Stemmen Nederlanders net als Egyptenaren tegen hun belang in?

Hoe kan het dat Egyptenaren nu pas spijt hebben van hun stem op president Morsi? Zoals Gharam Ibrahim die zegt dat wat Morsi doet ten behoeve van zijn groepering de Moslimbroeders is. Niet ten behoeve van haar of Egypte. Hoe kan het dat hier al in februari 2011 werd gezegd dat de race gelopen was omdat de Grondwet niet volgens Frans civiel recht, maar volgens islamitische wetgeving werd gewijzigd. Dus: ‘Vertrekdag betekent in Egypte niet het vertrek van de autocratie, maar het vertrek van de liberale democratie.’

Dit roept de vraag op of het makkelijker is om van afstand, dan van dichtbij naar een politieke ontwikkeling te kijken. Makkelijker dan vanuit het oog van de storm. Het is logisch dat de sektarische Moslimbroederschap de eigen kandidaat Mohamed Morsi steunde. Zo werkt overal het patronagesysteem van partijpolitiek. Ook in Nederland geldt in de politiek ‘Voor wat, hoort wat‘. Zonder uitzondering worden alle functies in het openbaar bestuur verdeeld onder de twee procent van de bevolking die lid is van politieke partijen. Maar hoe konden de Egyptenaren die niet tot de Moslimbroeders behoren op Morsi stemmen? Zijn wij Nederlanders op dezelfde manier kortzichtig en worden ook wij misleid als het om het koningshuis of onze politieke leiders gaat?

Advertentie

Demonstraties in Tunesië voor de gelijkheid van man en vrouw

Gisterenavond gingen in Tunis vrouwen in twee demonstraties de straat op om te demonstreren voor gelijke rechten. Die dreigen in een nieuwe grondwet door toedoen van de islamitische partij Ennahda geschrapt te worden. De partij vormt een coalitie met twee centrum-linkse partijen. Vergeleken met islamitische partijen in omringende landen wordt Ennahda als gematigd gezien. Of die opstelling gemeend is of een tactiek om de macht te grijpen is de vraag. De Arabische Lente voelt koud aan en is akelig tot stilstand gekomen.

In autoritaire, maar min of meer seculiere staten als Tunesië, Syrië, Egypte  en Irak kenden minderheden, waaronder vrouwen jarenlang relatieve bescherming. Door verkiezingswinst in de diverse landen eisen islamitische partijen nu hun rechten op. Vaak vanuit de flanken opgejaagd door salafistische partijen die de sharia willen invoeren. Zodat een oude opvatting van pluriformiteit wordt ingewisseld voor een nieuwe. Met een wisseling van winnaars en verliezers, en een grotere rol voor de islam. Bij een strikte opvatting van de islam hebben vrouwen niks te winnen omdat hun per definitie een rol als tweederangsburger wacht.

Dat blijkt in Tunesië. Vrouwen protesteren tegen een grondwetsvoorstel dat op 1 augustus in een commissie aangenomen is dat stelt dat vrouwen ‘complementair‘ zijn aan de mannen: ‘L’Etat assure la protection des droits de la femme, de ses acquis, sous le principe de complémentarité avec l’homme au sein de la famille et en tant qu’associée de l’homme dans le développement de la patrie’. Dus, ‘De staat beschermt de rechten van vrouwen (..) krachtens het beginsel van complementariteit aan de man (..)‘. Ennahda vindt de verwijten overdreven en stelt dat in de preambule van de toekomstige grondwet gendergelijkheid wordt vermeld.

Mogelijk steekt Ennahda de teen in het water van het maatschappelijk debat. Daarom is het goed dat Tunesische vrouwen -en mannen- het niet pikken en demonstreren tegen een grondwetswijziging die de de vrouw degradeert tot complementair aan de man. Internationale mensenrechtenorganisaties en de EU kunnen de druk opvoeren. Want als in het relatief liberale Tunesië de rechten van vrouwen al zo geschonden worden, dan wacht de conservatieve islamnaties in de regio nog minder hoop op gelijkgerechtigheid van man en vrouw. Deze landen dienen te beseffen dat door vrouwen achter te stellen ze kiezen voor de achterlijkheid.

Foto: Tunesische vrouwen verwerpen elk idee van complementariteite aan de man en pleiten voor gelijkheid. Credits AFP

Islam verstoort in Tunesië de overgang naar de democratie

Zes dagen voor de verkiezingen in Tunesië lopen de spanningen op. Het betreft geen parlements- of presidentsverkiezingen, maar de grondwetgevende vergadering die volgens afspraak een jaar blijft zitten en de grondwet aanpast. De emoties zijn ontketend door een fragment van de animatiefilm Persepolis van Marjane Satrapi dat door Nessma-tv werd uitgezonden. Daarin wordt God in de verbeelding van een achtjarig meisje voorgesteld in de gedaante van een oude man met een witte baard.

De voorstelling van Allah is volgens de leer van de soennitische islam verboden. Conservatieve moslims zeggen gechoqueerd te zijn. Een kleine minderheid van mannelijke salafisten gaat scheldend en dreigend de staat op en zet de campagnes onder druk. Met name de islamisten van Ennahda die gelieerd zijn aan de Egyptische moslimbroeders moeten kleur bekennen. Ze worden naar verwachting de grootste partij. Waar staan ze precies voor? Het is een brede beweging met een veelheid aan stemmen die pretendeert voor de liberale democratie te zijn. Het kent zelfs een kleine progressieve minderheid.

De afgelopen maanden werd de vrijheid van meningsuiting eerder onder druk gezet door mannelijke demonstranten. De islamisten beginnen er altijd mee het recht op expressie van anderen ter discussie te stellen. Door een beroep op de leerstellingen van de islam proberen ze dat in te perken. Een sterke staat is bij machte deze oproep te negeren, maar als demonstranten gehoor vinden dan kunnen ze ontwikkelingen verstoren. In een regio die toch al achterloopt en waar politiek en islam vermengd zijn.

Woordvoerder Hamadi Ghebali van Ennahda zegt dat de voorstelling van God onacceptabel is binnen de soennitische islam. Hij distantieert zich overigens wel van de gewelddadige demonstraties door de salafisten. Maar als dat verbod ook geldt voor shiieten, christenen of andersdenkenden dan is nu al duidelijk dat Ennahda klem zit tussen de pretentie van een liberale democratie volgens Turks model en haar islamisme. Velen vinden de uitzending door Nessma-tv onhandig, maladroite, en gevaarlijk in een gevoelig overgangsproces naar de democratie. Het lijkt erop dat krachten dat proces willen laten ontsporen.

Ondanks alle verwarring blijft de vraag wat de doelen van Ennahda in Tunesië en de Moslimbroeders in Egypte precies zijn. Woordvoerders hebben herhaaldelijk aangegeven niet voor een grondwet volgens Frans model te gaan, maar voor een op de sharia gebaseerde grondwet. Hoe gematigd dat vervolgens ook geformuleerd wordt, het maakt van niet-moslims tweederangs burgers. Nu staat de overgang naar een democratie met beperkte werking op het spel. Bizar is dat niet goed in te schatten valt of een ontsporing van dat overgangsproces negatief of positie uitpakt. Zoveel onbekenden zijn er in het spel.

Foto: Islamistische demonstratie  bij het hoofdkwartier van Nessma-TV in Tunis, tegen de uitzending van ‘Persepolis‘ van Marjane Satrapi. Credits: Fethi BELAID / AFP

Tunesische overheid beperkt persvrijheid: Persepolis

De animatiefilm Persepolis van de regisseuse Marjane Satrapi bevat bovenstaande scène waarin personage Marji zich verbeeldt een gesprek met een witgebaarde God te hebben. En hem het zwijgen oplegt omdat haar oom in de gevangenis zit. Afbeelden van ‘God‘ is in de ogen van bepaalde moslims heiligschennis.

Ook binnen een dramatisch verhaal. Persepolis is een hoog gewaardeerde film en heeft allerlei prijzen en nominaties binnengehaald. Het gaat over een expressief meisje dat als teenager opgroeit tijdens de Iraanse revolutie van 1979 en als studente uit voorzorg door haar ouders naar Wenen wordt gestuurd. Waar ze vervreemdt. De repressie van het islamitisch-fundamentalistische Iraanse regime is de leidraad in het verhaal.

In Tunis trokken op zondag 9 oktober 200 demonstranten op naar het kantoor van Nessma-tv, die de film op vrijdag 7 oktober uitzond. Nagesynchroniseerd in het Tunische dialect. Op maandag 11 oktober kondigde de openbare aanklager na ontvangen klachten een strafrechtelijk onderzoek aan tegen Nessma wegens belastering van de islam. In een concept voorstel van september over de media wordt godlastering uit de wet gehaald, maar de overgangsregering heeft dit nog niet uitgevaardigd. Da’s de achtergrond van de protesten.

Human Rights Watch heeft om intrekking van dit onderzoek door de overgangsregering tegen Nessma-tv gevraagd. Omdat volgens regiodirecteur Sarah Leah Whitson Nessma-tv ‘elk recht heeft om serieuze en provocatieve films uit te zenden’. Naar haar idee zou de regering dit recht juist moeten verdedigen, evenals trouwens het geweldloos protest tegen uitzending. Het onderzoek  door de openbare aanklager zet de persvrijheid en de pluriformiteit onder druk.

De zogenaamde Arabische Lente is akelig tot stilstand gekomen. In Egypte hebben de Moslimbroeders en de legertop het op een akkoordje gegooid. Voor wie dat wilde zien was dat al vanaf het begin duidelijk. De strijd vindt niet op straten, pleinen, kerken, moskeeën, sociale media, verkiezingsdebatten of televisiestations plaats, maar in het parlement. Als in de Maghreb een grondwet op islamitische basis het einddoel blijft, dan hebben andersdenkenden als tweederangsburgers het nakijken. Zelfs op televisie.

Einddoel Egypte mist doel

Update 23 november 2012: De moslimbroeders en president Morsi hebben gisteren de macht naar zich toegetrokken. Het verbaast mij dat dit nog iemand verbaast. Ruim anderhalf jaar geleden kondigde de machtsgreep zich al aan. 

Egypte is een islamitische staat en moet dat volgens Sheikh Dr Ahmed Al-Tayeb blijven. Allerlei vergelijkingen met het katholieke Polen van Lech Walesa slaan de plank mis. Het dualisme waardoor het Westen ooit stilzwijgend voor de dictators in de Arabische wereld koos, lijkt zo ingebakken dat critici de hoofdzaak uit het oog verliezen. Universele waarden worden nog steeds niet verenigbaar geacht met de islam.

In Egypte gaat het niet om de keuze tussen Mubarak en Moslimbroeders, ofwel tussen M&M. Vestiging van de liberale democratie is aan de orde. Of de autoritaire staat door veiligheidsdienst of islam wordt gestuurd is bijzaak. De liberale democratie wordt summier vertegenwoordigd door jonge, seculiere krachten die verder gemarginaliseerd worden door de onderhandelingen achter de schermen.

In Arabische staten zijn de laatste decennia de linkse en liberale krachten weggevaagd. Da’s de reden dat het tegenwicht tegen wereldse of islamitische autocratie ontbreekt. Moslimbroeders kunnen alleen het vertrouwen van de anderen winnen als ze een fundamentele herziening van de Grondwet niet blokkeren. Da’s de enige toets van hun goede wil.

Wie de verkiezingen in Egypte wint is niet de hoofdzaak. Praten daarover in het verlengde van de straatprotesten is zelfs een afleiding. Het gaat er enkel en alleen om hoe de Grondwet wordt gewijzigd. Da’s het kader voor echte democratie. Die lijkt nu al uit zicht geraakt in het machtsspel tussen M&M.

Volgens Monique Samuel (vanaf 9’35”) is de inzet van de demonstraties al weggeven omdat er niet ingezet wordt op een nieuwe Grondwet die gebaseerd is op Frans civiel recht, maar op amendatie van bestaande wetten. Huidige Egyptische wetten zijn gebaseerd op de sharia en kennen geen scheiding tussen religie en staat. De race is al gelopen. Er zal in Egypte de komende tijd niets fundamenteels veranderen.

Lopende onderhandelingen tussen oppositie en vice-president kunnen nooit uitkomen bij een pluriforme, liberale democratie met een rechtsstatelijk karakter. Demonstraties hebben hun urgentie al verloren. Vertrekdag betekent in Egypte niet het vertrek van de autocratie, maar het vertrek van de liberale democratie. M&M moeten niks hebben van pluriformiteit en machtsdeling.