De Geschiedenis van Jan Kwak (1910) over wondermiddelen en kwakzalverij is nog steeds actueel

De prent ‘De Geschiednis van Jan Kwak of hoe men door bedrog in Nederland ongestraft tot rijkdom en tot eer komt. Geïllustreerd met teekeningen van Nelly Bodenheim. Uitgegeven door de ‘Vereeniging tegen de Kwakzalverij’ is vandaag nog even actueel als ruim 100 jaar geleden toen die werd uitgegeven.

We hoeven maar te denken aan wondermiddelen als Hydroxychloroquine of  Ivermectine die er niet voor ontwikkeld zijn om COVID-19 te genezen en geen helende werking hebben, maar ondanks het feit dat ze eerder schade aanrichten toch worden aanbevolen. Het valt niet te verwonderen dat de strip werd uitgegeven door de ‘Vereeniging tegen de Kwakzalverij’ die nog steeds bestaat. Wel lijkt in 100 jaar de focus verlegd. Het gaat nog steeds om bedrog, maar niet rijkdom en eer staan centraal, maar politieke doelen.

De cents-prent is opgenomen in de Britse Welcome Collection die gaat over gezondheid. Via open bronnen op internet is niet terug te vinden dat de strip in een Nederlandse collectie is opgenomen. In de beschrijving wordt als datum circa 1900 gegeven, maar dat rijmt niet met een annonce in het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde jaargang 1910 waarin reclame wordt gemaakt voor de strip. De datum van uitgave zal dus eerder dateren uit 1909 of 1910:

Schermafbeelding van mededeling ‘De geschiedenis van Jan Kwak‘ in het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde (1910).

Tekenaar was Nelly Bodenheim (1874-1951) over wie Wikipedia zegt dat zij een Nederlands kunstenaar was en vooral bekend werd als illustrator van kinderboeken. Met Rie Cramer zou zij ‘uitgroeien tot de twee belangrijkste illustratoren van hun tijd‘. De prent ‘De geschiedenis van Jan Kwak‘ is een ‘zwart-witje’ in Oost-Indische inkt. Het is de knipkunst-stijl waarmee de Duitse animator Lotte Reiniger in de jaren 1920 bekend werd.

De aap komt uit de mouw op de 20ste van de 24 tekeningen: ‘Jan Kwak zoekt beter hulp‘: Jan stuurt om Dokter Volverstand/ Die had aan Jan’s middelen verbazend het land,/ En wie zijn reclames als leugen erkent,/ Dien vindt Jan in zijn binnenste een pienteren vent. Jan Kwak is rijk en beroemd geworden door zijn wondermiddelen, maar gebruikt die zelf niet als hij ziek wordt.

Dat is een overeenkomst met tegenwoordig. De leidsmannen van de anti-vaccinatie beweging laten zich, vaak in het geheim, vaccineren terwijl ze hun achterban die erin gelooft de wondermiddelen blijven aansmeren. Er is in 110 jaar weinig veranderd. Bedrog is onuitroeibaar en zal blijven bestaan zolang zwendelaars er een mogelijkheid in zien om hun eigen positie ermee te verbeteren en anderen te misleiden en geld uit de zak te kloppen. Zoals gezegd is het er problematischer op geworden omdat het bedrog wordt ingezet voor politieke manipulatie die de democratie in gevaar brengt. Dat gaat verder dan gewone oplichterij.

Dat de prent volgens een van de metadata, namelijk het ‘tijdstempel’ pas sinds 2019 is opgenomen in de Welcome Collection is ondersteunend bewijs voor het verband dat verzamelaars leggen tussen de toenmalige kwakzalverij van Jan Kwak en de hedendaagse kwakzalverij die tijdens de COVID-19 pandemie gouden tijden beleeft.

Coronaviruscrisis leert dat religie nutteloos is in de genezing

Het zijn moeilijke tijden voor religieuze organisaties. Want religie is niet van belang in de bestrijding van het coronavirus. Andrew Seidel sluit bovenstaand artikel ‘As coronavirus spreads, the futility of religion becomes obvious’ op FREETHOUGHT NOW! zo af: ‘Religie heeft niets te bieden in het licht van een pandemie. In plaats daarvan moeten we vertrouwen op wetenschap en geneeskunde’. Dat is een harde waarheid voor geestelijken die gelovigen aan zich willen binden. Wat voegt religie toe die in tegenstelling tot wetenschap en geneeskunde geen verschil kan maken? Dit roept een parafrase op een uitspraak van paus Johannes Paulus II op die voetbal de belangrijkste bijzaak in het leven noemde. De pandemie maakt echter duidelijk dat religie die bijzaak is.

Men kan zonder religie die niet onmisbaar is als het leven van mensen op het spel staat. Het verschil wordt in wetenschap en geneeskunde gemaakt, niet in religie. Noodgedwongen overtuigd van hun eigen nutteloosheid in de bestrijding van het coronavirus nemen religieuze organisaties hun toevlucht tot een verdedigingslinie: bidden en het bieden van troost. Dat is geen domme tactiek mits daarvan de pretentie niet te groot wordt gemaakt. Een voorbeeld hoe dat kan ontsporen in grootspraak en kapsones over de rol van de eigen organisatie geeft het onderstaande artikel ‘A Mighty Prayer Plan for Daily Hope, Strength, and Healing during the Coronavirus Crisis’ op Crosswalk. Het claimt dat ‘Een krachtig gebedsplan’ niet alleen hoop en kracht, maar ook genezing tijdens de coronaviruscrisis biedt. Dat laatste is niet alleen aantoonbare onzin, maar ook gevaarlijke kletspraat omdat het gelovigen weg kan houden van wetenschap en de reguliere geneeskunde.

Dit type artikelen van predikende beunhazen zonder veel wetenschappelijk, maar ook theologisch inzicht schiet zichzelf in de voet door het belang van religie zover op te rekken dat het lachwekkend wordt en in zijn tegendeel verkeert. Het zijn dankbare tijden voor degenen die mensen willen bijstaan. Met bidden kan het coronavirus niet genezen worden. Religieuze organisaties die dat weerspreken of zelfs het leven van hun gelovigen opofferen voor de eigen verkondiging maken zich schuldig aan misleiding en crimineel gedrag.

We moeten niet voorzichtig zijn in het aanwijzen van religieuze beunhazen als dwaallichten van een dwaalleer die zelfs tijdens een pandemie die vele mensenlevens eist hun hebzucht en onkunde niet kunnen beteugelen.

Foto 1: Schermafbeelding van deel artikel ‘As coronavirus spreads, the futility of religion becomes obvious’ van Andrew Seidel op FREETHOUGHT NOW!, 12 maart 2020.

Foto 2: Schermafbeelding van deel artikel ‘A Mighty Prayer Plan for Daily Hope, Strength, and Healing during the Coronavirus Crisis’ van Dawn Wilson op Crosswalk, 24 maart 2020.

Bij een commentaar van de Vereniging tegen de Kwakzalverij. Waarom is er geen Vereniging tegen de Claims van Godsdiensten?

Laat het duidelijk zijn, ik ben een aanhanger van het secularisme en daarom per definitie niet tegen godsdienst. Een voorstander ervan ben ik overigens evenmin. Secularisme is een politieke filosofie die zegt dat religies en levensovertuigingen volgens de wet in gelijke mate door de overheid gegarandeerd zijn en verdedigd moeten worden. Kortom, vrijheid, blijheid. Iedereen is vrij om een geloof, overtuiging, gemoedsstemming, zienswijze of standpunt te kiezen en is ook vrij om daar weer afstand van te nemen.

Daarmee is niet gezegd dat godsdienst geen kwakzalverij is. Als vanouds is dat het ‘strikt genomen het onbevoegd uitoefenen van de geneeskunde’, zoals Wikipedia uitlegt. Volgens een uitspraak uit 2007 komt iemand een kwakzalver noemen overeen met iemand een bedrieger noemen. ‘Zeggen dat de vermeende voordelen van een geneeskundige behandeling ongegrond zijn, betekent dat er geen onweerlegbaar bewijs van werking is. Dit betekent gewoonlijk dat de behandeling niet wetenschappelijk werd getest, dat het wetenschappelijk bewijs voor de werking bijzonder zwak is, of dat de behandeling herhaaldelijk de wetenschappelijke toets niet heeft doorstaan‘, aldus de omschrijving in Het woordenboek van de Skepticus.

Dat opent een zienswijze die een direct verband legt tussen kwakzalverij en godsdienst. Want evenmin als de claims van de kwakzalverij kunnen religieuze en spirituele overtuigingen die godsdiensten claimen getoetst worden. Zoals bij testen de claims van de kwakzalverij niet bewaarheid kunnen worden, kunnen de claims van godsdiensten dat evenmin. Het is dat de term kwakzalverij aan geneeskunde is voorbehouden, maar anders zou godsdienst kwakzalverij kunnen worden genoemd. Via een omweg kunnen stafleden van godsdienst bedriegers worden genoemd. Dit alles betekent nog niet dat zij zwendelaars zijn, maar wel dat ze een geloof promoten waarvan het geclaimde voordeel of de werking ongegrond is. Met dat uitgangspunt valt het commentaar uit 2011 van bestuurslid Henk Timmerman van de Vereniging tegen de Kwakzalverij te lezen.

In 2011 had Henk Timmerman zoals hij zelf aangeeft een christelijke overtuiging. Hij was toen voorzitter van de Raad van Kerken in Oegstgeest. Hij meent dat ‘christenen zich tegen elke vorm van bedriegerij en oplichterij moeten verzetten’. Timmerman gaat voorbij aan religieuze en spirituele claims, en de werking van godsdienst. Want het valt niet te rijmen dat christenen die lid zijn van de Vereniging tegen de Kwakzalverij zich tegen het bedrog in de geneeskunde verzetten, maar niet tegen het bedrog in de godsdienst. Zijn commentaar is tegenstrijdig en komt voort uit het hanteren van een dubbele standaard. Want het patroon is dat testen de claims van godsdiensten keer op keer weerleggen. Een godsdienst die claimt het bovennatuurlijke te ondersteunen wordt door geen enkele wetenschappelijke studie hierin gevolgd.

Het lijkt er sterk op dat Timmerman aan wishful thinking doet en redeneert vanuit een blinde vlek. Hij is kritisch op bedrog in de geneeskunde, maar sluit zijn ogen voor bedrog in de godsdienst. Zo combineert hij een wetenschappelijke geest met fantasie. Dit roept de vraag op of hij dan lid van de Vereniging tegen de Kwakzalverij kan zijn als hij het bedrog in de godsdienst goedpraat of via een omweg sanctioneert door godsdienst boven kritiek te stellen. Zijn instinct waarmee hij zo kritisch is op het bedrog in de geneeskunde praat het bedrog van zijn eigen christendom goed. Hij redeneert in dit commentaar uit 2011 dubbelhartig door de geneeskunde langs de lat van de wetenschap en de wetenschappelijke methode te leggen, maar de godsdienst langs de lat van de fantasie en het wensdenken. Dat is onbetrouwbaar en onecht omdat de claims van de godsdienst volgens dezelfde wetenschappelijke methode als de kwakzalverij getoetst kunnen worden.

Het is gezien de afbakening van de kwakzalverij, die zich immers richt op de geneeskunde, begrijpelijk dat de Vereniging tegen de Kwakzalverij zich niet waagt aan de vraag of godsdienst bedrog is. Om deze reden had Timmerman er in het commentaar verstandiger aan gedaan om godsdienst niet uit de wind te houden of goed te praten door te suggereren dat er een tegenstelling met kwakzalverij is. Zo smokkelt hij legitimiteit voor godsdienst binnen. Hij had er verstandig aan gedaan om dit commentaar niet te schrijven omdat hij de claims en de werking van godsdienst wetenschappelijk niet kan ondersteunen door ze te toetsen, zoals hij evenmin de claims van kwakzalvers kan ondersteunen. Het is aanbevelenswaardig als er een Vereniging tegen de Claims van Godsdiensten opgericht zou worden die even kritisch naar godsdienst kijkt als de Vereniging tegen de Kwakzalverij naar geneeskunde kijkt. Dan kunnen valse claims van godsdiensten weerlegd worden.

Foto’s: Schermafbeeldingen van commentaar ‘Lidmaatschap Vereniging tegen de Kwakzalverij en religie’ van Henk Timmerman op Vereniging tegen de Kwakzalverij, 14 januari 2011.

Opnieuw onzin over zwangerschap en verkrachting: Mourdoch

De Republikeinse Tea Party-kandidaat Richard Mourdock strijdt in Indiana voor een Senaatszetel. Democraat  Joe Donnelly is zijn tegenstander. Eerder dit jaar versloeg Mourdock de gematigde Republikeinse Senator Richard Lugar. In een debat zegt Mourdock dat zwangerschappen als gevolg van verkrachting ‘iets is dat God liet gebeuren’ ondanks de verschrikkelijke situatie waaruit ze voortkomen. Verder zegt-ie alleen abortus toe te laten als het leven van de moeder in gevaar was. Hij zei er lange tijd moeite mee te hebben gehad, maar tot het besef te zijn gekomen dat leven een geschenk van God is. Mitt Romney heeft zich gedistantieerd van de uitspraken van Mourdock. Romney probeert centrumkiezers en vrouwen achter zich te krijgen.

In een verklaring liet Mourdoch weten dat God het leven schept en dat-ie dat punt wilde maken. Eerder zei de Republikeinse afgevaardigde voor Missouri Todd Akin hetzelfde over zwangerschap en verkrachting. In Nederland kwam de SGP-er Kees van der Staaij eind augustus 2012 in de problemen met een soortgelijke uitspraak waarin-ie zwangerschap door verkrachting vergoeilijkte. Zowel Mourdock, Akin als Van der Staaij moesten achteraf inbinden. Opvallend is dat deze conservatieven namens hun God menen te kunnen spreken. Ze pretenderen de intenties van God in hun politiek te kunnen inpassen om hun politieke doelen te bereiken.

Kees van der Staaij praat onzin over zwangerschap en verkrachting

SGP-leider Kees van der Staaij is in problemen gekomen door te suggereren dat verkrachte vrouwen zich via een mechanisme kunnen ‘afsluiten’ tegen verkrachting en zo niet zwanger raken. Hij noemt het een ‘feit’ dat de kans op zwangerschap door verkrachting ‘heel klein’ is. Van der Staaij deed deze uitspraak op een vraag naar controversiële uitspraken van de Repubikeinse afgevaardigde Todd Akin die in de race is voor een senaatszetel in Missouri. Mitt Romney verzocht Akin vergeefs vanwege diens uitspraken zich terug te trekken.

De claim waarop Todd Akin en Kees van dert Staaij zich baseren noemen medici klinkklare onzin. Zo is er volgens de hoogleraar verloskunde en gynaecologie Dr. David Grimes geen biologische reden dat vrouwen zich tijdens een verkrachting kunnen afsluiten: ‘to suggest that there’s some biological reason why women couldn’t get pregnant during a rape is absurd‘. Maar zelfs leken klinkt de claim onlogisch in de oren.

In het publicitaire vervolg moest Kees van der Staaij alle zeilen bijzetten. Als verdediging ontkende hij het standpunt van Todd Akin omhelst te hebben, wat hij echter wel degelijk had gedaan zonder het expliciet te noemen. Zodat-ie als een reformatorische Houdini nog net aan zijn eigen onlogica kon ontsnappen. Omdat-ie voor eigen parochie preekt lijkt het er echter niet om dat de uitspraak de SGP publicitair beschadigt.

De verklaring van Akin wordt door tegenstanders van abortus aangewend om een positie te kunnen houden die zegt dat elke vorm van abortus onacceptabel is. Wat trouwens van weinig compassie getuigt met die heel kleine groep van vrouwen die binnen die logica toch zwanger zou raken tijdens verkrachting. Ook daar draait Van der Staaij omheen. Met z’n mooie woorden die lijken te getuigen van compassie kiest-ie niet voor deze vrouwen. De gelegenheidsargumentatie van de anti-abortus lobby maakt feiten ondergeschikt aan geloof. Verkrachte vrouwen worden gemiddeld even vaak zwanger als vrouwen die vrijwillig zwanger willen worden.

Foto: Kees van der Staaij