Bijlage ‘Diversiteit in de cultuursector’ bevat statistieken over herkomst waarvan de waarde en strekking discutabel zijn

Vandaag stuurde minister Van Engelshoven (OCW) haar brief ‘Uitgangspunten Cultuurbeleid 2021 – 2024’ naar de Kamer. De brief en de bijlagen zijn hier te lezen. Reacties laten nog op zich wachten. De bijlage ‘Diversiteit in de cultuursector’ is een ‘visuele samenvatting van de meest recente cijfers en ontwikkelingen in de personele diversiteit van culturele instellingen en adviescommissies van cultuurfondsen en raden’ en bevat bovenstaand diagram. Eruit blijkt dat ‘personen met een westerse en niet-westerse migratie achtergrond’ zijn oververtegenwoordigd in bestuur en personeel in de culturele sector. Vooral westerse migranten vallen op met een drie- tot viermaal zo grote vertegenwoordiging dan statistisch zou kunnen worden verwacht. Dat wordt een positieve ontwikkeling genoemd. Is het dat wel? Niet-westerse migranten blijven met 8% licht achter.

Wat is deze statistiek waard? Wie wordt er onder ‘personen met een westerse migratie achtergrond’ verstaan? Omvat dat Duitsers, Belgen, Britten en Amerikanen die al vele jaren in Nederland wonen en eigenlijk niet beschouwd kunnen worden als migranten, laat staan buitenlanders? Denk aan de talloze directeuren van Nederlandse musea van buitenlandse herkomst die in Nederland geïntegreerd zijn en die leden van het publiek zonder voorkennis niet zal aanduiden als migrant. Hoe relevant is dit onderscheid, waarom wordt het gemaakt en in een officieel overheidsdocument opgenomen, en wat moet het ons duidelijk maken?

Daarnaast is onduidelijk wat met wat vergeleken wordt en wat de vergelijking waard is. Hoe methodologisch correct is het om een subcategorie van de beroepsbevolking van 9 of 10% groot te leggen op de cultuursector? Want de beroepsbevolking is niet volgens een perfecte afspiegeling over de afzonderlijke sectoren verdeeld. De specifieke cultuursector met relatief veel middel- en hoogopgeleid personeel is dat weer anders afwijkend in dan bij andere sectoren. Ook in de landbouwsector zullen door het aantal werkzame Polen de ‘personen met een westerse migratie achtergrond’ waarschijnlijk oververtegenwoordigd zijn. Maar wat zegt dat dan?

Wat hier aan de hand is lijkt een geval van politieke hypercorrectie. Het zijn niet de ‘personen met een westerse migratie achtergrond’ waar het om gaat, maar ‘de personen met een niet-westerse migratie achtergrond’. De westerse migranten worden er aan de haren bijgesleept vanwege de statistiek over de niet-westerse migranten. Maar de redactie van deze bijlage geeft zich bloot in het commentaar bij deze diagram als die zegt: ‘Aandachtspunten. Hoewel het aandeel personen met een niet-westerse migratieachtergrond werkzaam bij culturele instellingen toeneemt, blijft deze achter bij de verhouding in de beroepsbevolking’.

Waarom wordt dit zo scherp gepresenteerd als volgens de statistieken de ondervertegenwoordiging minimaal is en het daarnaast onduidelijk is hoe de relatie tussen ‘niet-westerse migratie’ en opleiding is die specifiek is voor de culturele sector? Zo beredeneerd is er wellicht sprake van oververtegenwoordiging van ‘niet-westerse migranten’ die middel- of hoogopgeleid zijn. Aan de 19de-eeuwse Britse staatsman Benjamin Disraeli wordt de volgende uitspraak toegeschreven: ‘Er zijn drie soorten leugens: leugens, grove leugens, en statistieken’.

Foto: Schermafbeelding van deel bijlage ‘Diversiteit in de cultuursector’ van het ministerie van OCW over ‘Herkomst’.

SIKC haalt islamitische collectie weg bij Wereldmuseum

Directeur Stanley Bremer van het Wereldmuseum staat Sjors van Beek van de Groene niet meer te woord, aldus het artikel Islamitische collectie weggehaald bij het Wereldmuseum. Grotere eer voor een onderzoeksjournalist is bijna niet mogelijk. Dat is wat je noemt iets op het spoor zijn en de macht tegen de haren in strijken.

Maar het gaat natuurlijk niet om de personen, maar om de zaak. Die is opmerkelijk. De Stichting Islamitische Kunst en Cultuur (SIKC) die in het Wereldmuseum de deelcollectie islamitische kunst -eigendom gemeente Rotterdam- van zo’n 190 objecten beheert haalt deze weg bij het Wereldmuseum en brengt deze onder bij het Volkenkundig Museum (nu: Nationaal Museum voor Wereldculturen) te Leiden. Opvallend is trouwens dat de SIKC bij de Kamer van Koophandel in Rotterdam geregistreerd staat als een welzijnsorganisatie.

Twee opmerkelijke momenten gingen hieraan vooraf die licht op de zaak werpen. De eerste was het idee dat de SIKC in 2006 opgeheven was, maar uiteindelijk  bleek dat toch niet gebeurd te zijn. Om onduidelijke redenen had directeur Bremer de papieren niet ingediend om de SIKC op te heffen. Vervolgens kwam in april 2014 het aanbod van het Wereldmuseum dat de SIKC de eigen deelcollectie die het beheerde in ruil kreeg voor het afstaan aan het Wereldmuseum van het nog aanwezige saldo van 14.000 euro op de eigen rekening.

Een vreemd voorstel omdat de deelcollectie geen eigendom is van het Wereldmuseum, maar van de gemeente Rotterdam. Desgevraagd wilde het Nationaal Museum voor Wereldculturen de deelcollectie niet herbergen onder de door het Wereldmuseum genoemde voorwaarden van een uitruil van het banksaldo: ‘Directeur Stijn Schoonderwoerd: ‘Het klonk ons allemaal wat te lichtvoetig in de oren. Ontzamelen kun je niet lichtvoetig doen. Het banksaldo van SIKC is bedoeld om de rijkscollectie te versterken, niet om onderdeel te zijn van een wat onduidelijk ruilproces van het Wereldmuseum.’  Zonder die ruil ziet het Leidse museum geen bezwaren.

Steen voor steen brokkelt de geloofwaardigheid van directeur Bremer af. Sjors van Beek wees al eerder op opbrengsten uit verkoop van hedendaagse kunstwerken uit de collectie van de Stichting Vrienden van het Wereldmuseum waarvan vooralsnog onduidelijk is waar die heen zijn gegaan. Van Beek memoreert dat ‘de Aziatische objecten die momenteel nog zichtbaar zijn in het Wereldmuseum blijken voor het overgrote deel niet afkomstig uit de museumcollectie zelf maar zijn bruikleen van de Stichting Bodhimanda, een stichting ter bevordering van het boeddhisme. Voorzitter Imrat Verhoeven schat dat 75 à tachtig procent van de getoonde collectie eigendom van zijn stichting is.’ Zodat zich steeds meer de vraag opdringt wat de realiteitszin, de rechtvaardiging en het perspectief van een Wereldmuseum onder leiding van Stanley Bremer nog zijn.

NB: In een eerdere versie werd gesproken over 2300 objecten die de deelcollectie SIKC vormden. Dat aantal betreft echter de totale deelcollectie islamitische kunst van het Wereldmuseum. Het is gewijzigd in 190 stuks.

Foto: Koranpagina: eind soera 84, begin soera 85; koranpagina, 14de eeuw. Collectie Wereldmuseum.

Wereldmuseum deed goede zaken op veiling. En de opbrengst?

Op 19 november 2012 merkte TopengMarah in reactie op bij Het Wereldmuseum: Rotterdam op zijn smalst?: ‘Vorig jaar zijn twee schilderijen van Hendra Gunawan bij Cristie’s geveild (http://www.digitalekunstkrant.nl/?p=1272 ) Officieel waren deze schilderijen van de Vrienden van het Wereldmuseum, zodat de Gemeente Rotterdam hier niets aan kon doen. Bremer is trouwens de voorzitter van de Vrienden van het Wereldmuseum.’

Sjors van Beek pakt het in De Groene op en vraagt zich deze week af waar de opbrengst van de bij Christie’s verkochte werken is gebleven. Hij vraagt het aan museumdirecteur Stanley Bremer die Van Beek de gevraagde informatie niet wil verschaffen. Bremer verwijst naar het bestuur van de Stichting Vrienden van het Wereldmuseum, Rotterdam. Waar hij zelf de voorzitter van is zoals de jaarrekening 2011 verduidelijkt.

De opbrengst van de twee werken van Hendra Gunawan alleen al bedraagt meer dan 1,11 miljoen euro zodat het om substantiële bedragen gaat. Het is op z’n minst opmerkelijk dat inkomsten uit verkoop in genoemde jaarrekening 2011 noch op de balans noch als bijdrage aan het Wereldmuseum zijn terug te vinden. Zoals ook Sjors van Beek constateert. In 2011 is de bijdrage van de Stichting Vrienden aan het Wereldmuseum slechts 9.600 euro. Hoeveel hoger dat bedrag is door de opbrengsten uit de verkoop van schilderijen en grafiek van hedendaagse kunstenaars als Charles Hossein Zenderoudi, Dia Al-Azzawi, Ali Omar Ermes of Rachid Koraichi uit de collectie van de Stichting Vrienden van het Wereldmuseum is de vraag die beantwoord moet worden.

Foto 1: Wereldmuseum Rotterdam doet goede zaken bij Christie’s in Digitale Kunstkrant, september 2011.

Foto 2: Over Ali Omar Ermes met tekst ‘He is one of the most widely collected artists in Islamic Art, represented in art collections in the British Museum, Tate Britain, London; Ashmolean Museum, Oxford; State Hermitage Museum, St. Petersburg; State Museum of Oriental Art, Moscow; Wereld Museum, Rotterdam; National Gallery of Jordan, Amman; Smithsonian Institute, Washington DC and many others.’

Rotterdam scherpt ontzamelbeleid museumcollecties aan

Twee maanden geleden leidde directeur Stanley Bremer van het Wereldmuseum een journalist van RTV Rijnmond rond in z’n depot. Hij legt uit dat er van de 100.000 stukken zo’n 10.000 tot 15.000 stuks bewaard zullen blijven. Opzet is om deze in een open depot aan het publiek te gaan tonen. Dat nog wel eerst gerealiseerd moet worden. De collectie van het Wereldmuseum is eigendom van de gemeente Rotterdam. 

Volgens de ‘Rotterdamse’ regels over ontzamelen verloopt afstoten volgens een strikte procedure. Dit raadsvoorstel komt op 23 januari 2014 in stemming. Over de procedure zijn allerlei moties door de raad ingediend. Zo herstelt een aangenomen motie de band tussen museum en de eigen collectie, zodat de opbrengst niet naar een algemene reserve maar naar het betreffende museum stroomt. De procedure gebiedt dat stukken uit deze collectie eerst aan Rotterdamse en dan aan nationale musea om niet aangeboden dienen te worden. Daarna volgt een inhoudelijke toetsing door een commissie. Alleen stukken zonder een bijzonder cultuurhistorische waarde mogen verkocht worden. De opbrengst mag ruimer ingezet worden dan de LAMO-richtlijn die het alleen mogelijk maakt dat de middelen ingezet worden voor aankoop, actieve conservering of restauratie van de collectie. In Rotterdam kan de opbrengst ook gaan naar de klimatisering of bereikbaarheid ervan, inclusief de digitalisering. Zodat ook het open depot van Bremers Wereldmuseum eronder valt.

Over de topstukken van de Afrikacollectie heeft Bremer een opvallende draai gemaakt. Hij kiest eieren voor z’n geld. Eerst was-ie van plan om ze op de commerciële markt te verkopen om zo een fonds van 60 miljoen euro te vormen. Hij presenteerde dat destijds niet alleen als een gewenste, maar zelfs noodzakelijke verkoop. Die noodzaak blijkt nu echter minder noodzaak te zijn dan Bremer toen suggereerde. Eind 2012 moest-ie het voornemen van verkoop onder druk van politiek, museumsector en bezorgde Rotterdammers inslikken. Hij haalde bakzeil en erkent achteraf dat het een stap te veel was. Voor hem. Bremer ziet nu de waarde van de Afrikacollectie in. Niet alleen vanwege het prestige, maar ook in het ruilverkeer met andere musea dat het Wereldmuseum een goede onderhandelingspositie geeft. De kou in museaal Rotterdam lijkt nu uit de lucht.

Foto: Beeld uit Afrikacollectie in depot Wereldmuseum.

Misleiding over ‘no-go’ gebieden vertekent de beeldvorming

Nieuws uit 2009 dat nog doorwerkt. Met een beroep op de WOB kreeg RTL Nieuws de Top 20 van slechtste buurten boven water. Toenmalig minister Vogelaar vreesde stigmatisering en was niet voor openbaarmaking.

WikiLeaks publiceert sinds februari 2012 de zogenaamde GIF-Files van Stratfor. Formeel een particulier bedrijf dat in inlichtingen handelt, maar nauw samenwerkt met nationale veiligheidsdiensten. Op 31 augustus 2011 publiceert Stratfor het bericht ‘European ‘No-Go’ Zones for Non-Muslims Proliferating‘. Eind 2011 kraakt  Anonymous de servers van Stratfor. Wat is de informatie waard en hoe bepaalt het de beeldvorming?

Het bestaat feitelijk uit een stuk van Soeren Kern voor het Gatestone Institute met de toegevoegde ondertitel ‘Occupation Without Tanks or Soldiers‘. Het gaat uit van het idee dat islamistische extremisten de oprichting van ‘no-go‘ gebieden in de Europese steden intensiveren zodat deze ontoegankelijk worden voor niet-moslims. Volgens de Duits-Amerikaan Soeren Kern zou in veel van de gebieden de sharia wetgeving gelden en hebben de lokale overheden er de grip verloren. Hij zegt het volgende over de Nederlandse ‘no-go‘ gebieden:

Soeren Kern vertelt aantoonbare onzin. Stratfor neemt het zonder voorbehoud als analyse en informatie over en stuurt het haar abonnees in overheden en beleidskringen. Dankzij Anonymous en WikiLeaks weten we dat. Tientallen websites en blogs nemen het bericht zonder kanttekening over van het Gatestone Institute. Tot op de dag van vandaag. Doorgaans beredeneerd vanuit een islamkritische, conservatieve of joodse invalshoek. 

Wat Nederland betreft, Kern reduceert het begrip ‘probleemwijk‘ tot ‘Muslim problem neighborhood‘. Veel bewoners van Turkse en Marokkaanse herkomst wonen onmiskenbaar in bepaalde probleemwijken. Tonen van ‘religiositeit‘ hoeft trouwens niet samen te vallen met het belijden van de islam. In andere probleemwijken wonen echter nauwelijks moslims. Zo is het Utrechtse Ondiep op nummer 5 een probleemwijk met vooral autochtone Nederlanders zonder islamachtergrond. In Pendrecht (2) wonen autochtonen en Antillianen.

Moeten we bij Soeren Kern kwade opzet, gemakzucht of slordigheid vermoeden? Hoe dan ook zou een analist zijn informatie beter moeten checken. Want de berichten komen terecht bij het op professionals gerichte Stratfor of de talloze sociale media die door burgerjournalisten of schimmige lobbyisten worden geleid. En in de gevestigde media. In de beeldvorming resteert een verkeerd beeld van de moslims en de ‘no-go‘ gebieden.

Foto 1: Schermafbeelding van Top 20 probleemwijken van RTL Nieuws, 13 februari 2009.

Foto 2: Schermafbeelding van ‘European ‘No-Go’ Zones for Non-Muslims Proliferating‘ dat Stratfor overneemt, 31 augustus 2011.

Wereldmuseum blijft vertrouwen in de museumsector ondermijnen

Namens het Wereldmuseum reageert conservator (‘Collectie Inhoud‘) Edward de Bock met een ingezonden brief in de NRC op een artikel van Sjarel Ex, directeur van museum Boijmans van Beuningen. De Bock trekt ten aanval maar loopt al na drie zinnen vast in de modder van zijn eigen gedachten. De vraag die na lezing blijft hangen is met welke opdracht hij het veld is ingestuurd en op wie of wat hij eigenlijk reageert. Niet op Ex. Een polemiek wordt het daarom niet omdat het tegenwoord van De Bock dat uitblinkt door humor, fijnzinnige analyse of een originaliteit ontbreekt en zo zijn eigen gelijk -als dat al zou bestaan- volledig om zeep helpt. Ook gaat De Bock voorbij aan de bezwaren van Ex en legt deze van alles in de mond dat-ie niet heeft gezegd.

Het college ruimde in een brief van 6 november bestuurlijke obstakels uit de weg die de plannen van Stanley Bremer, directeur van het Wereldmuseum verhinderden om de Afrikacollectie te verkopen. Dat raakt aan de LAMO-leidraad die de museumsector hanteert om een ethisch kader aan het ontzamelen te geven. Daarmee is afstoting van de Afrikacollectie echter nog geen feit. Rotterdam is eigenaar en feitelijk de verkoper als er tot afstoten wordt besloten. De gemeente trekt in de brief dat initiatief naar zich toe. Het claimt de ruimte om de opbrengst over de musea te herverdelen. Bremers plannen actualiseren de zeggenschap van de gemeente over de gemeentemusea. Ofwel, het Wereldmuseum beïnvloedt de autonomie van de andere musea ongunstig.

In zijn stuk ‘Verkoop geschonken collecties niet‘ van 5 december keert Sjarel Ex zich tegen de plannen van de gemeente Rotterdam om objecten uit de gemeentecollectie om economische redenen af te stoten. Dat doet-ie ter verdediging van de positie van zijn eigen museum. Enkel daarom moest-ie reageren. Ex keert zich niet tegen het ontzamelen als zodanig omdat het inherent is aan een dynamisch museum. Maar doel moet dan wel verhoging van de kwaliteit van de collectie zijn. Da’s in tegenspraak met de plannen van het Wereldmuseum om niet de objecten aan de onderkant, maar aan de top van de verzameling af te stoten. Onvermijdelijk als de Afrikacollectie 60 miljoen euro moet opbrengen zoals het Wereldmuseum naar buiten heeft gebracht.

Edward de Bock gaat niet in op de argumenten van de museumsector tegen de afstotingsplannen door het Wereldmuseum zoals Sjarel Ex die verwoordt. Behalve het oprekken van de LAMO-leidraad door Rotterdam gaat dat over de onherstelbare schade aan het cultureel erfgoed dat de Volkenkundige musea van Leiden en Amsterdam vrezen. In plaats daarvan legt De Bock Ex de woorden in de mond dat vroeger alles beter was. Maar dat zegt de directeur van museum Boijmans van Beuningen niet. Ex wijst juist op een goede afloop als het openbaar bestuur van Rotterdam tot het besef komt dat de plannen van het Wereldmuseum schade voor anderen met zich meebrengen. Daar gaan De Bock en het Wereldmuseum zelfgenoegzaam aan voorbij.

Foto: Spijkerbeeld uit de collectie van het Wereldmuseum. Congo, 19de eeuw.

Het Wereldmuseum: Rotterdam op zijn smalst?

Update 14 april 2015: Eindelijk valt het doek voor directeur Stanley Bremer van het Wereldmuseum. In een rapport is Gitta Luiten vernietigend, volgens NRC. Het museum verkeert in financiële problemen, voldoet niet aan museale normen van beheer en maken van tentoonstellingen. Het is in een neerwaartse spiraal terechtgekomen en heeft geen toekomst meer. Wethouder Visser zegt in een reactie: ‘Het is heel ernstig dat het museum in zo’n kwetsbare positie is terechtgekomen.’ De vraag is door toedoen van wie dat is gebeurd. Een raadsenquête die de rol van zowel raad als gemeentebestuur tijdens het directoraat van Bremer (sinds 2001) tegen het licht houdt lijkt onvermijdelijk. Er zijn door te veel mensen te veel fouten gemaakt met te grote gevolgen. Een gerenommeerd museum is onder toezicht van het Rotterdamse gemeentebestuur afgebroken. Ondanks vele waarschuwingen. Bestuurlijk te ernstig om zonder gevolgen te kunnen blijven.

Het Wereldmuseum hoopt 60 miljoen euro op te halen met de verkoop van de Afrika-collectie. Volgens directeur Stanley Bremer gaat het niet om een gewenste, maar om een noodzakelijke verkoop. Met de gedwongen bezuinigingen en de korting op overheidssubsidies probeert zo het museum het hoofd boven water te kunnen houden. Dit antwoord verergert het probleem. De uitleg rammelt en ik zal aantonen waarom.

In een brief van 6 november maakt het Rotterdamse college de plannen van het Wereldmuseum om te ontzamelen mogelijk. Dit gaat in tegen de LAMO-richtlijn en is niet volledig in lijn met de VNG-richtlijn. De brief is in strijd met het regeringsbeleid getuige antwoorden op kamervragen van SP-er Van Dijk: ‘Ik ga ervan uit dat gemeenten, provincies en rijksoverheidsorganen de musea die hun collecties beheren in staat stellen die codes na te leven en zelf die codes als kader hanteren bij het verlenen van volmachten om voorwerpen af te stoten.’ Rotterdam leeft de codes niet na. Het is nog afwijkender omdat de wethouder het recht opeist om met de opbrengsten van het ontzamelen te schuiven tussen musea. Met de brief neemt Rotterdam als eerste gemeente afstand van de richtlijnen uit de museumsector. De raad mag er zich binnenkort over uitspreken.

Rotterdam doet het financieel slecht als gemeente. Ondanks de haven die de motor van de Nederlandse economie is. Afgelopen jaren hebben diverse wethouders te veel uitgegeven en zowat alle reserves opgemaakt. Demografisch ontwikkelt de stad zich ongunstig omdat laagopgeleiden en kansarmen blijven toestromen en de relatief vermogenden en vermogenden naar elders vertrekken. Nu zit de stad aan de grond.

Het standpunt van het Wereldmuseum is belastend voor de museumsector. Het precedent van Bremer is direct van invloed op de sector als geheel. In eerste instantie voor andere Rotterdamse musea die eveneens de stad als eigenaar van de collectie hebben, maar ook ver daarbuiten. Bremers opportunisme gaat in tegen het belang van de sector die het moet hebben van vertrouwen en geloofwaardigheid. Verkoop van objecten ontneemt de burgers de zin om financieel bij te dragen en zich betrokken te voelen. Het zet het volume van schenkingen en donaties onder druk. Kortom, het privatiseert het idee van openbaar kunstbezit.

Daarbij komt dat een museumdirecteur niet de expertise van de kunsthandelaar heeft. Ook als een directeur zich laat adviseren door deskundige kunsthistorici, dan blijven museummensen buitenstaanders in de handel. In Gouda verkocht de directeur van museumgoudA in 2011 op een Londense veiling zijn topstuk voor een gegarandeerde prijs die te laag bleek. Hij was verstrikt geraakt in een handel die hij onvoldoende begreep.

Complicatie bij het verhandelen van de Afrika-collectie is dat de handel een kartel is van een beperkt aantal vooraanstaande handelaren die met elkaar de markt verdelen. Ze laten zich door een Rotterdams museum niet uit elkaar spelen. Er is geen open markt. Verder zijn er in de etnografische en tribale kunst veel valse stukken in omloop. Een handelaar heeft zo door de suggestie van valsheid een eenvoudig drukmiddel om de prijs naar beneden te praten. Een ander drukmiddel is de  herkomst, want van veel objecten uit de Afrika-collectie zal niet volkomen duidelijk zijn of ze niet geroofd of in strijd met de Unesco-richtlijnen in Rotterdam zijn beland.

De commissie Asscher-Vonk wijst in een recent advies namens de museumsector naar de noodzaak voor een Museumwet: ‘Voor de musea is het van belang dat er een stabiele en permanente basis ontstaat voor hun functioneren. Het gaat erom dat het museale erfgoed wordt beschermd, net zoals monumenten of archieven beschermd worden.’ Voor de tussentijd is er de aloude Wet tot Behoud Cultuurbezit die in de 19de eeuw opgetuigd werd om het verkwanselen van onmisbaar en onvervangbaar cultuurbezit naar het buitenland te voorkomen. Burgers namen het initiatief waar de overheid het liet afweten. De gelijkenis tussen 1873 en 2012 dringt zich op. Maar vooralsnog is het alleen Rotterdam dat tekenen van vervreemding van de rest vertoont.

Rotterdam kent met Willem Scholten van het Rotterdams havenbedrijf een voorbeeld van iemand die verstrikt raakte in het grote geld. En niet meer begreep wat van hem en wat van de gemeenschap was. Dit type solitair opererende directeuren vertoont zonnekoninggedrag en krijgt onvoldoende repliek. Hun omgeving heeft er geen grip meer op. Zo luistert Stanley Bremer niet meer naar zijn vakbroeders uit de museumsector. Hij meent het beter te weten. Nu trekt-ie ogenschijnlijk het Rotterdamse college mee in zijn plannen. Voorbij ethische grenzen. Maar het is nog niet te laat. De Rotterdamse raadsleden kunnen hun verantwoordelijkheid nemen.

Foto: Object uit Centraal-Afrika. Credits: Arte y Ritual – Ana et Antonio Casanovas