Trouw: verwoesten oudheden Palmyra heeft niets te maken met religie

Is het logisch dat een krant met een groot protestants verleden als Trouw zich distantieert van religieuze uitingen die schade aanrichten? Het laat zich dit buitenkansje niet ontnemen. Het is menselijk om verdiensten te claimen en geen verantwoordelijkheid te nemen voor negatieve ontwikkelingen. Het gaat om Islamitische Staat IS die zich op de islam baseert en in Syrië archeologische kunstschatten vernielt. Of verpatst.

In een artikel laat Trouw archeoloog en aasistent-hoogleraar in Leiden dr. Olivier Nieuwenhuijse aan het woord. Hij zegt: ‘Oudheden worden gestolen en verpatst op de zwarte markt. Het is een belangrijke bron van inkomsten voor de terreurbeweging. Met religie heeft dat niets te maken.’ Assistent-hoogleraar Olivier Nieuwenhuijse meent dus dat het vernielen van oudheden door IS niets met religie te maken heeft. Trouw maakt daar in de kop van dat het verwoesten van Palmyra door IS niets met religie te maken heeft.

Trouw geeft hoop door deze kop die de rol van religie ontkent. Mogelijk de start van verdere emancipatie van het geloof. In de toekomst kunnen we in Trouw de volgende koppen verwachten: ‘Uitspraken paus hebben niets te maken met religie’, ‘Onderzoek toont: Jezus Christus neemt afstand van religie’ of ‘Religie heeft niets te maken met religie’. Waarmee de emancipatie van geloof en gelovigen voltooid is en religie bijgeschreven kan worden als iets dat voorgoed voorbij is. Inclusief de traditie van kranten met een protestant verleden.

Foto: Schermafbeelding van kop artikel ‘Palmyra verwoesten heeft niets te maken met religie’ in Trouw, 31 augustus 2015.

De botte bijl van de islam: moslims vernietigen kunst in Nineve

Jihadisten van ISIS vernielen kunstschatten in een museum in Nineve bij het Irakse Mosoel. Ooit de grootste stad ter wereld. Rond 700 voor Christus was Nineve op zijn machtigst. Deze moslims lijken er volop plezier aan te beleven. ISIS is zo dol op onthoofdingen dat het dat bij gebrek aan mensen nu ook op standbeelden toepast. Straks gaan ze bij gebrek aan hoofden elkaar nog te lijf. Is het schandalig wat ze doen? Het antwoord is een kwestie van perspectief. Voor wie niets goeds verwacht van de islam bevestigen ze het beeld van een intolerante, onwetende en in zichzelf gesloten gemeenschap. Het zijn in elk geval geen cultuurliefhebbers.

Mogelijk zullen deze islamisten dat zelf anders zien. Ze plaatsen zich -waarschijnlijk onbewust- in de traditie van de beeldenstormers. Zoals die de kerken in 1566 trof toen de protestanten met hun hamers rondtrokken. Religies denken door hun hooghartig karakter en hun beroep op het hogere het altijd beter te weten. Daar is geen kruid tegen gewassen. Alleen jammer dat religies het plezier van anderen zo steeds weer vergallen.

Lokale kunstenaar Caminero vernietigt vaas Ai Weiwei

Lokale kunstenaars kunnen klagen. En zich tot op het bot benadeeld voelen. Omdat ze al gauw vinden dat ze onterecht niet aan de bak te komen. Want het plaatselijke museum gaat aan hen voorbij. Terwijl ze om de hoek wonen en toch belasting betalen. Woede kropt zich op. En komt tot explosie. In een ingezonden brief, een bezetting van het lokale museum. Of in de vernietiging van een werk van een kunstenaar die wel wordt tentoongesteld. En in de canon van de beeldende kunst is opgenomen. Terwijl zij de geschiedenis niet halen.

De 51-jarige kunstenaar Maximo Caminero is zo’n zich miskend voelende lokale kunstenaar. Hij gooide op 16 februari in het nieuwe Perez Art Museum Miami (PAMM) een vaas kapot die onderdeel is van de installatie met 16 vazen ‘Colored Vases‘ op de tentoonstelling According to What? van Ai Weiwei. De waarde van de antieke, overgeschilderde Han-vaas zou zo’n 1 miljoen dollar zijn. Caminero verklaart zijn daad uit het verwijt dat het PAMM alleen internationale kunstenaars toont: ‘I did it for all the local artists in Miami that have never been shown in museums here‘. En: ‘They have spent so many millions now on international artists. It’s the same political situation over and over again.’ Caminero zet frustratie om in vernietiging. Hij zegt niet te hebben geweten dat de vaas zoveel waard was. Dus in alle opzichten wist deze Dominicaans-Amerikaanse kunstenaar niet waarmee hij bezig was. Een verhaal over authentieke woede die met een klap een uitweg zoekt.

Foto: Overzicht tentoonstelling According to What? van Ai Weiwei in het Perez Art Museum Miami in Florida, VS. 2014.

Zwart, Bordeauxrood en Geel in Tate Modern

Gisteren is in de Londense Tate Modern ‘Black on Maroon‘ van Mark Rothko beklad. Het schilderij uit 1958 is onderdeel van de Seagram-serie en kan hersteld worden. Vladimir Umanets schreef met een pen in de rechterbenedenhoek ‘Vladimir Umanets ’12 / A Potential Piece of Yellowism‘. Rothko (1903-1970) is een hoog gewaardeerde schilder aan wiens kleurvlakken spirituele kwaliteiten worden toegedacht. De Rus Umanets kon ontkomen. Gevraagd door The Guardian verwijst Umanets naar het ‘Yellowism‘. Een manifest zegt dat voorbeelden ervan op kunstwerken kunnen lijken, maar het niet zijn. Marcin Lodyga en Vladimir Umanets menen dat de context voor kunstwerken al kunst is. Umanets past in de traditie van verwarde geesten en iconoclasten zoals Gerard Jan van Bladeren die tot tweemaal toe aan het eind van de vorige eeuw een werk van Barnett Newman met een Stanley-mes beschadigde. Deze keer valt de schade mee. Vladimir Umanets is gekend. Museumdirecteur Chris Dercon ziet het museum als vrijhaven voor de kunst. Daar gebeurt het.

Foto: Mark Rothko, Black on Maroon, 1958. (cat.nr. T1170). Tate Modern, Londen, Credits Kate Rothko Prizel en Christopher Rothko/DACS, 1998

Behoudzucht in de beeldende kunst

 

Beeldenstorm in kunst is als een pendule. Soms slaat het links, soms rechts. Een NRC-recensie van politieke affiches uit de jaren ’70 (vdve) toont de houdbaarheid: Eigenlijk maken ze één ding echt duidelijk: dit zijn de jaren van retoriek en van dik hout zaagt men planken. Links-activistische toegepaste kunst die jaren later als overspannen, pathetisch en ongenuanceerd wordt beoordeeld. Niets staat stil, onze mening nog het minst.

Lastig om uit te gaan van goede bedoelingen van beeldenstormers. De praktijk leert dat beeldenstormen altijd uit de hand loopt. Beeldenstormen is per definitie een emotie die uitgaat van intolerantie en tot doel heeft om iets van de ander te vernietigen. Of het sacrale nu het uitgangspunt of het doel is maakt geen verschil. Daar past geen relativering bij die een beeldenstorm goedpraat.

Sooreh Hera zette vanuit haar eigen wereldbeeld een autonoom beeld naast een al bestaand wereldbeeld. Ze vernietigde de illusie van de ander, niet een fysiek beeld. Zij is daarom geen beeldenstormer. Hoogstens een moderne variant die met hedendaagse middelen aanleunt tegen een traditie van iconoclasme in de kunstgeschiedenis. Wat rebelsheid door associatie suggereert. Hoogst fascinerend en van deze tijd, maar Hera bleef aan de nette kant door slechts een illusie te verdringen.

Iconoclasten die anderen hun opinie opdringen door middel van beschadigen of vernietigen van beelden zijn de ware beeldenstormers. Actief geweld tegen een kunstwerk maakt daarbij het verschil. Ze tasten de vrijheid van expressie van de maker aan door deze uit te willen vegen. Onder welk mom dan ook. Het gaat niet om het geweld dat indirect als reactie tegen de maker opgeroepen wordt. Ook Robert Rauschenberg vlakte ooit een tekening van Willem de Kooning uit. Met toestemming.

Religies roepen trouwens door hun hooghartig karakter en hun beroep op het hogere tegengeluiden op. Dat tegengeluid hebben ze nodig om maatschappelijk bij de tijd te blijven en niet te vervreemden in apartheid. Ook daarom moet een tegengeluid als dat van Hera door alle weldenkende mensen onvoorwaardelijk geaccepteerd worden. Het tegengeluid is niet een bedreiging voor religie, maar juist de redding ervan.

Als overigens ooit de overbodigheid en het maatschappelijk isolement van de Nederlandse museumsector is aangetoond, dan was het tijdens de affaire-Hera eind 2007. Een collectieve actie van tien gezichtsbepalende kunstmusea had de geloofwaardigheid van de sector gediend. Al hadden ze maar elk een foto van Hera op zaal gehangen. Maar het bleef bij het kleinere museumgoudA en een standvastige directeur.

Sinds die tijd kijk ik anders naar blauwdrukken, vergadercultuur, megamanifestaties en megamarketing, vertragingen in bouw en kostenoverschrijdingen en de vraag naar steeds meer van deze musea. Ze mogen van mij gesloten worden. Hoe doorleeft kan een kritisch beredeneerd schilderij of installatie zijn of een als maatschappelijk opgezet project als een museum de eigen functie vergeet? De Nederlandse museumsector gaat aan behoudzucht ten onder.

Het Van Abbemuseum is hierop een gunstige uitzondering. Het handzame boekje van Jonas Staal over de vrijdenkersruimte van de VVD is een juweeltje van duidelijkheid en oorspronkelijkheid. En Boijmans, De Pont en het Haags Gemeentemuseum bieden kwaliteit. Daar stopt het voor Nederland. Voldoende?

Foto: ‘Kerkinterieur met beeldenstormers‘ olieverf op paneel door Hendrik van Steenwijck II, omstreeks 1610-1630. Aankoop in 2008 door museum Het Prinsenhof met steun van de Vereniging Rembrandt.