Uit de tijd. Petitie ‘Stop de roze zaterdag kerkdienst in de Goudse Sint-Jan Kerk’ redeneert vanuit een achterhaald wereldbeeld

De petitie ‘Stop de roze zaterdag kerkdienst in de Goudse Sint-Jan Kerk’ is gebaseerd op een misverstand. Niet omdat het de datum verkeerd weergeeft. Roze Zaterdag is niet op 23 juli, maar op 23 juni in Gouda. Een onderdeel is de ‘Geloofsviering | 11.00-12.00 | Sint-Janskerk’. Daar verzet petitionaris Marc Alterna zich tegen. Maar hij richt zijn verzoek aan het verkeerde adres. ‘De raad van kerken te Gouda’ gaat er niet over.

De Hervormde Gemeente Gouda is weliswaar de eigenaar van de Sint-Jan, maar de Stichting Goudse Sint-Jan beheert en exploiteert sinds 2010 gebouw en collectie. De Stichting heeft niet als hoofddoel om de christelijke leer te verkondigen zoals de petitie suggereert, maar heeft een historisch en cultureel karakter. De Stichting werd in 1938 opgericht om het cultureel erfgoed in de monumentale kerk (gebrandschilderde glazen) te bevorderen. De Stichting onderschrijft de definitie van een museum zoals opgesteld door ICOM. De museale functies worden in de doelstelling van het beleidsplan 2015-2018 verder benadrukt. Volgens de Stichting is ‘de Sint Jan (..) een levend monument met een belangrijke kerkelijke en culturele functie.’

Door de ontkerkelijking zijn kerkgebouwen gesloten of hebben ze een andere functie gekregen. Gewoonweg omdat het gebouw te duur werd en de lokale religieuze organisaties de exploitatie niet meer rond konden krijgen door oplopende kosten en afnemende inkomsten wegens een slinkende achterban. Ze zaten te ruim in hun jasje en daarom moest de kerk afgestoten worden. De Goudse Sint-Jan heeft een museale bestemming gekregen. Het is een cultureel en historisch museum waar een veelheid van activiteiten plaatsvindt. In 2015 kwam 70% van de omzet van €200.000 uit de museale functie. De rest van de omzet kwam uit zaalverhuur.

Bij de ‘geloofsviering’ op Roze Zaterdag gaat het om zaalhuur. De Stichting Goudse Sint-Jan verhuurt de zaal op 23 juni aan de Stichting Roze Zaterdag 2018 Gouda. Zoals dat ook voor een vergadering, huwelijk, congres of diner kan zijn. Er blijkt uit de voorwaarden niet dat er beperkingen zijn aan verhuur en de achtergrond van de huurder door de Stichting Goudse Sint-Jan wordt getoetst. Stichting Roze Zaterdag 2018 Gouda is een Gouds initiatief dat binnen de doelstelling van de Stichting Goudse Sint-Jan past. Er kan in overleg met ‘een van de wijkkerkenraden of via het Kerkelijk Bureau‘ in de Sint-Jan ook een kerkelijke huwelijksinzegening worden aangevraagd. Maar de lokale protestante gemeente is niet direct betrokken bij de verhuur aan de Stichting Roze Zaterdag 2018 Gouda en lijkt er daarom ook geen invloed op uit te kunnen oefenen.

Toch past Marc Alterna begrip voor zijn onbegrip. Het is voor traditionele kerkgangers lastig om de gevolgen van de ontkerkelijking te beseffen. Verwarrend is het om een kerk die een nieuwe bestemming als museum heeft gekregen, maar nog alle uiterlijkheden van een traditionele kerk vertoont, anders dan als gewijde kerk te zien. Des te meer als een lokale religieuze gemeenschap er ruimte huurt en erediensten houdt. Maar dan nog is een lokale kerkenraad niet meer dan een van de vele huurders. Bij de Utrechtse Willibrordkerk zorgde in 2014 deze verwarring voor een conflict tussen theatermaker Dries Verhoeven en het aan de RK-Kerk verbonden apostolaat dat er onder meer missen hield. De bestuurlijke constructie en het eigendom waren anders, maar evenals in Gouda werd de beheersstichting die er culturele evenementen coördineert op aangesproken door traditionele christenen. Dat resulteerde er in 2017 in dat de ultraconservatieve Priesterbroederschap Sint Pius X de met overheidsgeld gerestaureerde kerk kocht en het beheer overnam.

Foto 1: Schermafbeelding van deel petitie ‘Stop de roze zaterdag kerkdienst in de Goudse Sint-Jan Kerk’ op Petities.nl.

Foto 2: Schermafbeelding van presentatie zaalhuur ‘Uw evenement in de Sint Jan’ van de Stichting Goudse Sint-Jan. 

Advertentie

College Utrecht wil rijksmonument Willibrordkerk verkopen aan conservatief-katholieke Pius X. Staat Utrechtse raad dit toe?

Het is merkwaardig dat een met 8,5 miljoen euro gemeenschapsgeld gerestaureerd neogotisch rijksmonument in het centrum van Utrecht wordt geprivatiseerd. Dus onttrokken wordt aan het algemeen kunstbezit. Hoewel het openbaar toegankelijk blijft, maar wel onder de ideologische voorwaarden die de beoogde koper Priesterbroederschap Sint Pius X stelt. De afweging is of die voorwaarden aanvaardbaar zijn.

Hamvraag is of dit te rijmen valt met de open en tolerante sfeer van Utrecht als vrijzinnige stad waar D66 en GroenLinks de grootste partijen zijn. Het is merkwaardig dat het college geen andere bestemming voor dit monument weet te vinden. Is het wel actief de boer opgegaan? Zijn alle opties goed onderzocht? Hebben de verantwoordelijke wethouder en zijn ambtenaren wel hun best gedaan om de beste bestemming te vinden?

De aanpak van wethouder Kees Geldof (VVD) doet denken aan de exploitatie van landhuis Amelisweerd door de noodlijdende Stichting Museum Oud Amelisweerd. Het toenmalige gemeentebestuur kwam in 2011 door korte consultatie en verkokerd denken bij een exploitant uit -Armando Bureau- die zichzelf aangeboden had. In een vermenging van bestuur, politiek en private stichtingen werd toen niet verder gekeken. Er werd buiten de eigen ambtelijk-bestuurlijke omgeving niet gezocht naar andere exploitanten en nooit is goed onderzocht of nou de beste exploitant voor deze bestemming was gevonden. Hetzelfde lijkt nu opnieuw aan de orde.

Er is ook een verschil want de internationale Priesterbroederschap Sint Pius X is kapitaalkrachtig en weet geld aan te boren in Zwitserland en Frankrijk. Maar de vraag is of zo’n conservatieve koper in het centrum van de stad gewenst is. Het valt te vergelijken met islamitisch-fundamentalistiche stichtingen die in politieke standpunten haaks staan op de rechtsstaat. In steden als Rotterdam worden ze om die reden door de gemeente tegengewerkt om gebouwen te verwerven. Maar het Utrechtse gemeentebestuur ziet geen beletsel om de Priesterbroederschap Sint Pius X die van antisemitisme en Holocaust-ontkenning wordt beschuldigd als koper aan te wijzen. Dit vraagt op zijn minst om nader onderzoek over aard en karakter van de beoogde koper. Zelfs als de moederorganisatie projectmatig op afstand is gezet verandert dat het profiel ervan niet.

De vraag blijft onbeantwoord hoe het mogelijk is dat het gebouw van de St. Willibrordkerk door de gemeente Utrecht wordt verkocht aan een organisatie die geen van de hoofdstromen van de Utrechtse samenleving vertegenwoordigt. De projectmatige koper is de conservatief-katholieke Stichting Sint Jozef (SSJ) die onderdeel is van de Priesterbroederschap Sint Pius X die er weer een heiligdom van wil maken. Dat laatste is de kern.

In een raadsbrief wordt namens wethouder Geldof een voorbehoud gemaakt: ‘De SSJ garandeert in de overeenkomst dat het kerkgebouw gebruikt kan worden, voor zover niet in strijd met het kerkelijk gebruik’ en dan volgen potentiële gebruikers zoals Kerken Kijken Utrecht, Open Monumentendag, Culturele Zondagen en Festival Oude Muziek. Zo’n afspraak die Geldof maakt is vragen om grensgevechten vanwege het ideologische verschil van mening tussen het conservatief-katholieke gedachtengoed van de beoogde koper en de vrijzinnige en wereldse gebruikers van het monument. Het is een compromis waarvan Geldof bij voorbaat weet dat het problemen gaat opleveren. Maar het verschil is dat de Utrechtse raad nu is gewaarschuwd. In mei 2014 kon theatermaker Dries Verhoeven in de St. Willibrordkerk zijn project De Uitvaart realiseren, terwijl dat bij gebruik en eigendom door de Priesterbroederschap Sint Pius X of SSJ naar verwachting onmogelijk wordt. Vraag is of progressieve partijen als D66 of GroenLinks in de Utrechtse raad in kunnen stemmen met het idee een conservatief-katholieke stichting het laatste woord over het gebouw van de St. Willibrordkerk te gunnen.

Foto: Schermafbeelding van deel artikel ‘Pius X neemt ondanks protest Willibrordkerk over’ in DUIC, 6 juni 2017.

Staat Utrechtse raad toe dat Pius X Willibrordkerk koopt?

Een artikel van Gidi Pols in de Volkskrant over de bestemming van de neogotische Willibrordkerk roept de vraag op wat het vrijzinnig-progressieve Utrechtse gemeentebestuur (GroenLinks, VVD, D66 en SP) bezielt om in te stemmen met de verkoop van deze kerk aan een ultra-conservatieve katholieke vereniging Pius X (SSPX). De opzet is dat SSPX de schulden overneemt en zo een meerderheid in de stichting van eigenaren krijgt. En het dus voor het zeggen krijgt. Het is onduidelijk hoe groot het overnamebedrag is, maar het zal liggen rond de 1,65 miljoen euro. Dat is de schuld die resteert bij twee restauratiefondsen. De kerk is sinds 1976 een rijksmonument. Volgens de Volkskrant beslist de gemeenteraad eind juni of de verkoop door kan gaan.

De kerk is nu in gebruik bij vrijwilligersstichting Culturele Evenementen Sint-Willibrordkerk. Deze seculiere monumentenstichting heeft als doel het gebouw als sacrale kerk en monument open te houden. Gebruikers zijn een stichting die culturele evenementen organiseert en het aan de RK-Kerk verbonden apostolaat dat er missen houdt. De kerk werd met 8,5 miljoen euro subsidie van Rijk en Europese Commissie gerestaureerd. De kerk wordt beschouwd als belangrijk cultureel erfgoed. Sinds mei 2016 gebruikt de SSPX de kerk elke zondag voor de eredienst. Maar een heiligdom is het niet. Dat wil SSPX bereiken met de aankoop. In 2014 ontstond ophef over de reeks theatervoorstellingen De Uitvaart van theatermaker Dries Verhoeven. In een persbericht protesteerde gebruiker St. Willibrord Apostolaat tegen de voorstellingen omdat ze ‘ontegenzeggelijk een ontwijdend karakter’ zouden hebben. De voorgenomen verkoop valt niet los te zien van de ophef in 2014. 

Volgens de Volkskrant vrezen de vrijwilligers dat als SSPX het voor het zeggen krijgt het gebouw een gesloten karakter zal krijgen. Het is daarom een overweging voor de Utrechtse raadsleden om goed na te denken over het voorstel van de gemeenteraad voor verkoop aan SSPX. De in het Utrechtse centrum gelegen Willibrordkerk heeft een toeristische en culturele bestemming die bij verkoop aan SSPX onder druk kan komen te staan.

Essentieel is niet dat SSPX een ultra-conservatieve katholieke stroming is die in gewapende vrede met het Vaticaan leeft. Het is niet aan het openbaar bestuur om een onderscheid te maken tussen gematigde en extremistische religieuze stromingen. Het gaat erom dat een culturele bestemming geprivatiseerd dreigt te worden en praktisch onttrokken zal gaan worden aan de publieke ruimte. Het gaat erom of de Utrechtse raadsleden daar mee in willen stemmen. Willen ze hun stad toegankelijk houden of in de verkoop doen aan de hoogste bieder? Volgen ze het college dat redeneert vanuit het economisch belang of kijken ze verder?

Foto: Still uit het videoverslag van ‘Het Enfant Terrible’ door Thorsten Alofs op 22 mei 2014 in de St. Willibrordkerk te Utrecht.

Islamitische vluchtelingen bekeren zich in Europa tot christendom. Maakt het uit of dat uit overtuiging of berekening is?

Het blijft wat merkwaardig om Amerikanen wat meewarig over de vluchtelingencrisis te horen praten waarmee Europa sinds 2015 geconfronteerd wordt. De chaos in Irak en Syrië is immers een erfenis van het rampzalige beleid van de Amerikaanse president George ‘W’ Bush. Europese landen als Frankrijk en Duitsland namen daar toendertijd bewust afstand van. Maar vooral Duitsland plukt er nu de wrange vruchten van.

Duizenden naar Europa gevluchte moslims in onder meer Nederland en Duitsland zouden zich bekeren tot het christendom. Exacte cijfers ontbreken. De bekering kan uit overtuiging of opportunisme zijn vanwege de grotere kans op een asielstatus. Of vanwege economische voordelen. Het maakt niet uit. In grondwettelijke zin is in Europese landen de keuze voor godsdienst of levensovertuiging vrij, hoewel het wel opvallend is dat islamitische vluchtelingen niet in grote getale kiezen voor atheïsme. Vooral als ze in hun land van herkomst zo getraumatiseerd zijn als ze suggeren omdat de dwang van de islam beslag legde op hun hele leven. Een logische reactie zou dan het afstand nemen van alle religie zijn als eenmaal het vrije Europa was bereikt.

In hun commentaar zien The Young Turks een belangrijk aspect over het hoofd. Dat betreft de ontvangende, christelijke instellingen die hun eigen waarden en werkwijze hebben die in eeuwen is gegroeid. Inclusief belijdenis, bekering en geloofsafval. Door ontkerkelijking hebben de Europese kerkgenootschappen de afgelopen decennia de draai gemaakt van een massabeweging naar een beweging voor weinigen. Een effect van dit laatste is dat meer dan voorheen het accent gelegd wordt op de leer en de strikte naleving ervan.

Door ontkerkelijking en het teruglopende aantal christenen voelen kerkgenootschappen zich meer dan ooit concurrenten van elkaar. In Nederland beschouwt een kleine meerderheid van de bevolking zich niet als godsdienstig. In dat voor Amerikanen slecht te doorgronden spanningsveld bieden islamitische vluchtelingen die zich willen bekeren tot het christendom kansen op groei. Maar ook op verwatering van de eigen waarden.

Moslims die om welke reden dan ook afscheid willen nemen van de islam moeten dat probleemloos kunnen doen. Ze hoeven daarvoor geen reden te geven omdat de vrijheid van godsdienst deze voorwaarde niet stelt. Omdat het om de interne werking van een religieuze instelling gaat, staat het elke christelijke organisatie vrij om vanuit eigen waarden en cultuur voorwaarden te stellen aan moslims die zich aanmelden als bekeerling.

Dries Verhoeven op scherp in ‘De Uitvaart’. Magisch theater in tandeloze tijd

‘Ik geloof in de opstand, de almachtige schepper van revolutie, van al wat pijnlijk maar verlossend is. Ik geloof in het bewapenen van onze tandeloze tijd. Met woorden, met wanorde en wapens. Met molotov cocktails, voor ons mensen, en omwille van ons heil Uit de hemel neergedaald. Want de dood is onverschilligheid.’

Aldus een passage uit de geloofsbelijdenis in een uitvaartplechtigheid die geen uitvaart is, maar in de vorm plechtig oogt omdat het aansluit bij de katholieke rituelen. Het werd uitgesproken door de voorganger in de voorstelling Het Enfant Terrible in de 10-delige reeks De Uitvaart van theatermaker Dries Verhoeven die samen met Jibbe Willems de tekst schreef. Onderdeel van Springfestival in Utrecht die was te zien op 22 mei.

Locatie was de Utrechtse neogotische Willibrordkerk, eigendom van de Sint Willibrordus Stichting. Deze seculiere monumentenstichting heeft als doel om het gebouw als sacrale kerk en monument open te houden. Gebruikers zijn een stichting die culturele evenementen organiseert en het aan de RK-Kerk verbonden apostolaat dat er onder meer missen houdt. Die combinatie van seculier en religieus zorgde eerder deze week voor opschudding bij het apostolaat. In een persbericht protesteerde het bestuur ervan tegen een voorstelling van De Uitvaart en verzocht de reeks af te gelasten: ‘Deze voorstelling had ontegenzeggelijk een ontwijdend karakter. Het bestuur van het Sint Willibrord Apostolaat heeft dan ook besloten dat met onmiddellijke ingang geen eucharistievieringen meer kunnen plaatsvinden in dit kerkgebouw.’ Het apostolaat wil de huur opzeggen om ‘de liturgievieringen in een ander, werkelijk Godshuis’ te hervatten.

Juridisch heeft De Uitvaart niets met het apostolaat te maken omdat het huurt van beide seculiere stichtingen. Dries Verhoeven reageerde met een toelichting aan het apostolaat en andere geïnteresseerden en laat niet na om op de verzwakte positie van de Nederlandse RK-Kerk te wijzen: ‘De restauratie van de Willibrordkerk is een aantal jaren geleden met veel gemeenschapsgeld betaald. De vraag is wie dat gebouw toekomt op momenten dat er geen kerkmissen plaatsvinden. In een tijd waarin het kerkbezoek terugloopt, staat U voor de uitdaging om antwoord te geven op die vraag. Kan het gebouw relevantie hebben ook voor die mensen die Uw geloof niet delen?’ Maar hij meende ook dat de keuze voor een ‘ontwijde’ kerk beter was geweest.

Omdat de grens tussen echt en onecht voor de toeschouwers lastig was te trekken werd Het Enfant Terrible een gedenkwaardige voorstelling. In het nagesprek was de vraag hoe de ‘familie‘ van Enfant Terrible die bestond uit het type krakers en punkers door Verhoeven gestuurd werd. Was de uitroep ‘Revolutie’ tijdens de uitgeleide geregisseerd of niet? En was het de bedoeling dat sommige familieleden de hele tijd door de teksten heenkletsten? Zo ging deze voorstelling niet alleen over de grens tussen secularisme en religie, maar ook over de grenzen aan het theater, de macht van de regisseur, en publiek dat acteur wordt, of andersom.

Voor wie de theaterontwikkelingen sinds de jaren ’60 kent is er niks nieuws onder de zon. Maar toch een oase van bezieling, geestkracht, humor en durf in tijden van herkenning en behoudzucht in de kunsten. Religie en theater hebben gemeenschappelijk dat ze bestaan in het ‘doen alsof’. Ze behagen hun publiek dat ze proberen te binden. Levenslang of voor een avond. De theorie is dat theater uit de rituelen van de religie is voortgekomen. Gisteren kwam Dries Verhoeven thuis. En dat hebben we gemerkt. Vol plezier. Magisch.

Foto’s: Stills uit het videoverslag van ‘Het Enfant Terrible’ door Thorsten Alofs op 22 mei 2014 in de St. Willibrordkerk te Utrecht.

De islam is een leugen, Mohammed een boef, de koran is gif. So what?

Update 17 mei 2014: Waarom de Saoedische regering nu met een reactie komt op de sticker-actie van de PVV is de vraag. Naar verluidt overwegen de Saudi’s om deze actie van de PVV een boycot van Nederland. Is dat de echte reden? Wellicht zetten de Saoedie’s druk vanwege de oplopende spanning met Rusland en de belofte van Saoedi-Arabië aan het Westen om de productie van olie op peil te houden. Ondanks de PVV zou deze Saoedische reactie een zegen in vermomming zijn. Want het wegkijken door de VS en EU voor de schending van de mensenrechten en de steun aan terroristische bewegingen in dat land is al jaren een schande die niet uit te leggen is. Een boycot kan daarom in z’n voordeel benut worden om nu eens definitief afstand te nemen van Saoedi-Arabië. Nederland gidsland, het kan nog steeds.  Er is wel lef voor nodig. 

Een symbolische actie van de PVV met een tekst die hooguit 3% van de Nederlandse bevolking kan lezen. Het gaat om een sticker met de tekst: ‘De islam is een leugen, Mohammed een crimineel, de Koran is (ver)gif‘. De NOS vertaalt het middenstuk als: ‘Mohammed is een boef‘. De ‘anti-islam sticker‘ kan hier gratis besteld worden. De sticker is een variant op de vlag van Saoedi-Arabië met de tekst: ‘Er is geen andere god dan God; Mohammed is de boodschapper van God.’ De tekst wordt als heilig beschouwd en is de geloofsbelijdenis van de islam. Merkwaardig trouwens dat Saoedi-Arabië de shahada op een vlag afbeeldt als het tegelijkertijd de afbeelding ervan op T-shirts of voetballen tegengaat en de vlag nooit halfstok gehangen mag worden.

Wat moeten we ervan denken, als we er al iets van willen denken? Het past in het idioom: Jezus is arrogant, de bijbel een bom, communisme een kwaal, de bisschop een pedofiel, het jodendom een wet-zonder-einde. De varianten zijn ontelbaar en vallen onder de normale religiekritiek. In de sticker spreekt de PVV zich niet uit over moslims. Zo kan volgehouden worden dat het de ideologie ‘islam’ om politieke redenen aanspreekt.

Volgens PvdA-voorzitter Hans Spekman gaat het te ver om een boek gif te noemen. Indirect, onbedoeld en onbewust pleit-ie zo voor het vrijgeven van Hitlers ‘Mein Kampf‘ en rakelt oud zeer op. In 2007 sprak een kamermeerderheid zich uit tegen de vrije verkrijgbaarheid van ‘Mein Kampf‘ in Nederland. Wilders pleit deze keer echter niet voor een verbod van de koran. Hij noemt het gif en dat is een diskwalificatie die binnen de vrijheid van meningsuiting past. ‘Haatzaaiboeken‘ bestaan en zullen altijd bestaan. Steeds minder in papieren en steeds meer in digitale vorm. Daarom makkelijk verspreidbaar. Laat ze vrij en laat de kritiek erop ook vrij. Hoe meer aandacht aan het een of het ander besteed wordt hoe meer het de onruststokers in de kaart speelt.

Foto 1: ‘Anti-islam sticker‘ van de PVV.

Foto 2: Tweet van PvdA-voorzitter Hans Spekman, 19 december 2013.