Surkov Leaks en Glazyev Tapes tonen inmenging Kremlin bij oorlog in Oekraïne aan. Maar Westerse media zwijgen

In een artikel voor Open Democracy besteedt Andreas Umland aandacht aan de Surkov Leaks en de Glazyev Tapes. Deze hacks tonen de betrokkenheid van het Kremlin bij het organiseren van de opstand in Oost-Oekraïne aan.  Ze weerleggen de suggestie dat het in Oekraïne een burgeroorlog betreft en bevestigen de inmenging en orkestratie van het Kremlin in een heuse Russisch-Oekraïense oorlog. Die alleen in het Westen nauwelijks die naam mag hebben. Vladislav Surkov en Sergey Glazyev zijn beide officieel adviseur van Putin.

De onthullingen tonen de nauwe betrokkenheid van medewerkers van president Putin aan in de aanloop naar de recente ontwikkelingen van februari en maart 2014 in Oekraïne, en kort daarna. Ze maken duidelijk dat de zogenaamde burgeroorlog in de zogenaamde Volksrepublieken Donetsk en Loehansk en op de Krim geen reactie was op de Oekraïense opstand (Euromaidan), maar er aan vooraf ging. Met andere woorden, het was een door het Kremlin met behulp van Russische speciale troepen georganiseerde en op touw gezette geheime operatie die tot bezetting door Russische troepen van grote delen van Oekraïne had moeten leiden. Maar dat mislukte omdat de Russisch sprekende Oekraïeners niet warm liepen voor deze agitatie door het Kremlin. Hun ‘bedreiging’ zou een voorwendsel voor een militaire invasie zijn geweest. De ‘burgeroorlog’ was plan B.

Umland stelt de vraag waarom de lekken in de Westerse media zo weinig aandacht kregen. De wereld gonsde de afgelopen maanden over de door WikiLeaks gelekte Podest Emails die de kansen van Hillary Clinton op het presidentschap hielpen verkleinen. Volgens Amerikaanse inlichtingendiensten een actie waarbij Russische hackers en overheidsdiensten waren betrokken. Westerse media pikten dat gretig op. Maar de Surkov Leaks en de Glazyev Tapes kregen weinig tot geen aandacht. Terwijl ze belastender zijn dan de Podesta Emails.

Het is merkwaardig dat als het lekken betreft die het Kremlin in diskrediet brengen Westerse media zo goed als zwijgen. Een verklaring kan zijn dat Russische veiligheidsdiensten professioneler opereren dan Oekraïense. Ook door het verschil aan middelen en financiën. Of dat bij Westerse establishment media te weinig expertise en menskracht voorhanden zijn om Russisch-talige berichten correct te duiden. Gevoegd bij het feit dat de aandacht ervoor commercieel weinig oplevert. Ook oppert Umland dat het mogelijk is dat een deel van de Oekraïense politiek of overheidsdiensten geen belang heeft bij openheid. Want dat er nog steeds mollen hoog in de Oekraïense politiek en overheid opereren die nog in hoge mate ge-Sovjetiseerd is leidt geen twijfel.

De EU in Brussel en in de hoofdsteden van de EU-lidstaten zou er verstandig aan doen om beter dan nu te beseffen en in het openbaar te erkennen hoe veelomvattend de inmenging van het Kremlin in Oekraïne is. En hoe ondermijnend dat uitpakt. Daardoor kan dit land maar steeds geen goede start maken op weg naar democratisering en hervorming. Deels heeft Oekraïne dat aan zichzelf te wijten, maar deels wordt dat veroorzaakt door de Russische militaire interventies en de Russische inmenging tot op het hoogste niveau in de Oekraïense politiek. De EU moet beseffen dat de afspraken van Minsk niet bedoeld kunnen zijn om een agressor te belonen. Het Kremlin als partij die zegt geen partij te zijn in Oekraïne claimt een speciale status voor de zogenaamde Volksrepublieken die het zelf heeft gecreëerd op het grondgebied van een ander land. Dat is volkenrechtelijk onaanvaardbaar. Zelfs in de pragmatische of neorealistische opvatting van geopolitiek.

MH17: Net sluit zich tergend langzaam om Russische Federatie

Vandaag presenteerde het JIT de gegevens van het strafrechtelijk onderzoek over het neerhalen van de MH17. In het JIT werken België, Australië, Maleisië en Oekraïne onder leiding van Nederland samen. Hoofdofficier Fred Westerbeke (OM) maakte bekend dat gisteren toestemming is gegeven om het onderzoek tot begin 2018 te verlengen. Dat is nodig omdat de identificatie van de daders nog niet is afgerond. Volgens de onderzoekers zijn er zo’n 100 betrokkenen in beeld die als verdachte of getuige gelinkt kunnen worden aan de schuldvraag.

Het JIT bouwt het onderzoek langzaam op. Sommigen vinden dat het te traag gaat. Het is stellig in wat het weet en stellig in wat het niet kwijt wil: ‘Het Joint Investigation Team (JIT) is ervan overtuigd onomstotelijk bewijs in handen te hebben om vast te kunnen stellen dat vlucht MH-17 op 17 juli 2014 is neergeschoten door een BUK-raket uit de 9M38-serie. Ook de afvuurlocatie kan bewezen worden, aldus het JIT. Het gaat om een landbouwveld bij Pervomaiskyi, dat op dat moment in handen was van separatisten.’ Tevens is de route van het BUK-systeem bekend dat van en naar de afvuurlocatie werd getransporteerd: het kwam uit de Russische Federatie en is er ook weer naar afgevoerd. Het JIT bevestigt de gegevens over de route die onder meer door onderzoekscollectief Bellingcat zijn gepresenteerd, maar gaat verder in de onderbouwing. Naast film- en fotomateriaal maakt het JIT ook gebruik van radargegevens en afgeluisterde telefoongesprekken.

De strategie van het JIT en het Nederlandse kabinet lijkt op omcirkeling van de Russische Federatie zonder dat centraal te stellen. Het stapelt bewijs op bewijs en hoopt zo de zaak steeds sterker te maken. Op welke manier het proces van de schuldigen gevoerd moet worden maakt het JIT afhankelijk van het soort dader. Dat kan internationaal of nationaal georiënteerd zijn, of een tussenvorm ervan.

Naar verwachting zijn nu de binnenlandse critici gerustgesteld die voortdurend met kritiek kwamen op de keuzes die het JIT maakte. De presentatie leek ook als nevendoel te hebben om aan deze critici uit te leggen hoe omvangrijk en complex zo’n onderzoek is. Op dit moment werken er volgens Westerbeke nog steeds zo’n 100 rechercheurs aan deze zaak. De Russische critici zullen niet gerust zijn gesteld. Zij zien dat er weliswaar niet direct naar Russische daders wordt verwezen, maar ze voelen wel dat dat indirect gebeurt.

Opmerkelijk was de hint van Westerbeke dat er een Oekraïense inkeerregeling is voor direct betrokkenen bij het transport en de lancering van de BUK die uit de school willen klappen. Dat duidt erop dat het JIT zich concentreert op Oekraïense betrokkenen bij de identificatie van de daders. Waar dat de betrokkenen uit de Russische Federatie laat die betrokken waren bij de operatie is de vraag. Zoals het ook nog steeds onduidelijk is of het lanceren van de BUK gebeurde door een zelfstandig opererend Russisch legeronderdeel of dat er sprake was van een hybride pro-Russische operatie waarbij Russen en Oekraïeners met elkaar samenwerkten.

Hoe de vandaag gepubliceerde onderzoeksgegevens de relatie met de Russische Federatie beïnvloeden is onduidelijk. Louis Bontes van VNL riep volgens een bericht in De Volkskrant al om zwaardere economische sancties tegen de Russische Federatie en vindt dat de Russische ambassadeur moet worden uitgewezen nu aannemelijk is gemaakt dat de BUK uit de Russische Federatie kwam. Maar een verwijzing naar betrokkenheid van de Russische legertop of het Kremlin is nog niet aangetoond. Hoewel dat wel steeds waarschijnlijker wordt gemaakt in het onderzoek. De politiek moet de bevindingen van het JIT volgen en niet andersom.

Nederland doet er vanaf nu verstandig aan elke amicaliteit met Russische leiders uit te sluiten en diplomatieke contacten tot het noodzakelijke te beperken. Dus geen bierdrinken van de koning meer met president Putin zoals begin 2014 in Sochi gebeurde. Nederlands wisselgeld is de houding over het internationale gasproject Nord Stream II. Waar bedrijven als Shell en Gazprom met de Russische Federatie samenwerken zouden de leden van de Tweede Kamer door een Nederlandse rem op dit project duidelijk kunnen maken dat het ze meer te doen is dan om mooie woorden alleen. De daad moet nu maar eens bij het woord gevoegd worden om de economische en politieke invloed van de Russische Federatie in de EU terug te dringen. Het wordt tijd.

Foto: Peter Koole, ‘Birthday’, 2015. Acryl op canvas.

Kasparov verwijt Westen over MH17 teveel concessies te doen aan Kremlin. Klopt dat?

‘Putin’s giant propaganda machine has made an industry of lies and accusations about MH17 (and I’m sure you will see many of them in the comments very soon!), but all the evidence points at what was logically understood the day of the attack. Today there should be no doubt what really happened and that Russia has worked very hard to cover up the truth—and that many leaders in the free world are helping with the cover-up to avoid taking any action.’ Aldus voormalig Russische oppositiepoliticus Garry Kasparov in een FB-posting.

Ondanks Russische pogingen tot misleiding (maskirovka) zijn de feiten over het neerschieten van de MH17 onveranderd. De contouren van de bewijsvoering staan sinds 17 juli 2014 met een bericht op VKontakte van de toenmalige Russische rebellenleider in Donetsk Igor Strelkov. Ze leidden tot een reconstructie die in de afgelopen jaren door onderzoek steeds gedetailleerder is ingekleurd. Onderzoekscollectief Bellingcat heeft door het uitbrengen van rapporten een leidende rol gespeeld in het beantwoorden van de schuldvraag en het weerleggen van Russische misleiding. Als een werk in uitvoering heeft het een nieuwe standaard gezet voor onderzoek van openbare bronnen en de weging van sociale media. Dat gaat het onderzoek naar de MH17 te boven. De door het Kremlin aangestuurde propagandamachine had geen antwoord op de flexibiliteit en het improvisatievermogen van het internationaal opererende Bellingcat. Het Kremlin kon vertragen en misleiden, maar geen eigen geloofwaardige theorieën opbouwen omdat die stuk voor stuk werden weerlegd.

De MH17 is naar alle waarschijnlijkheid neergeschoten door een Russische Buk-raket van het 2^de bataljon van de 53^ste Luchtverdedigings Geleidewapen Brigade van het Russische leger uit Koersk. Het was geen opzet om een verkeersvliegtuig neer te halen. De daders dachten een Oekraïens militair AN-26 vliegtuig uit de lucht te schieten. Het bericht van Strelkov bevestigt dat vermoeden. Het Kremlin kon de betrokkenheid van Russische militairen en materiaal niet bevestigen omdat het officieel ontkende militair in Oost-Oekraïne te opereren.

Dat de Russische misleiding over de MH17 slechts ten dele heeft gewerkt is onderhand duidelijk. Het Kremlin heeft geen gerede twijfel kunnen zaaien die tot op de dag van vandaag standhoudt. Waarmee niet gezegd is dat het Kremlin de slag in de publiciteit volledig heeft verloren. In de Westerse gevestigde media zijn de Russische theorieën weerlegd en hebben ze zich niet kunnen handhaven. Op Westerse sociale media waar andere journalistieke normen gelden is dat anders. Dat zijn nu eenmaal redelijk in zichzelf gekeerde leefwerelden waar de waarheid langzaam doordringt of waar sommigen die zich opwerpen als opinieleiders om een veelheid van redenen er belang bij hebben om aan te sluiten bij de Russische misleiding.

Garry Kasparov suggereert in het citaat dat het Kremlin op het politieke vlak gewonnen heeft. Klopt zijn observatie dat ‘veel leiders in de vrije wereld helpen met de doofpot om te voorkomen dat ze enige actie moeten ondernemen’? Het voorbeeld van Nederland wijst op het tegendeel. Door de MH17 nam Nederland afstand van de Russische Federatie en veranderde van een gunstig gezind in een kritisch land. Het leidt echter geen twijfel dat landen lafhartig en halfslachtig hebben gereageerd op Russische agressie die zich vanaf februari 2014 tegen Oekraïne richtte. Maar Kasparov adresseert de oorzaak verkeerd. Feitelijk is dat verwijt vooral van toepassing op het uitblijven van een gepaste reactie op de annexatie van de Krim door troepen van de Russische Federatie in maart 2014. Dat vereiste het Boedapester Memorandum van de VS en het Verenigd Koninkrijk. Dat was een reden voor het instellen van de Westerse sancties, niet het neerhalen van de MH17.

Westerse eenheid is ver te zoeken. De Amerikanen en Britten gaven niet thuis toen de Krim werd ingenomen en de territoriale integriteit van Oekraïne werd geschonden. Hiermee was het verkeerde voorbeeld gezet en werd Oekraïne in de steek gelaten. Dat dit trouwens over zichzelf opriep door een corrupte politieke klasse die evenmin eenheid en vastberadenheid uitstraalde. Amerikanen en Britten bij monde van de aarzelende president Obama en de onmachtige premier Cameron kregen een makkelijk excuus in handen om de gegeven garantie niet na te komen. Het gaf niet alleen het Kremlin, maar ook de Duitsers en Fransen het verkeerde voorbeeld. Mentaal bouwden ze daar op voort binnen de onderhandelingen over de Minsk-akkoorden.

Kasparov heeft gelijk dat het Westen teveel concessies heeft gedaan aan Putin. Maar de MH17 is formeel het verkeerde voorbeeld om dat aan te tonen omdat de schuldvraag officieel nog niet is beantwoord. Zorgelijker is het dat de VS en de grote Europese landen onvoldoende reageren op de Russische agressie die aangetoond is. Zo zakken Westerse landen verder weg in zelfverwijt en gemiste kansen om de eigen kracht te mobiliseren.

Foto: ‘Airliner downed: Assault rifles in hand, four pro-Russian separatists survey the smouldering wreckage of a passenger jet destroyed by a missile in war-torn Ukraine.’ MailOnline, 18 juli 2014.

Rapport Bellingcat verkleint cirkel van verdachten neerhalen MH17

4 mei 2016: Op BBC 2 werd op 3 mei de documentaire The Conspiracy Files uitgezonden dat stuk voor stuk de complottheorieën over het neerstorten van de MH17 ontzenuwde. Wat recht overeind staat is dat een BUK van Russische makelij vanuit het door de pro-Russische separatisten gecontroleerd gebied met medewerking van materiaal en personeel van de Russische krijgsmacht de MH17 heeft neergehaald. Dat is in lijn met de bevindingen van de Onderzoeksraad voor Veiligheid. Nieuwe feiten biedt de documentaire niet, het zet de oude overtuigend op een rijtje. Bellingcat kwam gisterenavond wel met nieuwe feiten in een artikel over de identificatie van de TELAR raket lanceerder. Feiten wijzen steeds specifieker naar de Russische krijgsmacht. 

De Oekraïense nieuwssite Ukraine Today doet verslag van het rapport van het onderzoekscollectief Bellincat over de MH17 dat vandaag werd gepubliceerd. Dat borduurt voort op het rapport ‘Origin of the Separatists’ Buk’ van november 2014. Daarin werd al gewezen op de vermoedelijke daders, namelijk de Russische 53ste Luchtverdedigingsraketbrigade uit Kursk. Het nieuwe rapport werkt de aanname uit dat de Buk-M1 installatie niet zonder medewerking van Russische militairen bediend wordt. Zo’n Buk-installatie bestaat uit in totaal 11 voertuigen en vraagt een hoop training en ervaring om te bedienen en is een duur en machtig wapen dat niet zomaar uit handen wordt gegeven. Onwaarschijnlijk is dat separatisten de MH17 in hun eentje neerschoten.

Zwakte en sterkte van de bewijsvoering is dat het niet om één foto, geluidsfragment of getuigenis gaat, maar om het samenstel van allerlei soorten aanwijzingen dat tot een plausibel scenario leidt. Het gaat dus om de waarschijnlijkheid van allerlei veronderstellingen die met elkaar tot een dwingende conclusie leiden die echter niet voor 100% sluitend is. Dat zou alleen bereikt kunnen worden als Bellingcat als een vlieg op de muur aanwezig was geweest bij de besluitvorming over het transport van de Buk van de commandanten van de 53ste Luchtverdedigingsraketbrigade uit Kursk. Bellingcat maakt aannemelijk, maar levert geen smoking gun.

Ondersteunend voor het feit dat Bellingcat met dit scenario op het goede spoor zit is dat sinds juli 2014 geen andere scenario’s hebben standgehouden. In de Russische informatieoorlog zijn vanuit het ministerie van Defensie, de media en Buk-wapenfabrikant Almaz-Antey allerlei scenario’s gelanceerd waarvan echter geen enkele consistent en geloofwaardig bleek te zijn. Als de Russen met hun omvangrijke inlichtingsdiensten bewijs hadden dat de Oekraïense of Westerse krijgsmacht betrokken waren geweest bij het neerhalen van de MH17, dan valt niet in te zien waarom ze die kennis achterwege zouden laten in de publiciteit of bij de Russische inbreng voor het rapport van de Nederlandse Onderzoeksraad voor Veiligheid of het JIT.

De paradox is dat de Russen voortdurend beweren niet betrokken te zijn bij het neerschieten van de MH17, maar in hun gedrag al sinds 17 juli 2014 betrokkenheid vertonen. Ze geven steeds hun mening, hun politieke inschatting, hun politieke druk, hun scenario’s over het gebeurde, hun interpretatie en eisen hun plek aan tafel op bij het onderzoek naar de oorzaak en de schuld. Zonder dat er Russische slachtoffers, een Russisch vliegtuig, Russisch grondgebied en naar eigen zeggen Russische wapens en militairen bij betrokken waren.

Het rapport kan beslissend zijn voor het aanduiden van de verantwoordelijken en de uitvoerders (Russische luitenant en sergeant) van het tweede bataljon van de 53ste Luchtverdedigingsraketbrigade die de MH17 neerschoten op 17 juli 2014. Het rapport maakt aannemelijk hoe het gegaan zou kunnen zijn. Wat zeker niet wil zeggen dat de daders ooit uitgeleverd zullen worden aan een Nederlandse of internationale rechtbank om zich te verantwoorden. Het rapport besteedt ook volop aandacht aan de commandostructuur van het Russische leger, en komt via commandanten van de 53ste Luchtverdedigingsraketbrigade, het 20ste Leger en het Westerse Militaire District uit aan de top. Bij de minister van Defensie Sergei Shoygu en opperbevelhebber president Vladimir Putin. Maar bewijs ontbreekt dat zij direct betrokken zijn bij het neerhalen van de MH17. Dat Shoygu en Putin verantwoordelijk zijn voor de bezetting van de Krim en de interventie in Oost-Oekraïne leidt geen twijfel. De commandostructuur is op z’n hoogst bijkomstig bewijs dat de schuldvraag ondersteunt.

JA-stem bij Oekraïne-referendum als compromis tussen weglopen en militaire confrontatie

Wie eerlijk naar de situatie kijkt zou moeten constateren dat de Oekraïeners niet de dupe worden van het gebrek aan steun van de EU, maar van de Russische agressie. Tot 2014 werden de Russen en Oekraïeners broedervolkeren genoemd. Een beetje een halve waarheid, maar wel een beeldvorming die wees op verbondheid. Door de Russische ondermijning van Oekraïne is dat nu weg.

De Oekraïners zijn niet zozeer door het Eastern Partnership (2009) van de EU of het aanbod om zich te associëren naar het westen gejaagd, maar door de Russische buitenlandse politiek tegenover Oekraïne. Die dateert van voor 2009. Wie het echt wil begrijpen moet teruggaan naar 1990/1991 toen de Sovjet-Unie implodeerde of naar 1994 toen de Russische Federatie samen met de VS en het Verenigd Koninkrijk in het Boedapester Memorandum de soeveriniteit en internationale grenzen van Oekraïne erkende. In ruil voor het opdoeken van het verouderde en problematische kernwapenarsenaal van Oekraïne.

Het was Oekraïne dat in 1991 de stekker uit de Sovjet-Unie trok met een referendum waarin 92,3% koos voor onafhankelijkheid. Het gaf president Jeltsin ook de ruimte zo’n stap te zetten. Zij die gaan voor Groot Rusland hebben dat nooit kunnen verkroppen. In april 2008 vertelde president Putin in de marge van een Navo-bijeenkomst in Boekarest tegen president Bush dat Oekraïne niet eens een staat was. Dat Russische sentiment ligt ten grondslag aan de huidige oorlog met Oekraïne en de continue ondermijning van het bestaansrecht.

Pragmatici en zogenaamde neo-realistische historici maken soms de vergelijking met Canada en Mexico als achtertuin van de VS. Of Cuba. Zo zou Oekraïne tot de Russische invloedssfeer behoren. Ze zien die invloedssfeer als argument om tegen de associatie-overeenkomst te pleiten. Dat gaat voorbij aan het feit dat die associatie geen militair verdrag is, maar een gemengd verdrag met economische, en juridische en politieke componenten. Evenmin sluit de associatie-overeenkomst van de EU economische samenwerking met de Russische Federatie uit. De EU heeft meermalen gezegd dat de associatie geen anti-Russische overeenkomst is en een driehoeksverhouding niet in de weg staat. De enige betrokkene die dat blokkeert is Rusland.

De associatie-overeenkomst is dus geen militair verdrag noch een EU-lidmaatschap. Het is het vleesgeworden compromis waar de EU zo in uitblinkt van een gemengd handels/politiek-juridisch verdrag tussen doen en nietsdoen in. Het zoekt toenadering tot Oekraïne, maar houdt dat land tegelijk behoorlijk op afstand. De associatie is niet exclusief en laat andere staten zoals China, Turkije of de Russische Federatie voldoende ruimte om politieke en economische betrekkingen met Oekraïne aan te gaan. De militaire component van de associatie gaat niet verder dan afspraken over conflictbeheersing en militair-technische standaarden.

Het is het halfslachtige karakter van de associatie-overeenkomst dat de noodzaak voor de militarisering van Oekraïne wegneemt. Want de kritiek op president Obama, premier Cameron en kanselier Merkel sinds februari 2014 is dat ze militair Oekraïne zeer terughoudend hebben ondersteund. Om niet te zeggen minimaal. Amerikanen en Britten hielden zich zelfs niet aan de garanties van het Boedapester Memorandum toen de Russen in maart 2014 de Krim bezetten. Op 27 maart 2014 breed veroordeeld in VN-resolutie 68/262.

Oekraïeners en Oekraïense regering voelen de halfslachtigheid van de EU en kijken steeds verwachtingsvoller over Europa heen naar Canada en de VS. Met de verwachting dat president Obama hoe dan ook opgevolgd zal worden door een president die Oekraïne militair en politiek veel sterker zal steunen dan Obama deed.

Als door een afwijzing in het Nederlandse referendum de wet over de associatie-overeenkomst met Oekraïne door de Tweede en Eerste Kamer ingetrokken wordt en er in de EU heronderhandelingen op gang komen die erin resulteren dat de associatie wordt ingetrokken, dan valt te voorzien wat het vervolg is. Niet het compromis van een halfslachtig associatie-overeenkomst van een schipperende EU, maar de keuze om Oekraïne op een andere wijze te borgen aan het Westen. En dat kan alleen door het versneld een NAVO-lidmaatschap aan te bieden. De Amerikaans conservatieven en wapenindustrie lopen zich al warm.

Wie eerlijk naar de situatie kijkt moet concluderen dat de militarisering van Oekraïne niet een gevolg is van het Eastern Partnership of de associatie-overeenkomst van de EU met Oekraïne, maar juist een gevolg van het afwijzen van de associatie-overeenkomst. Iedereen die zich sterk wil maken voor een zo neutraal mogelijke positie van Oekraïne en militaire opbouw van dat land wil minimaliseren doet er dan ook verstandig aan om voor de associatie-overeenkomst te stemmen. Als typisch EU-compromis tussen weglopen en confrontatie in.

Foto: Keep Out.

Antwoord aan Michiel Klinkhamer over claim uitbreiding NAVO oostwaarts

Reactie op Michiel Klinkhamer die gisteren in NRC het artikel ‘Hoe denkt Poetin; Leer de Wolfowitz-doctrine’ plaatste. Omdat reacties bij dat artikel niet mogelijk waren plaatste ik onderstaande reactie bij het artikel ‘De uitbreiding van de NAVO naar het Oosten’ op zijn blog. Ik verschil met hem van mening. Ook over de feiten.

‘In oktober 2014 had Michail Gorbatsjov een gesprek met Maxim Korshunov. Op een vraag over de uitbreiding van de NAVO oostwaarts verklaart Gorbatsjov dat dit onderwerp niet besproken werd: ‘The topic of “NATO expansion” was not discussed at all, and it wasn’t brought up in those years.’ Hij doelt hiermee op de periode 1989-1992. De enige afspraak die wel gemaakt werd was het verbod om NAVO-troepen in de voormalige DDR te stationeren.

In bovengenoemd artikel en ook in dat wat op 15 oktober in de NRC verscheen stelt u dat Amerikaanse leiders aan de Sovjet-leiding op enig moment mondelinge beloften zouden hebben gedaan om niet uit te breiden richting Russische grens. Het probleem met uw stellingname is dat u zich niet baseert op verdragsteksten, maar op gesprekken of notulen waarvan de status onduidelijk is. Anders gezegd, het kunnen intenties in de marge van een conferentie zijn die geen formele betekenis hebben. Daar kan men geen verregaande conclusies aan verbinden.

Daarnaast is de soevereiniteit van landen aan de orde. Zoals u weet zijn in Helsinki 1975 afspraken gemaakt over het zelfbeschikkingsrecht van landen en respect voor het recht dat inherent is aan de soevereiniteit. De paradox was dat de Sovjet-Unie een actieve mede-opsteller van die Helsinki-akkoorden was. Niet wetend wat er 15 jaar later zou gebeuren.

Het denken in machtsblokken, machtsevenwicht en invloedssferen dat zo inherent was aan de Koude Oorlog schiet tekort om de periode vanaf 1989 te verklaren. Olifanten als Henry Kissinger denken nog steeds dat het 1975 is en stellen dat oude machtsevenwicht uit hun glorietijd centraal in hun denken. Nadeel is dat het de stabiliteit van het kerkhof heeft en daarmee geen ruimte laat voor nieuwe ontwikkelingen. De wereld van 2015 fragmenteert in diversiteit en draait allang niet meer om Europa.

Anders gezegd, de keuze was na 1989 aan Polen, Hongarije, Bulgarije, Tsjechië, Roemenië, de Baltische landen en ook Oekraïne om voor zichzelf te kiezen. Dat de VS daarin een overwegend belang hebben en er alles aan zullen hebben gedaan om die landen los te weken van de Russische wereld staat wel vast, maar is niet de hoofdzaak.

De praktijk van de regering-Obama leert trouwens dat oude doctrines over omsingeling en inperking van de Sovjet-Unie of de Russische Federatie helemaal geen praktijk zijn. Daarvoor is de buitenlandse politiek van de regering Obama veel te terughoudend en onvast. Kritiek die uit zowel Syrië als Oekraïne klinkt is juist dat men zich in de steek gelaten voelt door de Amerikanen. Dat kan tactiek zijn, maar zeker in het geval van Oekraïne zijn de VS nalatig geweest in hun steun zoals het niet nakomen van de garanties uit het Boedapester Memorandum 1994 bij de bezetting door de Russische Federatie van de Krim aantoont.

Landen hebben uiteindelijk zelf de beslissing genomen om zich bij EU of NAVO aan te sluiten. Dat recht op zelfbeschikking hebben ze. En de volkeren van betreffende landen wilden zich vanuit hun eigen keuze en bang voor de toekomst maar al te graag uit de schaduw van de Russen bevrijden omdat ze meer dan 40 jaar Sovjet-bezetting achter de rug hadden. En dat niet nog een keer wilden meemaken.

Kortom, het denken in machtsblokken en invloedssferen zoals de neorealisten dat doen oogt niet alleen gedateerd, maar geeft ook onvoldoende verklaringen voor de huidige tijd. Dat denken stelt pragmatiek en geopolitiek boven recht en moraal. Als daarnaast ook de feiten niet geheel correct worden voorgesteld en allerlei suggesties van onduidelijke status uit allerlei hoeken naar voren worden gehaald neemt de verwarring nog verder toe.

Al helemaal als Putin als voorbeeld wordt gesteld van een politiek leider die het op lijkt te nemen voor ‘werkelijk onafhankelijke staten’. Maar Putin is precies de leider die op dit moment de Europese veiligheidspolitiek door de annexatie van de Krim en de oorlog in Oost-Oekraïne zo onder druk heeft gezet. U dicht hem recht van spreken toe waarvan ik niet zie dat hij dat vanwege zijn Europese buitenlandpolitiek verdient.

Foto: Schermafbeelding van deel interview ‘Mikhail Gorbachev: I am against all walls’ van Maxim Korshunov met Michail Gorbatsjov, oktober 2014.

In het profiel van grensland Oekraïne is voor iedereen iets te halen

Slavist Sjeng Schrijen schrijft in De Groene over Oekraïne en de geschiedenis van de Oekraïense avant-garde. Met het volgende citaat: ‘De Oekraïense identiteit is niet een jong verzinsel. Al eeuwen beschouwen vooraanstaande intellectuelen, politici en ondernemers zichzelf als Oekraïner, ruim voordat een Oekraïense staat zelfs maar als gedachte-experiment mogelijk was. Dat Oekraïense zelfbewustzijn is geen excentriek of marginale toestand (..) maar een cultuurbesef gegrond in een eigen taal en geschiedenis, dat gedeeld en beleefd wordt door miljoenen mensen‘. Hij toont tevens overtuigend aan dat de Oekraïense identiteit minder eenzijdig is dan Oekraïense nationalisten het voorstellen. En betwijfelt of dat aansluit bij wat Europa graag hoort. Vraag is dus of de Oekraïners zich in Europa verstandig profileren om brede steun te verwerven.

Niemand kan voorspellen of Oekraïne niet ooit lid van de EU wordt. Er is weliswaar een bijna door alle EU-lidstaten geratificeerd associatieverdrag met Oekraïne -en met Moldavië en Georgië- maar niet gezegd is dat dat naadloos en zonder een nieuwe ronde van politieke besluitvorming overgaat in een EU-lidmaatschap van dat land. Associatie is nog geen lidmaatschap. Chili, Jordanië en Israël gaan niet op voor het EU-lidmaatschap, maar zijn wel associatiepartners. Turkije zit als associatiepartner al sinds 1963 in de wachtkamer van Europa.

Soms beweren degenen die liever in termen van invloedssfeer dan van soevereiniteit denken dat Oekraïne lang deel uitmaakte van de Russische geschiedenis. Maar dat is onvolledig. Het is juister om te zeggen dat Rusland en Oekraïne een lange gemeenschappelijke geschiedenis hebben. In zekere zin geldt zelfs het omgekeerde, namelijk dat Rusland een bakermat vindt in Kiev en dus ontstaan is op grondgebied dat nu Oekraïens is. Het vroeg-Middeleeuwse Rusland is vanaf de 9de eeuw ontstaan uit het Kievse Rijk. Een voorloper van Oekraïne.

Leidend in de geschiedenis van Oekraïne is het Russisch kolonialisme of imperialisme dat Oekraïeners en anderen op grondgebied dat nu Oekraïens is zoals Polen, Wit-Russen, Roemenen, Litouwers, Krim-Tataren en Hongaren werd opgelegd door de Russen. Hoewel ietwat vertraagd, past een sinds 1991 autonoom Oekraïne in het proces van dekolonisatie dat vele landen na WOII vanuit een idee van rechtvaardigheid zelfstandigheid gaf. Feit is dat het Russische koninkrijk of hoe het in de verschillende fasen van haar bestaan heette een koloniserende macht was die talloze landen heeft veroverd. Dat valt nu nog steeds af te lezen aan het groot aantal volkeren en etniciteiten, nationaliteiten, taalgroepen en religies binnen de huidige Russische Federatie.

Voor de politieke situatie zijn overwegingen over geschiedenis of invloedssfeer niet de hoofdzaak. Oekraïne is een soevereine staat die over zichzelf kan beslissen. Soevereiniteit in het internationaal recht gaat over het zelfbeschikkingsrecht. Dat is in 1975 voor Europese landen extra geformuleerd in de Helsinki Final Act. Dus als de meerderheid van de Oekraïners bij de EU aansluiting wil zoeken dan is het aan de EU om te bepalen of en onder welke voorwaarden het Oekraïne wil toelaten. Het is niet aan een land buiten de EU om dat een ander land te verbieden. Ondanks het wat vage idee van invloedssfeer dat zou volgen uit machtspolitiek.

Het is onjuist en in strijd met verdragen over territoriale integriteit en soevereiniteit om Oekraïne niet als een soevereine staat te beschouwen. Bekend is dat dit het Russische standpunt is dat door de Russische propaganda wordt verspreid. Zo zei Putin in april 2008 in de marge van een NAVO-top tegen toenmalig president Bush dat hij Oekraïne niet als een staat beschouwt. Dat Putin dat vanuit zijn gedachtenwereld zegt komt niet onverwachts, maar het is onbegrijpelijk dat iemand in het Westen dit standpunt zou overnemen.

Juridisch doen die overwegingen er weinig toe. Ook (het Duitstalige deel van) Zwitserland en Oostenrijk die cultureel georiënteerd zijn op Duitsland en waarschijnlijk een speciaal gevoel hebben over die relatie met Duitsland zijn soevereine landen. En zo zijn er overal ter wereld van dat soort relaties tussen landen, volkeren en minderheden in die landen. Bij Oekraïne is het niet anders. Maar dat betekent niets over de soeveriniteit of de territoriale integriteit die vanwege die culturele redenen daarom minder waard zouden zijn vergeleken bij andere landen. Dit standpunt is onwerkbaar en ongewenst omdat het het hele stelsel van het volkerenrecht omver zou kegelen. Dat zorgt voor onrust en onzekerheid en bedreigt de veiligheid tussen landen.

In het geval van Oekraïne is dat boven de normale internationale rechtsorde nog eens extra gegarandeerd in het Boedapester Memorandum van 1994 waarin de Russische Federatie, de VS en het Verenigd Koninkrijk de soevereiniteit en territoriale integriteit van Oekraïne garandeerden. Achtergrond daarvoor is dat Oekraïne na politieke druk en langlopende onderhandelingen haar verouderde, maar redelijk omvangrijke kernwapenarsenaal inleverde in ruil voor die garantie over soeveriniteit en territoriale integriteit door de drie genoemde landen doordat Oekraïne zich kwetsbaar maakte door de eigen kernwapens de deur uit te doen.

Oekraïne is meer eensgezind dan de Russen het voorstellen, maar diverser dan Oekraïners het voorstellen. Oekraïne is het meest corrupte land van Europa dat nog lang niet klaar is voor aansluiting bij de EU. Oekraïne heeft meer zelfbeschikkingsrecht dan Europese rechts-radicalen menen, maar minder manoeuvreerruimte dan de Oekraïners wensen. Het doet Oekraïne als grootste land van Europa dat geheel in dat continent ligt en cultureel zo divers is tekort om het binnen de Russische invloedssfeer te laten vallen, maar de wisselwerking met de Russen blijft wel een belangrijk onderdeel van de geschiedenis. Oekraïne is het grensland waar Oost en West elkaar ontmoeten en dat op zichzelf is aangewezen en niet op steun van anderen hoeft te rekenen.

Foto: Ansichtkaart 1918: Eerste Oekraïense Divisie op oefening- de zogenaamde blauwjassen.

Hulp aan Oekraïne is eigenbelang van EU. Voorkom een catastrofe

Een onheilspellend, maar niet geheel onwaarschijnlijk scenario schetst Peter Byrne voor Ukraine Today. Hij bespreekt het artikel ‘Next Wave of Migrants Will Be from Ukraine’ van de Canadese publiciste Diane Francis dat onder meer in the Huffington Post verscheen. Daarin schetst Francis de situatie waarin Oekraïne nu verkeert. Ze meent dat het land in zetdwang is. Het kan zich niet meer verroeren door toedoen van de Russische Federatie dat het ingesnoerd heeft. Het Westen komt Oekraïne onvoldoende te hulp om het van die beknelling te bevrijden of op haar beurt de Russische Federatie in reactie daarop afdoende te isoleren.

Francis zet op het einde van haar stuk een paar stappen tegelijk door te stellen dat als het Westen niet ingrijpt Oekraïne een falende staat dreigt te worden. De gevolgen kunnen groter zijn dan wat Europa nu overkomt met de komst van honderdduizenden onuitgenodigde vluchtelingen die vanwege de Syrische oorlog naar West-Europa komen: ‘(..) the European Union will end up with millions of Ukrainians seeking asylum from its collapse.’ Francis laat het ongenoemd, maar een imploderende Russische Federatie die in chaos eindigt door een interne machtsstrijd en een wegzakkende economie kan voor een nog grotere stroom richting EU zorgen.

Uit eigenbelang is voor de EU een levensvatbaar en krachtig Oekraïne dat voor zichzelf kan zorgen en de eigen inwoners zekerheid en welzijn biedt belangrijk. In het geval Syrië was dit besef bij de EU-bureaucraten onvoldoende ontwikkeld. Hopelijk dient dit voorbeeld als waarschuwing om de bewustwording over het ontstaan van vluchtelingenstromen te vergroten. Laat het met Oekraïne niet voor de tweede keer gebeuren.

Deze schets toont aan dat de EU zich zorgen moet maken over de stagnatie in de Oekraïne en meer moeite moet doen om het land levensvatbaar te helpen maken. En weerbaar tegen de Russische agressie niet om het Kremlin dwars te zitten, maar om een catastrofe die ook West-Europa zal treffen te voorkomen. De campagne van Geen Peil over het referendum dat Oekraïne eerder nog wil verzwakken dan versterken is zo beredeneerd volstrekt onnadenkend, onverantwoord en lichtzinnig geweest. Zoals de Syrische en Eritrese vluchtelingen aantonen worden bij een oorlog en een humanitaire crisis vluchtelingen niet door grenzen of internationale verdragen tegengehouden. De makkelijke landroute van Kiev naar Utrecht bedraagt 1965 kilometer. De route van Damascus naar Utrecht met meer hindernissen is meer dan twee keer langer en bedraagt 4200 kilometer.

Simon Ostrovsky signaleert eind aan oorlog in Oost-Oekraïne

Simon Ostrovsky van Vice News keert terug naar Oost-Oekraïne. Door de autoriteiten werd hem op 4 juni een visum voor de Russische Federatie geweigerd mede vanwege zijn berichtgeving over de in Oekraïne gestorven Russische militairen. Hij signaleert in de Volksrepubliek Loehansk het begin van het einde aan de Russisch-Oekraïense oorlog. De in februari 2015 gesloten Minsk-II overeenkomst lijkt eindelijk te werken.

Toch zijn er nog hinderpalen voor echte vrede, zoals de status van de Krim dat in maart 2014 met militaire middelen onrechtmatig door de Russische Federatie werd bezet. Oekraïne vreest dat in een geheime overeenkomst met westerse landen het Kremlin de Donbas als wisselgeld teruggeeft om de Krim te behouden.

Er zijn geen winnaars in deze oorlog. Nu alle zogenaamde separatisten ineens gelaten lijken terug te keren in de schoot van Oekraïne klinkt al hun retoriek nog holler dan die al klonk. Waarom is er zoveel geleden, bloed gevloeid en infrastructuur vernietigd als nu wordt toegegeven dat het geen zin had? Is hiermee de kous af?

Han ten Broeke (VVD) stelt kamervragen over Oekraïne. Zonder zich te informeren

Kamerleden moeten zich profileren om gehoord en gezien te worden. In een overlevingsstrijd van de sterkste. Want een lage plaats op de kandidatenlijst is het strafbankje en doorgaans een eind aan de eigen politieke loopbaan. Niet om zich te onderscheiden van leden van andere partijen, maar juist om zich assertiever, slimmer brutaler en beter geïnformeerd over te komen dan de fractiegenoten. Het is scoren met een mooi woordvoerderschap in een veelbekeken kamerdebat of met een uitnodig op zak voor een talkshow als Pauw of RTL Late Night of nieuwsrubriek Nieuwsuur. En dan zijn er nog de kamervragen. Altijd goed. Of toch niet?

VVD’er Han ten Broeke heeft als woordvoerder Buitenlandse Zaken bovenstaande kamervragen op 18 september ingezonden en maakt er een rommeltje van. Al om 15.00 uur op 17 september was in de westerse pers breed bekend dat de maatregel om de twee BBC-journalisten de toegang tot Oekraïne te ontzeggen een klaarblijkelijke vergissing was en door president Porosjenko werd ingetrokken. Hij zei er onaangenaam door verrast te zijn. Later bleek het trouwens om drie medewerkers van de BBC te gaan en bleken ook nog twee Spaanse en een Duitse journalist om onduidelijke redenen op de sanctielijst terechtgekomen. Allen werden er gisteren al van verwijderd. Het Oekraïense ministerie van Buitenlandse Zaken ligt trouwens vanwege de slechte voorbereiding behoorlijk onder binnen- en buitenlandse kritiek zoals Kyiv Post op een rijtje zet.

Waarom doet Ten Broeke een dag later nadat dat gecorrigeerd werd net alsof de volgens hem twee BBC-journalisten nog op de sanctielijst staan en inmiddels daar niet van verwijderd zijn? Hij begrijpt evenmin wat het verbod inhoudt als hij in vraag 2 vraagt ‘Kunt u bevestigen dat op bevel van de Oekraïense president twee journalisten van de BBC uit Oekraïne zijn gezet?’ Nee, dat zal minister Bert Koenders zeker niet kunnen bevestigen omdat de journalist Steve Rosenberg en zijn producer Emma Wells in Moskou gestationeerd zijn en de sanctielijst personen opsomde die gedurende een jaar de toegang tot Oekraïne ontzegd zou worden.

De aap komt uit de mouw als Ten Broeke een verband legt met het met Oekraïne gesloten associatieverdrag  dat als het door alle lidstaten geratificeerd wordt op 1 januari 2016 van kracht wordt. Cyprus en Griekenland moeten nog tekenen. Het Oekraïense parlement deed dat in september 2014. Het verdrag is bedoeld om voor een grotere politieke en economische integratie met de Europese Unie te zorgen. Vanuit nationalistisch-conservatieve en rechts-populistische hoek wordt het verdrag aangegrepen om een referendum op de rails te zetten dat zoals deze critici zelf toegeven uitsluitend bedoeld is om de Nederlandse democratie ter discussie te stellen. Met deze vraag geeft Ten Broeke zich opnieuw een brevet van onvermogen omdat de VVD op 7 april 2015 voor het verdrag stemde en hij als buitenlandwoordvoerder toegeeft de inhoud ervan niet te kennen.

Foto: Schermafbeelding van kamervragen ‘De verbanning van twee journalisten uit Oekraïne’ van Han ten Broeke (VVD, 18 september 2015.