Warenhuis EPA (1930-1940)

Gunner Dan, ‘Bildsvit från varuhuset EPA på Tingvallagatan 19 tagen 1940. Verksamheten flyttades 1962 till det som nu kallas 15-huset‘, 1940. Collectie: Värmlands Museum.

Links damestassen, rechts de huisapotheek. Deze foto geeft onmiskenbaar een beeld van een warenhuis. Buiten sluitingsuren. Het is 1940 in Karlstad Zweden. Europa zakt weg in duisternis, Zweden baadt in het licht. Zweden blijft met veel geschipper neutraal.

Varehuset Enhetsprisaktiebolaget was vanaf 1930 een warenhuisketen met vestigingen in Zweden, Denemarken en Noorwegen. Vergelijkbaar met de Nederlandse HEMA, met lage prijzen en producten van eenvoudigere kwaliteit.

Het valt niet direct op, maar het personeel staat achter de toonbanken. Sommigen als een schim omdat ze blijkbaar bewogen toen de foto werd genomen. Opvallend is het lange pad. Daar is voor een bezoeker geen ontkomen aan.

Opvallend op de onderste foto van Malmö zijn de hakenkruizen op de schutting. Wat moeten ze voorstellen? Dat kan waarschijnlijk niet anders verklaard worden dan dat de eigenaren van EPA Josef Sachs en Herman Gustaf Turitz joods waren. De hakenkruizen zijn dan een protest tegen de afbraak. Daarnaast bestond er altijd spanning tussen nering en warenhuizen. De laatsten zouden de kleinhandel aan de bedelstaf brengen.

Als de datering 1930/1931 klopt, dan duidt dat op een vroeg protest met nazisymboliek tegen de afbraak, twee of drie jaar voor de machtsovername van de nazi’s in Duitsland in januari 1933. Geen toegang, onbevoegd, zegt het bord achter de schutting: Obehöriga.

Nazi Symbols in Malmo, Sweden, 1930/1931 during demolition for the construction of the EPA’s Department Store.

Wat zeggen deze foto’s ons meer dat 80 jaar later? Dat het vroeger anders was en dat de vanzelfsprekendheden van toen niet de vanzelfsprekendheden van nu zijn. En andersom. Goed om dat weer eens op te frissen. Ach, gooi die wijsheden maar over de schutting. Wat is geweest is geweest. Klaar.

Bij buitenmuurse presentaties van musea is populisme de valkuil

Presentatie van objecten uit een museumcollectie buiten de muren van het museum is geen nieuwigheid. Schiphol, trein- en metrostations, hotels, stadskantoren of de etalages van de Hema of de Bijenkorf zijn als vanouds bekende plekken om objecten van (plaatselijke) musea te tonen. De opzet is drieledig. De betreffende plek wint er prestige mee, het museum krijgt er een extra presentatieplek bij en het museum stelt zich in de beeldvorming open naar de samenleving -of het eigen gemeentebestuur- en lijkt te zeggen dat het uit de ivoren toren neerdaalt tot middenin de samenleving. Voorzover is er niets bijzonders aan de hand.

Vraag is onder welke voorwaarden die presentatie ‘extra muros’ gebeurt. Wie is ervoor verantwoordelijk en beslist over de selectie? Uiteindelijk is dat het museumpersoneel dat procedures over behoud volgt. Museale objecten worden nauwgezet geconserveerd. Ze kunnen schade oplopen door veranderingen in lichtsterkte, luchtvochtigheid en temperatuur of door schokken. Het is de afdeling Collectie die verantwoordelijk is voor het uitlenen van objecten, hoewel het een eeuwig gevecht is met de afdeling Presentatie die daar rekkelijker in staat en een ander belang heeft. De rekkelijke kant heeft afgelopen jaren binnen musea terrein gewonnen.

Presentatie van voorwerpen buiten de museummuren kan op vele manieren. Geïnitieerd vanuit de doelstelling van het museum en volledig in eigen beheer of vanuit de doelstelling van een externe partij. In dat laatste geval ligt het populisme op de loer. Pop-up musea schieten uit de grond. Een pop-up museum is alleen in naam een museum. Het mist de kenmerken die een museum tot museum maken. Het haakt aan bij de tentoonstellingsmachine die sommige musea zijn geworden. Het is uitsluitend presentatie. Niets meer dan dat. Bedrijven, kunstfondsen of televisieprogramma’s willen maar al te graag hun naam aan musea verbinden.

Een stap die daar op reageert is dat musea bewust de koppeling met de sfeer van kosmopolitisme, reclame en bekendheid maken. Met als gevolg dat de doelstelling van een museum nog verder uit beeld raakt. Voorbeeld voor dit populisme is het project Museum van het NMvW. Bekende Nederlanders als als Yvette van Boven, Kenny B of Floortje Dessing worden zogenaamd curator van hun eigen museum. Ze maken onder begeleiding een selectie uit het depot. Filemon Wesselink opende gedurende drie weken een minimuseum op station Zwolle, aldus een bericht in De Telegraaf. Presentatie van objecten uit het depot buiten de museummuren oogt als publiciteitsstunt. Of er echt een duurzame relatie met de samenleving wordt gelegd is de vraag.

Musea doen in de publiciteit over buitenmuurse presentaties net alsof ze uit de lucht komen vallen en strikte voorwaarden over conservering niet meespelen en de sky the limit is in de selectie. Zo zegt perswoordvoerder Ilse Cornelis  van het Van Abbemuseum dat ‘de samensteller van de Van der Valk-collectie kan straks ook een topvoetballer zijn, een wetenschapper, of misschien wel de receptionist van het hotel’. Echt? Het kan bijna niet dat wat ze zegt ze zelf gelooft. Het klinkt niet alleen modieus en gaat voorbij aan de expertise die binnen musea bestaat, maar vertegenwoordigt ook uitsluitend de Presentatie/Marketing-kant van het museum.

Het tentoonspreiden van volkse gewoonheid en ruimdenkendheid, en een beeld van ‘alles kan’ worden zo deel van de marketing van een hedendaags kunstmuseum. Het museum presenteert zich als getapte jongen of meisje. Met als nevendoel om ook de subsidiegevers van de in gang gezette gewoonheid te overtuigen. Een museum is echter niet gewoon, maar buitengewoon. Achter de schermen wordt een voorselectie uitgevoerd en de topvoetballer, een wetenschapper of de receptionist van het hotel worden door de marketing bij de arm genomen, in een format geduwd om als front te dienen om de maatschappelijke binding van het museum te accentueren. Het museum dat zich zo heerlijk democratisch en transparant presenteert. Aan de buitenkant.

Foto 1: Schermafbeelding van deel artikel ‘Van der Valk Eindhoven krijgt kunst uit museum’ op Misset Horeca, 26 april 2018.

Foto 2: Schermafbeelding van deel artikel ‘Van Abbemuseum gaat samenwerken met Van der Valk-hotel Eindhoven’ op ED, 18 maart 2018.

NS ontspoord in chaos door talloze aanbieders van actiekaartjes. Marketing!

Treinreizigers hadden het vroeger makkelijk. Ze kochten een kaartje. Dat was het. Ze hoefden verder niet na te denken wat voor soort kaartje ze kochten, wanneer of waar ze hun kaartje kochten. Alleen NS verkocht treinkaartjes. Nu tickets geheten.  Ook voor internationale treinreizen. Het was overzichtelijk.

Nu zijn er allerlei soorten actiekaartjes met verschillende looptijden en voorwaarden die door verschillende aanbieders op de markt worden gebracht. Door Blokker, Hema, Albert Heijn, Kruidvat, Bakker Bart, Etos, La Place (V&D) of hoe al die winkels ook heten die treinkaartjes verkopen. Gevolg is dat de last is verschoven van de NS naar de klant. De treinreiziger wordt aan het werk gezet om uit te zoeken en te berekenen welk type kaartje het voordeligst is om wanneer te kopen. Soms zelfs met een kop koffie, een appelflap of een andere heerlijkheid wat het vergelijken er nog lastiger op maakt. De calculerende burger rekent zich suf bij de NS.

Metro constateert dat het deze week tijdens de herfstvakantie een chaos op de stations was door de actiekaartjes en geeft daarvan voorbeelden zoals Groningen, Meppel en Zwolle. ‘NS zegt daar waar het kan ook in te spelen op drukke trajecten. „Het is bij ons bekend dat de actiekaartjes in de vakantietijd ertoe kunnen leiden dat de eerste trein in de daluren heel druk is en ook reguliere reizigers soms de trein missen’ aldus een woordvoerder van de NS. Reguliere reizigers zonder actiekaartje kunnen dus hun trein missen.

Het is begrijpelijk dat de NS door samenwerking met andere aanbieders meer uit het eigen product probeert te halen. Dus de bezetting van de treinen in de daluren wil opkrikken. Maar de NS overschrijdt een grens als daarvan reguliere treinreizigers de dupe worden. En trouwens ook de kopers van de actiekaartjes die wegens de chaos op de stations de trein missen. In de marketing en de wildgroei van actiekaartjes die overal in de winkelstraten worden aangeboden is de NS zo langzamerhand behoorlijk ontspoord. Terug naar vroeger kan niet. Maar een hogere mate van overzichtelijkheid en grip op het eigen product moet bij NS mogelijk zijn.

Foto: Schermafbeelding van deel ‘Reiziger blijft achter op perron door actiekaartjes’ in Metro, 22 oktober 2015.

Yosra Aajir betrapt op winkeldiefstal. De leugen ontmaskerd

Iedereen vertelt een eigen waarheid. En verwijt de ander onwaarheid. De waarheid bestaat niet. Een getuigenis in de media valt niet op voorhand te geloven. Zelfs niet met meerdere bronnen. De zaak van de 17-jarige diabetespatiënte Yosra Aajir maakt de leugen inzichtelijk. Zij is niet wie ze beweert te zijn. Geen slachtoffer, maar dader. Begin januari belandde ze na een bezoek aan de HEMA in Den Haag in de cel. Ze is nu voor de tweede maal binnen korte tijd opgepakt door beveiligers. Dat heeft burgemeester Van Aartsen gezegd, nadat hem in een commissievergadering naar deze zaak werd gevraagd. Hij omschreef het zo neutraal mogelijk. Bij H&M moest het meisje met de politie mee op verdenking van winkeldiefstal, nadat beveiligers haar betrapten.

Bij de HEMA speelde hetzelfde feit, maar dat werd toen niet door het gezag naar buiten gebracht. Aldus Omroep West. Yosra Aajir stelt mensen teleur die het voor haar opnamen. Een zaak met louter verliezers.

Dis diabetis: de waarheid over Yosra Aajir

Iedereen bemoeit zich ermee. Zelfs een kamerlid roept minister Opstelten ter verantwoording. Dat vanwege de getuigenis van de 17-jarig Marokkaans-Nederlandse diabetespatiënte Yosra Aajir die in de HEMA in de Haagse Marktstraat in een pashokje insuline spoot, daarbij urine verloor en door beveiligers uit het pashokje werd geplukt. En hard werd aangepakt. De HEMA en beveiligingsbedrijf Trigion ontkennen de weergave van Aajir, maar zetten daar niet hun eigen lezing van de feiten tegenover. Uit damagecontrol, respect voor Aajir of een gebrek aan argumenten? De HEMA verklaart: ‘Vanuit de feiten zoals wij die kennen is de berichtgeving vanuit de media op een aantal punten onjuist en zijn zaken uitvergroot‘. Maar hoe zit de vork dan wel in de steel? Het politieonderzoek loopt. Is de waarheid in deze kwestie nog eenduidig te achterhalen?

Op de Facebook-pagina Wij boycotten de HEMA is de verontwaardiging groot. Nu al 14.289 likes. Van alles wordt genoemd: hoofddoekjes bij de HEMA in België, allochtonen, fototaarten met Hitlergroet, discriminatie, Marokko, islam en ontwikkelingshulp. De focus is niet scherp, maar heeft begeerte in het vaststellen van onrecht als motief. De oproep voor een demonstratie wordt niet door de familie ondersteund. Die zoekt deëscalatie, waar anderen hun punt menen te scoren door actie te eisen en het niet langer te pikken. Korte lontjes knallen verbitterd af. Met wantrouwen en achterdocht dat als hedendaags juweel wordt gekoesterd.

Hoe liggen de feiten nou eigenlijk? In het filmpje maakt Yosra Aajir een sympathieke indruk. Maar waarom ze samen met haar vriendin niet een toilet in de HEMA opzocht blijft een raadsel. Vooral als ze weet dat ze bij het inspuiten van insuline urine kan verliezen. Aajir verklaart dat haar vriendin de urine heeft opgeruimd, maar de HEMA zegt dat gedaan te hebben. Een raadsel is ook hoe de beveiligers wisten wat er zich in het pashokje afspeelde. Waaruit bestonden hun aanwijzingen om dat te betreden? Keken ze via camerabewaking mee in het pashokje? Waarom de politie Aajir vervolgens vier uur op het bureau vasthield is ook een raadsel. Werd haar invrijheidstelling alleen vertraagd doordat ze gebruikmaakte van een bij het verhoor aanwezige advocaat?

Yosra Aajir lijkt Rashomon (1950) uit 2014. In die Japanse film van Akira Kurosawa wordt de overval en verkrachting van een vrouw en de dood van haar man aan de hand van getuigenissen gereconstrueerd. Deze spreken elkaar tegen. Wikipedia zegt: ‘Rashomon is door zijn existentiële plot synoniem geworden voor de relativiteit van ‘de waarheid’. Alle verhalen van de getuigen lijken perfect logisch en verdedigbaar, maar steeds blijkt er een onderliggend motief te zijn (wraak, eer, hebzucht, angst) om het verhaal op deze manier te vertellen. De vraag blijft over of er wel zoiets bestaat als objectieve waarheid. Nee, lijkt Kurosawa aan het einde van de film te zeggen.‘ Hebben Yosra Aajir, HEMA, Trigion, politie en de verontwaardigden op sociale media hun verhaal dat perfect klopt, maar bestaan de verhalen in zichzelf en sluiten ze niet op elkaar aan?

Foto: Schermafbeelding van banner Facebook-pagina ‘Wij boycotten de HEMA‘ 16 januari 2014.