De IJzeren Eeuw besteedt aandacht aan de 19de eeuw

De IJzeren Eeuw komt eraan. Een geschiedenisserie over de 19de eeuw van NTR en VPRO vanaf 3 april 2015 op NPO2. Er is ook de tentoonstelling De IJzeren Eeuw in het Amsterdam Museum als onderdeel van de samenwerking met NTR en VPRO. De IJzeren Eeuw is een grote coproductie. Vaderlandse geschiedenis wordt tot leven gebracht en gekoppeld aan heden en toekomst, zoals de Breitner animatie toont. De aandacht is geen lood om oud ijzer. Het vergroot het historisch besef van de Nederlanders. Welke behoefte voedt dat?

Foto: George Hendrik Breitner, De Dam, 1898. Amsterdam Museum, bruikleen collectie Stedelijk Museum Amsterdam.

Advertentie

Als geest van Jan Salie door Europa waart, wat moeten we ermee?

jansalieachtig: beroerd, bloedeloos, dweperig, flauw, fleps, futloos, gammel, gezapig, halfslachtig,
krachteloos, laks, lam, lamlendig, lauw, lens, loom, lullig, lusteloos, machteloos, mat, mild, moe, murw, nalatig, paf, plat, slapjes, sloom, vermoeid, verslapt, week, wekelijk, zacht, zwak.

Waart Jan Salie door Europa? De personificatie van de 19de eeuwse lamlendigheid die Potgieter in 1841 in het verhaal ‘Jan, Jannetje en hun jongste kind’ verwoordde. Het kind Jan Salie wordt uit huis -in een hofje- gedaan door de ouders die het 17de eeuwse Nederland verbeelden. Als de geest van Jan Salie het overneemt, dan regeert de lamlendigheid. Dat moet voorkomen worden. Die machteloze halfslachtigheid, de lakse lulligheid, de lome nalatigheid, de weke zwakheid. Valt vooral West-Europa anno nu te karakteriseren als Jan Salie?

Twee voorbeelden: 1) De angst van universiteiten, musea en festivals dat leidt tot het afgelasten van lezingen of symposia over de vrijheid van meningsuiting vanwege een mogelijke dreiging. Vandaag werd bekend dat een lezing op 17 maart van Lars Vilks aan de Zweedse Karlstad Universiteit is afgelast omdat de veiligheid van de aanwezigen niet kan worden gegarandeerd. De lezing hoeft niet meer gehouden te worden. Het punt is al gemaakt, niemand komt meer vanzelfsprekend op voor de vrijheid van meningsuiting. 2) De angst van Europa om weerstand te bieden aan het Rusland van Putin. Het durfde niet optreden toen de Krim onrechtmatig werd geannexeerd en treedt nog steeds niet passend en besluitvaardig op tegen de Russische agressie in Oekraïne.

Hebben we met een vroeg 21ste eeuwse Jan Salie een oud fenomeen in een nieuw jasje te pakken dat onze tijd personifieert? Maar hoe is dat dan ontstaan? Is het ingegeven door de angst om onze welvaart vast te houden en die koste wat kost niet te verliezen omdat we vermoeden dat het economisch nooit meer zo goed wordt als het was? Maakt het spelen op zekerheid door het vertragen van de achteruitgang ons reactief, voorzichtig en defensief? Nee, zo erg is het gelukkig niet. Vele burgers nemen initiatieven en veroveren nieuwe werelden. Maar juist dat gaat ten koste van de oude werelden waar politici, bestuurders en directeuren in opereren. Ze weten zich geen raad met de aanpassing aan nieuwe omstandigheden. En tonen in afwachting lamlendigheid.

Foto: Willem van de Velde (II), Het kanonschot. Omstreeks 1680. Collectie: Rijksmuseum Amsterdam.

Lokale politiek, stagnatie, Terneuzen en de verslaglegging ervan

Gisteren schreef ik onderstaande reactie op Gremberghes Blog. Van Conny van Gremberghe. Hij schrijft op het raakvlak van journalistiek en burgerjournalistiek over Zeeland en Vlaanderen. Ik ken hem niet persoonlijk, maar we zijn allebei uit de Zeeuwse klei getrokken en voldoende tot wasdom gekomen om er niet in te verzwelgen. Zonder de genegenheid voor de regio en de betrokkenheid met de gewone Zeeuwen te verliezen.

In z’n Don Quichottisme tegen de lokale Terneuzense politiek herken ik wat ik als eenling aankaartte over de belangenverstrengeling bij de oprichting van het Museum Oud Amelisweerd in Bunnik (nu staat ineens in de publiciteit Armando weer centraal; hoe zit dat bestuursvoorzitter James van Lidth de Jeude want zo stelde u het in februari 2012 niet aan de Utrechtse raad voor) en de afscherming van belangen door de lokale Stichtse politiek. Wie de montage van de macht meemaakt wordt er niet zozeer bitterder, maar wel scherper door.

Een verhaal over een geboorteplaats waar ik vele voetstappen zette. Die nog naklinken terwijl ‘de soms rare trekken van mensen die leven in dit perifere eilandenrijk‘ zoals Van Gremberghe het noemt en het verval opdoemen. Zo’n gemeente zoals er in de marge van het land vele zijn. Door toedoen van een flodderig openbaar bestuur met een tekort aan genegenheid, betrokkenheid en historisch besef zijn ze los komen te staan van het eigen verleden. Dat ook mijn verleden en dat van m’n familie is en me daarom opvalt en raakt. 

Hoewel het volgens velen overal pet is met de politieke cultuur, is het naar verluidt in Zeeland nog een slag erger gesteld. Staat Zeeland niet bekend als de slechts bestuurde provincie van Nederland met de slechtste bestuurders?

Hoe dat nou precies komt is gissen. Heeft het te maken met de maat en het soortelijk gewicht? Ofwel, komen Zeeuwse lichtgewichten te makkelijk bovendrijven? De verhalen hier over Broekhuijsen of Van Hulle duiden erop. Elders waren mensen van dit kaliber minder makkelijk door de selectie gekomen. In Zeeland is dat anders.

Wat daaraan te doen? Hoe kunnen de goede mensen weer voorop komen te staan in de lokale politiek van Zeeland, Zeeuws-Vlaanderen of Terneuzen? Want ze zijn er nu ook al -niet alles is kommer en kwel- maar komen onvoldoende aan de bak. Of worden soms zelfs genegeerd.

Ik heb het antwoord niet. Ik ben in de jaren ’70 vertrokken uit Terneuzen en kom er niet meer dagelijks. Maar wat me opvalt is de desolate Noordstraat met afbraak en leegstand, de beelden die voor kunst doorgaan maar waarin ik geen kunst kan ontdekken (Thom Puckey bij het stadhuis uitgezonderd dat echter geïsoleerd staat) en het gebrek aan historisch besef en stadsbescherming bij de politieke klasse. Het oude Terneuzen is verdwenen.

Vermoedelijk is het antwoord op m’n eerdere vraag simpel. Het ontbreekt degenen die in de Terneuzense politiek opereren aan algemene ontwikkeling en cultuur-historische kennis. Feitelijk kunnen ze zelf onvoldoende inschatten waarmee ze bezig zijn. Ze verwisselen beleid met politiek, en haalbaarheid met een totaalvisie. Ze opereren handig genoeg om vier jaar te blijven zitten, maar onvoldoende om Terneuzen waardig te dienen. De tragiek van de kleine maat.

Foto: Terneuzen, Gezicht op de Schelde. Omstreeks 1958.

Volk wordt voorgelogen dat bibliotheek Tropeninstituut is gered

Update 17 oktober 2014: Oud-directeur van de Tropenbibliotheek Hans van Hartevelt heeft een sleutelroman over zijn voormalig instituut geschreven: ‘De verkwanseling van een kroonjuweel’ dat bij In de Knipscheer verschijnt. De Tropenbibliotheek had gered kunnen worden, maar toch gebeurde het niet. Op het waarom gaat de auteur in. De uitgeverij vat in een toelichting de vragen samen die nooit in het openbaar beantwoord zijn. Tot schande van Nederland: ‘Waarom graven bewindslieden zich in? Is er een rekening te vereffenen? Is hier sprake van een tunnelvisie? Sluimerende conflicten breken uit, toezichthouders kibbelen, bestuurders worden vervangen, cultuur kost geld en moet uit de instelling worden weggesneden als een gezwel.’ 

Update 26 oktober 2013: Jeffrey Shane, bibliothecaris van Ohio University vindt de dreigende vernietiging van een deel van de collectie van het Tropenmuseum een grof schandaal. Hij wil dan ook met collega’s proberen in elk geval de boeken over Zuidoost-Azië te redden, zo citeert het AD Trouw. Een grof schandaal, inderdaad. Wat een ontluistering voor de Nederlandse politici die hiervoor verantwoordelijk zijn.

Wat is de reden dat er in Nederland bovengemiddeld op kunst en cultuur wordt bezuinigd? Veel zonder direct profijt moet weg: erfgoed en talentontwikkeling. Door afnemend historisch besef nu verliest ons land straks z’n historisch geheugen. Da’s het kapitaal dat in vorige generaties is opgebouwd. De gevolgen merken we pas later. Afbraak is een traag proces. Het is door de bezuinigingsdrift en afbraakpolitiek onder leiding van de VVD in gang gezet. Onze politieke brekers besteden liever 30 miljard euro aan banken of 5 miljard euro aan de JSF dan het cultureel erfgoed of de kunsten genereus te steunen. Ze spreken nog met genoegen over hun afbraak ook. Dat zet het in de categorie van de psychose. Wat filmtheoreticus Siegfried Kracauer over de Duitse ziel in de aanloop naar het nazisme ‘Kollektivdispositionen’ noemde. De waanvoorstelling van een volk.

Onder deze pose van masochisme en zelfverloochening zit volop berekening. Want zoals gezegd treft het niet de banken of de krijgsmacht, maar wel de voorzieningen van de gemeenschap. Erfgoed en kunsten die met hun indirect belang kwetsbaar zijn worden door de politieke elite als makkelijke prooi opgeofferd. Zodat de politiek van wie altijd blindelings verondersteld kon worden dat het de cultuurhistorie en de nationale identiteit van Nederland beschermde deze nu juist aanvalt. Om dit te maskeren wordt met bombarie en veel sponsorgeld af en toe een Rijksmuseum opgetuigd. Maar daarachter wordt de basisinfrastructuur uitgekleed.

Deze ontwikkeling laat zich goed illustreren aan de verkwanseling van de bibliotheek van het Tropeninstituut. Media kopten dat de bibliotheek gered was. Dit naar aanleiding van de beantwoording van kamervragen van SP’er Jasper van Dijk door minister Jet Bussemaker. In werkelijkheid wordt de bibliotheek echter niet gered, maar om zeep geholpen. Liefst 700.000 titels gaan de container in en de collectie wordt uit elkaar gerukt.

Deze conclusie bereikt sporadisch het publiek. Malou van Hintum in De Volkskrant uitgezonderd. Tegenover haar kritische noot staan tientallen berichten die de voorgevormde mening van het kabinet navolgen. Dat komt omdat de beeldvorming wordt gedomineerd door de overheid en de instellingen die er financieel van afhankelijk zijn. Zoals universiteiten. De journalistiek stelt berichtgeving gelijk aan persberichten van anderen. De spin vanuit het kabinet is erop gericht om een fundamenteel publiek debat niet te laten ontstaan. Dat lukt.

Bewustwording bij het publiek is de sleutel om dit proces van misleiding door de politiek te keren. Het kabinet draait, de journalistiek aapt na, betrokken instellingen zoals het Tropeninstituut stellen interim-managers uit het bedrijfsleven aan die de afbraak uitvoeren en de profijtelijke afdelingen naar de markt brengen. En deze jagen medewerkers met hart voor de zaak op straffe van ontslag angst aan. Managers ontvlechten, stoten af en saneren alsof erfgoed een bedrijf is. Hun opdracht is echter fundamenteel fout. De associatie ‘zuiveren‘ doemt op, de ‘gezonde‘ onderdelen worden gespaard. Het Nederlandse volk gaat mee in de waan. Volgens Omroep Flevoland verhuizen 50.000 boeken van de bibliotheek van het Tropeninstituut naar een opslagloods op een industrieterrein in Urk. En minister Bussemaker durft in haar antwoord te zeggen: ‘Tijdelijke opslag is echter geen oplossing. De waarde van een collectie zit juist in de toepassing van de verzamelde kennis.’

Foto: Tjebbe van Tijen, ‘In Nederland worden geen bibliotheken verbrand‘. 2013.

Selectieve verontwaardiging van Kerry en Rasmussen over chemische wapens

Is historisch besef lang houdbaar? Een generatie? Bij politici waarschijnlijk nog korter. De Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken John Kerry en voormalig activist tegen de Vietnam-oorlog veroordeelde onlangs in een verklaring het gebruik van chemische wapens. Hij wees naar de Syrische regering. Alsof het gebruik ervan over een grens gaat die zelden overschreden wordt. Nog in 2004 gebruikte het Amerikaanse leger in het Iraakse Fallujah witte fosfor tegen opstandelingen. Het Amerikaanse leger heeft het gebruik ervan toegegeven. Eerder ontkende de VS witte fosfor tegen mensen ingezet te hebben. Maar het onderscheid als rookbom, brandbom of doelwitmarkering met de blootstelling die tot de dood leidt valt niet goed te maken.

De Deense secretaris-generaal van de NAVO Anders Fogh Rasmussen is er zeker van dat de Syrische regering chemische wapens heeft gebruikt. Hij vindt daarom dat de internationale gemeenschap moet reageren met een korte, doelgerichte militaire operatie. Voor de NAVO ziet-ie geen rol weggelegd. Uitblijven van een reactie zou volgens Rasmussen een ‘gevaarlijk signaal richting dictators’ zijn dat ‘de wereld’ niet krachtig reageert.

Rasmussen wil vermijden dat chemische wapens in de toekomst worden gebruikt. De secretaris-generaal gaat niet over het verleden. Maar de Vietnam oorlog zou hem leren dat z’n verontwaardiging over het gebruik van chemische wapens selectief is. De VS gebruikten 76 miljoen liter van het ontbladeringsmiddel Agent Orange. Volgens de laagste schattingen zijn honderdduizenden mensen erdoor gedood of verminkt. Nog eens honderdduizenden zijn gehandicapt of hebben gezondheidsproblemen opgelopen. Het Vietnamese Rode kruis schat deze laatste groep zelfs op 1 miljoen mensen. Vooral Kerry zou zich er bewust van moeten zijn dat het land dat-ie vertegenwoordigt de afgelopen decennia massaler dan in Syrië het geval is chemische wapens tegen burgers heeft ingezet. Het zou hem bescheiden moeten maken niet zo’n hoge toon aan te slaan. Zijn verontwaardiging is selectief en dient een politiek doel. De dubbele standaard van de VS is onverteerbaar.

Foto: Professor Nguyen Thi Ngoc Phuong met gehandicapte Vietnamese kinderen, de meeste slachtoffers van Agent Orange. December 2004.

Ineke van Gent representeert hersenloosheid van kamerleden

Update 5 mei: Vice-fractievoorzitter van GroenLinks Ineke van Gent heeft verklaard dat ze na de verkiezingen van 12 september niet terugkeert in de Tweede Kamer. Ze vindt het ‘tijd voor nieuwe uitdagingen’.  

Kamerlid voor GroenLinks Ineke van Gent heeft zichzelf voor schut gezet in een gesprek met Lex Uiting voor het radioprogramma Giel van 3FM. Het overkwam eerder John Leerdam die vervroegd terugtrad als tijdelijk kamerlid. Van Gent ging serieus in op de suggestie dat Richard Nixon een goede spindoctor voor president Obama zou kunnen zijn. Het werd op 27 maart opgenomen en toen twitterde ze al: ‘Ik ben vandaag “nat” gegaan bij radio 3 over Richard Nixon en Obama. Dacht 5 minuten al na gesprek die Nixon leeft niet meer!’

Het Historisch Nieuwsblad peilde in 1996 de historische kennis van kamerleden. Ze haalden een onvoldoende en bleken slecht op de hoogte van de feiten. Dat veel politici hun foute antwoorden wegwimpelden met het argument dat feiten niet belangrijk zijn, maar dat het gaat om de ‘ontwikkelingen’ bracht de Utrechtse historicus Righart tot de volgende reactie: ‘Feiten zijn geen flauwekul’, stelt hij. ‘Dat is slap onderwijskundig geklets. Je moet toch weten wanneer en in welke context die ontwikkelingen plaats vonden. Zo’n argument is alleen een maskering van domheid.’ Politici zouden meer dan gewone Nederlanders op de hoogte moeten zijn van de vaderlandse geschiedenis, vindt Righart. ‘Ze zijn toch bijna allemaal doctorandus? Juist politici moeten zich hoeden voor kortademig denken dat voortkomt uit een gebrek aan historische kennis.’

Veelgehoorde kritiek op hedendaagse politici is dat ze niet de gemiddelde bevolking representeren. Ze zouden te hoogopgeleid zijn. Een bakker, metselaar of machinist weet niet meer tot hoge functies in politieke partijen door te dringen. Laat staan dat ze het als Jan Schaeffer, Marcus Bakker, Boer Koekoek of Wim Keja tot de kamerbanken schoppen. Maar wat is zo’n ‘hoge opleiding’ waard als basale kennis van en inzicht in de geschiedenis ontbreekt? En niet alleen over iets van 400 jaar geleden, maar ook over recente ontwikkelingen. Zet in de Tweede Kamer niet eerder een middelmaat zowel de laag- als hoogopgeleiden de voet dwars?

Sinds 1996 lijkt het kortademig denken in de Tweede Kamer eerder toe- dan afgenomen. Winnaar Gerrit Valk (PvdA) antwoordde als volgt op zijn goede score: ‘Ik ben nog van voor de basisvorming. En van huis uit ben ik historicus.’ Erg verbaasd over de lage scores van zijn collega’s is Valk niet, maar een ‘beetje onrustbarend’ is het volgens hem wel. ‘Het verbaast mij dat collega’s roepen dat ze niet geïnteresseerd zijn in historische feiten. Met feiten is niets mis. Kennis gaat aan inzicht vooraf.‘ Kamerleden van GroenLinks presteerden in 1996 het slechts van alle partijen. De hersenloosheid van Ineke van Gent past in een patroon. Weet zij veel.

Foto: Ineke van Gent in gesprek met Lex Uiting van 3 FM