GroenLinks Amersfoort twijfelt aan het bestaan van de waarheid over het Armando Museum en wijst een onderzoek hoe dan ook af

Groenlinks neemt in Amersfoort met twee wethouders deel aan de coalitie. Dit feit alleen verklaart het optreden van de woordvoerder cultuur van GroenLinks Linda van Tuyl. Wat ze zegt is zo afwijkend van waar GroenLinks voor zegt te staan dat nauwelijks valt te geloven dat Van Tuyl echt gelooft in wat ze zegt.

Van Tuyl zegt in een raadsdebat dat ze niet wil dat de onderste steen boven tafel komt in een mogelijk onderzoek naar de besluitvorming over de verhuizing van het Armando Museum naar Bunnik. De reden die ze daarvoor geeft is dat het een complex onderzoek zou worden. Dat meent ze al op voorhand te weten, zonder dat het onderzoek is verricht. En als men de onderste steen boven tafel krijgt vraagt ze zich af wat men ermee gaat doen. Men krijgt medelijden met haar dat Van Tuyl dit om partijpolitieke redenen moet zeggen.

Aan de orde is een onderzoek naar de gang van zaken rond het MOA. Dat heeft de gemeente veel geld gekost. Deze Amersfoortse vertegenwoordiger van GroenLinks gaat niet voor openheid en onderzoek, maar voor het tegendeel. In haar argumenten redeneert ze naar een situatie toe die juist onderzocht moet worden om te weten wat de situatie is. Evenmin is het duidelijk waar Van Tuyl haar observatie op baseert dat het dossier MOA zo uniek is dat een onderzoek weinig oplevert. Afgelopen jaren zijn opvallend veel culturele projecten in Amersfoort mislukt. Valt daar geen patroon in te herkennen? Volgens Van Tuyl niet, want ze weet op voorhand het antwoord. Zij redeneert in een cirkel en stelt haar uitgangspunt als onherroepelijke conclusie voor.

Van Tuyls argumenten kunnen ook omgekeerd worden en tegen haar gebruikt worden. Als namelijk het dossier MOA zo uniek is zoals ze veronderstelt, dan verdient dat juist een onderzoek. Of in de vorm van een raadsenquête of anderszins, naargelang de wens van de meerderheid van de raad. Dit soort onderzoeken zijn ernstig en gaan niet over futiliteiten. Ze zijn bedoeld om de controlerende rol van de raad te herstellen, en om van gemaakte fouten te leren zodat die in de toekomst vermeden kunnen worden.

Precies dat is aan de orde bij het dossier MOA toen het toenmalige college het convenant uit 1998 met Armando en zijn ex eenzijdig opzegde. Toenmalig directeur Gerard de Kleijn van Amersfoort-in-C noemde dat in 2010 ‘onbehoorlijk bestuur’ en woordbreuk van de toenmalige gemeenteraad die via de coalitiepartijen het besluit van het college volgde. Het is niet niks als een ambtelijk diensthoofd de raad (en in het directe verlengde daarvan het gemeentebestuur) beticht van onbehoorlijk bestuur. Verdient dat geen onderzoek?

Blijft de vraag over de beeldvorming en GroenLinks. Is dit nog wel de partij van voormalig kamerlid Mariko Peters die in 2012 een wetsvoorstel indiende voor een transparante overheid? In de motivatie zei ze: ‘Teveel publieke informatie blijft nu geheim of te lang achter slot en grendel.’ Van Tuyl vindt het blijkbaar prima dat informatie achter slot en grendel blijft. Namens welk GroenLinks spreekt zij? Het is soms politieke realiteit als een partij kernwaarden inwisselt voor deelname aan de macht, maar doorgaans gaat dat gepaard met geloofwaardig theater. Van Tuyl voert dat echter zo ongeloofwaardig en onhandig op dat het absurd wordt.

In het dossier Armando Museum en MOA speelde een van de voorlopers van Van Tuyl een andere rol. Ook toenmalig fractievoorzitter van GroenLinks Hiske Land pleitte in 2010 voor pragmatiek en haalbaarheid, maar koos vervolgens niet voor een kleinere, maar een grotere rol van de raad. Ze pleitte voor een brede, kritische blik en zoektocht naar de waarheid die Van Tuyl bij voorbaat als onmogelijk kenschetst. Hiermee verschilt Van Tuyl niet van rechts-populisten die succesvol het idee van ‘de waarheid’ ondermijnen. Dat is het verschil in intellectuele nieuwsgierigheid en politiek-filosofische stellingname tussen Land en haar opvolger Van Tuyl.

In 2010 schreef Land: ‘Essentie dus: het Amersfoortse culturele klimaat wordt voor een groot deel bepaald door de verzelfstandigde instellingen. We kunnen niet veel meer doen dan hopen dat zij kiezen voor het belang van de stad… Ik pleit voor een brede blik op het museale aanbod, in plaats van te focussen op één instelling zoals nu gebeurt. De bezuinigingen zijn wat mij betreft alleen de aanleiding om ernaar te kijken. Wat willen we voor de stad? Welke betekenis heeft iedere instelling daarin?’ Een zoektocht naar de waarheid is aan Van Tuyl en GroenLinks Amersfoort niet besteed. Linda van Tuyl ontkent het bestaan van de waarheid.

Crisis PvdA Amersfoort: beeld van sterkte of zwakte?

Het rommelt in de PvdA Amersfoort. Fractielid Ramón Smits Alvarez die op 21 oktober in Spanje zelfmoord pleegde door van een brug te springen blijkt afgelopen jaren 64.024 euro uit de kas van de lokale PvdA te hebben gestolen. Het doet denken aan het voormalige Utrechtse PvdA-raadslid Bert van der Roest die zo’n 40.000 euro uit de kas van de Utrechtse daklozenkrant ‘leende’. A Tale of Two Cities, noemde ik het toen.

Fractievoorzitter Edwin Hindeloopen rest weinig anders dan recht te praten wat krom is: ‘Maar we hebben zo’n sterke partij dat we binnen de kortste keren een nieuwe club ijzersterke mensen aan het bewind hebben die gewoon weer ons beleid voort kunnen zetten‘. Of voortzetting van het oude beleid echter een aanbeveling is om in Amersfoort op de PvdA te stemmen is de vraag. Kiezers zouden zich wel eens af kunnen vragen of het verstandig is om een partij die niet eens in staat is om toezicht te houden op de eigen kas het toezicht op de veel grotere gemeentekas toe te vertrouwen. Op 5 maart 2014 zijn er gemeenteraadsverkiezingen.

Foto: Albert Hahn, Ons parool. Prent in De Notenkraker, 1913.

Smits Alvarez en Van der Roest: A Tale of Two Cities

Laatst maakte ik een vergelijking tussen twee PvdA-raadsleden uit de provincie Utrecht die ongunstig in het nieuws waren. De Utrechtse Bert van der Roest die 45.000 euro uit de kas van de daklozenkrant verduisterde en de Amersfoortse Ramón Smits Alvarez van wie toen bekend was dat er met een pinpas die hij beheerde 4.000 euro van de rekening van de lokale PvdA-fractie was opgenomen. Op maandag 21 oktober maakte Smits Alvarez in Spanje een eind aan z’n leven door van een brug te springen. Daarvoor al nam iemand me de vergelijking kwalijk: ‘wat is dit nu voor een stom verhaal om een verband te leggen tussen van de Roest en deze vermissing. Het is al erg genoeg zo, want de voortekenen zijn niet erg goed.’ Wat voor stom verhaal?

De voortekenen waren niet goed en het zou tragisch eindigen met Smits Alvarez. Maar er komen steeds meer feiten boven water die de vergelijking onderbouwen. RTV Utrecht zet het op een rijtje: Er zijn niet 4.000, maar tienduizenden euro’s uit de kas van PvdA Amersfoort verdwenen. De PvdA hult zich in stilzwijgen, maar bevestigt dat er aangifte is gedaan. De omroep geeft aan dat er twee onderzoeken lopen. Eén naar het lekken van vertrouwelijke informatie over het functioneringsverslag van burgemeester Bolsius en één naar het verdwenen PvdA-geld. Het imago van Smits Alvarez brokkelt nu dus ook af. Bemoeilijkt door de tragische afloop die het lastig maakt er voluit over te praten. Zo zou de Amersfoortse PvdA’er een rekening van een partijbijeenkomst nooit hebben voldaan. Zoals dat ook gebeurde met het imago van de joviale Van der Roest.

Foto: Amersfoort-Utrecht.

Smits Alvarez maakt in Spanje eind aan leven

Volgens een bericht in de regionale Noord-Spaanse krant La Voz de Galicia heeft Ramón Smits Alvarez zelfmoord gepleegd. Gisteren is aan het eind van de middag zijn lichaam gevonden te Ponte Ulla in de gemeente Vedra. Iets na 17.00 uur belde hij nog met zijn vrouw in Amersfoort om haar te waarschuwen dat-ie zich van het leven ging beroven. Ook belde hij de Guardia Civil om de locatie door te geven. Onmiddellijk ging er een patrouille naar de bewuste plek. Ze zagen hem nog op een brug maar konden niet voorkomen dat-ie er van afsprong. Het lichaam werd om 19.15  uur gevonden door brandweermannen en leden van andere diensten die een zoektocht waren gestart. Voor dit tragisch voorval had de moeder van Smits Alvarez contact opgenomen met de uitgever van La Voz de Galicia in Carballo om aan te geven dat haar zoon van een brug in de buurt van Santiago zou gaan springen. Maar zonder te specificeren welke.

Het is nog steeds gissen naar de reden voor de daad van dit veelbelovende Amersfoortse PvdA-raadslid. Zonder dat dat in de partij of de raad geweten werd zou Ramón Smits Alvarez zakelijke problemen hebben gehad. Bijvoorbeeld niet bij zorgverzekeraar Agis werken zoals-ie tegen zijn omgeving vertelde. Ook wordt erover gespeculeerd dat-ie naar de pers vertrouwelijke informatie had gelekt uit een functioneringsgesprek van de Amersfoortse burgemeester Bolsius van eind december 2012. De uiteindelijke reden blijft onduidelijk.

Ik kende Ramón nauwelijks en veel slechter dan anderen, maar had enkele malen telefonische gesprekken met hem over een politieke kwestie die in Amersfoort speelde. Uit de gesprekken kwam-ie op me over als  een schrander, doortastend en energiek mens.  Triest dat het niet anders mocht eindigen. Partijleden en anderen uit de Amersfoortse politiek, maar vooral z’n familie zullen zich deze bijzondere persoon altijd herinneren.

Foto: Rio Ulla in Ponte Ulla te Vedra, provincie A Coruña, 2011. Credits: Jose Luis Cernadas Iglesias.

Smits Alvarez verdwenen om lek functioneringsgesprek Bolsius?

De verdwijning van het Amersfoortse raadslid voor de PvdA Ramón Smits Alvarez krijgt een onverwachte, maar gelukkige wending. Hij wordt sinds donderdagmiddag 10 oktober vermist. Vermoed wordt dat-ie naar Spanje is afgereisd. Hij is van Spaanse afkomst en heeft een appartement in Oza. Binnenlands Bestuur brengt zijn verdwijning direct in verband met het lekken door hem uit het functioneringsgesprek met burgemeester Lucas Bolsius (CDA) van december 2012 met de drie fractievoorzitters van PvdA, GroenLinks en VVD. In het AD stond toen dat ‘de burgemeester meer leiderschap moet tonen en zichtbaarder moet zijn. Ook moet Bolsius beter luisteren, empathie tonen en niet meteen met een oplossing klaar staan.’ Smits Alvarez zou dan de informatie goedschiks of kwaadschiks via PvdA-fractievoorzitter Rob van Muilekom hebben verkregen.

De fractievoorzitters die zich trouwens niet in deze weergave zeiden te herkennen stapten daarop naar de politie om melding van het lek te doen. De recherche startte een onderzoek en is nu dus blijkbaar Smits Alvarez op het spoor gekomen. Volgens het AD onderzoekt de recherche al enige tijd een computer uit de PvdA-fractiekamer op sporen van de uitgelekte informatie. Vermoedelijk werd het Smits Alvarez te heet onder de voeten. Burgemeester Bolsius verzoekt hem om terug te komen. Deze oproep krijgt extra betekenis omdat het functioneren van de burgemeester ten grondslag ligt aan de oorzaak van de verdwijning van de PvdA’er.

Geruststellend is dat iemand uit rationele overwegingen vlucht voor een recherche-onderzoek. Zo wordt de kwestie-Smits Alvarez teruggebracht tot een storm in een glas water. Het gaat nergens over, behalve over wat er in het openbaar bestuur van Amersfoort speelt. Waar een burgemeester niet optimaal functioneert en dat vertrouwelijk binnen de partijpolitiek moet blijven. Zo zijn nu eenmaal de spelregels, maar een halsmisdaad is het lekken niet. Wel weer verontrustend is dat Ramón Smits Alvarez zich blijkbaar zo vereenzelvigt met de Amersfoortse politiek dat-ie werkelijk is gaan denken dat dit een vlucht waard is. Dat is het absoluut niet.

Foto: Ramón Smits Álvarez, gefotografeerd in Carballo. 20 augustus 2103. Credits: Ana Garcia.

Amersfoort wacht miljoenenstrop vanwege claim Elleboogkerk

Amersfoort heeft een bijzonder museumbeleid. Het betaalt talloze miljoenen voor een museum dat het niet heeft. Het zit zo. Op 22 oktober 2007 werd de Elleboogkerk door brand verwoest. Het Armando Museum was er gevestigd. In 2010 verbreekt het Amersfoortse college de belofte tot herbouw. Het gemeentebestuur verbreekt eenzijdig de in 1998 afgesloten prestatieovereenkomst. Voorzitter van Amersfoort-in-C Gerard de Kleijn is not amused, hij beschouwt het niet nakomen van de afspraken als onbehoorlijk bestuur. Om het leed voor het Armando Museum Bureau af te kopen besluit de raad onder veel protest de oude organisatie een bruidsschat van 1 miljoen mee te geven voor een doorstart in landhuis Oud-Amelisweerd in Bunnik. Maar van een leien dakje gaat de besluitvorming niet, de Amersfoortse PvdA beticht het college van misleiding.

Er klink ook andere kritiek op het Amersfoortse gemeentebestuur die overigens in heel Nederland speelt. Zo vraagt raadslid voor GroenLinks Hiske Land zich in 2010 af in een betoog dat probeert weg te komen van de actuele politiek wat het openbaar bestuur eigenlijk nog in de melk te brokkelen heeft bij het museumbeleid. Culturele ondernemingen gaan hun eigen gang en de raad mag desgewenst de tegenvallers aanvullen. Coördinatie en een evenwichtige afweging ontbreken omdat het beleid van incident naar incident hobbelt en het gemeentebestuur zich door toevalligheden laat sturen. Zoals de brand in de Elleboogkerk.

SRO is in 2007 de vastgoedontwikkelaar van de Elleboogkerk die in 2010 door de verzekeraars formeel is gedagvaard, aldus RIB 2012-118 van de gemeente Amersfoort. Samen met de loodgieter DI is SRO door de verzekeraars van het Armando Museum hoofdelijk aansprakelijk gesteld ‘voor de schade die is ontstaan door de brand. Het bedrag van de schade wordt in de dagvaarding gesteld op ongeveer € 5 miljoen‘. Vandaag wordt de zaak in de Utrechtse rechtbank mondeling behandeld, naar verwachting moet SRO betalen.

De gemeente Amersfoort is voor 50% aandeelhouder in het bedrijf SRO. Op 1 januari 2008 is Haarlem ook als 50% aandeelhouder toegetreden tot de NV SRO onder de voorwaarde dat een mogelijke claim van de verzekeraars voor de schade aan de Elleboogkerk door de gemeente Amersfoort gecompenseerd wordt. Zodat Haarlem als aandeelhouder in SRO niet geraakt wordt door de schadeclaim. En Haarlems vermogenspositie in de SRO niet wordt aangetast. De RIB zegt: ‘Met de gemeente Haarlem is afgesproken dat Amersfoort de gemeente Haarlem primair zal compenseren uit de dividenduitkeringen die SRO aan Amersfoort uitkeert. Als dit na vier boekjaren ontoereikend is, komt de restant-betaling ten laste van de gemeentelijke begroting.’

De hoogte van de schade voor Amersfoort hangt af van de schuldvraag. Derving aan inkomsten uit dividenden en restant-betaling kan in de miljoenen lopen. Het Armando Museum blijft Amersfoort achtervolgen. Notabene voor een Museum Oud-Amelisweerd waarover de Amersfoortse raad in februari 2012 zegt: De raad heeft de nodige reserves bij de haalbaarheid van het Ondernemings- en huisvestingsplan van Museum Oud Amelisweerd. Met de subdidieregeling worden de financiële risico’s voor Amersfoort verminderd.

Foto: Brand Amersfoortse Elleboogkerk, 22 oktober 2007

Oud-Amelisweerd: staalkaart van bestuurlijke onzorgvuldigheid

Sinds 13 december 2010 is dit het 53ste stuk over de huisvesting van de Armando Collectie in landhuis Oud-Amelisweerd. De toon was kritisch vanwege de onlogische keuze, de slechte voorbereiding door de beoogde exploitant en de onheldere besluitvorming. Wethouder Lintmeijer gaf zonder openbaar debat de exploitant het groene licht. Met als gevolg dat deze gemeenschapsgeld ging uitgeven dat niet formeel gedekt was en zo een machtspositie opbouwde. De exploitant kreeg toegang tot Oud-Amelisweerd zonder dat dit formeel besloten was. Dit bracht ambtenaren van gemeentelijke diensten in een lastige positie, dat soms tot ontslag leidde. Als symbool van bestuurlijke onzorgvuldigheid verdient wethouder Lintmeijer een motie van treurnis.

Op 12 juni beslist een commissie van de Utrechtse raad over de kredietaanvraag voor een nieuw museum. Voor degenen die zich voor het eerst in dit dossier willen verdiepen en voor anderen die details willen opzoeken verwijs ik naar onderstaande selectie. In chronologische volgorde zijn alle stukken hier te vinden.

Achtergrond en overzicht:
Verhuizing Armando Museum naar Oud-Amelisweerd in 10 raadsels 28-10-11
Armando Museum past niet in Oud-Amelisweerd 11-04-11
Onderzoek Armando Museum roept vragen op 13-12-10

Samenhang museumsector in tijden van krimp
Utrechtse museumsector moet in samenhang gezien worden 24-05-12
Armando Museum en musea in tijden van krimp 01-11-11

Belangenverstrengeling Jacobs-Ploum
Wethouder Lintmeijer loopt risico door Oud-Amelisweerd 22-02-12
Belangenverstrengeling Oud-Amelisweerd in openbaarheid 17-02-12
Wethouder Lintmeijer wordt bij Oud-Amelisweerd niet aan goed bestuur gehouden 07-12-11

Amersfoort
Politiek wikt en BMC beschikt over Museum Oud-Amelisweerd 28-03-12
Terugvaloptie Armando Museum op kosten van Amersfoort? 16-01-12
Armando Museum en het bestuurlijk onvermogen 07-01-11

Kritiek in Utrechtse raad
Bezwaren Utrechtse D66 en VVD tegen Oud-Amelisweerd niet weggenomen 06-06-12
Vragen van de VVD over Oud-Amelisweerd 01-04-12
Utrechtse VVD heeft kritiek op Armando Museum in Oud-Amelisweerd 19-12-11

Beheer Centraal Museum sinds 1990 en Lintmeijer
Koewaarheden, melkkoeien en koehandel bij Oud-Amelisweerd 03-02-12
Amersfoort-in-C verdraait waarheid over Oud-Amelisweerd 29-12-11
Wethouder Lintmeijer verdraait waarheid over Oud-Amelisweerd 26-11-11

Exploitatie en onderbouwing
Museum Oud-Amelisweerd nog steeds zonder goed onderbouwde exploitatiebegroting 01-05-12
Bedrijfsmodel Museum Oud-Amelisweerd buigt door onder voorwaarden 20-02-12
Economische afweging voor Armando Museum gevraagd 13-10-11

Kritiek van buitenstaanders
Toon Gispen stelt kritische vragen over Oud-Amelisweerd 21-01-12
Huisvesting Armando Collectie in Oud-Amelisweerd krijgt kritiek 16-12-11
Rini Dippel vernietigend over Armando Museum in Oud-Amelisweerd 07-11-11

Alternatieve locatie
Armando Museum heeft kansen in voormalig Moluks Museum 29-05-12
Provincie Utrecht beantwoordt vragen over Armando Museum 09-01-12
Huisvesting Armando Museum in Fort Vechten biedt kansen 14-11-11

Alternatieve bestemming voor Oud-Amelisweerd
Antwoorden over Oud-Amelisweerd pleiten voor Chinahuis 11-04-12
Oud-Amelisweerd als Museum voor Chinoiserie 04-10-11

Alternatieve bestemming voor Armando Collectie
Amersfoort blijft problemen Armando Museum van zich afschuiven 11-10-11
Collectie Tony de Meijere en Armando naar Kröller-Müller Museum 22-08-11

Foto: Wegwijzer naar Armando Museum in Amersfoort, Klaas Mulder

Armando Museum en musea in tijden van krimp

Amersfoorts fractievoorzitter van GroenLinks Hiske Land hield bijna een jaar geleden een gloedvol betoog. Er valt wat uit te leren. Ze constateerde dat de raad weinig in de melk te brokkelen heeft doordat culturele instellingen zoals AiC op afstand zijn gezet. Die hebben een eigen dynamiek en bestaansreden ontwikkeld. Prestatieafspraken volgen niet per definitie de lijn van de gemeente. Een raad kan alleen maar hopen dat zo’n instelling kiest voor het belang van de stad. Maar zeker is dat niet.

In de afweging tussen de instellingen KAdE, Armando Museum, Mondriaanhuis en Flehite kiest Land voor de vernieuwing die KAdE en Robbert Roos nastreven. Dat lijkt een goed uitgangspunt voor een stad die zich dynamisch acht. In het debat is het jammer dat het CDA heeft voorgesteld KAdE voor het Armando Museum in te ruilen. Feit dat de huisvesting slecht geregeld is valt niet Roos en zijn staf maar wel AiC aan te rekenen.

Over een apart Armando Museum is zij kritisch: Het is erg moeilijk een museum op de been te houden dat zich alleen richt op een nog levende kunstenaar. Alleen Jopie Huisman (inmiddels al wel dood) redde het, dankzij bus­ladingen huisvrouwen op excursie. En Van Gogh, in de categorie dode kunstenaars. Maar zijn werk heeft een andere impact dan dat van Armando. Deze kritiek staat los van de locatie van de Armando Collectie.

Haar laatste alinea geeft een perspectief: En als ik zou mogen kiezen zou ik het Mondriaanhuis ombouwen tot een instelling met meerdere functies. Het verhaal Armando / Kamp / Amersfoort moet ergens verteld worden. Daarbij gaat het om de historische context. Dat kan op verschillende plaatsen: in Kamp Amersfoort, of in Museum Flehite en zelfs in het gemeente­archief, gelet op de ontwikkelingen van publieks­gerichte taken van de Nederlandse archief­diensten. En KAdE moet blijven.

Uit de woorden van Land zie ik een vergezicht voor me van het Mondriaanhuis met kleine bezetting dat met Alied Ottevanger een nieuwe start heeft gemaakt en in staat is om wetenschappelijk aan de weg te timmeren, een algemeen museum Flehite dat fungeert als stadsmuseum, Kunsthal KAdE dat met Robbert Roos voortgaat op de ingezette weg van vernieuwing en een Armando Museum dat teruggebracht wordt tot een belangwekkend historisch verhaal dat verteld wordt in een zaal van Flehite.

Zo resteren er in de Amersfoortse museumsector drie scherpe profielen. M1: breed stadsmuseum inclusief Armando-zaal, M2: vernieuwing en M3: wetenschappelijk onderzoek. De Armando-collectie kan afgestoten worden. De uitgespaarde bruidsschat kan hoofdzakelijk voor de bezuinigingen bestemd worden. En wellicht kan in de raad ook besproken worden of een autonoom AiC bij een krimpende museumsector past.

Foto: Theo van Doesburg, Composition Arithmétique (28-30), gedrukt, 1930; Collectie Mondriaanhuis

Armando Museum past niet in Oud-Amelisweerd

Eind april neemt het Utrechtse College van B&W de beslissing of het Armando Museum naar het Bunnikse zomerverblijf Oud-Amelisweerd verhuist. Een van de topmonumenten van ons land. De aanpak is een komedie van fouten die tot ernstige gevolgen kan leiden. Daarom heb ik er hier de laatste maanden aandacht aan besteed, terug te vinden in de rechterkolom onder het kopje Armando Museum en Oud-Amelisweerd. Hopelijk wint het verstand het van het oergevoel en de blinde ambitie van enkelen. Een afronding.

1. De voorgeschiedenis is verwarrend. Ondanks afspraken besluit de gemeente Amersfoort het in 2007 door een brand getroffen Armando Museum niet opnieuw onderdak te verlenen in de Elleboogkerk. De Amersfoortse raad neemt kennis van het mogelijk vertrek van het Armando Museum naar Utrecht. De directeuren van het Centraal Museum en het Armando Museum die als man en vrouw leven, vinden elkaar in het idee dat het Armando Museum naar het door het Centraal Museum beheerde zomerverblijf Oud-Amelisweerd moet.

Er wordt niet gezocht naar andere locaties voor het Armando Museum of de Armando collectie. Een haalbaarheidsonderzoek moet aantonen dat huisvesting mogelijk is. Complicatie is dat Oud-Amelisweerd een rijksmonument is en zeldzaam Chinees behang van hoge cultuurhistorische waarde bevat en een uniek en gaaf gerestaureerd landhuis is. Dit rijksmonument is door de culturele waarde, de kwetsbaarheid en de beperkingen aan de museale functie een weinig voor de hand liggende keuze.

De bestuurders van de gemeenten Amersfoort, Utrecht en provincie Utrecht laten zich klaarblijkelijk op sleeptouw nemen door de directies van Armando Museum en Centraal Museum. Het belang van de monumentale en cultuurhistorische waarden van Oud-Amelisweerd verdwijnt naar de achtergrond en wordt als technisch inpasbaar beschouwd. Een lelijke vergissing die voortkomt uit onvolledige kennis en de gebrekkige voorlichting door de directies van beide musea.

Bestuurders gaan om uiteenlopende redenen mee in het enthousiasme. Amersfoort wil om budgettaire redenen af van het Armando Museum, afstand nemen van de beloften van een vorig college en de periode van onzorgvuldig bestuur achter zich laten. Utrecht wacht in 2012 de presentatie van een bidbook als Culturele Hoofdstad 2018 en haalt graag een nieuw museum binnen om te scoren. De provincie heeft diepe zakken en is voor iedereen een aangename partner om mee samen te werken.

2. Illustratief is een videoblog van directeur Edwin Jacobs van het Centraal Museum uit de tijd dat hij volgens eigen zeggen aanbiedingen kreeg en nadacht over het directeurschap van het Stedelijk Museum Amsterdam en cultuurmakelaar in Tilburg werd.

Hij legt uit waarom-ie cultuurmakelaar is geworden: ‘De hoofdreden is dat het iets nieuws is. Letterlijk maak je, bedenk je, iets nieuws, en iedereen om je heen gaat daar in mee. Het bestuur en de politiek hebben er vertrouwen in. En de infrastructuur, dus de instellingen, schouwburgen, de andere theaters, museum is nieuwsgierig. Kunstenaars die zijn ook nieuwsgierig. En dat alles met elkaar, geeft voor mij de gelegenheid om dat nieuwe helemaal uit te diepen. Je zou kunnen zeggen dat mijn oergevoel, wat heel diep in mij zit, pionier zijn, dat dat direct wordt aangesproken.’

3. Uit het Basisprogramma Armando Museum in Oud Amelisweerd van het Armando Museum blijkt de ambitie om op de elf vertrekken van in totaal 240 m2 op de eerste verdieping de eigen collectie te tonen. Verwachte bezoekscijfers zijn 40.000 tot 50.000 personen.

De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) zegt in het rapport Nadere waardestelling van maart 2011 dat nieuw gebruik geen grote bouwkundige en technische ingrepen toelaat en dat de mogelijkheden van het topmonument beperkt zijn. Een grote omissie in het huidige traject is een visie op zowel de museale waarden als ontwikkelingsmogelijkheden van het landhuis, haar unieke behangsels, het koetshuis en z’n omgeving.

Uit het rapport blijkt dat de gemeente Utrecht zichzelf de taak heeft gesteld om een andere bestemming voor Oud-Amelisweerd te zoeken als de huisvesting van het Armando Museum of Armando collectie om welke reden dan ook geen doorgang vindt. Dan kan vanuit de monumentale waarden van (koets)huis en landgoed Oud-Amelisweerd een functie gevonden worden die zich beter dan een Armando Museum schikt naar de mogelijkheden die het gebouw stelt.

Volgens de RCE valt te denken aan onderbrengen van de archeologische PUG-collectie, een behangcollectie, (zie museepapierpeint.ch) of samenwerking met de landhuizen Doorn en Amerongen. Dat kan, voeg ik toe, ‘s zomers aangevuld worden met kleinschalige projecten van hedendaagse kunst, zoals die eerder plaatsvonden. Door de randvoorwaarden van conservation heating is het zomerverblijf ‘s winters praktisch ongeschikt voor bezoek. Zelfs presentatie van een deel van de Armando collectie is mogelijk, maar mist zo de samenhang van een volwaardig museum. Niet wat de Amersfoortse raad is voorgespiegeld.

4. Een project levert diverse rapporten op. Kunsthistorica en kleuronderzoeker Judith Bohan inventariseert behang en schilderwerk in opdracht van de gemeente Utrecht. Ze concludeert dat naast het unieke Chinese behang op de begane grond ook het Art Nouveau behang op de eerste verdieping waardevol is. Drie kamers kunnen gereconstrueerd worden en de andere kamers bevatten interessante resten die irreversibel bewaard dienen te blijven. Van alle kamers op de eerste etage van het landhuis waar de behangsels ontbreken is bekend wat voor behangsels er gehangen hebben en welke kleurstellingen daar bij horen.

Dat betekent feitelijk dat het Armando Museum nauwelijks ruimte heeft om schilderijen te hangen of de constructie van een witte doos verlangt waardoor het monumentale karakter aangetast wordt.

Installatietechniek Bordewijk Advies verkent in opdracht van de gemeente Utrecht de museale mogelijkheden. Het concludeert dat het met gerichte mogelijkheden kan om Oud-Amelisweerd geschikt te maken voor huisvesting en bezichtiging van collecties. Maar niet alle opties acht het acceptabel. Frictie bestaat tussen verruiming van de openstelling en behoud van gebouw en behangsels. Het een gaat ten koste van het ander.

Slechts door rigoureuze ingrepen kan het binnenklimaat bij ruime openstelling in de hand worden gehouden. Maar dit schept weer nieuwe problemen van authenticiteit, belevings- en/of historische waarde van het landhuis. De verhoging van de luchtvochtigheid door het bezoek maakt onduidelijk of technisch ingrijpen voldoende is. Bordewijk pleit ervoor om de mate van openstelling in te perken. Het valt te betwijfelen of dit binnen de bedrijfseconomische voorwaarden van een werkzaam en exploitabel museum valt.

Een quickscan op 9 maart 2011 door de Stichting WarmBouwen heeft geresulteerd in de vraag van Amersfoort-in-C om een beknopt haalbaarheidsonderzoek te doen naar de klimaatbeheersing. Dit rapport heeft onvoldoende oog voor de monumentale waarde van Oud-Amelisweerd en komt met het advies om achter de behangsels in de muren te frezen en daar leidingen aan te leggen. Stichting WarmBouwen gaat voorbij aan allerlei cultuurhistorische waarden van Oud-Amelisweerd en vergelijkt appels met meloenen.

Zonder bouwkundige kosten worden de kosten van een installatie geschat op een bedrag tussen de € 600.000 en 750.000. Hierbij gaat men uit van de Tempel in Den Haag dat een volstrekt ander karakter en monumentale waarde dan Oud-Amelisweerd heeft. De aannames van WarmBouwen zijn hoogst onzeker.

Het Nederlands Instituut voor Bouwbiologie en Ecologie NIBE onderzoekt in opdracht van de gemeente Utrecht de duurzaamheidsprestatie van oud-Amelisweerd met de zogenaamde DuMo-systematiek. Het schetst drie scenario’s. Conclusie is dat de hoge monumentale waarde te danken is aan het feit dat het landhuis nooit intensief is gebruikt. De ingrijpmogelijkheden zijn bij Oud-Amelisweerd echter heel beperkt.

De ingreep waarbij het landhuis het minst wordt gewijzigd en qua duurzaamheid optimaal scoort biedt ook de minste mogelijkheden om een volledig museum te realiseren vanwege de beperkte toegankelijkheid. Maar andere scenario’s die meer toegankelijkheid bieden leiden tot verlies aan monumentwaarde. NIBE constateert dat exploitatie en publieke toegankelijkheid op gespannen voet staan met duurzaamheid en behoud van monumentwaarde. Ofwel, exploitatie van een middelgroot museum en behoud zijn niet met elkaar te verzoenen.

5. De voor cultuur en cultureel erfgoed verantwoordelijke CDA-gedeputeerde van de provincie Utrecht Anneke Raven is opgevolgd door Mariëtte Pennarts van GroenLinks. Laatstgenoemde zal waarschijnlijk niet gauw in een tweet alsvolgt aangesproken worden door directeur Yvonne Ploum van het Armando Museum: Anneke Raven gedeputeerde cultuur vd provincie: als je iets wilt met elkaar dan lukt t.

Dit is de essentie van de aanpak tot nu toe. Een groepje mensen denkt onder elkaar dat als het iets wilt dat in hun ogen kan, het moet lukken. De wil iets te maken, de wens om het nieuwe te willen en het oergevoel komen zo voor de bestuurlijke zorgvuldigheid en culturele waarden te staan.

Gedeputeerde mw. Pennarts van GroenLinks moet zich het dossier Oud-Amelisweerd nog eigen maken, maar komt veel partijgenoten tegen die haar kunnen adviseren. Zoals het onlangs afgetreden statenlid en Vriend van Amelisweerd Jos Kloppenborg, fractievoorzitter van Amersfoort en erfgoedspecialiste Hiske Land, fractievoorzitter van Utrecht Jan Ravesteijn en de Utrechtse cultuurwethouder Frits Lintmeijer. Deze laatste kan veel hebben aan deze partijgenoten met kennis van zaken. Zodat het wellicht GroenLinks is dat uiteindelijk voor bestuurlijke degelijkheid gaat zorgen.

6. Conclusie. Tot nu toe is er in het geval van Oud-Amelisweerd onvoldoende gezocht naar een monumentvriendelijke bestemming voor het landhuis. Da’s goedkoper dan het met veel techniek verzoenen van museale openstelling voor jaarlijks meer dan 40.000 bezoekers en het behoud. Paradox is dat de gevraagde techniek het karakter onomkeerbaar aantast en dat het ontbreken van techniek dat eveneens doet. Ofwel, de huisvesting van een publieksmuseum met een normale bedrijfsvoering gaat in alle gevallen ten koste van een topmonument.

Dit is des te opmerkelijker omdat er nooit serieus gezocht is naar een andere locatie voor het Armando Museum of de Armando collectie. Omdat de huisvesting van een Armando Museum in het 18de eeuwse Oud-Amelisweerd geen inhoudelijke toevoeging vormt is dit merkwaardig. Het is aan de raadsleden van Amersfoort en Utrecht en de statenleden van de provincie om de tunnelvisie van hun bestuurders tegen het licht te houden. En niet te vergeten, de verwachte hoge kosten.

De vele rapporten geven vanuit hun eigen onderzoeksgebied stuk voor stuk hetzelfde aan. Op dat van WarmBouwen na dat een uitwerking van een quickscan is en geen resultaat van een diepgaand onderzoek ter plekke. Namelijk dat de monumentale waarde van Oud-Amelisweerd op gespannen voet staat met de huisvesting en exploitatie van een klein tot middelgroot museum. Voorkomen moet worden dat de verantwoordelijke bestuurders verleid worden selectief te gaan shoppen in de adviezen. Integrale adviezen vragen om een integrale aanpak.

Er wordt door betrokken bestuurders weinig openheid gegeven. Het hele project draait op het perpetuum mobile van het goede gevoel. Maar wat krijgt het Utrechtse college straks voorgeschoteld en op basis waarvan worden er straks beslissingen genomen en wat staat daarbij centraal? Naar de buitenwereld wordt een rooskleurige situatie afgeschilderd waarmee gesuggereerd wordt dat alle partijen dit plan zien zitten en dat het mogelijk is om de Armando collectie in Oud-Amelisweerd onder te brengen. Niets is minder waar.

Oud-Amelisweerd staat aan het eind van een kostbare en inspannende restauratie en is niet afhankelijk van de Armando collectie. Het landhuis kan allerlei kleinere collecties huisvesten en voor incidentele kunstprojecten dienen. De gemeente Utrecht heeft haar bereidheid hierover al uitgesproken. De huisvesting van de Armando collectie blokkeert de mogelijkheden voor tien jaar. En door het gebruik wellicht ook voor de periode daarna. Daarom moet men goed nadenken over de toekomst van dit topmonument. Men kan het maar eenmaal bestemmen.

Kunstenaar Armando en Oud-Amelisweerd verdienen een optimale bestemming die goed beredeneerd wordt. Het is vervelend dat Armando door bestuurders en directies deel is gemaakt van een slepend en diffuus project. Landhuis Oud-Amelisweerd lijkt slachtoffer te worden van een streven waarin maar naar één doel wordt toegewerkt en slecht één optie wordt onderzocht. Het kan beter. Te laat is het nog niet, maar de tijd dringt. De politiek is aan zet.

Foto: Hercules Segers, Bergachtig landschap. Dit is waarschijnlijk het schilderij van Segers dat door de brand in het Armando Museum in Amersfoort op 22 oktober 2007 verloren is gegaan.

Armando Museum en het bestuurlijk onvermogen

Op 13 december 2010 passeerden hier de plannen rond het Armando Museum in Onderzoek Armando Museum roept vragen op. Enkele dagen later werd op 15 december de door het secretariaat van gedeputeerde Anneke Raven toegestuurde en bijna integrale publieksversie van de rapportage haalbaarheidsonderzoek van de stichting Amersfoort in C in Rapport Armando Museum geplaatst. Opvallend is dat Raven op haar weblog niet ingaat op de verhuisplannen rond het Armando Museum. Deze geslotenheid is tekenend.

Feiten maken duidelijk dat het ooit in de Amersfoortse Elleboogkerk gevestigde Armando Museum na een brand niet opnieuw in de kerk gehuisvest wordt. Afspraken van het vorige college worden met een beroep op bezuinigingen door het huidige college gebroken. Een vorige directeur van Amersfoort in C betitelt dat als onbehoorlijk bestuur.

Vanuit  zes besturen, te weten de gemeenten Amersfoort en Utrecht, provincie Utrecht en de culturele instellingen Amersfoort in C, Armando Museum en het Utrechtse Centraal Museum wordt vervolgens geopperd om het Armando Museum te verplaatsen naar Oud-Amelisweerd. Een zomerverblijf uit 1770 met uniek antiek Chinees behang en een kwetsbaar klimaat in het natuurgebied Amelisweerd aan de rand van Utrecht. Oud-Amelisweerd is eigendom van de gemeente Utrecht en wordt gehuurd en beheerd door het Centraal Museum. De restauratie van landhuis en antiek behang is in volle gang.

Opvallend is dat een kleine kern aan onzichtbaar blijvende bestuurders een intentie uitspreekt, die weg in de media als voldongen feit presenteert en bewust voorbijgaat aan de consultatie van zowel cultureel erfgoed-museale specialisten als politieke betrokkenen.

Vraag is of het inhuren van managers als Hein Reedijk en Peter Berns daarin verandering brengt of het bestuurlijk accent alleen nog maar versterkt. De tweet van Reedijk: Ik ga het Armandomuseum helpen in om een bedrijfsplan de consequenties van een eventuele verhuizing naar Oud Amelisweerd in kaart te brengen stemt niet hoopvol voor een open discussie zonder tunnelvisie. De uitkomst staat met deze opdracht al vast. Onbegrijpelijk is waarom Reedijk en Berns niet gevraagd wordt om ruimer dan Oud-Amelisweerd te kijken, bijvoorbeeld naar Kamp Amersfoort of welke locatie dan ook in de provincie Utrecht.

In de media spreken twee betrokkenen uit de Amersfoortse politiek zich kritisch uit over de verhuizing van het Armando Museum uit Amersfoort en de procedure die de raad buitenspel zet: Hiske Land van GroenLinks en Simone Kennedy van de ChristenUnie. Deze laatste stelt dat er buiten de gemeenteraad om onomkeerbare stappen gezet [leken] te worden zonder vooroverleg met de gemeenteraad.

Simone Kennedy verbaast zich ook over de lauwe reacties: Hoe kun je eerst zoveel investeren in dit museum en daarna zo passief toezien als dit museum aan de bezuinigingen ten onder gaat? Zij pleit voor verhuizing van het Armando Museum naar Kamp Amersfoort, maar haar blijkt in november 2010 dat er door Amersfoort in C niet eens met de directeur van Kamp Amersfoort gesproken is. Wethouder Barendregt doet de plannen af als niet reëel.

Lid adviescommissie erfgoed bij het Fonds Cultuurparticipatie en raadslid GroenLinks Hiske Land concludeert dat de gemeenteraad nog weinig te vertellen heeft over de op afstand gezette culturele instellingen: De ontwikkeling van afgelopen jaren naar cultureel ondernemerschap bij de instellingen betekent in de praktijk dat je als gemeente amper meer zeggenschap hebt over je culturele profiel als stad. Dat realiseert lang niet iedereen zich. Prestatieafspraken tussen gemeente en instellingen bieden weinig houvast – ze volgen eerder de lijn van de instelling dan dat ze sturen. 

Uit de notitie van Hiske Land, het weblog van Simone Kennedy en een NRC-artikel van Lucette ter Borg van 28 december 2010 wordt nog iets anders duidelijk, namelijk dat de positie van het Armando Museum nauw samenhangt met de positie van Kunsthal KAdE. Artistiek verantwoordelijke Robbert Roos zegt: Voor ons presentatie-instellingen is meteen duidelijk geweest dat de kaasschaaf niet bruikbaar is, gezien de omvang van deze bezuinigingen. Daarom hebben we besloten één van ons te offeren. Het historisch stadsmuseum Flehite is in Amersfoort onaantastbaar; het Mondriaanhuis is te klein. Blijven over ‘mijn eigen’ Kunsthal KAdE of het Armando Museum. Roos reageert op afstand op Hiske Land. Hij bevestigt het beeld dat de culturele instellingen zelf de beslissingen nemen en niet de Amersfoortse politiek: We hebben besloten één van ons te offeren.

Omdat KAdE lijkt vast te zitten aan een huisvestingscontract van 30 jaar en er blijkbaar over de huisvesting van het Armando Museum geen juridische verplichtingen met derden waren aangegaan is de som snel gemaakt. In kleine kring ontstaat het plan om KAdE te sparen en het Armando Museum elders onder te brengen. Onaardig gezegd, om de Amersfoortse problemen bij anderen op de stoep te leggen. Vraag is wie er intrapt, of aardiger gezegd, wie er instapt.

In Amersfoort regeert het toeval. Zoals Hiske Land zegt: Ik pleit voor een brede blik op het museale aanbod, in plaats van te focussen op één instelling zoals nu gebeurt. De bezuinigingen zijn wat mij betreft alleen de aanleiding om ernaar te kijken. Wat willen we voor de stad? Welke betekenis heeft iedere instelling daarin? Amersfoortse raad en openbaar bestuur die zichzelf serieus nemen pakken deze vraag op om integraal beleid te ontwikkelen dat voortaan niet langer achter de feiten aanloopt.

Na de presentatie begin december 2010 van het haalbaarheidsrapport om het Armando Museum in Oud-Amelisweeerd te vestigen is het niet meer stil in de media. Koppen variëren van Armando Museum naar Bunnik tot Onderzoek Armando Museum dubieus op Kunstbeeld.nl. Dat laatste zegt: Volgens Volkskrant-blogger George Knight is dit echter een dubieus rapport ‘dat vragen oproept’. Het rapport zou te optimistisch zijn over de mogelijke huisvesting in Oud Amelisweerd en bovendien zou er sprake zijn van belangenverstrengeling. Bovendien is onduidelijk door wie het ‘haalbaarheidsonderzoek’ precies is uitgevoerd.

Wat resteert in deze kwestie is het beeld van onzorgvuldig bestuur en een passieve gemeenteraad in Amersfoort, op afstand gezette culturele instellingen en culturele ondernemers die in naam van de politiek besluiten nemen, belangenverstrengeling en hechte persoonlijke relaties tussen hoofdrolspelers, het uit de wind houden van KAdE, bovengemiddelde korting op cultuur, een kleine kern van bestuurders die het ene noodverband aan het andere koppelt, een tunnelvisie van deze bestuurders die slechts focussen op een specifieke locatie en een beperkte onderzoeksopdracht verlenen, en een kwetsbaar en cultureel waardevol zomerverblijf Oud-Amelisweerd dat opgeofferd dreigt te worden met voorbijgaan aan normale museale en politieke toetsing.

Hopelijk komt het zover niet en overwinnen uiteindelijk het verstand en de zorgvuldigheid. Dat moet onder redelijke mensen mogelijk zijn. Dan kan deze episode van het Armando Museum dienen als lesmateriaal voor de Bestuursacademie. In het hoofdstuk hoe het niet moet. Om Pirandello te parafraseren: Zes bestuurders op zoek naar zorgvuldigheid.

Foto: Museum De Zonnehof, Amersfoort, circa 1958; architect Gerrit Rietveld