Malaise in alle politieke partijen van Nederland

Person wearing a mask made by W.T. Benda, 1925. Collectie: Library of Congress.

Hoe kan het toch dat de Nederlandse politieke partijen hun potentieel niet benutten en het zo slecht doen? Zowel in strategisch als organisatorisch opzicht. Wat is er aan de hand met de Nederlandse politiek partijen? Niemand weet er nog enthousiasme voor op te brengen.

Opvallend is dat geen enkel deel van het politieke spectrum zich aan de malaise onttrekt. Links, rechts en centrum blunderen op hun eigen karakteristieke wijze. Hoe valt dat te verklaren?

Links zit zonder ideeën en bevindt zich in een geestelijk niemandsland. Maar ook strategisch opereert links onverstandig. Het vertrek van GL-kamerlid Bart Snels spreekt boekdelen. Hij was tegen hechte samenwerking of zelfs fusie met de PvdA. Snels koerste af op een kabinet VVD, D66, CDA en GL zoals Jos Heymans voor RTL Nieuws betoogt, maar kreeg hiervoor geen steun binnen zijn partij. Partijleider Jesse Klaver radicaliseerde en zette zich hiermee buitenspel.

Binnen de SP lijkt het omgekeerde te spelen. De partijleiding gaat de meer radicale elementen die lid zijn van de jongerenorganisatie ROOD of het ideeënplatform Marxistisch Forum uit de partij zetten. Niet als individuen, maar als groep. Met als gevolg dat lokale afdelingen zoals Utrecht uit elkaar dreigen te vallen. Chris Aalberts voor TPO die bekend staat als Baudet-watcher herkent in de chaos en het ondemocratisch gedrag van de partijleiding van de SP het patroon dat hij kent van FvD.

De PvdA is de partij met de minste ideeën omdat de partij gewoonweg niet weet wat de eigen identiteit is, waar het zich bevindt en welke kant het op moet gaan. Partijleider Ploumen is inspiratieloos en koos de vlucht vooruit in samenwerking met GL om een idee van daadkracht te suggereren. GL en SP hebben nog een zeker profiel in respectievelijk duurzaamheid en zorg, maar zelfs dat unieke verkooppunt mist de PvdA.

Rechts is negatief, radicaliseert en fragmenteert. FvD weet met partijleider Baudet niet te kiezen tussen het inzetten op partijpolitiek of op metapolitiek. Dat laatste betekent in navolging van het Franse en Duitse Nieuw Rechts van de jaren 1960 en 1970 het willen beïnvloeden van de cultuur en de publieke opinie zonder partijpolitieke activiteiten. De tragiek van partijleider Thierry Baudet lijkt dat hij zowel de intellectuele bagage mist om succesvol metapolitiek te bedrijven als het talent voor het politieke handwerk ontbeert. Daarom blijft hij sinds zijn Uil van Minerva-toespraak in 2019 waar hij duidelijk inzette op metapolitiek zwalken tussen de twee posities zonder dat zijn partij hem nog begrijpt en kan volgen.

De PVV is redelijk stabiel en relatief onkwetsbaar omdat het een partijorganisatie mist. Maar dat laatste wat een sterkte lijkt is tevens een zwakte omdat het een grens aan de groei stelt. In de schaduw van partijleider Geert Wilders kan niemand groeien. Hij speelt op veilig en lijkt door zijn voorzichtige aanpak minder te radicaliseren dan de andere rechtse partijen, maar Wilders’ professionalisme heeft als nadeel dat het resulteert in korte termijn denken en de partij een strategie voor de toekomst mist.

Rechtse splinters als JA21 met Joost Eerdmans en Wybren van Haga’s BVNL hebben onvoldoende aantrekkingskracht voor de kiezer. Het opportunisme van de leiders die van partij naar partij hoppen is zelfs voor de rechtse kiezer ongeloofwaardig. Types als Van Haga en Eerdmans zijn voorbeelden van baantjesjagers. Het opportunisme strookt niet met hun aanschoppen tegen de politiek omdat hun CV daar haaks op staat.

In het Centrum presteert de VVD goed dankzij de electorale aantrekkingskracht en positie van premier Mark Rutte. dat is overigens de achilleshiel van de VVD. Hoe gaat het verder na Rutte? Rutte heeft veel in moeten leveren aan statuur. De vlotheid van Rutte om zowel met links als rechts te kunnen samenwerken heeft twee nadelen. Het wordt steeds meer uitgelegd als oppervlakkigheid, gebrek aan ideeën en zelfs het ontbreken van politieke ruggengraat. Dat werd duidelijk toen in de formatie onder druk van het CDA de samenwerking met links, zonder dat het tot gesprekken kwam, werd geblokkeerd. Zo is in de beeldvorming de vlotte flexibiliteit van Rutte veranderd in stugheid.

Het CDA verkeert in chaos en in een identiteitscrisis. Een teken daarvan is dat kamerlid Pieter Omtzigt uit de partij is gestapt. Partijleider Hoekstra komt over als bekwaam, maar ook als kil, afstandelijk en weinig christelijk. Hij lijkt geen handige politicus die steun kan werven voor de standpunten van zijn partij. Is het wel zo duidelijk dat de partij naar het midden koerst en afstand heeft genomen van de rechtse koers van vorige partijleiders? De kiezersgunst toont een dramatische teruggang.

D66 had in Rob Jetten een bekwame partijleider, maar de partij wilde meer en koos voor Sigrid Kaag omdat die hoger zou kunnen stijgen. Tot en met het premierschap zoals de partij dacht. Maar Kaag is geen handige politicus en het team dat haar omringt lijkt te veel te willen. D66 denkt van zichzelf dat het groter en invloedrijker is dan het echt is. Eén goede verkiezingsuitslag is te weinig en moet niet overmoedig, maar nederig maken om het resultaat te kunnen verzilveren. Daarbij komt dat D66 een partij is die voor veel kiezers een tweede keuze is. Als de partij aan momentum verliest, dan daalt het ook gelijk flink omdat de partij geen sterk gedachtengoed heeft dat als een buffer voldoende kiezers kan vasthouden.

Inuit met masker.

Dit overzicht over links, rechts en centrum leidt tot de conclusie dat de Nederlandse politieke partijen slecht in vorm zijn en eigenlijk allen in zekere mate in een identiteitscrisis verkeren. Ze leven niet naar de kompas van hun politieke gedachtengoed of hebben dat nooit gedaan en al geruime tijd ingewisseld voor opiniepanels die de koers bepalen. Dat leidt tot een ratjetoe aan opzetjes die niet met elkaar samenhangen. Dat is niet het programma van een politieke partij die de macht wil delen om eigen ideeën te realiseren, maar het staketsel van een marketingbureau. Fragmentatie heeft geleid tot 19 partijen of afsplitsingen in de Tweede Kamer en dat leidt weer tot het hard bestrijden van concurrenten die vechten om schaarse zetels.

Als partijleiders het zelfvertrouwen missen om samen te werken en door hun partij ertoe worden gedwongen om steeds maar weer de eigen positie in de marketing te benadrukken, dan is politiek geen politiek meer, maar het zonder op adem te kunnen komen presenteren van een lege huls waarvan de inhoud ontbreekt. De schijn is het idee geworden.

In kwestie Omtzigt kiest RTL Nieuws partij voor CDA-top

Schermafbeelding van deel artikel ‘CDA-top zinspeelt op breuk met Omtzigt: ‘De vraag is niet of, maar wanneer‘, RTL Nieuws, 11 juni 2021.

Update: In een brief die Pieter Omtzigt op Twitter heeft gezet verklaart hij 'met pijn in het hart' zijn lidmaatschap van het CDA op te zeggen. Hij geeft aan de intentie te hebben om terug te keren als zelfstandig Kamerlid. Maar hij zegt nog geen besluit te hebben genomen 'hoe hij zijn politieke toekomst gaat vormgeven'. 

Bij het artikel ‘CDA-top zinspeelt op breuk met Omtzigt: ‘De vraag is niet of, maar wanneer’‘ van 11 juni 2021 op de Facebook-pagina van RTL Nieuws dat als inleidende zin heeft ‘Een breuk lijkt onvermijdelijk‘ plaatste ik onderstaande reactie. Ik vind dat RTL Nieuws hiermee en met andere artikelen over de kwestie Omtzigt de normen van zorgvuldige journalistiek uit het oog verloren heeft. Het vereenzelvigt zich met de positie van het CDA en conformeert zich aan de opvattingen van deze partij:

Het is opmerkelijk dat RTL Nieuws met dit bericht verder gaat dan verslaggeving of analyse en zichzelf tot deel laat maken van de politiek. Dat is onverstandig van de hoofdredactie van RTL Nieuws en niet de taak van de journalistiek. 

RTL Nieuws moet geen partij kiezen in de kwestie Omtzigt en zich tot spreekbuis laten maken van de CDA-top, maar op afstand blijven. Nu stelt RTL Nieuws zich op als deelnemer in een lopend debat. Omdat RTL Nieuws dat doet op een onverholen, om niet te zeggen schaamteloze partijdige wijze valt het des te meer op. 

De rol van voormalig CDA-voorlichter Frits Wester die in het artikel sprekend wordt opgevoerd kan niet ongenoemd blijven. Het lijkt er sterk op dat hij meerdere petten op heeft. Hoe dan ook heeft hij de schijn tegen en zou juist hem hierover niet om een mening gevraagd moeten worden. Hij is zowel parlementair verslaggever van RTL Nieuws als CDA-lid. In 2006 verklaarde hij in te zijn voor een staatssecretariaat namens die partij.

RTL Nieuws citeert anonieme bronnen binnen het CDA en geeft hun mening weer als een voldongen feit. RTL Nieuws stelt dat er een breuk tussen Omtzigt en het CDA is die niet ter repareren valt. Het netwerk van Frits Wester is de argumentatie die deze mening moet onderbouwen. Jos Heymans herhaalt de stemmingmakerij tegen Omtzigt in een column van 12 juni 2021 met de titel ‘Omtzigt heeft niets meer te zoeken bij het CDA’. RTL Nieuws kiest partij.  

Je zou hieruit bijna een andere titel destilleren om het niveau van de journalistiek van RTL Nieuws te karakteriseren: ‘Journalistiek heeft in kwestie Omtzigt niets meer te zoeken bij RTL Nieuws’.

RTL Nieuws laadt de verdenking op zich dat het zich door de partijtop van het CDA laat sturen in het beschadigen van Omtzigt. RTL Nieuws speelt blijkbaar maar al te graag een rol in de volgende fase van de fluistercampagne van de CDA-top tegen Omtzigt. 

Tegelijk werpt het zich op als instrument in de crisiscontrole van het CDA om de publicitaire schade voor de partij te beperken. RTL Nieuws helpt door de afleiding over Omtzigt eraan mee om de negatieve publiciteit over het CDA en het onvast en onhandig opereren van partijleider Hoekstra te neutraliseren. 

RTL Nieuws leent haar kolommen om in een partijpolitieke kwestie stelling te nemen. Zowel de analisten en verslaggevers maken zich tot spreekbuis van de top van het CDA. Zelfs de doorgaans gebruikelijke slagen om de arm ontbreken. Dat is geen journalistiek, maar politiek activisme. RTL Nieuws overtreedt in de kwestie Omtzigt de journalistieke zorgvuldigheid. Dat is ongewenst en ongelukkig. 

Als RTL Nieuws zich tot een evenknie van de activistische Telegraaf wil maken, dan is het daarin succesvol wat de opinievorming over het CDA betreft. Wellicht is dit geen opzet, maar een ongelukkige samenloop van omstandigheden die hiertoe heeft geleid. Inclusief de dubbelrol van Frits Wester.

Toch wijst het patroon dat volgt uit meerdere artikelen over de kwestie Omtzigt – CDA op een opvallende politieke stellingname van RTL Nieuws. De keuze is aan RTL Nieuws of het hierover partijdig of onpartijdig wil informeren. Nog is het niet te laat om tot bezinning te komen en weer terug te keren naar de normale journalistieke normen.