Tentoonstelling ‘The Painted Bird’ in Maastricht reflecteert op Europa

Marres in Maastricht komt met de tentoonstelling ‘The Painted Bird’ die op 10 maart is geopend. Met Marie Aly, Cian-Yu Bai, Bonno van Doorn, Kim David Bots, Gijs Frieling, Natasja Kensmil, Klaas Kloosterboer, Mirthe Klück, Frank Koolen, Fiona Lutjenhuis, Charlott Markus, Kalle Mattsson, Jan van de Pavert, Tanja Ritterbex, Sam Samiee, Charlotte Schleiffert, Derk Thijs, Sarah Verbeek, Helen Verhoeven, Evi Vingerling en Job Wouters.

De toelichting vraagt zich af hoe de stand van Europa is. Kunst reflecteert op de samenleving. De timing is perfect: ‘Dansen we op een vulkaan? Bereiden een vernieuwd nationalisme, xenofobie, wantrouwen in politiek en democratie, de komst van vluchtelingen en economische onzekerheid ons voor op een afschuwelijke ‘meltdown’? Misschien wel. Het zou ons hoop moeten geven voor dit project, omdat de beste kunst gemaakt wordt in tijden van wanhoop, op momenten dat samenlevingen afbrokkelen en we afstevenen op een nieuwe wereldorde.’ Elk nadeel heeft nu eenmaal z’n voordeel. Brengt een crisis echt betere kunst voort? Als het maar niet ten koste van Europa gaat. Zoals Jan van de Pavert zegt, we zijn het idealisme ontwend. Maar wat komt er voor in de plek? Het sleutelwoord is hoop. Niet vanwege betere kunst, maar vanwege een betere samenleving.

Franse les met Camus over Nederland en de blik naar de toekomst

‘Wat ik hier niet zie is hetzelfde soort hoop en trots dat ik zie in de Verenigde Staten en vele andere landen. We zijn geobsedeerd door verval, en wanneer je geobsedeerd bent door verval kun je vreemde en gevaarlijke leiders volgen.’ Over welk land en welke leider gaat het? Het zou Nederland kunnen zijn, maar het is Frankrijk. Jean-Yves Camus is aan het woord. Deze analist is verbonden aan het Franse Clingendael IRIS en hield zich bezig met antisemitisme en links radicalisme. The Local interviewt hem en noemt hem een far-right specialist.

Camus schetst het perspectief van het rechts-nationalistische National Front van Marie le Pen. Dat kan in de gemeenteraadsverkiezingen van 23 maart de grootste partij worden. Dat zou een doorbraak betekenen. Dat geeft de partij een goede uitgangspositie voor de Europese verkiezingen van mei. Camus zoekt de verklaring voor het succes vooral in de reactie van nieuwe generaties op de linkse opstand van de jaren ’60: ‘Ik denk dat er een politieke draai naar rechts plaatsvindt op het gebied van racisme, nationalisme en een soort van weigering van een multiculturele samenleving. We zijn nu getuige van de opkomst van de post-1968 generatie‘. Deze jongeren zouden in reactie het conservatisme van familie- en religieuze waarden omarmen.

Camus ziet in deze jonge sympathisanten van het Front National geen fascisten. Het zijn mensen die nergens vandaan komen en geen verleden in de rechts-extremistische beweging hebben. Sowieso los in de tijd staan. Ze willen de verzorgingsstaat voor de Fransen reserveren en niets aan buitenlanders geven. De gelijkenis met Nederland is opvallend. Ook de aanhang van de PVV normaliseert. De gemiddelde kiezer lijkt meer op de PVV-kiezer dan wordt aangenomen. Verschil met Frankrijk is dat dit land worstelt met een verleden waarvan het geen afstand kan nemen en zo haar plek in de wereld niet kan vinden. Maar het is zeker niet alleen de rechts-nationalistische stroming die zo denkt. Ook Frans gematigd-rechts en socialisten hebben er moeite mee.

De Franse les is dat Nederland hoop en trots uit zichzelf moet putten. Camus’ paradox is dat terugkijken een voorwaarde is om naar de toekomst te kijken. Niet door te blijven hangen in wat verloren is gegaan, maar door de waarden uit onze taal, land, cultuur en gemeenschappen weer op te poetsen en vol trots in de etalage te zetten. Revitalisatie dus. Dat wordt door het economisch en nationalistisch denken van premier Rutte en zijn kabinet dichtgespijkerd. Want economisch of nationaal belang dat bij elk besluit doorslaggevend is doet het karakter van Nederland tekort. De huidige politiek snijdt de band met het verleden door. En geeft jongeren die op zoek zijn geen houvast in waarden waarmee Nederland in het verankerd is. De paradox van Camus vraagt om een open en brede blik om naar het verleden te kijken om er afstand van te kunnen nemen.

Foto: Franse vlaggen bij herdenking 8 mei, 2013.