Zwarte Piet is geen Bruine Piet maar een Polderpiet. Horizon 2014

‘Hoewel er stevig debat is over kwesties die door onafhankelijke experts zijn aangebracht, mogen deze individuen geen doelwit worden van aanzetten tot haat, aanvallen op hun persoonlijke integriteit of enige vorm van lastigvallen of intimidatie in hun verdediging van de mensenrechten, zoals is gebeurd in deze zaak.’ Aldus de vertaalde conclusie van de posting ‘Wat is de rol van de onafhankelijke mensenrechtexperts?‘ op het United Nations Blog dat ingaat op de Zwarte Piet-discussie. Dat kwam deze week in een stroomversnelling door de opmerkingen van mw. Verene Shepherd die onbezoldigd voorzitter is van een VN-werkgroep en zei dat het Sinterklaasfeest maar afgeschaft moest worden omdat Zwarte Piet een terugkeer naar de slavernij is.

Hoe en in welke mate de experts doelwit zijn van aanzetten tot haat, aanvallen op hun persoonlijke integriteit of intimidatie is onduidelijk. De tekst is zo opgesteld dat een persoon die te ver gaat al tot de conclusie leidt.

Op 17 januari 2013 stuurden leden namens vier VN-organen (Werkgroep van mensen van Afrikaanse afkomst; de speciale rapporteur van culturele rechten; de onafhankelijke expert van minderhedenkwesties; en de speciale rapporteur over hedendaagse vormen van racisme, raciale discriminatie, vreemdelingenhaat en aanverwante intolerantie) een brief naar de Nederlandse regering om de feiten en het anti-racisme beleid te checken. Ze zeiden ervan op de hoogte te zijn gebracht dat ‘de Nederlandse viering van Zwarte Piet elk jaar deel is van het Sinterklaasfeest en voorafgaat aan en de viering van de kerstman begeleidt’. Dit suggereert ten onrechte dat het Sinterklaasfeest een afgeleide van het kerstfeest is. Dat gaat voorbij aan de eigen rol van Sinterklaas. Degenen die de VN-experts van informatie hebben voorzien lijken verre van correct te zijn geweest. Zo beschouwd valt het Verene Shepherd niet kwalijk te nemen dat ze op het verkeerde been is gezet.

Wat te doen? Jesse -bruin en in Nederland geboren zegt-ie- verwoordt het in een reactie: ‘Ik merk dat in de (sociale) media men te veel links of rechts oordeelt. ‘Zwarte Piet moet blijven en blijf van het Sinterklaasfeest af. ‘ Het is niet dat bruine personen af willen van Zwarte Piet als figuur. Niemand wilt de stoomboot met alleen Sinterklaas erop. Dat zou wel erg triest zijn, ook voor Sinterklaas.’ Hij stelt voor te stoppen met de verwijzing naar de slavernij en het Sinterklaasverhaal daarop aan te passen. Dat kan door te benadrukken dat Piet zwart is van het kruipen door de schoorsteen en geen kroeshaar heeft. Het kan immers iedereen zijn. Ook is een variant met allerlei soorten gekleurde Pieten mogelijk. Nederland kan aan de slag met een poldermodel voor een Zwarte Piet. Voor 2013 is het te kort dag, maar in 2014 kan de nieuwe Polderpiet dan in volle swing zijn.

Foto: Sinterklaas en Zwarte Piet op een dak op het punt om een telraam door een schoorsteen te gooien. Naast hen een mand met cadeaus/ kado’s / pakjes. Zonder plaats, 1960.

Advertentie

Tien redenen om het niet over Zwarte Piet te hebben

Internet is dol op lijstjes. Ze gaan over van alles en nog wat. Ze vullen lekker op, vragen weinig onderzoek of kennis, hoeven niet compleet of doortimmerd te zijn en kloppen daarom altijd. Een buil is er niet aan te vallen. Om de reden dat ze toch nergens over gaan. De tien grootste boeven uit de filmgeschiedenis, de tien rijkste kruideniers, de tien gewiekste cultureel ondernemers die niks van kunst begrijpen, de tien slechtst geklede politici met of zonder stropdas, de tien beste honkballers van Nederland die niet uit Nederland komen. De mogelijkheden zijn eindeloos. In Nederland was het trouwens publicist Nico Scheepmaker die deze triviale lijstjes introduceerde. Lijstjes zijn de halsbandparkieten van internet, niet meer tegen te houden.

Nou, dan is het maar beter om mee te doen. Een actueel onderwerp in Nederland dat tegelijk nergens en overal over gaat is deze dagen de rol van Zwarte Piet bij het Sinterklaasfeest. Racisme, slavernij, betutteling, nationale identiteit, volkscultuur, commercie, traditie, verontwaardiging en het wij-gevoel komen er allemaal in samen. Welk lijstje valt daar van te maken? Ik doe een poging. Alle aanvullingen zijn van harte welkom!

• 1.  Die mevrouw Verene Shepherd is een muts en de reactie niet waard
• 2.  Er zijn belangrijkere dingen op de wereld: oorlog, honger, uitbuiting, ziekte
• 3.  Het snoepgoed dat Zwarte Piet uitdeelt is niet om te vreten zo zoet
• 4.  Er zijn in Nederland steeds minder schoorstenen en mooie puntdaken
• 5.  De traditie van het Sinterklaasfeest met Zwarte Piet emancipeert vanzelf
• 6.  Zwarte Piet is helemaal niet zwart, maar bruin
• 7.  Kleine kinderen zouden nog gaan denken dat Sinterklaas evenmin bestaat
• 8.  Voor we het weten hebben we Smurf-, Boeren-, Roze- of Regenboog Pieten
• 9.  Racisme drukt andere vormen van ongelijkheid weg, zoals van vrouwen
• 10. In het personeelsbeleid van de BV Sinterklaas zit toch geen beweging

Foto 1: Intocht van Sinterklaas en (Surinaamse) Zwarte Pieten in Amsterdam, Nederland 1934-1937. Credits: Nationaal Archief.

Foto 2: Sint Nicolaas-optocht door Utrechtse studenten, 1913. Sinterklaas met twee Zwarte Pieten met zak en roede voor de deur van een “Cuisinier” (of Cuisinair) te Utrecht. Credits: Nationaal Archief.

Zwarte Piet: wat doen we ermee? Pleidooi voor onderzoek en debat

Over de herkomst van Zwarte Piet wordt onzin verteld. Zoals Verene Shepherd van een VN-werkgroep gisteren deed. Nederland barstte los in verontwaardiging. Omdat Shepherd in Zwarte Piet een terugkeer naar slavernij ziet wil ze het Sinterklaasfeest verbieden. Maar wat zij zegt is niet meer dan een van de vele meningen. Ze is niet deskundig in de volkswetenschap en heeft naar het onderwerp geen onderzoek gedaan. Haar specialisme is slavernij en Afrika. Zodat het voor de hand ligt dat ze vanuit haar expertise alles aan de slavernij koppelt.

Het is haar tunnelvisie. Shepherd beschadigt de VN en critici die wel een onderbouwde mening hebben over alledaags racisme. Kortom, het rechtstreekse verband dat zij tussen Zwarte Piet en slavernij ziet is niet zeker. De feiten staan nauwelijks vast. De volkswetenschap moet maar eens hard aan het werk om duidelijkheid te geven hoe Zwarte Piet in de samenleving is terechtgekomen. Wikipedia geeft volgende zekerheden en opties:

Vaststaat dat de knecht die later de naam Zwarte Piet kreeg, pas in 1850 is geïntroduceerd. Voor die tijd had de folkloristische Sinterklaas in Nederland voor zover bekend geen helper. Desondanks circuleren er voor die helper van Sinterklaas diverse volkswetenschappelijke verklaringen:

• hij zou oorspronkelijk een schoorsteenveger zijn, en van het roet zwart zijn geworden;
• hij zou een Ethiopische zwarte slaaf Piter zijn die door de heilige Nicolaas op een slavenmarkt in Myra werd vrijgekocht;
• hij zou oorspronkelijk een demon zijn geweest die door de heilige gedwongen werd goede daden te verrichten;
• hij zou een voorchristelijke godheid zijn die zich moest onderwerpen aan de christelijke sint;
• hij zou de bedwongen satan zijn, plaatsvervanger van de overwonnen Wodan, of diens helper Nörvi, de zwarte vader des nachts, die ook een roe droeg (alsvruchtbaarheidssymbool);
• hij zou afstammen van de zwarte raven Huginn en Muninn, die Odin vergezelden;
  
• hij zou afstammen van berserkers, die het lichaam zwart verfden en dierenhuiden droegen.

En er zijn nog meer verklaringen, zoals van kunsthistoricus Elmer Kolfin in De Volkskrant dat Zwarte Piet afstamt van 17de eeuwse kindslaven. Wie weet, het is scoren met dit onderwerp. Het Tropenmuseum komt met de tentoonstelling Zwart & Wit en zegt in dezelfde Volkskrant: ‘Er is ook aandacht voor Zwarte Piet en Sinterklaas, aldus een woordvoerster. Het Tropenmuseum mengt zich volgens haar niet zelf in de discussie over Zwarte Piet‘. Dat moet dan een tentoonstelling zijn die echt nergens over gaat, want door een presentatie te maken neemt een museum per definitie een standpunt in. Het nieuwe Tropenmuseum is wellicht overvallen door de discussie over rol en herkomst van Zwarte Piet. Dat toegeven is een kunst die geleerd kan worden.

Mij trekt de verklaring van de demon die door de heilige gedwongen wordt goede daden te verrichten wel aan. In Europa en elders bestaan in de volkscultuur verschijningsvormen van monsters, vampiers, duivels, heksen en geesten. Deze volkscultuur is een onderstroom die zich vermengt met andere culturen. Zodat het beelden van slavernij van lang geleden kan hebben opgezogen. Maar daarmee is de verschijningsvorm van Zwarte Piet niet terug te brengen tot slavernij alleen. Volkscultuur is diverser en gelaagder. Dus: gecompliceerder. Juist daarom zijn zoveel feiten nog onduidelijk. Het debat over de rol van Zwarte Piet moet gevoerd worden. In alle rust. Want als een bevolkingsgroep bezwaren heeft tegen die rol, dan moeten die serieus genomen worden. Maar het gaat ook om een eigen volkscultuur die Nederlanders koesteren en niemand hen af kan pakken.

Foto 1: Hans Trapp in Wissembourg. Elzas, Frankrijk.

Foto 2: M.C. Escher, ‘Ontmoeting‘. 1944. Steendruk.

Foto 3: Hans Trapp in Wintzenheim, 1953. Elzas, Frankrijk.

Shepherd/VN: Nederland moet stoppen met Sinterklaasfeest. Heus?

Verene Shepherd vindt dat Nederland moet stoppen met het Sinterklaasfeest. Volgens haar is Zwarte Piet een terugkeer naar de slavernij. Dat zegt de uit Jamaica afkomstige sociaal-historicus en voorzitter van een VN-werkgroep tegen EenVandaag. Shepherd geeft toe zich niet als wetenschapper of politicus, maar als zwarte persoon op te stellen. Zij is bereid haar mening bij te stellen, maar gaat er vanuit dat haar informatie juist is. Shepherd geeft toe dat dit een persoonlijke mening is. Vraag is dan ook of ze echt namens de VN spreekt.

Haar opmerking waarom er ‘twee Santa Clauses’ moeten zijn, want ‘wat is er mis met 1 Santa Claus’ doet sterk vermoeden dat ze zich onvoldoende in het onderwerp verdiept heeft. Dat ze zelfs met een Afro-Amerikaanse bril naar Nederland kijkt. Alsof Santa Claus gelijk is aan Sinterklaas, of er zelfs superieur aan zou zijn. Als Verene Shepherd Nederland oproept om een Angelsaksische traditie over te nemen dan is de vraag gerechtvaardigd of dat iets is waar de VN zich bezig mee moet houden, laat staan zich over moet uitspreken.

Verene Shepherd doet de redelijke kritiek tegen Zwarte Piet geen goed. Haar opstelling maakt haar tot een provocateur die de weerstand tegen het veranderen van het Sinterklaasfeest munitie geeft. Afgelopen zondag schreef ik: ‘Verwijzingen naar slavernij of kolonialisme zijn niet nodig om de stereotypering af te wijzen. Ze verwarren juist het debat omdat het een nieuwe politieke agenda van anti-(neo)kolonialisme optuigt.’ Precies dat doet Shepherd. Vanuit haar persoonlijke geschiedenis compliceert ze het vinden van een oplossing.

Het gaat erom dat het Sinterklaasfeest bij de tijd gebracht wordt. Er zijn geen bezwaren om de rol van Zwarte Piet te wijzigen. Dat kan door ‘m te emanciperen, geen knecht meer te laten zijn en een nieuwe eigen rol te geven. Prima als externe partijen druk zetten, maar ze moeten niet dreigen dat Nederland moet stoppen met het Sinterklaasfeest. Want dat werkt averechts. De Nederlandse samenleving moet nu zelf hard aan de slag. Daar heeft het geen ‘Working Group of Experts on People of African Descent‘ van de VN of Verene Shepherd voor nodig die zelf doet wat het Nederland verwijt. Namelijk anderen een eigen wereldbeeld opleggen.

Foto: Ben van Meerendonk, Sinterklaas en zwarte pieten omringd door kinderen op de armbrug over de Oudezijds Voorburgwal bij de Oudezijds Kolk, 1 december 1956. Credits: Ben van Meerendonk / AHF, collectie IISG, Amsterdam.