‘The Square’ is een ontregelende satire op de Europese samenleving die aanzet tot nadenken

Mijn belangstelling voor de film The Square (2017)  van de Zweedse regisseur Ruben Östland werd gewekt door recensies in Nederlandse media die het opvatten als een satire van de kunstwereld. Zoals Peter de Bruijn in NRC. Maar ‘The Square’ gaat evenmin over de kunstwereld als Apocalypse Now over het Amerikaanse leger of De Poolse Bruid over het agrarisch bedrijf gaat. The Square gebruikt de kunstwereld alleen als voorwendsel voor het stellen van vragen over de Europese samenleving. En een feature film heeft nu eenmaal eenheden van plaats, tijd en handeling nodig om de kijker mee te nemen. De recensies die deze film als een satire op de kunstwereld zien slaan daarom de plank mis. ‘De soms holle pretenties van de kunstwereld mogen ergerlijk zijn, erg belangrijk zijn ze niet’ zegt De Bruijn. Nee, dat klopt, maar daar gaat de film dus helemaal niet over.

The Square is een film die vragen stelt en de kijker een spiegel voorhoudt. Het zoekt een middenweg tussen compassie en naïviteit, tussen verbinden en verdelen, tussen optreden en wegkijken, tussen eigenwaarde en overgave, tussen realisme en idealisme. Dat is hoogst actueel en sluit aan bij het politieke debat over de spanning tussen heterogeniteit  en sociale cohesie, migratie en tweedeling. Het thematiseert ook de normen van de nieuwkomers die haaks staan op de normen van de oorspronkelijke bewoners. Het wordt toegespitst op de Zweedse samenleving die een graadje minder realistisch lijkt dan die in andere Europese landen.

Welbeschouwd kan ook deze film zich niet onttrekken aan de omgeving waarin het is geproduceerd. Film is hoe dan ook een commercieel product dat uit de kosten moet komen en daarom kunnen de makers ervan het thuispubliek niet van zich vervreemden. Dat vertaalt zich in losse draadjes die niet afgehecht worden. Maar vormelijke besluiteloosheid leidt niet altijd tot thematische besluiteloosheid. Zoiets kan voortkomen uit politieke lafheid, maar ook uit creatieve ambiguïteit die ruimte geeft om de film te laten ademen. Dat laatste lijkt hier het geval. The Square is al zo vol met spiegelingen, beeldspraak en vraagstellingen. Over bedelaars die de trottoirs van Stockholm veroverd hebben, over buitenwijken als no-go area en over een losgezongen elite die op zoek is naar een levensdoel. Deze winnaar van de Gouden Palm van Cannes 2017 zet aan tot nadenken en debat. Het is een ideale film voor mijmeringen over de stand van de Europese beschaving.

NB: The Square wordt in Nederland sinds 9 november 2017 uitgebracht door distributeur Cinemien. Hier zijn de zalen te vinden waar de film draait.

Lente in Jalta moet wakker schudden uit geestelijke winterslaap

Het in 2013 gelanceerde De Correspondent krijgt er in november een concurrent van rechtse signatuur bij als 5000 abonnees zich aanmelden: Jalta. Het eerste kost 60 euro per jaar, het tweede 84 euro. Initiatiefnemer Joshua Livestro gaat het om de verdediging van ‘West-Europese waarden’ zoals hij zegt in een opiniestuk met Annabel Nanninga in De Volkskrant: ‘Tegen het dictatoriale sofisme van Poetin en Erdogan en de openlijke minachting van de fundamentalisten moet een overtuigend intellectueel weerwoord worden geformuleerd. Wie wij West-Europeanen zijn, wat wij doen en zeker ook wat wij laten: dat verhaal schrijven wij zelf.’ De praktijk zal het leren hoe Jalta het intellectuele debat kan aanjagen. Waar De Correspondent vooral journalistiek wil vernieuwen, lijkt Jalta zich een andere opdracht te stellen. Namelijk de geestkracht van Nederland mobiliseren.

Livestro’s opmerking over ‘de zouteloze driekeer-de-Volkskrant’ pap van Hilversum is nog niet aangepast aan een medium en idioom dat bij de nieuwe wind hoort, maar vervalt in oude reflexen. Jalta moet leren doen waarin het goed is zonder te blijven hangen in negativisme. De paradox lijkt dat Livestro die zijn opiniestuk waarin hij Jalta uitlegt niet toevallig aanbiedt aan De Volkskrant. Vraag is of zijn achterban de oproep tot een intellectueel weerwoord volgt. Mogelijk is de afstand tussen Livestro en linkse intellectuelen minder overbrugbaar dan tussen hem en iemand als Frits Bolkestein met de rank and file van de rechtse beweging.

Foto: Schermafbeelding van ‘En de naam is… Jalta!’ van Joshua Livestro op De Dagelijkse Standaard.

Beyond The Blue Horizon met George Knight

Zit chagrijn soms een blogger in de weg? Zodat-ie tegelijk mopperaar, zuurpruim en kniesoor is. Ofwel, een digitale azijnbode. Ik zie het zo niet, maar anderen spreken me er wel eens op aan. Dan schrik ik. Onder de druk van zo’n verwijt is het moeilijk uitleggen wat me bezielt en hoe onvrede in m’n aanpak past. Ik kan de kritiek best billijken, maar wordt er ook somber van omdat het me een terrein optrekt waar ik niet wil komen.

Van mezelf vind ik dat ik een idealist ben die naar een betere wereld streeft. Verduidelijkt in het motto van dit blog ‘Debat tussen links en rechts‘. Het innemen van een middenpositie, haalbaarheid en verbinden staan centraal. Bij elke posting is het bereiken van die betere wereld doelstelling en horizon. Nauwkeuriger gezegd, een vrije wereld die uitgaat van universele waarden en daarnaast iedereen de vrijheid geeft die met eigenheid aan te vullen. Of dat nou seksuele voorkeur, religie of levensovertuiging, politieke voorkeur of denkwijze is.

Dus geen idealisme zonder realisme. En geen constructie zonder afbraak. Breken voor bouwen. Maar dan nog, zou mijn criticus kunnen zeggen, dat hoeft dan toch niet zo zwaar op de hand te gaan? Zo humeurig en zeurderig? Geef Rutte, de God van Nederland, Putin, Obama of de baas van de NSA voortaan gierend van de lach commentaar. Het zou kunnen, maar de onderwerpen die hier dagelijks de revue passeren zijn wel akelig zwaar en serieus. Het is een kwestie van wat in de dramaturgie vraisemblance heet. Over geloofwaardigheid tussen doel en middelen en daarmee het creëren van een eigen wereld dat een blog nu eenmaal is.

Het is de toon die de muziek maakt. Misschien moet ik daar op dit blog voortaan beter op letten. Suf om als een somberman over te komen als je dat niet eens bent. Als cadeautje voor al het zware leed dat ik sommigen van u soms aandoe The Three Suns met The Blue Horizon die ik eerder op m’n andere blog George Knight Kort in het zonnetje zette. Strak in de lach. Onder het motto ‘lach of ik schiet’. Puike muziek waarvan in elk geval ik vrolijk word. Enfin, voorzover de introspectie, nu weer terug naar de echte wereld. Weg van de utopie.

Beyond the blue horizon
Waits a beautiful day
Goodbye to things that bore me
Joy is waiting for me

Foto: Jeroen Bosch, Visioenen uit het hiernamaals, omstreeks 1490.

FEMEN roept weerstand op in religieuze en links-radicale hoek

FEMEN is de van oorsprong Oekraïense groep activistische vrouwen die het vrouwenlichaam inzet om te protesteren. Onder het motto: ‘Onze God is vrouw, onze missie is protest, onze wapens zijn blote borsten‘. Het begon als protest van oprichtster Inna Shevchenko tegen de Russisch-Orthodoxe kerk. Zo zaagde ze in augustus 2012 in Kiev topless een kruisbeeld door. In protest tegen de veroordeling van de leden van Pussy Riot. Ze moest naar Parijs vluchten waar FEMEN sinds september 2012 gevestigd is. FEMEN opereert in steeds meer landen en uit zich over steeds meer onderwerpen. Met burgerrechten als gemeenschappelijke noemer.

FEMEN heeft een bij-de-tijdse marketing ontwikkeld met een FEMEN-shop. De toko in Parijs moet draaien. FEMEN is idealistisch, maar hoeft niet geïdealiseerd te worden. Maar elke NGO mag eigen middelen en focus kiezen om effectief te zijn. Mits het binnen de wet blijft. Om zich niet te isoleren dient FEMEN aan de veilige kant van de pornografie te blijven. Seks verkoopt, maar met mate. In die hoek worden vrouwen nu eenmaal geplaatst. Bij elke actie moeten de actievoerders van FEMEN de afweging maken of het provocatief genoeg is om het nieuws te halen, maar niet te uitdagend om onaanvaardbaar te worden voor een breed publiek.

Er bestaat weerstand tegen FEMEN. Vooral uit religieuze en links-radicale hoek. De natuurlijke vijanden van een open samenleving die uit de liberale democratie volgt en FEMEN voorstaat. Zo plaatst KRAPUUL een stuk dat ageert tegen Elma Drayer en tegelijk FEMEN de mantel uitveegt. Het doet FEMEN en Drayer tekort als het suggereert dat FEMEN hoofdzakelijk ageert tegen de islam en Drayer die attitude overneemt. Dat doen FEMEN en Drayer niet. De schrijver hangt aan dat anti-islamisme zijn betoog op dat in de lucht komt te hangen. Een symbolisch Russisch-Orthodoxe crucifix reduceert hij tot een monument voor concentratiekampslachtoffers. Columniste Elma Drayer nam het deze week in Trouw op voor FEMEN en verbaasde zich over de gebrekkige belangstelling in de Nederlandse media. Ze mist trouwens dit blog dat herhaaldelijk over FEMEN bericht.

Drayer citeert Evie Embrechts in wat ze als voorbeeld van ‘zuurlinksigheid’ ziet: ‘Er is niets feministisch aan dit soort neprebellie en Femen is een afschuwelijk voorbeeld van racisme en neokolonialisme‘. Embrechts stelt in haar betoog islamkritiek gelijk aan moslimhaat, wat een slot op elk debat gooit. Verder heeft ze zich slecht geinformeerd en zit haar mening de feiten in de weg. Evie Embrechts geeft toe dat ze haar stuk schrijft om frustraties en onbegrip van haar af te schrijven. Het is haar in mijn ogen niet gelukt om een afgewogen beeld van FEMEN te geven. Terwijl de vraag hoe marketing, media, pornografie, protest, vrouwenrechten, religie en levensovertuiging samengaan tot interessante conclusies kan leiden die iets zeggen over onze tijdgeest. Juist omdat de activisten van FEMEN iets nieuws proberen. FEMEN maakt meer los dan sommigen aankunnen.

Foto 1: ‘A Femen activist uses a chainsaw to cut down an Orthodox cross in Kyiv on August 17‘ [2012]. Credits: Reuters.

Foto 2: Op 18 augustus 2012 wordt door de overheid een nieuw kruis opgericht. Ofwel: geënt. 

Nieuwe feminisme van FEMEN zet een oude strijd voort

Femen Holland neemt deze foto van Femen Berbère over. Het onderschrift verwijst naar de jaren ’60. Die in Frankrijk nog steeds worden herinnerd door de bijna-revolutie van 1968 toen de verbeelding de macht zocht. Onder het asfalt ligt nog steeds het strand. Vrij vertaald: ‘In de jaren ’60 verbrandden vrouwen hun beha uit protest, door zich niet langer met voeten te laten treden zetten vrouwen dat initiatief nu voor het eerst voort’. ‘Dans les années soixante les femmes avaient brûlé leur soutien gorge en protestation, ce n’est pour qu’aujourd’hui les femmes soient piétinées.’ De activistes van FEMEN zoeken legitimiteit door zich aan te sluiten bij het feminisme van 40 jaar geleden. Ze tonen dezelfde ambitie om de samenleving te beïnvloeden.

W. Joseph Campbell ontzenuwt de mythe dat er aan het eind van de jaren ’60 veel bh’s werden verbrand: ‘But the act of “bra-burning” neither defined nor figured prominently in feminist protests of the 1970s. Or of the 1960s.‘ Kortom, het feitelijk verbranden, uitdoen of weggooien van bh’s vond toendertijd niet op grote schaal plaats, maar had door de symboliek wel maatschappelijke gevolgen. Verschil lijkt dat het toenmalig feminisme samen opging met de emancipatiestrijd van andere groepen. Dat gaf rugwind. De nieuwe feministes van FEMEN opereren in een tijdperk waarin de burgerrechten door overheden en maatschappelijke bewegingen steeds meer worden ingeperkt. Dat maakt de strijd om vrouwen te bevrijden nog urgenter dan die toen al was.

Foto 1: Femen Berbère: Bij de Parijse Eiffeltoren gaan bh’s de lucht in.

Foto 2: Amerikaanse feministes gooien bh’s in de vuilnisbak. Atlantic City, 1968.

Zie hier voor alle artikelen over FEMEN op dit blog.

Vrouwen van FEMEN en radicale islam botsen in Tunesië

Dat baardmannen meer kunnen dan bidden en tegenstanders vervolgen bleek gisteren in Tunesië. Hun ICT-brigade hackte de Facebook-pagina van ‘FEMEN Tunisia‘. En verving foto’s van de protesterende vrouwen met video’s van soera’s uit de koran en foto’s van koranteksten. Inmiddels hebben de activistische vrouwen de baardmannen weer uit hun digitale ruimte verdreven. FEMEN is niet ongelukkig met de actie omdat het in hun ogen het ware gezicht van de haters van de vrijheid toont:‘Keep showing your real face, freedomphobes!’ Siliconen en puur natuur slaan baardmannen knockout. Vrouwen zetten hun lichaam in voor de vrijheid.

Aanleiding voor de hack was dat de 19-jarige Amina die deel uitmaakt van FEMEN Tunisia een foto op sociale media plaatste. Van haarzelf met ontbloot bovenlijf. Erop stond in het Arabisch geschreven: ‘Mijn lichaam is van mij, en is niet de bron van iemands eer’. De salafistische prediker Adel Almi van de Al-Jamia al-Wassatia Li-Tawia Wal-Islah riep op tot haar dood. Eerst moest ze 80 tot 100 zweepslagen krijgen en daarna steniging tot de dood erop volgt. Hij vreest dat Amina vrouwen op andere ideeën brengt. Wat exact de bedoeling van haar actie is. Volgens de wet kan Amina voor het plaatsen van de foto 2 jaar gevangenisstraf krijgen. Plus een boete die oploopt tot 1000 dinar, zo’n 490 euro. De islamitische regeringspartij Ennahdha krijgt kritiek van critici dat het de salafisten te veel ruimte geeft. Ze intimideren tegenstanders. Amina Tyler is nu onvindbaar. Dat veroorzaakt onrust bij sympathisanten. Geruchten gaan dat ze in een psychiatrische kliniek is gestopt.

Allerlei groepen en individuen -overwegend vrouwen- nemen het op voor Amina en steunen haar. De opzet is om via sociale media aandacht te besteden aan de kwestie Amina. En de stand van de democratie in Tunesië en de intolerante radicale islam. 4 April is uitgeroepen tot ‘Internationale Protestdag om Amina te verdedigen’. Op change.org kan een petitie getekend worden die de Tunesische overheid oproept om het leven en de vrijheid van Amina te beschermen. En degenen die haar bedreigen onmiddellijk juridisch te vervolgen. Teken.

Foto 1: Foto van Amina die reactie van de radicale salafisten opriep.

Foto 2: Cartoon op FEMEN.org met de tekst: ‘Ze willen ons stenigen? Laten we ze borsten!‘

Foto 3: Petitie ‘Amina must be safe’ op change.org.

FEMEN verstevigt hip en dwars image door strakke marketing

Het Fuck You, Oligarchs dateert van een vorige fase. Het sluit niet aan bij een westers publiek. Het collectief FEMEN laat zich in de vorm steeds extremer, en politiek listiger gelden. Blote vrouwenborsten volstaan niet meer om voldoende aandacht te trekken. Met de aloude sandwichformule dat vrouwelijk schoon verkoopt. Of dat nou auto’s op de autobeurs zijn of politieke standpunten die tegen de consensus ingaan. En mooi meegenomen, zijdelings ook het fatsoen van de zogenaamde kleinburger ridiculiseren. Da’s fijn scoren voor montere vrouwen. De plaatjes laten aan duidelijkheid steeds minder te wensen over. Iconisch en politiek. Maar waar ligt de grens? Want om zichzelf niet te isoleren van het publieke debat moet FEMEN aan de veilige kant van de pornografie blijven. Seks verkoopt, maar toont geen inwendigheid als het uiterlijk eenmaal getoond is.

FEMEN is idealistisch, maar hoeft niet geïdealiseerd te worden. De van origine Oekraïense organisatie (let op de blauwe en gele steunkleur) maakt sinds herfst 2012 toen het onvrijwillig neerstreek in Parijs de slag naar de markt. Politiek en commercieel. De organisatie moet draaien en heeft daarom een toko, de FEMEN Shop. Breed georiënteerd, zo is er een T-Shirt ‘Fun Netherlands‘ voor 20,26€ te koop. FEMEN weet in de politieke en commerciële marketing een strakke lijn aan te houden. De producten zijn vrouwenrechten en onrecht, het middel publiciteit door naakt vrouwenprotest en het doel verbetering van burgerrechten. Uitdagend is FEMEN zichtbaar op sociale media als Facebook, Google+, VKontakte, Vimeo en Twitter. De vrouwen bewegen tegen.

Foto 1: Schermafbeelding wisselende ‘header’ van website FEMEN.

Foto 2: Schermafbeelding van T-Shirt ‘Fun Holland’ in FEMEN Shop.

G500: Welke toekomst heeft welke jeugd in welke politiek?

Zoeken jongeren in de politiek wel of niet het midden op? Jongereninitiatief G500 probeert invloed te verwerven binnen de middenpartijen VVD, PvdA en CDA. Maar ligt het hart van jongeren wel in het centrum? Twee buitenlandse voorbeelden leren van niet: Frankrijk en de VS. Daar vermijden jongeren het centrum.

In Frankrijk is volgens een onderzoek van CSA Marine Le Pen van het Front National de favoriete kandidaat onder de 18 tot 24-jarigen. Nog net voor sociaal-democraat François Hollande. Ook Jean-Luc Mélenchon van het Linkse Front heeft aan aanhang onder deze leeftijdsgroep gewonnen. Socioloog en onderzoeker Sylvain Crépon stelt in Le Monde dat jongeren verleid worden door de systeemkritiek van Le Pen en haar aanval op de elites. Morele waarden die naar vrijheid en liberalisme wijzen spreken jongeren meer aan dan de technocratische ideologieën van de regering. Middenpartijen vinden ze in mindere mate aantrekkelijk.

In de VS trekt de oudste en 76-jarige Republikeinse presidentskandidaat Ron Paul de jongste supporters. De Daily Beast tekent het als volgt op: The bottom line is that Paul has a set model for what he believes. He isn’t swaying all over the place like the rest of these politicians. Kortom, Paul is consequent en slingert niet alle kanten op als de andere kandidaten. Niet het compromis maar juist zijn idealisme trekt jongeren aan. En vanuit hun eigen idealisme proberen ze een nieuw systeem te bouwen dat hun leven zin en vorm geeft.

Deze uitspraken maken de onderbouwing van G500 des te onbegrijpelijker. Wat zijn dat voor jongeren die willen aanschuiven bij de meest traditionele geluiden van de grijze middenmoot ? Waar blijft hun drang om de wereld te verbeteren, al is het maar in gedachten? Ze wisselen hun idealisme vroegtijdig in voor berekening, inclusief het zelfbeeld van een opstandige jeugd zoals we dat kennen. Hopelijk hebben ze een toekomst.

Foto: Tijdens de meeting van Marine Le Pen in Lyon, 7 april 2012. Credits Bruno Amsellem/ Signatures