Misleidende kop van nu.nl bij artikel over tentoonstellingsmaker Marlies Kleiterp. Zij is geen kunstenaar en werkt niet bij een museum

Schermafbeelding van deel artikel ‘Scouten en samenstellen: de curator is de kunstenaar achter het museum’ van Danja Koeleman op Nu.nl, 17 september 2022.

Een kop bij een interview met het Hoofd Tentoonstellingen bij De Nieuwe Kerk en Hermitage Amsterdam Marlies Kleiterp zegt dat de curator de kunstenaar achter het museum is. In de weergave van het interview met Kleiterp is geen citaat te vinden waarin ze zegt dat de curator de kunstenaar achter het museum is. De kop komt uit de lucht vallen en dekt de lading niet.

Kleiterp is een tentoonstellingsmaker die in teamverband het tentoonstellingsconcept, de titel, de inrichting en de te tonen objecten van een tentoonstelling bepaalt. De beide instellingen waar Kleiterp werkt hebben geen eigen collectie. Ze zijn functioneel geen museum, maar een kunsthal-achtige instelling die tentoonstellingen ‘vult’ met bruiklenen van musea en particulieren. Het is terecht dat de Nieuwe Kerk en de Hermitage Amsterdam de term ‘museum’ niet in hun naam hebben. Want ze zijn geen museum.

Een conservator werkt bij een museum en heeft als hoofdtaak de verantwoordelijkheid voor een (deel)collectie. Een conservator kan curator zijn als hij of zij in eigen huis of daarbuiten een tentoonstelling maakt. Maar een curator is geen conservator en werkt niet bij een museum. Dus het direct verband in de kop tussen curator en museum is onjuist.

Wat in de kop nog meer de plank misslaat is de bewering dat de curator de kunstenaar is. Dat is misleidend. Een curator is geen kunstenaar, maar een tentoonstellingsmaker. In de reacties bij dit artikel merkt ‘Frits Groenen’ op: ‘De curator is geen kunstenaar. Dit is een kwalijke misvatting. Doordat curatoren dat zijn gaan denken zijn de kunstenaars die getoond worden niet meer dan illustratoren bij een, meestal, zwak verhaal. Je ziet zelden nog goede oeuvretentoonstellingen omdat het ego van curatoren er met hun eigen verhaal tussen willen zitten‘.

Of deze egotripperij ook geldt voor Marlies Kleiterp valt niet uit het interview af te leiden. Overigens zijn tentoonstellingsmakers niet de enigen in de kunst die leiden aan zelfoverschatting en hun grenzen niet kennen. Dat geldt ook voor toneelregisseurs van repertoire die menen toneelstukken van gelouterde auteurs respectloos te kunnen aanpassen, zo niet verbeteren. Of dirigenten in de klassieke muziek die zich kunstenaar als Bach, Mozart of Beethoven wanen. Maar net als tentoonstellingsmakers interpreteren ze kunst van anderen. Van echte kunstenaars.

De overschatting in de kop die de curator als kunstenaar ziet is de overschatting van de intermediair die zich onrechtmatig de rol van kunstenaar toe-eigent of die door anderen toegedicht krijgt. Een curator in een kunstruimte assembleert uit kunstobjecten van kunstenaars een tentoonstelling en bemoeit zich met inrichting, publiciteit en marketing. Dat is een kwestie van vakmatigheid, ervaring, sociale slimheid en inventiviteit. Maar niet van kunstenaarschap.

Kortom, de kop gaat op twee manieren de fout in. Een curator is geen kunstenaar en het genoemde Hoofd Tentoonstellingen bij De Nieuwe Kerk en Hermitage Amsterdam Marlies Kleiterp kan hoe dan ook geen ‘kunstenaar achter het museum‘ zijn omdat ze niet bij een museum werkzaam is. De eindredacteur van nu.nl die de kop maakte heeft er geen snars van begrepen.

Kunsthistoricus Sabry Amroussi meent dat kunst onschuldig is

Schermafbeelding van deel artikel ‘Verdriet over verbreken banden met Hermitage Sint-Petersburg: “Kunst is onschuldig“‘ op AT5, 4 maart 2022.

In een artikel van AT5 over de (tijdelijke) sluiting van de Hermitage doet kunsthistoricus Sabry Amroussi opmerkelijke uitspraken. Men mag aannemen dat de uitspraken kloppen en door hem werkelijk gedaan zijn

Een selectie:

– ‘Het is onterecht dat kunst nu verwikkeld is met politiek‘

– ‘De kunstenaars hebben hier niet om gevraagd‘

– ‘Kunst is onschuldig en wordt geofferd op het blok van de politiek en dat zou niet moeten kunnen‘

Hoe is het mogelijk dat een kunsthistoricus zulke uitspraken doet? Dat roept de vraag op wat er met Amroussi aan de hand is. Lijdt hij aan blikvernauwing of aan geniale domheid? Conservator en kunsthistoricus Sjeng Scheijen wordt ook om commentaar gevraagd over het beleid van de Hermitage en reageert genuanceerd en evenwichtig.

Een en ander roept de vraag op welke functie Amroussi voor kunst weggelegd ziet. Uit de uitspraken blijkt dat hij vindt dat kunst en politiek gescheiden zijn en niet met elkaar verwikkeld mogen worden. Meent hij dat of formuleert hij ongelukkig zonder te beseffen wat hij zegt? Het valt te bezien wat kwalijker is, onhandigheid of naïviteit. Waar laat zo’n uitspraak kunst die zich uitspreekt over politiek en samenleving, zoals relevante kunst altijd doet?

Als Amroussi zegt dat kunst onschuldig is, dan schildert hij kunst af als onverdorven en argeloos. Als iets dat buiten het proces staat en er geen deel van wil zijn. Dan is kunst iets dat niets te maken heeft met politiek en samenleving en er hoogstens per ongeluk in contact mee komt.

Kunst is niet onschuldig, maar schuldig. Kunst die onschuldig wil zijn is amusement en vertier. Dat is een afgeleide, getemde vorm van kunst. Mogelijk is zo’n opvatting bon ton in een deftig en in zichzelf gekeerd tentoonstellingscircuit dat kunst ziet als halfproduct in de tentoonstellingsmachine van musea. Kunst die ertoe doet is hartstikke schuldig. Kunst die ertoe doet kiest altijd positie en is per definitie niet onschuldig.

Waarom hebben kunstenaars volgens Amroussi er niet om gevraagd? Heeft hij dat gecheckt, en als hij naar de kunstenaars van de Russische Avant Garde verwijst wiens werk op de tentoonstelling te zien was die werd gesloten, hoeveel van die kunstenaars zijn nog in leven en hebben zich hier tegenover hem over uitgesproken?

Heeft Amroussi telepathische gaven om in contact te treden met Kazimir Malevitsj (gestorven 1935) en Wassily Kandinsky (gestorven 1944)? Is Amroussi de nieuwe Helena Blavatsky die kunstgeschiedenis verwisselt met occultisme en een medium is geworden om in contact te treden met gestorven kunstenaars?

The medium Marthe Béraud with an ectoplasmatic structure (materialization) on her head. Marthe Béraud also performed under the names Eva C. and Eva Carrière. Photograph taken in 1912 by German parapsychological researcher Albert von Schrenck-Notzing M.D.(1862 – 1929).

De oorlog die de Russische Federatie in 2014 begonnen is tegen Oekraine en is veranderd in een grootschalige invasie is een moment van waarheid. Men kan niet afzijdig zijn omdat als men afzijdig blijft men stilzwijgend kiest voor de agressor. Shell verkoopt haar aandeel in Russische projecten, de Gasunie niet. Advocatenkantoren als Houthoff zien zich door maatschappelijke en politieke druk gedwongen om hun relatie met de Russische machthebbers te verbreken.

De Hermitage verbreekt met een kromme redenering de banden met de Russische Hermitage waarvan het afhankelijk was vanwege bruiklenen. Het bontst maakt Sabry Amroussi het als blijkt dat hij als kunsthistoricus opvattingen over de functie van kunst naar buiten brengt die wringen. Dat is onthullend. Dat is zijn moment van waarheid. Dat is zijn gesloten wereldbeeld.

Hermitage verbreekt relatie met Russische Federatie. Het meent zich afzijdig te hebben gehouden en het Kremlin niet te hebben gelegitimeerd

Persbericht ‘Hermitage Amsterdam verbreekt relatie met Rusland‘ van de Hermitage, Amsterdam van 3 maart 2022.

Bizarre opvatting van de Hermitage. Als het wil bewijzen hoe dom het is en hoe naïef het was, dan is dat prima gelukt met dit persbericht waarin het aankondigt de relatie met de Russische Federatie te verbreken.

Het is onjuist als het zegt: ‘Lang heeft de Hermitage Amsterdam zich afzijdig gehouden van politieke ontwikkelingen in het Rusland van Poetin.’ Het tegendeel is waar. De Hermitage heeft de afgelopen jaren partij gekozen voor de Russische Federatie en de machthebbers in het Kremlin. Het heeft zich niet afzijdig gehouden. De Hermitage probeert zich hieruit te draaien, maar maakt het er alleen maar erger op door onzin te verkopen over vermeende afzijdigheid.

Is het mogelijk dat het management van de Hermitage werkelijk zo wereldvreemd en losgezongen van de realiteit was om niet te beseffen dat het sinds de moord op Aleksander Litvinenko (2006), Georgië (2008), de Krim (2014), de Slag van Ilovaisk (2014), het neerhalen van de MH17 (2014), het schenden van de homorechten (2014), de poging tot moord op Serge Skripal en zijn dochter (2018) en op Alexei Navalny (2020) oogluikend de Russische agressie heeft gesteund?

Er zijn meer voorbeelden van aantoonbare Russische agressie en onrecht waar iedere nieuwsconsument kennis van kon nemen. Voor de goede verstaander die de ogen open hield was de grens allang overschreden.

Het is tenenkrommend dat allerlei kunstinstellingen (Gergiev Festival en het Rotterdams Philharmonisch Orkest) en bedrijven nu ineens doen alsof de invasie van de Russische Federatie van Oekraïne en het schenden van het oorlogsrecht door zich te richten op burgerdoelen pas het moment is om tot bezinning te komen en de relatie met de Russische Federatie te verbreken. 

Dat moment van bezinning was er eerder, maar hebben ze keer op keer bewust laten passeren omdat er te weinig politieke of maatschappelijke druk was. Daar capituleren ze nu lafhartig voor. Maar hun late bekering komt niet van binnenuit en toont niet oprecht.

Beseffen ze niet dat ze sinds 2006, zeker sinds 2008 en beslist sinds 2014 hebben weggekeken voor de Russische agressie? Waarom worden ze nu pas wakker? Hoe hebben ze al die jaren naar de wereld gekeken en daar de conclusie uit getrokken dat ze zich afzijdig hielden door zich niet afzijdig te houden en partij voor de Russische Federatie te kiezen?

Hebben voor deze organisaties de begrippen burgermoed, morele moed, ethiek en ruggengraat een lege betekenis? Het is immers niet hun eigen overtuiging die leidt tot het verbreken van de relatie met de Russische Federatie, maar de druk om dat te doen. De breuk komt niet van henzelf, maar wordt zo’n Hermitage door anderen opgelegd en afgedwongen. Nu moeten ze vanwege hun jarenlang opportunisme moreel op de blaren zitten.

Still uit Zerkalo (De Spiegel) van Andrei Tarkovsky, 1975.

Organisaties als de Hermitage of het Rotterdams Philharmonisch Orkest moeten voor de spiegel gaan staan om eens in de eigen ziel te kijken. Waarom hebben ze de afgelopen jaren weggekeken voor de agressie van en het vertrappen van de mensenrechten door het Kremlin? Waarom sliepen deze organisaties die het voorstellen alsof nu pas het moment is aangebroken om hun relatie met de Russische Federatie te verbreken?

Beseffen ze niet dat ze door hun relatie een autoritair regime in Moskou jarenlang gelegitimeerd hebben? Indirect hebben ze door hun steun zelfs de oorlog tegen Oekraïne bevorderd. Waarom menen ze nu te moeten zeggen dat ze met een schrik wakker worden en tot inzicht komen? Hoe geloofwaardig is hun late spijtbetuiging? 

Voor de opstelling van de Hermitage en het persbericht met de verwijzing naar afzijdigheid over het verbreken van de relatie met de Russische Federatie past maar een woord: smerig. Ofwel, corrupt, weerzinwekkend en vals.

Hermitage gaat NFT’s van werken uit collectie vermarkten. Hoe gaat deze ontwikkeling de museumsector veranderen?

Schermafbeelding van deel artikel ‘Van Gogh op de blockchain? Bitcoin (BTC) exchange Binance en Russisch museum gaan het doen!‘ op crypto-insiders.nl, 28 juli 2021.

Binance NFT geeft (vertaald) de volgende definitie van een NFT: ‘Een non-fungible token (NFT) is een cryptografisch token dat een uniek bezit vertegenwoordigt. Ze fungeren als verifieerbare bewijzen van authenticiteit en eigendom binnen een blockchain-netwerk. NFT’s zijn niet onderling uitwisselbaar en introduceren schaarste in de digitale wereld.’ Binance NFT is een marktplaats waar NFT’s worden verhandeld.

Een NFT is handel. En winst voor de aanbieders. Dat zijn niet alleen bedrijven die in unieke cryptografische tokens (zeg: identificatie- of authenticatiemiddel) handelen, maar ook voor musea die het beeldrecht van de afbeelding hebben dat in een NFT wordt omgezet. Dat opent mogelijkheden voor musea om te cashen op de eigen collectie, terwijl het originele kunstobject niet verkocht hoeft te worden. Dat is een win/win-situatie, zo lijkt het.

Crypto-insiders.nl brengt het nieuws dat Binance NFT samenwerking heeft gezocht met het Russische Hermitage Museum in Sint-Petersburg. Binance NFT kondigt in een verklaring van 26 juli 2021 aan dat het eind augustus op de eigen marktplaats NFT’s van het werk van Leonardo da Vinci, Giorgione, Vincent van Gogh, Vassily Kandinsky en Claude Monet uit de collectie van de Hermitage zal verkopen. Van elke twee exemplaren van hetzelfde werk gaat er een naar de koper en blijft de andere NFT in de collectie van het museum.

Schermafbeelding van deel artikel ‘Binance NFT Marketplace to Feature Tokenized Art, Including Leonardo da Vinci, from The State Hermitage Museum‘ van Binance, 26 juli 2021.

Directeur Mikhail Piotrovski ondertekent niet alleen de beperkte reeks NFT’s, maar creëert volgens de uitleg van Binance NFT ‘ook een onafhankelijk werk door zijn handtekening, datum en exacte tijd van ondertekening toe te passen, waardoor ze absolute uniciteit kregen, vereeuwigd in de blockchain’. Ofwel, de handtekening van de kunstenaar wordt vervangen door de handtekening van de huidige directeur van de Hermitage.

Of dit een ontwikkeling is die uitsluitend gunstig is voor musea valt te bezien. Ze lijken weliswaar een nieuwe geldbron aan te boren, maar de vraag is hoe groot deze markt is als vele internationale musea als aanbieders gaan optreden. Ze worden dan elkaar concurrenten in het aanbieden van NFT’s. Ook is het denkbaar dat sponsors en overheden die musea helpen financieren deze nieuwe ontwikkeling als argument zien om zich terug te trekken uit de museumsector.

Het gaat vooral om kunstmusea die iconische schilderijen van oude en moderne meesters in hun collecties hebben die ze in de vorm van NFT’s kunnen vermarkten. Dat geldt voor Nederland wellicht voor de 20 belangrijkste kunstmusea, van het Rijksmuseum tot het Dordrechts Museum. Hedendaagse kunst lijkt lastiger in de markt te liggen.

Zo dreigt er een tweedeling binnen de museumsector indien deze tendens van de verkoop van NFT’s doorzet en belangrijk wordt. Musea met in hun collectie iconische schilderijen van oude en moderne meesters kunnen veel geld uit de markt gaan halen door de verkoop van NFT’s. Maar kunstmusea die gericht zijn op laat-20ste eeuwse en 21ste eeuwse kunst zonder accent op een schilderijencollectie of niet-kunstmusea missen die mogelijkheid omdat ze minder aantrekkelijk zijn voor de kopers van en handelaren in NFT’s. Dat kan een nieuw evenwicht binnen de museumsector scheppen, waarbij musea die nu al veel inkomsten hebben nog rijker zullen worden.

Hoe een en ander door de opkomst van NFT’s financieel uitpakt valt lastig te voorspellen, maar denkbaar is dat de landelijke overheid de steun zal gaan verleggen van musea die NFT’s kunnen verkopen naar musea die daartoe niet in staat zijn.

Overigens zou de verkoop van NFT’s door initiatief van het deel van de gemeentepolitiek dat weinig opheeft met kunst en musea de lokale politiek op de gedachte kunnen brengen dat het mee wil delen in de opbrengst van de verkoop van NFT’s. Want in Nederland zijn collecties van geprivatiseerde musea eigendom van gemeenten. Museum de Fundatie is de uitzondering. Het zou verstandig zijn als de Museumvereniging zo snel mogelijk met de leidende kunstmusea hierover een standpunt bepaalt en een strategie ontwikkelt om de opbrengst van de NFT’s exclusief voor de museumsector te behouden. Denkbaar is ook dat musea samen met de Museumvereniging een fonds oprichten dat door de leidende kunstmusea gevuld wordt met de opbrengst van de verkoop van NFT’s waar musea die die mogelijkheid missen een beroep op kunnen doen.

Directeur Piotrovski heeft het laatste woord. Is het wensdenken, luchtfietserij, een verkooppraatje of een realiteit die hij schetst? Hoe dan ook lijkt de museumsector door de verkoop van NFT’s te gaan veranderen. De beer is los. Hoe de verandering eruit zal zien valt nu lastig te voorspellen. Mogelijk duurt het nog jaren voordat het zich doet voelen, maar enige mate van verandering lijkt onvermijdelijk. Daarom doet de museumsector er verstandig aan zich er nu al op voor te bereiden. In het bericht van Binance NFT zegt directeur Piotrovski:

'Nieuwe technologieën, met name blockchain, hebben een nieuw hoofdstuk geopend in de ontwikkeling van de kunstmarkt, geleid door het eigendom en de garantie van dit eigendom. Dit is een belangrijke fase in de ontwikkeling van de relatie tussen persoon en geld, persoon en object. NFT creëert op deze manier democratie, maakt luxe toegankelijker, maar tegelijkertijd uitzonderlijk en exclusief. We zullen andere mogelijkheden uitbreiden, met name digitale, die de collecties en het paleis [het gebouw] erin zullen betrekken. We gaan nieuwe experimenten bouwen op basis van nieuwe technologieën.' 

Deelname Defne Ayas (Witte de With) aan Biënnale Moskou ongewenst

De 6e Biënnale van Moskou is een project dat georganiseerd en ondersteund wordt door het Ministerie van Cultuur van de Russische Federatie. Het vindt van 22 september tot 1 oktober 2015 plaats. Defne Ayas, directeur van Witte de With is samen met Bart De Baere aangesteld als curator van de 6e Biënnale van Moskou.

Aldus een bericht van de RRKC. Wat is hier aan de hand? Werkt Defne Ayas mee aan de her-Sovjetisering van de Russische Federatie die onder impuls van president Putin in gang is gezet? De term Euro-Aziatische (of: Euraziatische) traditie is beladen en wordt door de rechts-extremistische Russische nationalist Aleksandr Doegin gepromoot zoals Raymond van den Boogaard in een boekbespreking uitlegt. Wat hebben Westerse kunstenaars of directeuren van kunstinstellingen op dit moment in Moskou te zoeken behalve het legitimeren van het Putin-regime? Denken ze bewegingsvrijheid te hebben om de constructieve krachten te bundelen?

Had Kasper König in maart 2014 met hoop op beter nog argumenten om de Manifesta 10 in St. Petersburg te verdedigen ondanks het feit dat hem toen naïviteit verweten werd, door de in de Russische Federatie verdere verslechtering van de mensenrechten, aantasting van de democratie en de rechtsstaat, de illegale inlijving en gelijkschakeling van de Krim, de voortwoekerende Russisch-Oekraïense oorlog, de moord op Boris Nemtsov en de propaganda in de Russische media heeft Defne Ayas ruim een jaar later die argumenten niet meer. Zij is zich er goed van bewust waar ze instapt. Het politieke klimaat is inmiddels zo verslechterd dat geen criticus meer kan volhouden dat het meedoet om de boel van binnenuit te veranderen. Defne Ayas is een meeloper (fellow-traveller) die zich bereidwillig voor het karretje laat spannen van een regime dat de kunst muilkorft.

Of directeur Ayas en het bestuur van Witte de With met voorzitter Kees Weeda, penningmeester Patrick van Mil, Nicoline van Harskamp, Jeroen Princen, Karel Schampers, Nathalie de Vries en Katarina Zdjelar naïviteit, hardleersheid of bewuste politieke stellingname pro-Kremlin verweten kan worden is de vraag. Verontrustend is dat het bericht van de RRKC de Griekse ex-minister Yanis Varoufakis een denker en geen politicus en parlementslid noemt. Met anderen zou hij naar vragen zoeken over de fundamenten voor een beter leven en wie wij zijn (mens, stad, natie, imperium etc.). Dat klinkt humanistisch en braaf. Gaat het de Stalinisten en neo-marxisten werkelijk om dit soort overwegingen? Het bestuur van Witte de With moet zich nog maar eens goed achter de oren krabben of het gewenst is dat Defne Ayas meewerkt aan de 6e Biënnale van Moskou.

Zie hier voor andere posting over de politieke stellingname van Witte de With.

Foto: Schermafbeelding van bericht ‘Witte de With Directeur Defne Ayas co-curator van de 6e Biënnale van Moskou’ op RRKC.

Docenten Hermitage in Boterhal Hoorn. Naast het lesgeven

Ontzettend leuk en heel spannend, het expressief tonen van het werk, maar vooral van het groepsgevoel van de 17 docenten voor kinderen van museum Hermitage Amsterdam in kunstenaarsvereniging de Boterhal te Hoorn. De titel van de tentoonstelling luidt ‘alles verhoudt zich tot elkaar’. Veelvuldigheid, kortom. Het gaat om het gevoel van samen en afwisseling dat niet in een thema te vangen valt. Fascinerend nietwaar? Dit gaat over het idee van het bijbrengen van creativiteit door jonge mensen aan jonge mensen. Kan het beter? Het proces, de uitdaging, de expressiviteit, de intentie en het groepsgevoel tellen. Het mengsel uit variatie.

Dit alles doet geen pijn. In de omgekeerde wereld. Evenmin als de bodes van de Tweede Kamer voor even minister zijn. Of de schoonmakers van de bedrijfsruimte aan de bestuurstafel van de multinational plaatsnemen. Of de stand-in in Hollywood voor het bepalen van camera instelling en belichting in de plaats treedt van de ster. De mythe wordt werkelijkheid, en de werkelijkheid wordt mythe. De vorm wordt het alibi voor de inhoud. De museumdirecteur zegent ‘alles’ met haar overdenkingen en ongelofelijke enthousiasme.

Culturele vrijheid Rusland verslechtert in snel tempo

Culturele vrijheid in Rusland verslechtert snel. Het ministerie van Cultuur verbiedt een film over de vervolging van Tsjetsjenen onder Stalin, zo’n 70 jaar geleden. Het excuus voor het verbod is het provoceren van etnische vijandschap. Dat spoort niet met de huidige tsunami van nationalisme en patriottisme die Rusland treft. Ook Andrei Zvyagintsev’s prijswinnende sociale satire Leviafan dat aan 50 landen is verkocht haalt de Russische bioscopen waarschijnlijk niet. Er zou in gevloekt worden en da’s het hedendaagse excuus om de film op de plank te leggen. Onder Putin wordt het Stalisme in ere hersteld. De volgende lakmoesproef is de Manifesta in St. Petersburg die uitdaagt en ter discussie stelt. Hoofdcurator Kasper König houdt de optie open dat deze manifestatie van hedendaagse beeldende kunst afgelast wordt vanwege de rechteloosheid in Rusland. De Manifesta lijkt achterhaald door de recente verslechtering van het politieke en culturele klimaat in Rusland.

In de video komt een slechts in onderbroek geklede activist in actie in een Romeinse sarcofaag in Hermitage in St. Petersburg. De actie ‘Ongewassen Rusland’ is volgens het kunstenaarscollectief Blauwe Ruiter (‘Siniy Vsadnik’) een referentie naar een 19de eeuws gedicht van Michael Lermontov omdat ‘Rusland behoefte heeft om zichzelf te reinigen van de vuiligheid en het vuil van het verleden’. De activist symboliseert dat door het logo van de pro-Kremlin partij Verenigd Rusland weg te schrobben. De activist en twee betrokkenen die de actie op film vastlegden werden korte tijd door de politie vastgehouden. De twee vrouwen die schrikken van de actie zijn waarschijnlijk museummedewerkers. Na het bad ontspint zich een verwarrende discussie.

Foto: Logo pro-Kremlin partij Verenigd Rusland.

Oekraïne vraagt Nederland om teruggave kunstschatten Krim

Het ministerie van Buitenlandse Zaken van Oekraïne heeft Nederland afgelopen vrijdag 28 maart formeel in een schriftelijk verzoek aan minister Frans Timmermans van Buitenlandse Zaken gevraagd of de objecten die in de tentoonstelling ‘De Krim – Goud en Geheimen van de Zwarte Zee‘ in het Allard Pierson Museum te zien zijn gegarandeerd naar Oekraïne teruggestuurd kunnen worden. En niet naar de Krim. Aldus de Oekraïense buitenlandwoordvoerder Yevhen Perebyynis, volgens Euromaidan PR. Hij zei dat de Oekraïense ambassade in Den Haag de nodige stappen zet ‘om de terugkeer naar Oekraïne van objecten van het cultureel erfgoed die momenteel tentoongesteld worden in het Allard Pierson Museum in Amsterdam te verzekeren.‘

Dit is een nieuwe zet in de schaakpartij tussen Russen en Oekraïne over de aan het Allard Pierson Museum uitgeleende kunstschatten. Ze zijn tot 31 augustus te zien in genoemde tentoonstelling en moeten daarna teruggegeven worden. Maar aan wie? Aan de musea op de door Rusland geannexeerde Krim of aan bijvoorbeeld het Nationaal Museum in Kiev? Aan de orde is of het om cultureel erfgoed gaat dat eigendom is van de Oekraïense staat. Nederland erkent de annexatie van de Krim door Rusland niet en ziet die als illegaal.

Het Allard Pierson Museum is het archeologisch museum van de Universiteit van Amsterdam. Het laat een team juristen uitzoeken wie de rechtmatige eigenaar is van de kunstschatten en aan wie ze eind augustus moeten worden teruggestuurd. Maar het zou wel eens kunnen dat het politieke aspect de overhand krijgt over de juridische en museale overwegingen. Het is uiteindelijk een kwestie van perspectief en van schaal. Logisch lijkt dat de bruiklenen naar de Krimse musea teruggaan die de objecten uitleenden.  Maar wat als Nederland bij de erkenning blijft dat de Russen de Krim onrechtmatig van Oekraïne hebben afgepakt. Wat weegt dan het zwaarst, de bruikleenovereenkomt tussen musea of de relatie tussen landen?

Foto: Kunstschat uit de Krim, nu te zien in het Allard Pierson Museum.

Gaan uitgeleende kunstschatten terug naar Kiev of de Krim?

Update 21 augustus: Een Salomonsoordeel, de kunstschatten gaan na afloop van de tentoonstelling niet terug naar de door Rusland ingelijfde Krim of naar Kiev. Ze blijven volgens een persbericht van het Allard Pierson Museum in Amsterdam voorlopig op een veilige plek in Nederland. Uitgebreid juridisch onderzoek heeft geen uitsluitsel gegeven. Het museum verwacht claims van zowel Rusland als Oekraïne. Omdat het inschat dat de zaak mogelijk onder de rechter komt geeft het geen commentaar. 

Update 26 maart: Het Allard Pierson Museum maakte volgens berichten in de pers vandaag bekend dat de tentoonstelling met kunstschatten over De Krim tot 31 augustus verlengd is. Dat betekent dat er geen derde museum gevonden is dat deze Duits-Nederlands coproductie wilde overnemen. Het museum geeft er geen zekerheid over waar de kunstschatten uit Krimse musea naar toegaan: naar de Krim of naar Kiev. 

In het Allard Pierson Museum loopt tot en met 18 mei de tentoonstelling ‘De Krim – Goud en Geheimen van de Zwarte Zee‘. Een coproductie met het  LandesMuseum Bonn die daar eerder te zien was en mogelijk doorreist naar Rome. Over die overname kan het Allard Pierson Museum desgevraagd nog geen zekerheid geven omdat het nog niet beslist is. De beschrijving is achterhaald door de politieke realiteit: ‘Nog niet eerder leende Oekraïne zoveel archeologische topstukken van de Krim uit: overweldigende gouden voorwerpen, zoals een zwaardschede en een pronkhelm, en talloze juwelen.’ De bruiklenen komen uit het Nationaal Museum in Kiev, maar ook uit musea in Simferopol, Bachtsjysaray, Sebastopol en Kertsjop. Sommige bruiklenen zijn geleend van musea die in Oekraïne lagen, maar door de Russische annexatie van de Krim ineens in Rusland liggen.

Er kondigt zich een politieke strijd over de bruiklenen aan. De rechts-nationalistische Oekraïense vice-premier en minister van Sociale Zaken Oleksandr Sych (Svoboda) beschuldigde gisteren op een persconferentie in Kiev de Russische autoriteiten ervan dat ze proberen om bruiklenen die nu in buitenlandse musea te zien zijn rechtstreeks teruggestuurd te krijgen naar de Hermitage in St. Petersburg en andere Russische musea. Hij verklaarde dat de bruikleenovereenkomst opengebroken is ten gunste van het Oekraïense ministerie van Cultuur. Zodat de bruiklenen van de musea op de Krim niet naar de Krim maar naar Kiev teruggestuurd zullen worden. Onduidelijk is of de bewering van minister Sych klopt dat dit al met alle betrokkenen geregeld is.

Vraag is of de politieke situatie het openbreken van een bruikleenovereenkomst rechtvaardigt. De Ethische Code van de ICOM biedt weinig aanknopingspunten. Een lenend museum kan klem komen te zitten tussen de eis om niet te handelen als opslagplaats voor illegaal verkregen voorwerpen (2.11) en de verplichting om voorwerpen uit collecties te beschermen tijdens gewapende conflicten (2.21). Maar de Krim is geen Syrië.

Berichten waarop Euromaidan PR zich baseert houden de optie open dat het Allard Pierson Museum straks de kunstschatten niet naar de Krim, maar naar Kiev terugstuurt. Gesteld dat de tentoonstelling die nu daar te zien is niet naar Rome of elders doorreist. Directeur Andriy Malhin van het Centraal Museum van Tavrida in Simferopol verklaart dat de bruikleenovereenkomst pas op 30 augustus 2014 afloopt. Hij merkt op dat het Allard Pierson Museum nog geen officiële verklaring over de teruggave naar buiten heeft gebracht en rekent erop dat de kwestie wordt opgelost. Wat dat dan ook is. Feit dat Nederland en de internationale gemeenschap de annexatie van de Krim door Rusland niet erkennen hoeft nog niet te betekenen dat de door de Krimse musea uitgeleende kunstschatten niet naar daar worden teruggestuurd. Maar evenmin dat het wel gebeurt.

Foto: Speld -fibula- in de vorm van een dolfijn. Op tentoonstelling ‘De Krim – Goud en Geheimen van de Zwarte Zee‘ in het Allard Pierson Museum, Amsterdam.

De ondraaglijke hypocrisie van Kasper König en Manifesta

Update 6 juni 2014: In een interview met Deutsche Welle zegt Kasper König: ‘I’ve stopped watching Russian television – I can’t stand the brainwashing anymore.’ Voorzover z’n visie op de Russische media en de ontbrekende vrijheid van meningsuiting. ‘It became clear to me that I was working in a country where there is no civil society’ geeft z’n visie op de Russische rechtsstaat. Al met al een lastige uitgangspositie om een tentoonstelling van hedendaagse kunst te maken. Of juist een uitdaging? Gaat de Manifesta door? 

Wat is een ergere ondeugd: schijnheiligheid of lafheid? Of lopen ze in elkaar over? In een beschouwing in NRC prikte Bas Heijne afgelopen zaterdag de dubbelhartigheid van Kasper König en de organisatie van de Manifesta door. Naast het blaffen van de Nederlandse economische en politieke elite die uit eigenbelang in de schulp kruipt voor Russische dreigementen. Verslaafd aan eigen welvaart. Heijne’s conclusie is dat president Putin juist voor zulke huichelarij (grote woorden, geen daden) geen respect heeft. De Duitse König is curator van de Manifesta 10 die voor 28 juni tot 31 oktober 2014 gepland staat in de Hermitage in het Russische St. Petersburg. De kunstmanifestatie Manifesta vindt om de twee jaar plaats en is een Nederlands initiatief.

In een verklaring zegt König: ‘De situatie is geëscaleerd sinds ons werk begon, maar ik denk niet dat dit steun betekent voor de huidige politieke en militaire acties van Rusland. (..) Ik heb niet de ambitie om gewoon commentaar te geven en, wat nog belangrijker is , ik hoop dat ik veel meer dan alleen commentaar op de huidige politieke omstandigheden kan geven’. Is König een geniale dommerik of een dom genie? Door te suggereren dat-ie meer dan commentaar geeft, hoeft-ie geen commentaar te geven en ontloopt-ie dat.

Het ergste komt nog: ‘Het is voor mij belangrijk dat mijn contract artistieke vrijheid garandeert, maar binnen de Russische wet. Toch hopen we aanzienlijke kunstwerken te tonen die geen toevlucht nemen tot goedkope provocaties. Het milieu en de mogelijkheden voor deze tentoonstelling zijn zeer rijk en het zou een vergissing zijn onze mogelijkheden te reduceren tot het niveau van alleen het maken van een bepaalde politieke verklaring‘. Stel je voor, goedkope provocaties. Niks voor een curator van stand. Niks voor een Nederlands-Russische organisatie die spreekt over de nasleep van de Koude Oorlog en daarom niet kan schakelen naar de nieuwe werkelijkheid van vandaag: een nieuwe verkoeling tussen Oost en West. Opnieuw ontloopt König liever zijn verantwoordelijkheid. Stel je voor dat-ie met Manifesta 10 een politieke verklaring afgaf. In Rusland.

Artistieke vrijheid binnen de Russische wet? Op welke planeet heeft König afgelopen jaren geleefd door te stellen dat z’n contract een garantie van artistieke vrijheid geeft? Aan hemzelf? Is König zo wereldvreemd dat-ie niet weet wat er in augustus 2013 met Konstantin Artunin en Alexander Donskoy in datzelfde St. Petersburg gebeurde? De politie viel zonder rechterlijk bevel het anarchistische ‘Museum van de Macht‘ binnen, haalde werken weg die kritisch voor de machthebbers waren en sloot het museum op last van de autoriteiten. Da’s de vrijheid van de Russische wet waarbinnen König opereert. Zijn huichelarij en die van de Manifesta-organisatie zijn tenenkrommend. Net als de Nederlandse elite praat het recht wat krom is. Achterhaald door de actualiteit die een streep zet door contracten, afspraken en mooie woorden die vals klinken. Weg met de collaborateurs.

Foto: President Putin en beeldende kunst.