Westerse overheden moeten islamhervormers als Tarek Fatah steunen. Ze bieden een weg tussen islamisme en populisme

De Canadees-Pakistaanse schrijver Tarak Fatah is een islamitische hervormer en mensenrechtenactivist. Hij komt op voor zijn geloof, maar heeft het niet zo op regimes en geestelijken die volgens hem zijn geloof kapen en een slechte naam bezorgen. Als progressieve denker heeft hij evenmin een goed woord over voor politici die de islam in bescherming nemen en de hervorming ervan helpen blokkeren. Legendarisch is zijn terechtwijzing van de liberale senator Grant Mitchell in 2014 in een hoorzitting in de Canadese senaat. Ook een woordenwisseling uit lijfsbehoud omdat hervormingsgezinde moslims die te ver van de hoofdstroom afdwalen dat met hun leven kunnen bekopen. Schrijnend dat een liberale senator daar de aanstichter van was.

Volgens Tarek Fatah is in de kern de islam een religie als alle andere geloven, maar is het wel diepgaand gecorrumpeerd. En dat al meer dan 1400 jaar lang. Zo wordt voor aanvang van het vrijdaggebed wereldwijd opgeroepen om de ongelovigen te verslaan. Dat is geen oproep die past bij een geloof dat over zichzelf verkondigt vredelievend en tolerant te zijn. Want op die manier is het dat niet. De islam volgt een merkwaardige agenda en heeft raakvlakken met het (pseudo-)populisme van Wilders, Trump of Le Pen. ‘De islamisten en de populisten zitten in hetzelfde schuitje: ze vinden die moderne, open wereld maar moeilijk te vatten’, zo zei de Duitse neoconservatieve historicus Paul Nolte in 2016 een interview met Trouw. Zie hier mijn commentaar over populisten en islamisten die de moderniteit niet bij kunnen benen.

Interessant aan hervormers als Fatah die de moderne wereld omarmd hebben -en pleiten voor het secularisme waar een hervormde islam een plek kan vinden- maar ook Ziauddin Sardar, Salim Mansur of de in 2010 overleden Nasr Abu Zayd is dat ze een middenweg vinden tussen het actieve islamisme of de afwachtende islam, en het populisme dat de islam en migratie gebruikt om zich tegen af te zetten. Tien jaar geleden werd de Turkse president Erdogan door progressieve knuffelaars als Frans Timmermans op het schild gehesen als iemand die in Turkije bezig was een soort islam-democratie te ontwikkelen. Dat idee is pijnlijk doorgeprikt.

Voor iedereen die niet mee wil gaan in de naïviteit -of het politieke opportunisme- van Timmermans of Grant Mitchell en de islamhaat van Wilders, Trump, Marine Le Pen en Oost-Europese leiders is het goed om te weten dat er een derde weg is: de hervormingsgezinde islam die zich zonder politieke en gecorrumpeerde agenda als geloof probleemloos kan voegen in het secularisme. Dus de nationale rechtsstaat. Westerse overheden zouden hervormers als Tarik Fatah meer moeten steunen dan ze nu doen. Trouwens niet te verwarren met   valse profeten als Tariq Ramadan die de moderniteit naar de islam willen brengen, maar niet de islam naar de moderniteit en het secularisme. Als overheden de financiële en politieke steun die nu naar islamistische landen als Saoedie-Arabië stroomt om zouden leiden naar vertegenwoordigers van de hervormingsgezinde  islam, dan zou dat iedereen enorm van dienst zijn. Op de islamisten en de populisten na. Dat er niet gekozen wordt voor zo’n voor de hand liggende oplossing geeft te denken over het inzicht van westerse overheden.

Paul Nolte meent dat islamisten en populisten de moderniteit niet bij kunnen benen

‘De islamisten en de populisten zitten in hetzelfde schuitje: ze vinden die moderne, open wereld maar moeilijk te vatten.’ Aldus de Duitse neoconservatieve historicus Paul Nolte in een interview in Trouw. Nog maar 10 jaar gelden was hij nog tegen het homohuwelijk, maar nu heeft hij ook de moderne wereld omarmd. Het is een inzichtelijk gesprek van Merlijn Schoonenboom met een misleidende titel van de eindredactie: ‘Paul Nolte: ‘Het tijdperk-Merkel is voorbij’’. Dit suggereert dat het politiek leven van kanselier Merkel ten einde loopt, maar niets is minder waar. Nolte wijst erop dat de brede consensus van CDU, SPD en Groenen voorbij is en de breuklijnen geheeld moeten worden. Hij ziet een coalitie van de CDU met de Groenen als mogelijk. Nolte: ‘Dat zou de triomf zijn van Merkels ideeën over een ecologisch en op waarden gebaseerd liberalisme.’

Nolte definieert het populisme: ‘Populisme past niet bij democratie, waarin je immers over standpunten kunt discussiëren. Het heeft veel kenmerken van een complottheorie: wij zijn het volk, en we worden door een paar daarboven voor de gek gehouden.’ Hij zegt dat de opkomst van het populisme hem grote zorgen baart. Nolte relativeert de tegenstelling elite – volk die hij minder scherp ziet dan doorgaans wordt voorgesteld. Hij meent dat 70% van de bevolking het vluchtelingenbeleid van Merkel steunt, terwijl de rechts-populistische ‘AfD elitairder is dan je zou denken’. Nolte: ‘Het is een hybride partij: het kent populistische tendensen met kritiek op de elite, maar het is ook een partij van economiehoogleraren en andere intellectuelen.’

Opkomst van en steun voor het populisme in de VS met Donald Trump en in West-Europa met Geert Wilders, Nigel Farage en Marine Le Pen verklaart Nolte niet uit kritiek op het linkse denken, maar op de moderniteit: ‘Daarom is de AfD ook zo aantrekkelijk voor veel mannen. Nu blijkt: ze kunnen een gesprek over het homohuwelijk helemaal niet aan, want ze hebben nog niet eens verwerkt dat vrouwen gelijke rechten hebben (..)De westerse maatschappijen zijn de laatste vijftien jaar in een moderne stroomversnelling terechtgekomen.’

Deze psychologisch-culturele uitleg die een verre echo is van de maatschappijkritiek van de Frankfurter Schule spoort niet met allerlei verklaringen die de opkomst van het populisme in sociaal-economische factoren zoeken. Die noemt Nolte niet. Een hogere kosmopolitische klasse zou vooral van het globalisme geprofiteerd hebben terwijl de werkende klasse en de lagere middenklasse door het verdwijnen van banen en het verplaatsen van de productie naar lageloon-landen het slachtoffer werden. Daar bovenop verdwijnen door de digitalisering de banen in het middensegment. Welvaart wordt door het globalisme en de digitalisering ongelijker verdeeld dan voorheen. Maar Nolte heeft gelijk dat islamisten en populisten die moderniteit niet kunnen vatten. Hoe deze malcontenten er precies bijgetrokken kunnen worden blijft de onbeantwoorde vraag.

Foto: Berlijn, 1930.

Turkse coup mislukt. In het nauw gebracht deed Erdogan via sociale media beroep op volk. Normaal wijst hij dat af

Het is jammer dat de couppoging van een deel van de Turkse strijdkrachten is mislukt. De strijdkracht heeft een traditie om de grondwet en het secularisme te beschermen. De claim dat president Recep Erdogan daar een loopje mee neemt en de democratische rechtsstaat buiten werking stelt is gerechtvaardigd. Kritiek is er eveneens op de regering die aanslagen niet weet te voorkomen. De relatie met IS en Koerden is getroebleerd.

Nog steeds is het onduidelijk wie er achter de coup zaten. Het zou vooral vanuit de luchtmacht gesteund zijn. Vaak is dat het meest Westerse onderdeel van een krijgsmacht. Erdogan verwijst als aanstichter naar de Turks-Amerikaanse islamprediker Fethullah Gülen waarmee hij sinds 2013 op voet van oorlog verkeert. Met deze verwijzing geeft Erdogan de VS een waarschuwing om in te binden. Gülen zou voor de CIA werken.

Door het mislukken van de coup komt Erdogan versterkt uit de strijd. Zo lijkt het. Maar het was op het randje ondanks het feit dat de couppoging slechts gesteund werd door delen van de krijgsmacht. De president heeft ook een deel van zijn geloofwaardigheid ingeleverd. Want uitgesloten van de gevestigde media nam hij zijn toevlucht tot sociale media (FaceTime). In 2013 veroordeelde hij sociale media die nu zijn redding waren als lastpost. Hetzelfde geldt voor Erdogans oproep aan het volk om te protesteren tegen de coup, terwijl hij anders volksprotest hard afwijst en neerslaat. Niets is tegenstrijdiger dan de logica van een autoritaire leider.

Turkse vice-premier: vrouwen moeten niet lachen in het openbaar

De Turkse vice-premier Bulent Arinc is niet wat je een lachebekje noemt. Hoewel hij echt blijkt te kunnen lachen. Deze gematigde zelfverklaarde islamist roept vrouwen op in het openbaar niet te lachen omdat dit volgens de islam onrein is. Je vraagt je je af waar Arinc deze interpretatie vandaan haalt. Of mannen in het openbaar volgens Arinc evenmin mogen lachen is de vraag. Morele corruptie kan immers niet alleen vrouwen aangewreven worden. Integendeel, mannen hebben het in Turkije voor het zeggen. Eh, voor het lachen. Dus zij moeten het goede voorbeeld geven. Arinc die ooit verklaarde om toespraken van premier Erdogan te moeten huilen. Dus als Arinc zo recht in de leer is als het lijkt, dan mag straks in Turkije niemand meer in het openbaar lachen. Dat wordt een treurige boel. Het gezegde luidt ‘de humor ligt op straat’. In Turkije ligt de humor in de politiek. Turkse vrouwen reageren op sociale media lachend op Arinc. Groot gelijk hebben ze.

Foto 1: De Turkse vice-premier Bulent Arinc lacht in het openbaar.

Foto 2: Turkse vrouwen kunnen lachen.

Democratisering Turkije kent dwaalwegen. En overheidsgeweld

Chauffeur Hakan Yaman werd op 3 juni 2013 tijdens de Gezi Park protesten in Istanbul hard aangepakt door Turkse veiligheidstroepen. Hij was op de verkeerde tijd op de verkeerde plek in het verkeerde land. Vijf agenten molesteerden hem en gooiden hem voor dood in een vuur. Ze dachten met een demonstrant te maken te hebben en willen hem vermoorden. Hij kon er ternauwernood aan ontsnappen. Gevolg is dat-ie aan het ene oog blind is en in het andere oog het zicht voor 80% verloren heeft. Dit gewelddadig optreden van Turkse veiligheidstroepen is geen uitzondering. Amnesty verwijst naar de  Turkse Medical Association die bij de onlusten meer dan 8000 gewonden telde. En er is sterk bewijs dat er door politiegeweld drie doden vielen.

Midden-Oosten deskundige, kritische wetenschapper en blogger Juan Cole stelde na de Gezi Park protesten in juli de vraag of Turkije het nieuwe Egypte is. De richting die Turkije uitgaat leidt volop tot controverses: ‘Among American academics and policy makers there is an influential contingent who have held up Erdoğan’s government as a model for “Islamic democracy” in the rest of the Muslim world.’ Dit idee werd jarenlang door de huidige minister van Buitenlandse Zaken Frans Timmermans in een vorige functie op de Nederlandse media verkondigd. Als lichtend voorbeeld van een democratische islam. Toenmalig koningin Beatrix zei nog in april 2012 tegen  de Turkse president Abdullah Gül: ‘Voor velen is uw land een inspiratie en een voorbeeld‘. Echt?

Meer dan 70 doden bij zelfmoordaanslagen op Pakistaanse kerk

Een aanslag door twee zelfmoordenaars die zichzelf opbliezen in de menigte voor een christelijke kerk in het Pakistaanse Peshawar heeft tot nu toe meer dan 70 doden geëist. Velen verkeren in kritieke toestand zodat het dodenaantal nog verder op kan lopen. De gematigde politicus Imran Kahn is afgereisd naar Peshawar en roept op om de aanslagen niet te politiseren. Hij vindt de timing opvallend en onverklaarbaar. Er vinden nu namelijk vredesonderhandelingen tussen de regering en de Pakistaanse Taliban plaats. Er is drie dagen van nationale rouw afgekondigd. Ook uit solidariteit met de christenen die zo’n 4% van de bevolking uitmaken en vaker het doelwit zijn van soennitische radicalen. Hier een reconstructie van de gebeurtenissen van vanochtend. In het Keniase Nairobi doodde het islamitische Al-Shabab gisteren zo’n 60 mensen in het Westgate winkelcentrum.

Foto: Pakistaanse man helpt een gewonde van de zelfmoordaanslag bij de All Saints Church in Peshawar, Pakistan. 22 september, 2013. Credits: AP.

Winst Al Qaida in Syrië maakt strijd nog uitzichtlozer

Strijders van Al Qaida of groepen die daarmee geaffilieerd zijn veroveren Noord-Syrië en verdrijven hier en daar seculiere strijders van het Vrije Syrische Leger. Al Qaida heeft de beste organisatie, discipline en vuurkracht. Inname van een christelijk dorp waar nog Aramees gesproken wordt is niet ongemerkt gebleven. Publiciteit hierover speelt de regering-Assad in de kaart. Het dempt het enthousiasme bij westerse landen om de rebellen te helpen of de regeringstroepen van Assad te straffen. Zo wordt de impasse in de Syrische oorlog nog groter. Het is lastig kiezen tussen twee kwaden. In de beeldvorming worden de islamisten afgeschilderd als woeste horden die zich richten tegen de westerse beschaving. Dit voedt opnieuw het cultuurpessimisme.

Miss Oezbekistan is niet Miss Oezbekistan. Wint ze op Bali?

Ganieva Rahima (18) is Miss Oezbekistan, zo zegt ze in het filmpje voor de Official Miss World competitie. Dit jaar is de competitie in Indonesië, en dat gaat niet van een leien dakje. De slotronde is verplaatst van Bogor, Java naar Bali. Onder protesten van islamisten zou de bikini-ronde geschrapt worden en vervangen worden door een sarong-ronde. Veel blijft onzeker. Of mag op het Hindoeïstische Bali de bikini toch weer wel? Maar Ganieva Rahima dus. Uit het islamitische Oezbekistan komen geluiden dat ze nooit tot Miss Oezbekistan is verkozen. Stel je voor, een vrouw die zich niet bedekt voor blikken van vreemde mannen en eigen initiatief neemt. Zelfs op een universiteit studeert die niet bestaat. Ik hoop dat ze wint. Maar dat ligt politiek lastig.

Foto: Ganieva Rakhima uit Oezbekistan.

Geweld, opstand, doden en uitzichtloosheid in Egypte

Veel is onduidelijk in Egypte. Maar duidelijk is dat de noodtoestand is afgekondigd, dat de liberale vice-president Mohamed El Baradei ontslag heeft genomen en dat het leger honderden doden heeft gemaakt onder de pro-Morsi demonstranten. De weg die het leger kiest is uitzichtloos. Egypte, een land zonder alternatief.

Kritiek van Bouazza op islam in reactie op oproep Samuel

In de NRC gaat Hafid Bouazza in op de zelfcensuur van Hans Teeuwen en Monique Samuel. Ze zijn volgens hem bang voor dreigementen uit islamitische hoek en slikken daarom (een deel van) de kritiek op de islam in.

Monique Samuel trad op bij Knevel & Van de Brink en las tot verbazing van Bouazza een verklaring voor over haar bedreiging. Bouazza beschrijft het alsvolgt: ‘Zij vertelde dat ze door drie Marokkanen werd ingesloten en bedreigd omdat ze de islam en hun ‘geliefde profeet’ (laat me niet lachen) zwart zou maken. (..) Angst was duidelijk in haar overslaande stem te horen toen zij deze verklaring voorlas, rijkelijk gekruid met islamitische plichtplegingen en gemeenplaatsen; ze begon zelfs met de aanhef „In naam van Allah de Barmhartige Genadevolle”! Ze gaf aan de islam en Mohammed te respecteren (zij zelf is christen).‘ Bouazza vat dat op als de omgekeerde wereld als een bedreigde vrouw haar verontschuldigingen aanbiedt aan haar bedreigers.

Monique Samuel reageert op haar beurt weer op de kritiek die ze naar haar optreden bij Knevel & Van de Brink kreeg: ‘Tot mijn afgrijzen moet ik bekennen dat diezelfde oproep aanleiding was voor het populistische debat aan de borreltafel van Hilversum. Dat mijn woorden worden verdraaid “of door sommigen bewust niet worden begrepen” zoals een journalist vandaag in een persoonlijk bericht zo mooi verwoordde weet ik al langer. Maar dat mijn actie van verzoening als een knieval voor bedreigers werd gezien had ik nooit verwacht.’

Wie heeft er gelijk, Bouazza of Samuel? Kruipt Samuel te diep door het zand voor de jongens die haar in naam van de islam bedreigen? Is haar oproep tot pacificatie gepast? Of valt Bouazza Samuel te zwaar af zonder dat-ie zegt dit te willen doen en heeft-ie makkelijk praten? Ach, het is onbelangrijk. Bouazza en Samuel mogen zeggen en denken wat ze willen. Het ultieme gelijk bestaat niet.  Samuel maakt duidelijk dat ze bang gemaakt wordt en aan zelfcensuur doet. Bouazza constateert dat het publieke debat niet iets voor bange mensen is.

Heeft de islam er iets mee te maken of dient die als dekmantel, excuus en surrogaat-identiteit van jongeren die hun weg in Nederland niet kunnen vinden? Maakt dat iets uit voor Samuels oproep? Alleen de bedreigingen en intimidaties tellen. Of de reden is dat Samuel christelijk, lesbisch of islam-kritisch is maakt niets uit.

Als we elkaar in Nederland willen bestrijden, dan doen we dat met woorden. Niet met bedreigingen. Dat moet iedereen leren. Christelijk, islamitisch, atheïstisch, nihilistisch, het is allemaal beschikbaar om te praktiseren. Bij die vrijheid hoort onlosmakelijk de vrijheid om het christendom, de islam, het atheïsme of het nihilisme te bekritiseren. Niets staat in Nederland boven kritiek. Maar dus kritiek die niet tot geweld leidt. Hafid Bouazza spreekt uit kwaadheid over de zelfcensuur van Hans Teeuwen en Monique Samuel moslims toe. Zo hoort het:

Moslims, ik respecteer jullie religie niet; ik heb niet eens een atoom van eerbied voor de dagelijkse en jaarlijkse rituelen, voor de verboden en geboden van jullie godsdienst.

Ik heb geen respect voor de mythe van Mohammed. Ik vind Allah een armoedig verzinsel. De hoeri’s zijn een lachertje. Geweld is voor mietjes. Dreigen is voor leeghoofden (ga toch werken).

In den beginne was het woord en het woord was bij de mens en in het einde zal er het woord zijn, want een mens heeft meer woorden dan hartslagen tot zijn beschikking.

Gebruik de handen om een pen te grijpen of toetsen te beroeren en niet om ze tot vuisten te ballen. Evolueer.

Foto 1: Morsi supporters in Egypte, augustus 2013. Credits: Mai Shaneen.

Foto 2: Monique Samuel bij Knevel & Van de Brink, 29 juli 2013.