De ‘Angela S. and Gerit J. Bussemaker photograph albums, 1923-1966’

‘Angela Bussemaker with relatives on a shopping trip, Utrecht, Netherlands, 1950‘. Collectie: University of Washington Libraries, Special Collections.

De ‘gevonden fotografie’ van Erik Kessels heeft mede onze blik opgerekt en wellicht geconditioneerd voor gevonden foto’s van anonieme fotografen. Doorgaans albums met vakantiekiekjes op rommelmarkten die de tragiek van afgeronde levens tonen.

Het Centraal Museum toonde in 2006 Kessels tentoonstelling ‘Loving Your Pictures‘. De toelichting zegt dat de oorspronkelijke makers deze foto’s nooit als ‘kunstwerken’ hadden bedoeld. Het museum durft zelfs te beweren dat ze door Kessels ‘een volledig nieuwe betekenis’ hebben gekregen vanwege de ‘bijzondere vormgeving’ van de expositie. Dat was toen ook de kritiek erop, namelijk dat de vormgeving voor de inhoud ging staan en deze wegdrukte.

Found footage is een subgenre dat een verhaal vertelt aan de hand van gevonden materiaal of materiaal dat als zodanig gepresenteerd wordt. In Nederland werd de film ‘Lyrisch Nitraat‘ (1991) van Peter Delpeut gestructureerd rond ‘gevonden’ filmfragmenten. Die film was toen in Nederland invloedrijk en heeft ongetwijfeld andere makers beïnvloed.

De University of Washington Libraries, Special Collections in de staat Washington bevat de Angela S. and Gerit J. Bussemaker photograph albums, 1923-1966 waarin bovenstaande foto in is opgenomen. Ze hebben een hoog Kessels-gehalte. De albums vertellen het verhaal van een internationaal leven over grenzen heen. Ontheemde personen die uiteindelijk hun plek vinden. Een deel van de 195 foto’s is gedigitaliseerd. De albums zijn in 2006 geschonken aan de bibliotheek.

Het draait om Angela Saturnia en de Nederlandse Gerrit Jan (Johnny) Bussemaker die in 1912 waarschijnlijk in Hengelo werd geboren en in Enschede en Rotterdam opgroeide. Zijn ouders overleden vermoedelijk allebei op 3 mei 1925 en Gerrit werd door zijn oom en tante in huis genomen. De bibliotheek geeft overigens 1924 als datum van overlijden van Gerrits moeder. Over Angela Saturnia worden weinig details gegeven, behalve dat ze op 1 februari 1922 in Litouwen werd geboren en in 2004 in Seattle overleed. Haar naam klinkt Italiaans.

In de documentatie wordt Gerrit steevast ‘Gerit’ genoemd. Het stel trouwde in 1946 en ze waren ‘Displaced Persons‘, waarschijnlijk vluchtelingen of ‘uitgebombardeerd’ en op zoek naar nieuw onderdak? Gerrit werkte voor het Amerikaanse leger in Duitsland, ze toerden vlak na de oorlog door Europa en emigreerden in 1952 naar Washington state. Na 1948 nam de VS dit soort mensen op. Ze reisden ook veel door de VS. Gerrit overleed in 1966.

Bij de titel ‘Johnny’s aunt and uncle with Angela‘ van bovenstaande foto staat beschreven: ‘Holland–Utrecht–1950–Johnny’s Aunt & Uncle & I came from Zeist for dinner & shopping‘. Of dat de oom en tante waren waarbij Gerrit is opgegroeid is onduidelijk. Het is goed denkbaar.

‘Angela Bussemaker outside of the Cliff House, San Francisco, California, approximately 1956‘. Collectie: University of Washington Libraries, Special Collections.

Don’t. Kunnen we leren van de geschiedenis? Of willen we niet?

Laten we het niet doen. Zo zegt de Oostenrijkse filmmaker Martin Arnold in Don’t (1996). – ‘Wat kunnen we beter niet doen?‘ Dat is nogal simpel, de verkeerde kant oplopen. – ‘Oh, en weten we vooraf wat de verkeerde kant is? Of komen we daar pas achteraf achter?’ Dat ligt eraan. – ‘Dat ligt eraan? Waar ligt dat dan aan? We moeten ons fatsoen houden. Dan lopen we de goede kant op. – ‘Fatsoen wordt overgewaardeerd. De meeste Oostenrijkers dachten in 1938 dat ze de goede kant opliepen. De helft denkt dat 80 jaar later nog steeds. ’ Ondanks de geschiedenis? – ‘Ondanks de geschiedenis.’  Wat zegt deze found footage en beeldmanipulatie ons? – ‘Dat moet je zelf bepalen. Dat zegt het.’ Oh. De waarheid van spelletjes, citaten en ironie. Dat helpt.

Voorbij maar niet vergeten drama in het kort

Soms is het leven simpel. Een vrouw, een man en een kus. Met het raadsel of het om liefde of overspel gaat. Dit verhaal begint in het midden. De vrouw duikt op uit de mist van de televisie sneeuw. In een leeg speelvlak dat alles symboliseert. En niks. Ze is een god uit een machine. Haar beweging is de handeling. Het lijkt vroege videokunst van Nam June Paik, maar is het niet. Het gaat om een Russische soap uit 2000. Maar Georgisch, Duits of Canadees had ook gekund. De context is zo goed als uitgewist. Een kus bezegelt de afloop. Fade Out.

Dramatisering is lastig. Zo ontdaan van bijzaken. Kunstenaars strippen zichzelf tot ongekunsteldheid om dat te bereiken. Found footage van de amateur wordt oeverloos bewerkt en bezwijkt onder loodzware uitleg. Het komt echter nooit aan. De toegevoegde roestlaag oogt niet echt en is nooit meer ongedaan te maken. Vijftien seconden eeuwige roem is het hoogst haalbare. De maker verdwijnt in de onvolmaaktheid van de tijd. Cut. 

Welvaart en despotisme: gids en waarschuwing

De VS zijn uit de door het Legatum Institute samengestelde top-10 van meest welvarende landen gezakt. Ze staan nu op 12. Nederland staat op 8. De Scandinavische landen Noorwegen, Zweden, Denemarken, Finland en Nieuw-Zeeland, Australië, Canada, Ierland en Zwitserland vormen de top. Economie is niet de truc die het doet. Welvaart omvat ook het gevoel van veiligheid, welzijn en vrijheid. Als voorbeeld kunnen de Nederlandse politiek en samenleving zich daarom beter richten naar het Scandinavische, dan het Angelsaksische model.

De video uit 2009 is van de Brit Lee Blanch. Hij maakt gretig gebruik van found footage uit Despotism (1946) van de Encyclopedia Britannica. Blanch is niet terughoudend in het tonen van overkomsten tussen toen en nu.