Westerse overheden moeten islamhervormers als Tarek Fatah steunen. Ze bieden een weg tussen islamisme en populisme

De Canadees-Pakistaanse schrijver Tarak Fatah is een islamitische hervormer en mensenrechtenactivist. Hij komt op voor zijn geloof, maar heeft het niet zo op regimes en geestelijken die volgens hem zijn geloof kapen en een slechte naam bezorgen. Als progressieve denker heeft hij evenmin een goed woord over voor politici die de islam in bescherming nemen en de hervorming ervan helpen blokkeren. Legendarisch is zijn terechtwijzing van de liberale senator Grant Mitchell in 2014 in een hoorzitting in de Canadese senaat. Ook een woordenwisseling uit lijfsbehoud omdat hervormingsgezinde moslims die te ver van de hoofdstroom afdwalen dat met hun leven kunnen bekopen. Schrijnend dat een liberale senator daar de aanstichter van was.

Volgens Tarek Fatah is in de kern de islam een religie als alle andere geloven, maar is het wel diepgaand gecorrumpeerd. En dat al meer dan 1400 jaar lang. Zo wordt voor aanvang van het vrijdaggebed wereldwijd opgeroepen om de ongelovigen te verslaan. Dat is geen oproep die past bij een geloof dat over zichzelf verkondigt vredelievend en tolerant te zijn. Want op die manier is het dat niet. De islam volgt een merkwaardige agenda en heeft raakvlakken met het (pseudo-)populisme van Wilders, Trump of Le Pen. ‘De islamisten en de populisten zitten in hetzelfde schuitje: ze vinden die moderne, open wereld maar moeilijk te vatten’, zo zei de Duitse neoconservatieve historicus Paul Nolte in 2016 een interview met Trouw. Zie hier mijn commentaar over populisten en islamisten die de moderniteit niet bij kunnen benen.

Interessant aan hervormers als Fatah die de moderne wereld omarmd hebben -en pleiten voor het secularisme waar een hervormde islam een plek kan vinden- maar ook Ziauddin Sardar, Salim Mansur of de in 2010 overleden Nasr Abu Zayd is dat ze een middenweg vinden tussen het actieve islamisme of de afwachtende islam, en het populisme dat de islam en migratie gebruikt om zich tegen af te zetten. Tien jaar geleden werd de Turkse president Erdogan door progressieve knuffelaars als Frans Timmermans op het schild gehesen als iemand die in Turkije bezig was een soort islam-democratie te ontwikkelen. Dat idee is pijnlijk doorgeprikt.

Voor iedereen die niet mee wil gaan in de naïviteit -of het politieke opportunisme- van Timmermans of Grant Mitchell en de islamhaat van Wilders, Trump, Marine Le Pen en Oost-Europese leiders is het goed om te weten dat er een derde weg is: de hervormingsgezinde islam die zich zonder politieke en gecorrumpeerde agenda als geloof probleemloos kan voegen in het secularisme. Dus de nationale rechtsstaat. Westerse overheden zouden hervormers als Tarik Fatah meer moeten steunen dan ze nu doen. Trouwens niet te verwarren met   valse profeten als Tariq Ramadan die de moderniteit naar de islam willen brengen, maar niet de islam naar de moderniteit en het secularisme. Als overheden de financiële en politieke steun die nu naar islamistische landen als Saoedie-Arabië stroomt om zouden leiden naar vertegenwoordigers van de hervormingsgezinde  islam, dan zou dat iedereen enorm van dienst zijn. Op de islamisten en de populisten na. Dat er niet gekozen wordt voor zo’n voor de hand liggende oplossing geeft te denken over het inzicht van westerse overheden.

Advertentie

Over de Nederlandse islam en de moslims: Hoe verder?

Goed verdedigbaar is het om de islam als een ideologie te zien die politiek en maatschappij ondergeschikt maakt aan eigen doel. In die visie kan de islam zich nooit ondergeschikt maken aan de nationale rechtsstaat. Een teken daarvan is dat de vertegenwoordigers van de Nederlandse islam de afgelopen 10 jaar publiekelijk nooit de intentie hebben uitgesproken dat ze de islam willen verenigen onder de Nederlandse rechtsstaat.

Maar islam en moslims vallen niet precies samen. Waar de islam per definitie maar een identiteit heeft, hebben moslims meerdere identiteiten. Een kleine minderheid uitgezonderd die ijvert voor een kalifaat en met het hoofd volledig in oude tijden verkeert. De overgrote meerderheid van moslims maakt deel uit van diverse netwerken. Op school of werk, buurt of straat, winkel, hobbyclub of moskee, politieke partij of vakbond.

De spanning tussen islam en moslims is lastig te duiden. Voor mezelf ben ik er nog niet uit of de islam een destructieve kracht is die niets naast zich duldt of toch een religie is die aangrijpingspunten bevat die tot hervormingen kunnen leiden. Zodat in Europa een islam-democratische beweging ontstaat die zich voegt in de pluriformiteit. Via verzuiling de emancipatie aanjaagt, om daarna weer te ontzuilen en te individualiseren.

Wat mij teleurstelt is dat de gevestigde Nederlandse islam minder beweegt in de richting van de moderniteit dan de meeste Nederlandse moslims die dat probleemloos doen. Zo ontstaat het beeld dat de gevestigde Nederlandse islam wordt gegijzeld door conservatieven. In ieder geval is de publiciteit om hun zaak toe te lichten een ramp. Ze begrijpen weinig van de behoeften van de meerderheid van Nederlandse moslims.

Gevolg is dat binnen de Nederlandse islam moslims steeds meer hun eigen gang gaan. Zoals anderen op zoek naar zingeving uitkomen bij het ‘ietsisme’. Da’s een tussenvorm als de religieuze leer te ver komt af te staan van de belevingswereld van mensen op zoek naar iets. Onderzoeken bevestigen deze ontwikkeling.

Feit dat de Nederlandse islam doorgaans in handen is van conservatieven wordt voor religiecritici een zegen in vermomming. Het bespoedigt het vergroten van de kloof tussen islam en moslims. En de fragmentering.

Foto: Surinaamse jeugd, omstreeks 1915. Credits: KITLV Collections