven omdat ze de kandidaten tweemaal niks vinden, dan kan het dubbeltje de andere kant uitrollen. Kortom, super spannend. Maar hoe lastig is het kiezen tussen drie koplopers die niet aanspreken en elk specifieke nadelen vertonen?

Oekraïne worstelt met haar verleden. En met de oorlog met de Russische Federatie die nu al meer dan vijf jaar duurt en nog dagelijks slachtoffers vergt. Maar Oekraïne worstelt vooral met corruptie, een haperende economie en uitblijvende, krachtige hervormingen. Hoewel er wel wat beweging is in dat immense land.

Vraag is of Zelensky het in zich heeft om een vergelijkbare rol te spelen die president De Gaulle vanaf 1958 op zich kon nemen. Zelensky’s politieke kwaliteiten én onafhankelijkheid lijken niet erg ontwikkeld. De generaal werd met de steun van de kolonisten (colons) gekozen, maar begon vervolgens onderhandelingen met de rebellen die resulteerde in Algerijnse onafhankelijkheid in 1961. Hij werd door de hardliners als verrader bestempeld. Komt er ooit een deal waarin het Russische leger en de speciale troepen zich terugtrekken uit het oorlogsgebied Oost-Oekraïne en het Kremlin de territoriale integriteit en soevereiniteit van Oekraïne voortaan ondubbelzinnig erkent en van zijn kant Oekraïne de Krim met pijn in het hart aan de Russische Federatie laat? Ook in dat geval zullen hardliners moord en brand schreeuwen en Zelensky én Putin als verrader bestempelen.

Hoe gaat het met de oorlog tussen Oekraïne en de Russische Federatie?

De oorlog tussen de Russische Federatie en Oekraïne duurt al sinds 2014. De gevechtshandelingen halen nog nauwelijks de beeldschermen in de Europese en Amerikaanse huiskamers. De oorlog die ook wel een ‘conflict’ of ‘burgeroorlog’ wordt genoemd is zo goed als verdwenen uit de westerse nieuwscyclus. Naast de militaire component kent de oorlog ook een publicitaire, politieke en economische component. Omdat sinds 2014 het Oekraïense leger is versterkt door een betere commandostructuur, organisatie, training en materiaal kan de Russische Federatie niet meer rekenen op een gemakkelijke overwinning. Zo is een patstelling ontstaan met voor beide landen voor- en nadelen. Het Kremlin houdt Oekraïne verdeeld en zwak, maar is ook gebonden en moet tegen hoge kosten een zwak regime in Oost-Oekraïne op de been houden. Oekraïne kan geen nieuwe start maken naar EU of NAVO, maar kan door de oorlog de keuze voor Oost of West waarover in de bevolking verdeeldheid bestaat op de lange baan schuiven. Niet onmogelijk is dat president Putin door wegzakkende populariteitscijfers een succesje nodig heeft en een militaire operatie in Oekraïne begint. Republikeinse senatoren blijven echter in tegenstelling tot president Trump kritisch op de Oekraïne-politiek van het Kremlin.

Op 31 maart 2019 zijn er presidentsverkiezingen in Oekraïne. De zittende president Petro Porosjenko verdedigt zijn positie. Een succes was zijn presidentschap niet. In het begin kon hij het land verenigen tegen de agressie van de Russische Federatie, maar met het uitblijven van de bestrijding van de corruptie en het doorvoeren van hervormingen heeft hij zijn goedwil verspeeld. Zijn twee grootste tegenstanders zijn Julia Timosjenko en ‘tegenkandidaat’, acteur Vladimir Zelenski. Oekraïne blijft een oligarchie waarin de miljardairs achter de schermen aan de touwtjes trekken. Men zou kunnen zeggen dat de hoop voor Oekraïne is gelegen in een jonge generatie die cultureel meer gebonden is aan en gericht op Europa dan op de Russische Federatie. Maar dat is een kwestie van tientallen jaren, zoals ook het voorbeeld van Roemenië en Bulgarije uitwijst. Ze maken weliswaar deel uit van de EU, maar zijn daar nog steeds onvoldoende in geïntegreerd.

Propaganda slecht vermomd als objectieve informatie: YouTube-kanaal ‘Ukraine Today News’

De beste propaganda is propaganda die niet als zodanig herkenbaar is. Het beweert via een omweg het omgekeerde van wat het lijkt. Neem deze video van het YouTube-kanaal Ukraine Today News dat op 23 oktober 2017 de lucht in is gegaan en tot nu toe alleen deze video bevat. In de naam is het een verwijzing naar het pro-Kiev YouTube-kanaal Ukraine Today dat begin dit jaar stopte, maar vorige week voor het eerst sinds 9 maanden weer een video plaatste. Een gesprek met Andriy Khalpakhchi over het Kyiv Film Festival.

Terug naar bovenstaande video. In een toelichting zegt het over zichzelf: ‘Ukraine Today is a YouTube channel that broadcasts on the situation in Ukraine. The administration of this channel does not spread propaganda, only objective information!’. Het bedoelt ‘Ukraine Today News’ omdat de naam ‘Ukraine Today’ al vergeven is en -wel of niet toevallig- deze week weer geactiveerd werd door genoemd bericht over het filmfestival. Of de leiding van dit nieuwe YouTube-kanaal geen propaganda, maar alleen objectieve informatie verspreid valt te bezien. Dat het toch aan propaganda doet roepen de volgende zinnen in de toelichting bij deze video op: ‘Some think that there will be Maidan 3 and it will be supported by Tymoshenko and Saakashvili, others that it will not be and this is a farce. But the fact remains that even now the political situation is not stable.’

De video van Ukraine News Today lijkt de opzet te hebben om verdeeldheid te zaaien. De aanwijzing dat er een Russische en geen Oekraïense tekst aan toegevoegd is (‘ВЕРХОВНАЯ РАДА | МАЙДАН 3 КИЕВ | УКРАИНА СЕГОДНЯ | СААКАШ’ = ‘OPPERSTE RADA | MAYDAN 3 KYIV | OEKRAÏNE VANDAAG | SAAKASH’) is een nadere aanwijzing voor de herkomst. Hier speelt geen bekommernis van leden van de Oekraïense oppositie die gaan voor de eenheidsstaat Oekraïne en inzetten op hervorming en democratisering, het bestrijden van corruptie en het beëindigen van de Oekraïens-Russische oorlog. Hier speelt het belang van externe krachten om Oekraïne verzwakt en verdeeld te houden. In de vorm wordt door uiterlijkheden geprobeerd het omgekeerde te suggereren van wat de inhoudelijke strekking is. Maar Ukraine New Today is het toppunt van propaganda.

Enerzijds, anderzijds over Oekraïne eindigt toch bij Rusland

Het is geen geheim dat ik verbijsterd ben over mensen die hier een lans voor president Putin breken en hem en het huidige Rusland positieve kwalificaties toevoegen die ik er niet in kan ontdekken. Meer dan ooit eindigden discussies over Oekraïne in verwijten over en weer. Die te verwachten reacties maken het sowieso lastig om dit onderwerp nog normaal ter sprake te brengen. Ik doe een poging. Dat wil niet wil zeggen dat ik geen begrip heb voor de opstelling van Rusland. Dat land doet wat het nodig acht. Waarbij het trouwens de vraag is welk doel het precies dient. Maar het gaat me niet om Rusland of Oekraïne, maar om al die mensen die me toch genegen zijn. Maar van wie ik nu besef een beetje vervreemd te zijn. Vooral dat betreur ik.

Ik heb niet de wijsheid in pacht en maak foute inschattingen. Zonder twijfel. Zoals al die goedgeïnformeerde, betrokken en goedopgeleide mensen met wie ik de degens kruis ook doen. Het menselijk tekort is ons zicht op voortschrijdend inzicht. Maar de gradaties van de goede wil houden verband met gemakzucht en een gebrek aan nieuwsgierigheid. Als mediaconsument ga ik uit van het standpunt dat gevestigde, institutionele media per definitie niet te vertrouwen zijn. Of laat ik het anders zeggen, ze dienen per onderwerp en per medium op hun woorden gewogen te worden. Wat nodig is in het conflict over Oekraïne is mediawijsheid. Het verwijzen naar propaganda als feit schiet tekort. Propaganda moet juist doorgeprikt worden.

Ook ben ik verbijsterd uit welke hoek de steun voor Putin komt. Zoals van de Europese rechts-nationalisten of eurosceptici. Daar kan ik me niet mee identificeren. En dat vervreemdt me nog verder van de voorstanders die mogelijk een heel andere achtergrond hebben. Zeker weten doe ik dat niet. Maar vooral, ik kan niet volgen dat in Europa opgegroeide burgers de daden van Putin willen goedpraten. Zoals de annexatie van de Krim.

Ik kies partij tegen de politiek van Putin omdat ik het huidige Rusland het grootste kwaad vind. Bedenk dat de onderwijsbegroting van Rusland afgelopen jaren met 30% is gekort om de defensie te financieren. Hoe valt dat te verdedigen? Oekraïne en de landen van Oost-Europa zijn soevereine staten die het recht hebben om voor zichzelf te kiezen. Ook als ze dat binnen westerse verbanden doen. Als ze daarvoor zelf actief kiezen, dan gaat het niet aan om die keuze met intimidatie en verstoring van het centrale gezag te ondermijnen.

Naar verluidt is 70% van de Oekraïense bevolking voor de eenheidsstaat. Waarvan een deel tegen de regering in Kiev. Vol gemengde gevoelens over hun situatie. Zo veelvormig en diffuus kan democratie zijn. Op 25 mei zijn er presidentsverkiezingen die de legitimiteit van het gezag kunnen vergroten. Hopelijk volgen er kort daarna parlementsverkiezingen. Juist de pro-Russische separatisten proberen die verkiezingen te verstoren. Ze wijzen de legitimiteit van Kiev af en vervangen die door hun eigen mantel van legitimiteit die nog minder is. Het gaat niet aan dat een ander land de zwakheden van een kwetsbare bevolking die opkrabbelt om democratie te vestigen misbruikt. Niemand kan trouwens blind zijn voor de fouten die de centrale regering in Kiev maakt, de corruptie die daar nog heerst en de westerse bedrijfsbelangen die gediend moeten worden.

Trouwens, hoewel het uit de media anders lijkt zijn het nog steeds de gematigde krachten die overal de meerderheid vormen. Aan de ene kant hebben Svoboda en de Rechtse Sector weinig steun. In de polls voor de presidentsverkiezingen staat de meest-rechts-nationalistische kandidaat Oleh Tyahnybokop op zo’n 1,5-1,9%. En de separatisten in het oosten vormen ondanks alle ketelmuziek in de media een minderheid waar de bevolking niet achter staat. Het is de fout van de media om dat onvoldoende te belichten en niet steeds dezelfde acterende harde kern pro-Russen of de nationalistische Rechtse Sektor leden in beeld te brengen.

Wat allemaal niet wil zeggen dat ik het beleid van de VS goedpraat. Al jaren heb ik kritiek op president Obama en de westerse veiligheidsindustrie die naar mijn idee de democratie ondermijnen door een controlestaat op te bouwen. In de VS zijn bedrijfsleven en overheid onaanvaardbaar verknoopt. Inclusief de institutionele media die onderdeel uitmaken van dat conglomeraat en niet meer kritisch kunnen zijn op hun eigen overheid. Ook in de kwestie Oekraïne gaan sommige Amerikaanse media weer ongenuanceerd en oorlogszuchtig tekeer. Maar er zijn in de VS ook kritisch-progressieve media die in Rusland uit de ether of van de kabel worden gehaald.

Meningsvorming is een weging van kwaden. Zonder dat fouten aan een kant liggen. In die weging twijfel ik niet dat het huidige Rusland voor Europa de meest destabiliserende factor is. Dat probeer ik te onderbouwen. Door me te verlaten op feiten van in m’n ogen betrouwbare media die geen propaganda voor de ene of de andere kant bedrijven. Iedereen kan daar gerust anders over denken. Mijn stellingname is niet te omschrijven als eenzijdig, maar wel als partijdig. Als blogger past zo’n positie. Aanscherping voedt ook het debat. Maar het liefst houd ik samen met anderen nuchter de onwaarheden van alle partijen tegen het licht, zonder in een grijs midden uit te komen. Zonder dat consensus hoeft. U weet waar ik het grootste gevaar voor de vrede zie.

Foto: Alexander Zemlianichenko/ Associated Press: Local citizens look as a pro-Russian armed militant guards a seized military truck with a mortar atop that was set alight during fighting with government troops at Oktyabrskoye village, about 20 km from Krmatorsk, eastern Ukraine, Wednesday May 14, 2014.

Belang Shell in Oekraïne nauw verbonden aan Janoekovitsj. Wat nu?

Update 22 maart 2014: De CEO van Naftogaz Yevhen Bakulin is gisteren door het Oekraïense ministerie van Binnenlandse Zaken in een onderzoek naar corruptie in de olie- en gasindustrie opgepakt. Verduisterd geld wil Oekraïne terughalen. De door het parlement met het onderzoek belaste minister Arsen Avakov (Vaderland) waarschuwt de politiek geen druk op het onderzoek te zetten. Niet alleen richt Avakov zijn onderzoek op de vorige elite rond oud-president Janoekovitsj, maar ook op de huidige elite. Zoals Julia Timosjenko. Intussen zal Shell zich zorgen maken over haar Oekraïense belangen en over dit onderzoek naar corruptie en mogelijk belastingontwijking. In de marge is de rol van SPK Geoservice interessant. Milieudefensie houdt het in een verklaring van 6 maart niet voor onmogelijk dat het ‘als dekmantel fungeert voor het doorsluizen van geld naar Janoekovitsj en zijn aanhang.’ SPK Geoservice zegt op haar homepage nauw samen te werken met onder meer de Vrije Universiteit in Amsterdam. Als dat klopt, dan roept deze samenwerking volop vragen op. 

De Oekraïense president Viktor Janoekovitsj was in januari 2013 opgetogen. Hij had in Davos zojuist een deal van 10 miljard dollar over de exploitatie van schaliegas gesloten met de Koninklijke Shell. Partner was het Oekraïense bedrijf Nadra Yuzivska (Natural Gas Europe). De overeenkomst zou de afhankelijkheid van Russisch gas verkleinen. Aan de winning moest nog onderzoek voorafgaan, maar zou in 2015 starten. Premier Rutte deelde in de blijdschap evenals de toenmalige CEO van Shell Peter Voser. In een afscheidsinterview merkt-ie op dat Europa een relatief klein deel van de schaliegasportfolio inneemt. Maar Shell zet in de Oekraïne ook in op winning van conventioneel aardgas. In september 2013 sloot het een contract van 500 miljoen dollar met Nadra Yuzivska voor de exploitatie van conventioneel aardgas in het Yuzivska veld in Oost-Oekraïne. Naast schaliegas en conventioneel aardgas zou Shell ook deelnemen aan teerzandwinning.

De resultaten van Shell staan onder druk. Mede doordat het al jaren achterblijft in het zoeken, ontwikkelen en exploiteren van nieuwe olie- en gasbronnen. De machtswisseling in Oekraïne komt de Shell slecht uit omdat de contracten zijn gesloten met het oude bewind. Vraag is hoe een bedrijf als Nadra Yuzivska zich houdt. Naar verluidt is 90% in handen van de staat, maar heeft een kliek rond de inmiddels door het parlement afgezette president Janoekovitsj een belang van 10%. Daarom was de president in 2013 opgetogen. Milieudefensie wenst dat de deal tussen Shell en Oekraïne wordt ontbonden. Het maakt zich bezorgd over corruptie en milieuschade: ‘Shell moet de afspraken met de Oekraïense staat terugdraaien nu Janoekovitsj is afgezet.’

Boycot EK vanwege situatie Oekraïne is hypocriet

Van 8 juni tot 1 juli vindt het EK Voetbal plaats in Polen en de Oekraïne. Nederland speelt wedstrijden op 9, 13 en 17 juni in het Oekraïense Charkov. Bijna een maand voor aanvang klinken er stemmen om het EK af te gelasten. Oorzaak is de veiligheidssituatie die onder druk staat door de oplopende politieke spanning in de Oekraïne. Afgelopen vrijdag vielen bij bomaanslagen in Dnjepropetrovsk meer dan 20 gewonden. Hoewel de sportorganisatie UEFA stelt dat het nooit ingrijpt in politieke zaken heeft het de Oekraïense delegatie gevraagd haar bezorgdheid over te brengen aan de bevoegde autoriteiten, zo zegt de UEFA in een verklaring.

De slechte behandeling van ex-premier Julia Timosjenko speelt in Duitsland een rol. Dit land dreigt met een politieke boycot van het EK in de Oekraïne als de zieke Timosjenko niet wordt vrijgelaten uit gevangenschap. Duitsland heeft aangeboden Timosjenko in eigen land medisch te behandelen. Naar verluidt is ze in hongerstaking omdat ze mishandeld zou zijn door haar bewakers. Ook de Europese Commissie-voorzitter Jose Manuel Barroso heeft gezegd af te zien van een bezoek aan de Oekraïne. De leden van de Europese Commissie hebben nog geen officiële beslissing over een politieke boycot van de Oekraïne genomen.

Ook in Italië en Nederland gaan stemmen op voor een politieke boycot vanwege de mensenrechten. CDA-Tweede-Kamerlid Henk Jan Ormel pleit voor een onafhankelijk onderzoek door de OVSE naar de toestand in Oekraïense gevangenissen. Zolang dat niet is gebeurd, zouden leden van het Nederlandse kabinet niet naar EK-wedstrijden in het land moeten afreizen. Andere deelnemende landen als Denemarken, Bulgarije, België, Hongarije, Frankrijk, Engeland, Griekenland of Portugal stellen zich tot nu toe afzijdig op.

Een politieke boycot betekent dat Europese leiders via diplomatieke middelen een signaal geven aan de Oekraïne. Afgelasting van de EK is een stap verder en niet aan de orde. Politici willen er niet van beschuldigd worden een sportfeest te verstoren. De Poolse Gazeta Wyborcza karakteriseert de verontwaardiging over de Oekraïense mensenrechten als hypocriet. Rusland onder Vladimir Putin dat Michaïl Chodorkovski zonder eerlijk proces zijn rechten ontneemt wordt niet aangepakt. Maar bij het zwakke Oekraïne met de minder machtige president Viktor Janoekovitsj kunnen Europese politici vrijblijvend een heldhaftige toon aanslaan.

Foto: Politie in de Oekraïne. Credits AFP