Ook Nederlandse journalisten zijn medeplichtig aan de moord op de democratie

Schermafbeelding van deel column ‘The media treats Biden as badly as — or worse than — Trump. Here’s proof‘ van Dana Milbank in The Washington Post, 4 december 2021.

Het is een oud, welbekend probleem. Journalisten zijn de doodgravers van de democratie, maar door een gebrek aan zelfkennis ontkennen ze dat. Ze zouden ‘objectief’ verslag doen. Als ze trouwens al door anderen ter verantwoording worden geroepen. Journalisten zouden boven kritiek staan. Objectieve analyse ontbreekt of komt niet buiten het wetenschappelijke domein.

In Nederland hebben de media Geert Wilders en Thierry Baudet groot helpen maken. Pas toen deze ultra-rechtse politici eenmaal groot waren gingen sommige journalisten zich achter de oren krabben over wat ze hadden helpen aanrichten. Hadden ze de middenweg gemist tussen het cordon sanitaire en de rode loper? Maar zelfs nu krijgen deze ultra-rechtse politici en hun partijgenoten als Pepijn van Houwelingen, Freek Jansen of Gideon van Meijeren die de meest extreme uitingen doen die tegen de rechtsstaat en de democratie ingaan volop media-aandacht.

Media zoals De Correspondent of De Groene Amsterdammer hebben wel de journalistieke ambitie om door onderzoek achter de schone schijn van ultra-rechts te kijken, maar voor de publieke opinie zijn ze marginaal en weinig invloedrijk. Af en toe komen de gevestigde media met onderzoeksartikelen of scherpe analyses die dat ook beogen, maar dat blijven incidenten met weinig blijvende waarde.

Andere journalisten hadden zelfs dit zelfbesef achteraf niet. Als types als Jort Kelder of Wierd Duk die de rode lopen uitrollen voor ultra-rechts al journalist kunnen worden genoemd en niet politieke activisten die zich de uiterlijkheden van de journalist aanmeten. Ze worden aanvaard binnen hun beroepsgroep en het publiek ziet hen als journalist.

Schermafbeelding van een diagram over het vertrouwen in journalisten dat in Nederland met 30% betrekkelijk hoog is. In: GLOBAL TRUSTWORTHINESS INDEX 2021 van Ipsos, oktober 2021.

Wie op dit moment de Nederlandse kranten leest of naar nieuwsrubrieken als Op1 of Nieuwsuur kijkt kan niet anders dan concluderen dat premier Rutte en minister De Jonge, de partijleiders Kaag, Hoekstra en Segers door de media tot schietschijf zijn gemaakt. Ze krijgen dagelijks van alle kanten volop kritiek. Het lijkt onderhand op een kruistocht tegen de middenpartijen. Wat willen de journalisten aantonen die daar aan meewerken en beseffen ze wel waar ze mee bezig zijn?

Het is niet dat deze politici door respectievelijk een ondoelmatige en chaotische aanpak van de COVID-19 pandemie en de verprutste en onprofessionele werkwijze in de formatie geen kritiek verdienen. Dat verdienen ze ten volle. De generatie politici die nu aan de bal is blinkt niet uit in kwaliteit. Het punt is dat de media geen objectief, omvattend beeld geven van de omgeving waarin deze politici opereren.

Journalisten zeggen zich neutraal op te stellen door de standpunten van alle kanten aan bod te laten komen. Dat is een valkuil waar ze intuimelen en ze zich weliswaar onwillekeurig van bewust zijn, maar toch geen passend antwoord op weten. Nog steeds niet na vijf jaar desinformatie door populistische politici. In het tijdperk waarin ultra-rechtse politici desinformatie en leugens hanteren als politiek middel om hun opponenten en de waarheid te ondermijnen, zichzelf electoraal te positioneren en politiek als middel zien om geld uit te halen (Trump, Baudet), werkt die benadering van vermeende onzijdigheid niet meer.

Politieke journalisten staan liever routinematig met verkeerde, dan hulpeloos met lege handen.

In een column voor de Washington Post gaat Dana Milbank in op de houding van de media tegenover de politiek. Hij onderbouwt de stelling dat de media president Biden slechter behandelen dan ze voormalig president Trump behandelden. Hij concludeert aan de hand van een analyse van meer dan 200.000 artikelen dat waarmee ik begon: ‘Mijn collega’s in de media zijn medeplichtig aan de moord op de democratie‘.

Het beleid rechtvaardigt dat niet. De aanpak van voormalig president Trump van de pandemie was rampzalig en kostte velen onnodig het leven. President Biden heeft op de puinhopen van Trumps aanpak het probleem van de besmettingen doelmatig aangepakt. Maar nog meer dan in Nederland zetten om politieke redenen anti-vaxxers hun lichaam in om het vaccinatiebeleid van de zittende regering te ondermijnen. Daar doen in beide landen journalisten niet goed verslag van. Of ze durven niet of ze willen niet of wat erger is, ze zien het niet.

Er is meer in Trumps beleid dat de toets der kritiek niet kon doorstaan en Biden beter doet. Zoals belangrijke wetgeving die Biden succesvol door het congres loodst. In de media is dat niet terug te vinden in de verslaggeving. Zo krijgt de deconstructivist Trump een positievere pers dan Biden die zich constructief opstelt. Journalistiek is de omkering van waarden geworden.

Hoe dat komt verklaart Milbank zo: ‘Ik vermoed dat mijn collega’s in de media het slachtoffer zijn geworden van onze asymmetrische politiek. Biden regeert volgens traditionele normen, terwijl de Republikeinen een schokkende campagne voeren om hem te delegitimeren met de ene verzonnen aanklacht na de andere. Deze week dreigden de Republikeinen met een sluiting van de regering om de vaccinmandaten van Biden te blokkeren, na een jaar van inspanningen om vaccinatie te ontmoedigen. Maar, ongelooflijk, ze geven Biden tegelijkertijd de schuld van sterfgevallen door coronavirus – sterfgevallen die bijna volledig voorkomen onder niet-gevaccineerden,’

Milbanks concludeert over de Amerikaanse media wat in mindere mate ook geldt voor de Nederlandse media. In Nederland staat nog niet het voortbestaan van de democratie op het spel zoals in de VS, maar wel de sociale cohesie en de geloofwaardigheid van de politiek: ‘Te veel journalisten zitten gevangen in een hersenloze neutraliteit tussen democratie en haar saboteurs, tussen feit en fictie. Het is tijd om een standpunt in te nemen.’

Petitie ‘Kabinet, blijf weg uit theater, concertzaal, museum na heropening cultuursector’ beantwoordt minachting van politiek met minachting voor politiek

Deel van petitie ‘Kabinet, blijf weg uit theater, concertzaal, museum na heropening cultuursector’ op Petities.nl.

Dit is een petitie met een grimlach. Kwaadaardig en ironisch tegelijk. Het is een reactie op de minachting die minister van Volksgezondheid Hugo de Jonge (CDA) tentoonspreidde toen hij de Nederlanders adviseerde thuis een DVD’tje op te zetten omdat het kabinet de sportscholen, bordelen, dierentuinen en caféterrassen wel opende, maar de kunstsector niet. De Jonge begreep vermoedelijk niet hoe onnozel zijn opmerking was en hoe geringschattend dat klonk. Overigens voegde De Jonge zich hiermee in een reeks bewindslieden die kunst niet serieus neemt en als een luxeproduct of amusement ziet dat gemist kan worden.

Het is de vraag of De Jonge en zijn politieke collega’s bewust of onbewust voorbijgaan aan de functie van kunst. Het ontregelt, zet op scherp en is niet te vangen. Vooral dat laatste vinden politici vervelend. In hun regelzucht en streven naar controle begrijpen politici de functie van kunst niet echt omdat ze het niet kunnen sturen en voorspellen. Overigens sloeg De Jonge de afgelopen 1,5 jaar in de projecties over het verloop van de pandemie en de bestrijding ervan zo vaak de plank mis en verkocht hij zo vaak leugens die hem om onbegrijpelijke redenen niet zijn functie kostten dat de kunst die zich aan beteugeling onttrekt erbij in het niet viel.

Vanuit het perspectief van een sturende overheid was de dynamiek van de pandemie kwalijker dan de dynamiek van de kunsten. Dat laatste zou de politici tot enige relativering over de vermeende onvoorspelbaarheid van de kunst moeten brengen. Bij nader inzien is de kunstsector niet zo uniek als politici menen. Wat er in China, de Russische Federatie, de bankwereld of de multinationals gebeurt is niet minder onvoorspelbaar en stuurbaar dan wat er in de kunstsector gebeurt. Waarom dan toch die koudwatervrees voor de kunsten?

Tegelijk is het zo dat kabinetsleden graag de praal en schittering van de meer sexy aspecten van de kunsten op zich af willen laten stralen. Dan zijn ze niet te beroerd om in het middelpunt van de belangstelling te staan naast een ster uit de cinema, de beeldende kunst of design, de klassieke of populaire muziek. De oproep van de petitie snijdt daarom hout. ‘Leden van dit kabinet zijn daarom niet langer welkom in theaters, concertzalen, musea’ zegt de petitie.

Er zijn twee kanttekeningen bij te plaatsen. De petitie zou uitgebreid moeten worden tot leden van de regering, zodat ook de koning en indirect zijn echtgenote hier onder vallen. De koninklijke familie kwam afgelopen jaren herhaaldelijk negatief in het nieuws door hun omgang of verkoop van beeldende kunst waarvan het de vraag was of het er wel de eigenaar van was. Deze familie heeft zich hiermee laten kennen als hebzuchtig ten koste van de kunst en het algemeen belang. Hun houding tegenover kunst rechtvaardigt niet dat ze publiekelijk optreden als ambassadeurs ervoor.

Daarnaast is het de vraag of het principe van oog om oog, tand om tand werkt. Als dat de kloof tussen politiek en kunst nog meer verdiept, dan zijn zowel de kunstsector als de politiek daarmee niet geholpen. De symboliek van de petitie is weliswaar duidelijk doordat het de minachting van het kabinet voor de kunstsector beantwoordt met de minachting van de kunstsector voor de politiek, maar wijzer worden ze er niet van.

Een petitie die op zou roepen om de huidige politieke klasse verplicht bij te scholen over kunst zou een constructiever antwoord zijn. Leden van de Tweede Kamer hebben doorgaans overal een mening over, maar weten feitelijk niet altijd echt iets over het onderwerp waarover ze een mening verkondigen. Bij de kunst lijkt die kloof van onkunde bij politici nog groter dan bij andere onderwerpen. Ook van kabinetsleden kan aangenomen worden dat ze niet echt weten waarover ze praten als ze het over kunst hebben.

Overigens is een gemis van de petitie dat het spreekt over ‘de cultuursector’. Dat is fout. Kunst en cultuur staan haaks op elkaar en hebben tegengestelde functies. In de titel had moeten staan ‘de kunstsector’.

Is de middelmatigheid van Hugo de Jonge nodig?

Minister De Jonge grapt over gebaar voor hamsteren tijdens persconferentie, april 2020.

Het is een cliché. maar alles is relatief. Neem nou de politiek. Hugo de Jonge is als minister van Volksgezondheid een voorbeeld van een middelmatig politicus. Zijn opereren in de COVID-19 is niet overtuigend. Zijn taalgebruik is omslachtig, niet precies en zit vol met slechte gewoonten. Een originele en autonome geest is daar niet achter te vinden.

Als Hugo de Jonge wordt doorgesneden, dan toont zich een leegte die wordt verhuld door gele Post-it notities met kreten die op zoek zijn naar betekenis die ze nooit zullen vinden.

Vorige week dinsdag kwam daar op een persconferentie over de pandemie De Jonge’s uitspraak bij dat Nederland wel ‘een dag zonder’ theaters en musea kan. De kunstsector vatte dat terecht op als een dolksteek in de rug. Ofwel, een aanval met woorden die minachting voor de kunst verraadt. In zijn middelmatigheid had deze minister vermoedelijk niet in de gaten welke betekenis zijn woorden hadden en hoeveel schade hij ermee aanrichtte. Vooral aan zijn eigen aanzien. Zijn rivalen zullen gesmuld hebben van zoveel onhandigheid.

Toch kan het nog slechter dan zo’n minister die als een stoethaspel onhandig over zijn eigen woorden struikelt en geen controle heeft over zijn beleidsterrein. Want zoals gezegd, alles is relatief. We hoeven maar naar rechts te kijken om types als voormalig president Donald Trump of het zelfbenoemde genie Thierry Baudet te zien die angstwekkender zijn dan een middelmatige minister. Zij zijn tegendraads, uitsluitend op zichzelf gericht en de rede voorbij. Ze laten zich kennen als vijanden van de democratie. Continu maken ze fouten zonder dat toe te geven. Want de fout ligt bij de ander, zo vertellen ze.

De subversie van Trump of Baudet is geen reden om de middelmatigheid van De Jonge niet publiekelijk te benoemen. Of de middelmatigheid van minister Ingrid van Engelshoven (D66) die zegt voor de kunsten op te komen zonder voor de kunst op te komen. Aftreden was haar redding geweest om geloofwaardig te zijn, maar dat lef miste zo. Zoals ze op al haar beleidsterreinen lef mist. De reeks middelmatige ministers in het demissionaire kabinet Rutte III is groot. Voor de volledigheid hun namen: Ollongren, Blok, Bijleveld, Van Nieuwenhuizen, Dekker en Grapperhaus.

Interessant is de vraag waarom er zoveel middelmatige ministers zijn. Hoe komt dat? Waren ze hun hele leven al middelmatig of zijn ze dat pas geworden door de gietvorm van de partijpolitiek waardoor ze misvormd zijn? Of doet het er niet toe? Moet de conclusie zijn dat een zeker volume aan middelmatigheid het noodzakelijke smeermiddel van het politieke bedrijf is? Als je de middelmaat weghaalt, dan verliest de constructie het verband.

Middelmaat kan daardoor opgevat worden als een noodzakelijke voorwaarde voor politiek. Het is het cement én het stootkussen dat zelfbenoemde genieën die met zichzelf op de loop gaan op afstand houdt. Wetenswaardig is om te beredeneren wat de optimale mix is van middelmatigheid die nodig is om net zoveel cement te bieden dat de constructie houdt, terwijl niet te veel wordt ingeboet aan kwaliteit. Een advies aan de informateur voor een volgend kabinet is om het met ietsjes minder middelmatigheid te doen. Want Hugo de Jonge is nogal verregaand middelmatig. Hij overdrijft het.

Rutte en De Jonge moeten aftreden vanwege hun falend vaccinatiebeleid

Schermafbeelding van deel artikel ‘Vaccinatie ouderen vertraagd door prikvoorrang huisartsen’ van Nieuwsuur, 14 april 2021.

Nieuwsuur bevestigt in een voorbeeld van goede onderzoeksjournalistiek de ergste vermoedens over het falende Nederlandse vaccinatiebeleid. De titel van een artikel hierover is veelzeggend: ‘De vaccinatiecampagne: de valse start, de gemiste kansen en het recht van de sterkste’. De essentie van de kritiek is dat het kabinet geen regie en inzicht had, maar speelde dat het dit had. Tot op de dag van vandaag. Dat is ernstig omdat het om mensenlevens gaat.

Iedereen met enig kritisch vermogen weet al maanden dat het Nederlands vaccinatiebeleid niet op orde is. Het is onrechtvaardig, geeft gehoor aan de lobby van machtige groepen en laat groepen zonder lobby (bejaarden) achter aansluiten. Zonder uitleg. Hiermee veronachtzaamt het kabinet haar rol om zwakkeren en ouderen te beschermen tegen de pandemie. De politieke partijen (ook 50Plus) waren afgelopen maanden uitsluitend met zichzelf en elkaar bezig zodat het kabinet alle ruimte kreeg en niet gecorrigeerd werd. Nieuwsuur zet dat falen overtuigend op een rijtje.

Het RIVM handelt niet doelmatig, spreekt niet altijd de waarheid, zet de regering op het verkeerde been en wordt verkeerd aangestuurd. Hoogste tijd voor de verantwoordelijke minister Hugo de Jonge om af te treden. Al is hij al demissionair hij prikt niet door de leugens van het RIVM heen. Zijn geloofwaardigheid is niet tot het nulpunt gedaald door zijn ellenlange, zalvende praatjes, maar door zijn structureel foute aanpak van de pandemie. Zijn inzicht, overtuigingskracht en intellectuele vermogen bleken telkens onvoldoende voor een goed vaccinatiebeleid. Dat gaat verder dan de tegenslagen van niet geleverde vaccins of vaccins met bijwerkingen die in alle landen voorkwamen Een parlement dat zichzelf respecteert dient hier opheldering over te vragen en daar personele gevolgen aan te verbinden.

Premier Mark Rutte die eindverantwoordelijk is voor het coronabeleid zou ook gevraagd moeten worden zijn biezen te pakken. Als het door een geslaagde publiciteitscampagne van de VVD niet de leugen was over CDA-er Pieter Omtzigt en de doodzonde om deze parlementariër op een zijspoor te willen manoeuvreren die hem de nek kostte, dan behoort het dit falende vaccinatiebeleid te zijn. Rutte heeft electoraal profijt gehad van zijn talloze persconferenties over de pandemie. Nu onomstotelijk vastgesteld wordt dat zijn beleid in de kern niet deugt en daar herhaaldelijk door RIVM en kabinet over gelogen is, is de logische volgende stap dat hem de gevolgen voor dit falende beleid aangerekend worden.

Het argument dat Rutte aan moet blijven om de pandemie te bestrijden op dit beleidsterrein dat missionair is verklaard, is in zijn tegendeel verkeerd. Rutte moet aftreden omdat hij een goede bestrijding in de weg staat. De fouten en leugens van hem en minister De Jonge rechtvaardigen niet dat er nog verder doorgemodderd wordt en deze bewindslieden verantwoordelijk kunnen zijn voor de bestrijding van de pandemie. De schijn van beleid is niet beter dan genezen.

Overheidspropaganda: Minister Hugo de Jonge bezoekt rioolwatering

Voorlichting van overheden en semi-overheden is een plaag. Het dendert met een groot budget door de publieke opinie en drukt de journalistiek weg die het kwantitatief niet meer aankan.

Minister Hugo de Jonge van Volksgezondheid, Welzijn en Sport bezocht op 8 april 2021 een rioolwaterzuivering in Leiden en daar maakt de Unie van Waterschappen een filmpje van. Het valt onder het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. Dit gaat niet zozeer om het geven van informatie, maar om schaamteloze zelfpromotie van een minister door een overheidsdienst op kosten van de burger.

De Jonge laat zich de kans niet ontnemen om zijn bezoek te koppelen aan het coronavirus, zoals hij alles aan het coronavirus koppelt. Cynici zullen daarop antwoorden, behalve het beleid zelf.

Veelzeggend is zijn gebruik van woorden als ‘heel precies’ of ‘heel minutieus’ door De Jonge. Dat heeft vermoedelijk de bedoeling om daadkracht en nauwgezetheid te suggereren. De minister zegt dat de hele wereld naar Nederland kijkt. Dat is zo. Maar hij bedoelt het waarschijnlijk anders dan dat Nederlanders dit zelf opvatten. Enfin,’ je kunt ongelooflijk veel leren uit het rioolwater‘, zegt De Jonge. ‘Een heel effectief instrument’, voegt hij toe.

Hugo de Jonge begrijpt heel precies dat hij met zichzelf spot.

Leg uitvoering van vaccinatieprogramma bij landelijke organisatie en zet kabinet op afstand

Schermafbeelding van artikel ‘Tientallen ouderen met afspraak toch zonder prik weggestuurd; GGD maakt excuses’. BD, 7 april 2021.

Nog maar eens over het mislukte vaccinatieprogramma van Nederland. Hoewel ze het omgekeerde suggereren ontbreekt het gevoel van urgentie bij zowel minister Hugo de Jonge en premier Mark Rutte als de uitvoerende instanties zoals de GGD. Huisartsen lijken praktischer en minder ambtelijk te handelen.

Het kabinet Rutte III legt nu al ruim een jaar strenge maatregelen ter bestrijding van de pandemie op omdat de situatie ernstig is, maar handelt daar vervolgens zelf niet naar. Dat verschil tussen schijn en wezen wordt steeds opvallender. Het ondermijnt het vaccinatieprogramma en geeft de critici ervan onnodig wind in de zeilen.

De uitleg die gegeven wordt voor het gebrek aan voortgang is tweeledig. Er zijn te weinig vaccins en de zorgsector is nodeloos verdeeld en verkaveld zodat er niet eensgezind en krachtig opgetreden kan worden. Dat is allebei waar, maar is toch niet een sluitende verklaring.

Er had met speciale bestuurlijke regelgeving een landelijke organisatie opgetuigd kunnen worden die met een ruim mandaat alle versnippering had kunnen bestrijden. Voor het geval de vaccins in ruime mate voorhanden zijn. Nu blijven trouwens al nodeloos veel vaccins op de plank liggen. Nu werkt de regelgeving juist de andere kant op. Het haalt het tempo uit het programma.

Schermafbeelding van artikel ‘Tientallen ouderen met afspraak toch zonder prik weggestuurd; GGD maakt excuses’. BD, 7 april 2021.

Iedereen die liever slim dan dom is, begrijpt waarom het kabinet Rutte III het zo ingewikkeld maakt en zichzelf zo belangrijk acht in een kwestie die om een doelmatige uitvoering draait. Oudere echtparen die iets in leeftijd verschillen kunnen niet gezamenlijk gevaccineerd worden omdat de jongste partner nog niet in aanmerking komt. Wat door onduidelijke communicatie niet eens duidelijk is. Dat is onpraktisch, voor zowel het programma als de mensen die gevaccineerd moeten worden. Van de andere kant worden gezonde, jongere partners (in de leeftijd van 60 tot 65 jaar) van echtparen eerder gevaccineerd dan hun oudere partners. De logica is volledig zoek.

Onbegrijpelijk is dat door de regelgeving van de rijksoverheid van bovenaf alles is dichtgetimmerd. Maar nog onbegrijpelijker is dat dit al maanden duurt en minister De Jonge, premier Rutte en de uitvoerende instanties van hun fouten niets hebben geleerd. Ze beloven elke keer beterschap, maar dat zijn lege woorden. Rutte en De Jonge lijken de persconferenties waarin ze mededelingen doen over de maatregelen vooral te gebruiken om zichzelf te profileren. Waarbij het trouwens de vraag is of de langdradige en wollige De Jonge daar veel mee opschiet.

Uiteraard is het voor elke leider waar ook ter wereld improviseren. Het is niet erg dat er fouten worden gemaakt, want dat is onvermijdelijk in een pandemie van deze grootte en uniciteit, het is erg dat de top van de Nederlandse politiek niet van haar fouten leert.

De oplossing is simpel. Zet het ministerie van Volksgezondheid op afstand omdat de politisering van het vaccinatieprogramma alleen maar verwarring zaait. Dat schaadt de vaccinatiebereidheid. Over AstraZeneca en de prioriteit wie als eerste aan de beurt is. Minister De Jonge heeft om politieke redenen adviezen van de Gezondheidsraad naast zich neergelegd en heeft zich tot een sta in de weg gemaakt. De Jonge is ruis en zorgt voor onnodige verwarring. Zijn vermeende onmisbaarheid is geen excuus om hem niet te vervangen en zijn taken die verband houden met de bestrijding van de pandemie rechtstreeks naar de chef van een landelijke uitvoeringsorganisatie over te hevelen.

Tuig een landelijke, militaire operatie op die op een flexibele manier in snel tempo alle Nederlanders oproept om zich te laten vaccineren. Besef de urgentie. Vaccineer met mobiele teams mensen die niet mobiel zijn aan huis. Hanteer als belangrijkste criterium de leeftijd en vaccineer eerst de ouderen en daarna jongere leeftijdsgroepen die per 10 jaar zijn ingedeeld. De trieste constatering is dat Nederland de capaciteit, de infrastructuur en de kennis heeft om dat te doen, maar dat die niet wordt benut. Wat op dit moment ontbreekt zijn de commandostructuur en voldoende vaccins. Maar dat laatste komt eind april beschikbaar. Dan dient er tempo gemaakt te worden. Tot die tijd kunnen de vaccins die nu op de plank liggen verspreid worden.

De huidige stagnatie van het vaccinatieprogramma die leidt tot een daling van de vaccinatiebereidheid onder de bevolking is in tegenspraak met de claim van de coalitiepartijen dat het kabinet Rutte III demissionair is, behalve op het gebied van de bestrijding van de COVID-19 pandemie. Premier Rutte claimde in januari 2021 dat de bestrijding onverminderd door zou gaan. Maar voor de bestrijding van de pandemie was het kabinet helemaal niet nodig geweest als er tijdig een onafhankelijke organisatie was opgetuigd. Premier Rutte en minister De Jonge zitten een doelmatig vaccinatieprogramma alleen maar in de weg. Nu al een jaar lang.

Rutte versus Wilders: Wat is het tegengif tegen de eigenbaat van de partijpolitiek die tot een verzwakte overheid leidt?

Met velen verbaas ik me al weken over de traagheid van de campagne om zorgmedewerkers, kwetsbare ouderen en andere risicogroepen te vaccineren. Het komt maar niet van de grond en het kabinet geeft de indruk de urgentie van snel prikken niet in te zien. In Europa bungelt Nederland onderaan als een van de landen dat het langzaamst op gang komt, terwijl de uitgangspositie vergeleken met sommige andere landen goed is. Wat gaat hier mis?

De reden voor deze labbekakkerigheid is niet duidelijk. Komt het door de tot op het bot uitgeklede ‘gerationaliseerde’ gezondheidszorg waar alles om de kosten draait? Komt het door de versnippering van verantwoordelijkheden binnen de zorgsector? Komt het door het disfunctioneren van de GGD’s? Komt het door het gebrek aan improvisatievermogen van alle betrokkenen en de doorgeslagen regelgeving die verlamt? Komt het door een disfunctionele minister Hugo de Jong die altijd meer belooft dan levert? Of komt het door een combinatie van deze aspecten die tot een perfecte storm van onvermogen en ontbrekende resultaten leidt?

De vraag is actueel omdat zich een tweede beleidsterrein aankondigt waar het opnieuw mis dreigt te gaan nu zich daar nieuw werk aan de winkel aankondigt. Namelijk het zo goed als onbestuurbare ministerie van Justitie en Veiligheid dat de afgelopen jaren zoveel brekebenen in de top had. Veelal laconieke VVD’ers die geen grip op de materie kregen. Het gaat om de opsporing en berechting van de relschoppers van de zwaarste rellen in 40 jaar en de analyse van de netwerken en geldstromen die de simpele geesten rijp hebben gemaakt om vernielzuchtig en opstandig de straat op te gaan.

Het valt te vrezen dat net als in de zorgsector de aanpak bij Justitie en Veiligheid zal falen. Hoewel de Nederlandse inlichtingendiensten internationaal goed bekend staan, is het nog geen uitgemaakte zaak dat de anonieme organisatoren van de demonstraties en vernielingen door hen in kaart zijn gebracht én als dat zo is of ze bereid zijn om hun informatiepositie bekend te maken door daarmee in de openbaarheid te treden voor de onderbouwing van de aanklachten. De opmerking van premier Rutte dat de overheid het niet alleen kan en de burgers mee moeten helpen om relschoppers aan te geven doet vermoeden dat het kabinet streeft naar aanklachten waarvoor burgers informatie leveren zodat de informatie van de veiligheidsdiensten geheim kan blijven en uitsluitend als dubbelcheck voor die burgeraanklacht dient.

De Nederlandse politie staat bekend als slecht georganiseerd aan de top met vooral strijd over competenties, overbelast en te klein in capaciteit. Dat leidt tot ophelderingspercentages die vergeleken met identieke buitenlandse regio’s opvallend laag zijn, hoewel de oorzaak daarvoor niet eenduidig te geven is. Het OM dat gaat over de strafvervolging deelt ook in de malaise. De Nederlandse politie staat dicht bij de burger, maar dat heeft als nadeel dat de drempel voor kwaadwillenden om geweld tegen de politie te gebruiken laag is vanwege het ontbrekende afschrikkingseffect. Een relschopper die weet dat hij hard aangepakt wordt en voor lange tijd achter de tralies verdwijnt past wel op om tijdens rellen een winkel te plunderen of een ziekenhuis te bestoken, zoals in Enschede gebeurde en in Den Bosch op het nippertje voorkomen kon worden.

Men zou hopen dat binnen de overheidsdiensten in een relatief stabiele politieke omgeving iedereen gewoon zijn of haar werk kan doen. Niet afgeleid door groteske hervormingsplannen, verlammende regelgeving, partijpolitieke spelletjes of te ver doorgevoerde bezuinigingen. Maar niet alleen doet de overheid niet wat het belooft, het geeft ook de tegenkrachten die de overheid af willen breken alle munitie om te scoren. Met als boegbeelden de stuntelende en beschadigde ministers Hugo de Jonge (CDA) en Ferd Grapperhuis (CDA) die in de marge van de electorale aanval van het CDA op de VVD dubbel zo irrelevant lijken. De realiteit is dat PVV-leider Geert Wilders daardoor makkelijk kan scoren.

In Nederland is de meerderheid aan burgers welwillend, ook wat de coronamaatrdegelen betreft, maar weet de overheid die steun niet te verzilveren doordat het die burgers uiteindelijk teleurstelt door de verbinding met hen geen prioriteit te geven. Daarnaast is de communicatie van de rijksoverheid over COVID-19 slecht doordacht, onlogisch en onduidelijk. De partijpolitiek van VVD, CDA, D66, PVV en andere partijen verkeert in zichzelf en vecht de strijd uit in het eigen reservaat Het Binnenhof. Een slecht voorbereid vaccinatieprogramma en een veiligheidsbeleid dat van incidenten aan elkaar hangt zijn gevolgen van een haperende overheid.

Deze vraag zou in een goed functionerende democratie niet gesteld hoeven worden omdat die beschamend, maar toch actueel is. Namelijk doen de tegenkrachten (Wilders en dergelijke) meer schade aan aan de overheid dan degenen die op dit moment de overheid besturen? Ik weet het antwoord niet.

Foto: Still uit Frankenstein (1931) met links Boris Karloff als Frankenstein.

SGP wenst Nederlandse militairen ‘Gods zegen’ in strijd tegen IS. Hoe erg is dit gebrek aan urgentie en verantwoordelijkheidsbesef?

Je zou maar in de Nederlandse krijgsmacht dienen en door een parlementariër van de SGP ‘Gods zegen’ in de strijd tegen IS toegewenst worden. Als ontvangende en dienende partij heb je dat te accepteren. Je wordt ongewild in de beeldvorming over een strijd tussen twee belangrijke religies getrokken. Te weten het christendom en de islam. Terwijl je als militair met andere dingen bezig bent dan religie of ‘Gods zegen’. Je moet je deze beeldvorming aan laten leunen, want het is een Nederlandse parlementariër die het zegt.

Hoe zo’n uitspraak ook past bij het theocratische DNA van de SGP en de parlementaire vrijheid om te spreken, het gaat een grens over en is ongewenst. Het is het voorbeeld van een poging om anderen christelijk jargon en denkwijze op te leggen. Chris Stoffer probeert zo zijdelings militairen van de Nederlandse krijgsmacht in te lijven in zijn wereldbeeld. Dat is een beperkt perspectief. In het publieke debat gelden regels voor mensen van diverse pluimage om met elkaar in discussie te gaan. Dat vereist schakelen van iedereen om over de eigen schaduw heen te springen om de ander open en zonder gebruik van eigen jargon tegemoet te treden. Stoffer kiest er bewust voor om zich niet-neutraal op het neutrale terrein van de Tweede Kamer op te stellen.

Er is de laatste maanden gedoe in de media over complotdenkers die wetenschap, journalistiek en politiek verdacht proberen te maken. Dat betreft een minderheid die op sociale media vooral met zichzelf in gesprek gaat. Het enige perspectief dat wisselt is dat de geïnterviewde scepticus de volgende keer de interviewer is. De inteelt van het complotdenken leidt tot een bunkermentaliteit. Dat bevordert het idee van buitengesloten zijn en leidt tot radicalisering. De isolatie van Geert Wilders is daar een vroeg voorbeeld van. Maar het gevaar voor de Nederlandse democratie komt niet van deze kleine geradicaliseerde minderheid malcontenten en ophitsers.

De gevestigde politiek laat het liggen. Zo’n SGP die in de beeldvorming de Nederlandse krijgsmacht in een heilige oorlog tegen de islamitische barbaren probeert te trekken. Of de politiek leider van het CDA die de strijd tegen de pandemie niet onder de knie krijgt en een minister van Justitie laat zitten die door zijn gebrek aan geloofwaardigheid dat verder aantast. Of een politiek leider van D66 die praat over normen en waarden zonder de sociaal-economische factoren die oorzaak zijn voor verdeeldheid boven aan de agenda te zetten.

Voorbeelden van falende politiek zijn talrijk. Als burgers afhaken en zich afzijdig opstellen en daarna opgevist worden door complotdenkers is dat geen falen van burgers die het niet begrijpen of complotdenkers die het verkeerd voorstellen. Het is het falen van een politieke klasse die de urgentie niet ziet van een democratie die onder druk staat, laat staan de weerbaarheid ervan snel repareert, maar blijft hangen in eigen profilering.

Kritiek op keuze van CDA voor coalitie met FvD in Brabant. Sorteert de partij hiermee voor op keuze voor Hoekstra en tegen De Jonge?

Wat opvalt aan bovenstaande tweet is dat oud-voorzitter van het CDA Brabant Wil van der Kruijs niet weet hoe hij ‘racistisch’ moet schrijven. Ter discussie staat of het CDA in Noord-Brabant een coalitie aan moet gaan met FvD. Voor een meerderheid van 28 van de 55 zetels is naast deze twee partijen en de VVD een vierde partij nodig. Bijvoorbeeld Lokaal Brabant dat in haar verkiezingsprogramma meent dat de Provincie de oorlog heeft verklaard aan de boeren. Zo kondigt zich een rechtse coalitie in Brabant aan. De radicale boeren van FDF zitten op één lijn met PVV en FvD en het CDA heeft zich door deze combinatie van radicaal-rechtse boeren en partijen onder druk laten zetten. Het stapte in december 2019 uit de coalitie vanwege het stikstofbeleid.

Het profiel van het CDA staat op het spel. Is het een rechtse partij of een centrumpartij? Voor de VVD ligt dat makkelijk omdat de partij onder Rutte een koers voert die de achterban niet rechts genoeg kan zijn. Het CDA is verdeelder. De paradox is dat onder Buma het CDA naar rechts uitweek en na zijn vertrek weer naar het centrum manoeuvreert. Daar staat de Brabantse koers haaks op.  Vraag is of het echte CDA op wil staan. Naar verluidt handelt het Brabantse CDA onder regie van het landelijke CDA. Dat is begrijpelijk omdat Brabant als vanouds een machtsbasis van het CDA is. Onder supervisie van het Brabantse CDA-kamerlid Madeleine van Toorenburg zijn gesprekken met FvD aangegaan. Zo laat het CDA zich indirect mangelen door de radicale boeren. Maar CDA-leden spreken zich uit tegen die rechtse koers, zoals uit een bericht van het ED blijkt:

Het verschil valt op tussen de CDU in Duitsland en het CDA in Nederland. De eerste toont lef en de laatste laf. Of in elk geval opportunistisch. Kanselier Angela Merkel verzette zich afgelopen week tegen de steun van de radicaal-rechtse AfD in Thüringen voor een liberale premier. Met als gevolg dat hij na een dag weer af moest treden en er nieuwe verkiezingen komen. De CDU wil niet samenwerken met de AfD, maar het CDA zoekt met de VVD samenwerking met de Nederlandse evenknie van de Duitse AfD. Met partijleider Baudet die op sociale media steeds weer racistische signalen afgeeft en zijn partijgenoten in de provincie voor problemen plaatst.

Op het spel staat de rechtsstatelijke ruggengraat van het CDA. Merkel toont principes, het CDA toont leegte. Met fractieleider Pieter Heerma zit het CDA in een machtsvacuüm. Maar er is meer aan de hand, want het voorsorteren in Brabant richting FvD kan van invloed zijn op de komende leiderschapsverkiezing. De kandidaten Wopke Hoekstra en Hugo de Jonge lopen zich warm. Laatstgenoemde sluit samenwerking met FvD uit, zoals hij in augustus 2019 in gesprek met BNR Radio zei. Betekent het dat als de tussenpausjes in de CDA-fractie een samenwerking met het FvD in Brabant forceren ze kiezen tegen de lijn Hugo de Jonge? 

Het CDA staat voor de keuze wat voor partij het is. Of het door een ‘morele ondergrens’ zakt of ruggengraat wil tonen. Of het voor de zich rechts profilerende Hoekstra of de links profilerende De Jonge kiest. Of het de ethische koers van Merkel volgt of de opportunistische koers van Rutte en consorten. Met FvD of zonder FvD.

Foto 1: Tweet van Wil van der Kruijs, 7 februari 2020.

Foto 2: Schermafbeelding van deel artikel ‘Brabantse CDA’ers spreken zich uit tegen coalitie met FvD: ‘partij zakt door morele ondergrens’’ in het ED, update 8 februari 2020.

Foto 3: Schermafbeelding van bericht ‘CDA: NIET REGEREN MET FORUM’ op BNR Radio, 30 augustus 2019.