Vertrouwen in Willem-Alexander is in 2020 fors gedaald. Dat biedt kansen voor een debat over de staatsvorm: Monarchie of Republiek

Volgens een opiniepeiling van IPSOS in opdracht van Nieuwsuur is het vertrouwen in koning Willem-Alexander fors gedaald. De NOS zegt in een bericht: ‘In april van dit jaar had nog 76 procent van alle Nederlanders tamelijk veel of veel vertrouwen in de koning, in december is dat nog maar 47 procent’. Een meerderheid die vertrouwen heeft in de koning is in 2020 veranderd in een minderheid. Als reden wordt het gedrag van  Willem-Alexander genoemd waar forse kritiek op kwam. Tekenend is Youp van ’t Hek die in zijn wekelijkse NRC-column de aanschaf van een 2 miljoen euro kostende speedboat door de koning ter discussie stelt. Voor een later afgebroken reis naar Griekenland midden in de lockdown die reizen naar het buitenland verhoogde Willem-Alexander evenmin zijn acceptatie.

Sinds 10 oktober 2020 ben ik lid van het Republikeins Genootschap. Dat heeft met Floris Müller een woordvoerder die de Republikeinse zaak redelijk kan bepleiten. Wat journalist Max Westerman in de video zegt verklaart grotendeels de tot voor kort grote steun voor de Nederlandse monarchie. Voor zijn zelfstandigheid en zijn gebrek aan onderdanigheid wordt hij gestraft met uitsluiting. Maar de Oranjepropaganda die altijd zo sterk aanwezig was in Nederland en in de media was verankerd lijkt uitgewerkt. De tijdgeest wijst de andere kant op. Daarom is het moment gekomen om het pleidooi voor een Republiek serieus te nemen.

In commentatoren noemde ik afgelopen jaren de hielenlikkers, pluimstrijkers, hermelijnvlooien, gladstrijkers en jaknikkers die de monarchie bewieroken. Sommigen ervan durven zichzelf journalist te noemen. Op 13 april 2020 schreef ik in een commentaar het volgende: ‘Maar één gegeven staat als een paal boven water. De bewieroking van de monarchie door de hielenlikkers, pluimstrijkers en hermelijnvlooien zal niet veranderen. Dat is in beton gegoten. Journalisten, kamerleden en opinieleiders blijven het koningshuis kritiekloos volgen. Op een uitzondering als Max Westerman na die de overdadige luxe van het koningshuis ter discussie stelt in een opinie-artikel. Het Nederlandse koningshuis is volgens onderzoek van de Gentse hoogleraar Herman Matthijs het duurste of op een na duurste van Europa. Na Noorwegen. Dat is bizar. Maar nog vreemder is dat er totaal geen politiek debat over is. Hoe kan dat? Nederlandse politici hebben over alles en nog wat een mening, of menen die te moeten hebben, maar over de monarchie zwijgen ze. Of worden ze tot zwijgen gebracht. Er is af en toe kritiek zoals in 2014 van het toenmalige Groningse PvdA-kamerlid Jan Vos. Maar hij moest van zijn eigen partij zijn kritiek inslikken.‘

Is de tijd voor een maatschappelijk debat over de zin en onzin van de monarchie aangebroken? Koning Willem-Alexander heeft door zijn gedrag in 2020 zijn eigen glazen en dat van de Nederlandse monarchie ingegooid. Het lijkt zelfs op een provocatie van iemand die er zelf graag het bijltje bij neergooit. Het is gewenst dat het nu aan het volk is om zich er eens over uit te spreken wat voor staatsvorm Nederland dient te hebben. Dat debat is altijd van bovenaf gemanipuleerd. Dat past niet meer bij onze tijd.

Coronacrisis geeft één zekerheid. Hielenlikkers, pluimstrijkers en hermelijnvlooien blijven de Nederlandse monarchie bewieroken

We kunnen niet voorspellen welke verandering de coronacrisis teweeg zal brengen. Commentatoren zijn het er over eens dat er iets zal veranderen, maar welke kant het opgaat is vooralsnog onduidelijk. Meer of minder populisme? Meer of minder uitvoering van klimaatmaatregelen? Meer of minder globalisering en outsourcing van productie naar lageloonlanden? Meer of minder inkomensongelijkheid, belastingontwijking en macht voor multinationals? Meer of minder samenwerking in de politiek? Meer of minder budget voor vitale beroepen? Meer of minder maatschappelijke saamhorigheid? Er is voorlopig geen zinnig woord over te zeggen.

Maar één gegeven staat als een paal boven water. De bewieroking van de monarchie door de hielenlikkers, pluimstrijkers en hermelijnvlooien zal niet veranderen. Dat is in beton gegoten. Journalisten, kamerleden en opinieleiders blijven het koningshuis kritiekloos volgen. Op een uitzondering als Max Westerman na die de overdadige luxe van het koningshuis ter discussie stelt in een opinie-artikel. Het Nederlandse koningshuis is volgens onderzoek van de Gentse hoogleraar Herman Matthijs het duurste of op een na duurste van Europa. Na Noorwegen. Dat is bizar. Maar nog vreemder is dat er totaal geen politiek debat over is. Hoe kan dat? Nederlandse politici hebben over alles en nog wat een mening, of menen die te moeten hebben, maar over de monarchie zwijgen ze. Of worden ze tot zwijgen gebracht. Er is af en toe kritiek zoals in 2014 van het toenmalige Groningse PvdA-kamerlid Jan Vos. Maar hij moest van zijn eigen partij zijn kritiek inslikken.

Kritiek op de monarchie is in Nederland een taboe dat door de coronacrisis niet veranderen zal. Wat resteert is gebazel over het staatshoofd, de kleding van zijn echtgenote, de vlag en het Wilhelmus. Er is geen debat over de vraag waarom de echtgenote van het staatshoofd een royale vergoeding krijgt, hoewel dat niet logisch is.

Het debat over de kosten is echter niet het fundamentele debat dat gevoerd moet worden. Dat is het debat hoe Nederland bestuurd moet worden en welk type staatshoofd daarbij past. Dat wordt door media en politiek krampachtig vermeden. Er is bij de onzekerheid door de coronacrisis één  zekerheid. De hielenlikkers, pluimstrijkers en hermelijnvlooien blijven amechtig de Nederlandse monarchie ophemelen en verheerlijken.

Kritiek met Lubach op besluitvorming over CETA, TTIP en ISDS

Arjen Lubach overdrijft. Niet over de werking van de handelsverdragen van de EU met respectievelijk Canada (CETA) of de VS (TTIP), maar over zijn eigen rol in het debat daarover. Die is minder groot dan hij beweert. Mogelijk probeert Lubach zijn eigen gewichtigheid te relativeren door deze ongerijmde claim. CETA en TTIP dreigen de burger buitenspel te zetten. Er is al jaren veel politieke en buitenparlementaire weerstand tegen.

Een constante in de strategie van degenen die regels als obstructie beschouwen en niet als bescherming is dat ze de weg met de minste weerstand kiezen om hun doel te bereiken. In die zin dat de voorstanders van vrijhandel die de regelgeving maximaal willen beperken een verdrag dat te veel politieke en publicitaire tegenstand krijgt opgeven om het via een achterdeur via een ander verdrag te realiseren. Michael Geist wees er in 2012 op dat ACTA dat tegenstand kreeg werd omgekat tot CETA. En nu dreigt CETA een zijdeurtje voor TTIP te worden omdat het Amerikaanse bedrijven via Canada op zachte voorwaarden toegang tot de EU geeft.

De opstelling van het Nederlandse kabinet geeft weinig reden tot optimisme zoals blijkt uit de beantwoording van kamervragen van Jan Vos en John Kerstens (PvdA) aan minister Lilianne Ploumen van Buitenlandse Handel. Het gaat om de gewraakte investeringsbescherming ISDS binnen CETA waarvan Ploumen instemmend zegt dat de Zweedse Eurocommissaris Cecilia Malmström daarover de onderhandelingen met Canada niet heropent.

Haar antwoord wordt er onbegrijpelijk op als ze zegt dat ‘de voorstellen die Nederland met een aantal EU-lidstaten hebben (sic) gedaan voor vernieuwing van het mechanisme voor investeringsbescherming in TTIP van belang zijn voor alle verdragen die afspraken over investeringsbescherming bevatten, dus ook voor CETA’. Ploumen vermengt onderhandelingsrondes met uiteenlopende looptijden die blijkbaar terugwerkende kracht naar andere verdragen hebben, verdragsteksten en technische aanpassingen op zo’n complexe manier dat de vraag gerechtvaardigd is of ze binnen het kabinet werkelijk mandaat heeft om voor de burger op te komen.

Sjaak Bral kritisch op graaicultuur koningshuis. Luim of ernst?

Cabaretier Sjaak Bral is kritisch op de graaicultuur. Van koning Willem-Alexander. Da’s weer eens wat anders dan het afkammen van bankiers. ‘Zo’n president is ook niet goedkoop, dat klopt. Maar die kan je in ieder geval kiezen en beoordelen op zijn kwaliteiten’ zo luidt de toelichting op YouTube bij dit fragment. Willem-Alexander of zijn voorgangers zijn niet door het volk gekozen. Ze hebben zichzelf in onze naam benoemd. Of Willem-Alexander geschikt is als staatshoofd is geen vraag die er toe doet. We zullen het nooit weten. Omdat we het niet mogen weten. Omdat we de vraag niet mogen stellen. Omdat de vraag nooit beantwoord wordt.

Koning Willem-Alexander is een normale calculerende burger die zich van anderen niets aantrekt. Zeker niet van een slap en verdeeld parlement dat geen vuist durft te maken. De mythe van de monarchie is een mysterie dat de onmacht van het parlement in stand houdt. Kritisch PvdA-kamerlid Jan Vos wilde in 2014 het salaris van Willem-Alexander terugbrengen naar de Balkenende-norm. Zo’n 230.000 euro. Nu ontvangt de koning 825.000 euro. Vos werd teruggefloten en zweeg. Uit onderzoek in 2008 en 2009 van de Gentse hoogleraar Herman Matthijs bleek het Nederlandse koningshuis het duurste van Europa. Recent onderzoek zou uitwijzen dat de Noorse monarchie duurder is. Wat de kosten van de Nederlandse monarchie zijn valt lastig te zeggen, des te meer omdat het niet in het belang van de monarchie is om de kosten openbaar te maken.

Foto: Koning Willem-Alexander drinkt bier samen met de Russische president Vladimir Putin. Sochi 2014.

Kan het een beetje minder met de monarchie? Nee, dat kan niet

RTL’s Frits Wester vraagt zich af of de Oranje’s een maatschappelijke antenne hebben. Want de kritiek is dat koning Willem-Alexander en zijn echtgenote die niet hebben. Bij een teruglopende economie moeten velen inleveren, maar degenen met de grootste salarissen niet. Het Nederlandse koningshuis behoort tot de duurste van Europa. Waarom dat zo moet zijn is onduidelijk. Terwijl landen als Spanje of het Verenigd Koninkrijk groter en belangrijker zijn dan Nederland. Een maatschappelijk, laat staan een politiek debat waarom de Nederlandse monarchie zoveel kost komt niet van de grond. Dat alles heeft iets onrechtvaardig. Het is ook wel eerlijk van het staatshoofd dat hij niet net doet alsof hij wel een maatschappelijke antenne zou hebben.

Koning Willem-Alexander is een normale calculerende burger die zich van anderen niets aantrekt. Zeker niet van een slap en verdeeld parlement dat geen vuist durft te maken. De mythe van de monarchie is een mysterie dat de onmacht van het parlement in stand houdt. De kritische toon van RTL steekt voor critici van de monarchie weldadig af tegen de toon van de publieke omroep die doorgaans uitblinkt in Oranje-propaganda.

Foto: Koning Willem-Alexander met Koen Doodeman bij uitreiking Koninklijke Prijs voor Vrije Schilderkunst, 10 oktober 2014.

Debat kosten monarchie is afleiding voor fundamenteel debat

Update 10 oktober 2016: RTL4 Nieuws komt met het bericht dat de Oranjes al sinds de jaren ’70 ‘een fikse compensatie krijgen voor de belasting die ze moeten betalen’. Omdat de begrotingen van het Koninklijk Huis veel te onduidelijk en onvoldoende transparant zijn is niet precies vast te stellen wat de kosten van die compensatie is. Achtereenvolgende regeringen (Balkenende, Rutte) houden deze onduidelijkheid in stand. Politieke partijen stellen de kwestie van de belastingheffing en bezoldiging niet krachtig aan de orde. 

Morgen 7 oktober behandelt de Tweede Kamer de begroting van de Koning. Op de kamervragen van de vaste commissie voor Binnenlandse Zaken over de ontwerpbegroting 2015 Koning antwoordde premier Mark Rutte afgelopen week. Een kwestie van plussen en minnen over hekken, steigers, vliegregelingen, verbouwingen van paleizen en overschrijdingen van het budget. Uit onderzoek in 2008 en 2009 van de Gentse hoogleraar Matthijs bleek het Nederlandse koningshuis het duurste van Europa. Uit recent onderzoek blijkt de Noorse monarchie nog duurder te zijn. Wat de kosten van de Nederlandse monarchie zijn valt lastig te zeggen, des te meer omdat het niet in het belang van de monarchie is om de kosten openbaar te maken. Inschatting van de totale kosten varieert van 40 tot 110 miljoen euro per jaar. Feitelijk is een debat over kosten een afleiding.

Op de privémening van het PvdA-kamerlid Jan Vos na die het salaris van de koning wilde terugbrengen naar de balkenendenorm van 230.000 euro hebben politici geen kritiek op de monarchie. Inmiddels zwijgt ook Jan Vos. Lokale politici spreken zich soms uit voor de republiek waar landelijke politici zwijgen. Zoals Martien Schurink (PvdA) in Hoorn of een SP’er in Breda die als Q anoniem blijft. Q was achteraf niet blij met de bijdrage in 2013 over de monarchie omdat deze te abstract zou zijn geweest. Een discussie ontstond niet. Maar dat viel Q nauwelijks te verwijten, omdat de wetmatigheid in Nederland is dat nooit een fundamenteel debat over de monarchie ontstaat. Doordat de monarchie goed georganiseerd en sterk vertegenwoordigd is in politiek, maatschappelijke organisaties en media wordt dat debat stelselmatig geblokkeerd. Zodat republikeinen of burgerlijke liberalen vooraf weten dat het niet uitmaakt hoe verstandig hun kritiek is. Deze wordt genegeerd.

Q ziet in de tegenstelling koning-president of monarchie-republiek een schijntegenstelling. Want: ‘Dé centrale vraag die we ons daarbij moeten stellen is die van “hoe worden wij geregeerd?” of “hoe wordt ons land bestuurd?”. Een dergelijke vraag gaat veel verder dan de schijntegenstelling “koning versus president”, het gaat over hoe onze samenleving eruit ziet, in wiens belangen deze is georganiseerd. Het is om deze reden dat socialisten van oudsher republikeinen zijn en waar het SP standpunt nog een wat verwaterde echo van is.’ Met tussenstapjes eindigt Q met de uitsmijter: ‘Gaan we als partij blijven werken als onderdaan van de constitutionele monarchie dat het kapitalisme beheert óf bouwen we aan een massa beweging waarin onze klasse zich opmaakt voor een menselijke samenleving?’ Het is zeker dat deze vraag bij de begroting 2015 over de kosten van het koningshuis door niemand gesteld wordt. Dat zijn de grenzen aan de democratie.

Foto: Koning Willem-Alexander proost met president Vladimir Putin tijdens de Olympische Winterspelen in Sochi, februari 2014.

PvdA’er Vos spreekt: Willem-Alexander op Balkenende-norm

PvdA Kamerlid Jan Vos wil het salaris van Willem-Alexander terugbrengen naar de Balkenende-norm. Zo’n 230.000 euro. Nu ontvangt de koning 825.000 euro. Maxima 327.000 euro. Daarnaast wordt een groot deel van de kosten voor de paleizen, het personeel, de beveiliging, de auto’s en de vliegtuigen vergoed, aldus de NOS. Vos is woordvoerder Innovatie, Energie en Klimaat, Internationale Handel en MVO. Geen woordvoerder Koningshuis. Da’s Jeroen Recourt die stelt dat de PvdA niet wil tornen aan het salaris van de koning. Jan Vos zou een privéstandpunt vertolken. Op de website van Vos is over deze kwestie niets terug te vinden.

‘De koning krijgt heel veel kosten vergoed. Ik denk dat hij van een kleine twee ton prima kan leven‘, aldus Vos. Hij wil dat aan de PvdA-fractie voortellen. Maxima zou dan ook op de Balkenende-norm kunnen worden gezet. Vos gaat vandaag met collega’s op bezoek bij de koning in paleis Noordeinde.  Hij verklaart geen republikein te zijn: ‘De monarchie is een belangrijk symbool van ons land en ons koningshuis levert goed werk. De Koning krijgt daarom paleizen, auto’s, vliegreizen en personeel op kosten van de belastingbetaler.’

Jan Vos is de ‘afwijkende stem’ zoals aftredend PvdA-raadslid Martien Schurink in Hoorn was. Die stem klinkt nauwelijks nog in de PvdA of andere partijen. Leden zwijgen meestal als de positie van het koningshuis in het geding is. Bij Schurinks afscheidsspeech werd gezegd: ‘Martien volgt zijn eigen hart en geweten en blijft zijn eigen opvattingen trouw. Af en toe, bijvoorbeeld bij het bezoek van Maxima en Alexander aan Hoorn, leverde dat dan ook een afwijkende stem op ten opzichte van de PvdA fractie.‘ Niet slecht voor een politicus om z’n hart en geweten te volgen. Al is het maar kort, voordat de fractiediscipline hem weer terug in het gelid zet.

Foto: Enschede, 2 april 2014. Koning Willem-Alexander bezoekt een interactieve expositie in de hal van The Gallery. Deze expositie laat zien hoe wetenschappelijk onderzoek tot commerciële producten kan leiden © ANP, foto: Robin van Lonkhuijsen.