Breuklijn tussen traditionalisten en gevestigde politiek vraagt om antwoord dat waarden centraal zet

Aldus Ishaan Tharoor in een opinie-artikel voor The Washington Post. Hij geeft een correctie op een politiek debat dat door framing een te eenzijdige invalshoek heeft gekregen. Het is niet het beleid van Putin, Trump, EU, globalisme of de machtspolitiek tussen landen, maar het beroep dat daarbij gedaan wordt op waarden.

De basale scheiding tussen autoritaire leiders als Erdogan, Putin of Trump met hun rechts-extremistische volgelingen als Le Pen, Wilders of Farage en de rest van de politiek is gelegen in de houding tegenover immateriële aspecten als nationaliteit, identiteit, kunst, religie, secularisering en traditionele waarden.

Autoritaire leiders en hun acolieten brengen die missie niet in pure vorm, maar verwateren het en kleden het aan met kritiek op de gevestigde orde en hun zelfbenoemde rol om namens het volk te spreken. Terwijl ze in vele gevallen bij uitstek de vertegenwoordigers van de gevestigde klasse zijn of het volk in meerderheid helemaal niet achter deze leiders staat, maar achter politici van de middenpartijen. Zoals Hillary Clinton die 3 miljoen meer stemmen kreeg dan Trump of Wilders die in peilingen slechts zo’n 20% van de stemmen trekt.

Het is autoritaire leiders om de macht te doen. Doel is om de macht vast te houden en uit te breiden. Niets bijzonders, want dat doet elke politicus. Maar door de instituties buiten spel te zetten proberen autoritaire leiders hun politieke leven te rekken en rivalen uit te schakelen. In het geval van Putin worden verkiezingen gemanipuleerd doordat de oppositie bij voorbaat uitgeschakeld is, staatsmedia in dienst staan van de officiële kandidaat en uitslagen vervalst worden. Met als gevolg dat het zittende bewind in het Kremlin zich niet hoeft bezig te houden met het verdedigen van de eigen positie, maar de aanval kan inzetten. Bijvoorbeeld op de EU.

Of conservatieven en traditionalisten werkelijk traditioneel denken of dat ze dat traditionalisme om politieke redenen aanwenden om steun te verwerven is geen makkelijk te beantwoorden vraag. Het beroep op christelijke waarden en nationalisme van de in de kern pragmatische leiders als Putin en Trump die het om macht en geld te doen is lijkt ingegeven door opportunisme. Ze trekken die waarden aan als een politieke jas die ze ook zo weer uit kunnen trekken. Het is mogelijk dat bij andere autoritaire of rechts-extremistische politici de waarden dieper zitten, maar ook de uit de liberale VVD afkomstige Wilders lijkt de islamkritiek een politieke jas die hij ooit om partijpolitieke redenen heeft aangetrokken. Dat hij daarna door isolatie en bedreiging die leidden tot zijn radicalisering vergroeid is geraakt met die jas van islamhaat is mogelijk.

Het beste antwoord op de conservatieven en traditionalisten door de middenpartijen is niet het meegaan in de framing over de EU, de euro, het globalisme of de positie van de Russische Federatie of Oekraïne. Het beste antwoord gaat onder de huid van de traditionalisten en zoekt ze op door in het politieke debat centraal te zetten wat ze aan waarden zeggen te verwerpen. Zoals hedendaagse kunst, secularisering, etniciteit of een open samenleving. Toon maar aan hoe achterlijk en economisch dom de verwerping daarvan is. Om aan te spreken moeten de middenpartijen zich hierover wel krachtiger en duidelijker dan nu positief uitspreken.

De praatjes van conservatieven en traditionalisten over elite, volk of islam zijn niet de hoofdzaak. Het is een afleiding om hun opportunisme en greep naar de macht te verhullen. Door in te zoomen op de waarden die de traditionalisten verwerpen kan aangetoond worden dat de tegenstellingen die ze in het publieke debat als fundamenteel presenteren oppervlakkig zijn en bedoeld zijn om hun ware bedoelingen te verhullen. Dit betekent geen teruggang naar naïef multiculturalisme, volledige open grenzen of een proces van outsourcing van de maakindustrie. Het betekent realisme, werken aan de herbevestiging van het oppergezag van de politiek en echte machtsdeling van politiek met burger. Voorbij de schijnoplossingen van de traditionalisten.

Foto: Schermafbeelding van deel artikel ‘Beyond Flynn, other ties bind the White House to the Kremlin’ van Ishaan Tharoor in The Washington Post, 13 februari 2017.

Het is nu Trump tegen de EU. Wat is het antwoord op het nieuwe Amerika? Kan het EU-leiderschap het aan?

Trump gooit de EU onder de bus en wil zaken doen met de Russische Federatie die de EU wil desintegreren. Dat had hij in de campagne al aangekondigd met zijn slogan ‘America First’. Als een verrassing kan het niet komen. Europese rechts-populisten als Wilders, Farage en Le Pen juichen de aanval van de regering-Trump op de EU toe. Evenals populistische analisten als Willem Post die om onbegrijpelijke redenen verbonden is aan Clingendael en in een artikel van 15 november 2016 dat NRC om onbegrijpelijke redenen plaatste zei dat het allemaal wel mee zou vallen ‘met Trumps dwaze avonturen’. Zoveel onnozelheid en naïviteit doet pijn aan de ogen en is een belediging voor het gezonde verstand. Als antwoord aan Post schreef ik op 17 november 2016: ‘Het gaat vreselijk worden. Het zou ook de Nederlandse media sieren dat ze de berichtgeving over Trump niet normaliseren. Of sussende opinies zoals die van Willem Post die volgen uit een fikse portie wensdenken niet publiceren zonder disclaimer. Media moeten niet meegaan in de suggestie dat ‘het allemaal wel zal meevallen’ met president Trump. Het gaat naar alle waarschijnlijkheid niet meevallen, maar tegenvallen.’

Voorzitter van de Europese Raad Donald Tusk heeft in een open brief van 31 januari aan 27 leiders van de EU-lidstaten hard uitgehaald naar Trump. In voorbereiding op een top in Malta op vrijdag komt hij met reflecties die man en paard noemen. Eindelijk doet de EU aan buitenlands beleid. Tusk plaatst de VS samen met China en de Russische Federatie in dezelfde categorie externe bedreigingen van de EU. De VS is volgens Tusk een existentiële bedreiging voor de EU en trekt de laatste 70 jaar van Amerikaanse buitenlandse politiek in twijfel. Tusk roept op tot trots, samenwerking, ambitie en een antwoord op de krachten die de EU willen ondermijnen.

Ishaan Tharoor zet in een opinie-artikel in The Washington Post de recente ontwikkelingen op een rijtje. Zo citeert hij de liberale, federalistische ALDE-leider in het Europarlement Guy Verhofstadt die meent dat Trumps topadviseur Steve Bannon erop uit is de EU te ontmantelen: ‘Bannon is actively working to destroy the European Union, suggested Verhofstadt, and “is sending people now to Paris and Berlin to prepare for similar referendums … as Brexit.”’ Inderdaad identiek aan een pleidooi van de EU voor de uittreding van Ohio uit de VS. Maar tegelijk is het de vraag of de EU zich wel weet te verenigen. Het kent teveel verdeeldheid en innerlijke weerstand, onder meer door de bezuinigingen op de verzorgingsstaat en een technocratische EU die weinig genegenheid bij de bevolking oproept. Tharoor citeert Kathleen R. McNamara in een artikel voor Foreign Affairs waarin ze uiteenzet waarom de EU zich door onder meer het gestook van de rechts-populisten niet zal verenigen. WikiLeaks lijkt na de inbraak in de Podesta-emails die Hillary Clinton beschadigde nu in opdracht van het Kremlin alweer bezig om de Franse presidentskandidaat Marine Le Pen te helpen door via onthullingen haar rivalen François Fillon en Emmanuel Macron te beschadigen. De EU reageert hierop niet.

Wie hebben er het meeste schuld aan de chaos die ontstaat in Europa? De als vanouds externe vijanden als de Russische Federatie die de EU agressief bejegenen of de extreem-rechtse populistische meelopers die zich door het Kremlin laten omkopen of meeliften op de rode loper van Russische propaganda tegen de EU? Of de nieuwe machthebbers in het Witte Huis die alle oude zekerheden en afspraken met de EU en EU-lidstaten in twijfel trekken? Of hebben de EU-leiders zelf het meeste schuld aan de chaos omdat ze zich uit elkaar laten spelen en geen passend antwoord op de Russische agressie durven geven en zich onvoldoende voorbereid hebben op de nieuwe koers van Trump die zich gedurende de campagne van 2015-2016 al aankondigde?

De EU is op zichzelf aangewezen en komt tergend langzaam tot het besef dat het zich politiek en militair moet versterken. Maar van beleidswijzigingen die zo’n omslag aankondigen is nog geen sprake. In een FB-posting van 29 januari slaat Hubert Smeets de spijker op de kop door zich af te vragen waarom de regering-Rutte zwijgt in antwoord op het beleid van Trump en of de regering in Den Haag zich wel voorbereid heeft. Het lijkt er niet op en dat is voor het hele leiderschap van de EU de trieste constatering. Hopelijk weten Tusk en EU-leiders de EU tijdig te motiveren en verenigen tegen externe dreigingen. Het is pompen of verzuipen.