Gedachte bij een wandeldag in Finland rond het roggeveld (1914)

Gabriel Nikander, Staffas “famo” och Heikkilä husvärden gå kring rågbrodden under en av gångdagarna 1914. De sjunger en psalm; “famo” sjunger just “Jesus” och niger därvid, 1914. Collectie: Society of Swedish Literature in Finland.

De titel is intrigerend (vertaald): ‘Staffa’s “famo” en de huishoudster van Heikkilä lopen tijdens een van de wandeldagen in 1914 rond het roggeveld. Ze zingen een hymne; “famo” zingt gewoon “Jezus” en zingt erbij.’

Wat is het voor gebruik om op een wandeldag in Finland een hymne te zingen? Op een andere foto neemt Gabriel Nikander de boerderij van Staffa op de korrel. Met lange sleeën in de voorgrond.

De foto spreekt voor zichzelf. Een man en een vrouw lopen rond het roggeveld en zingen erbij. Er wordt iets afgedwongen. Dat is het terrein van etnografica en folklore. Van gebruiken die zijn verdwenen.

Nederlandse kinderen vertonen zeldzaam gedrag op een ansichtkaart (1890-1940)

Het moet niet gekker worden. Nederlandse kinderen op een ansichtkaart die dateert van 1890 tot 1940. Een ruwe schatting. Acht meisjes van wie er een in de kring verdwijnt in traditionele kleding staan op een zandweg in een kring en houden elkaars hand vast. Zo zegt de beschrijving van de collectie waar de kaart onderdeel van uitmaakt, het Library of Congress. De locatie is Marken zo zegt de opdruk. Waarschijnlijk zijn de meisjes aan het spelen. Over de onderste ansichtkaart zegt de beschrijving kortweg jongen en meisje in traditionele Nederlandse dracht. Trouwens een andere dracht dan die uit Marken. Daar is meer over te zeggen. Maar wat doet het meisje met haar linkerhand  in de broek van de jongen? Ze lijkt iets te peilen, maar wat? Zijn geld of iets anders? De beschrijving vermeldt niets over de ingreep van het meisje. Zou dit aan het begin van de 20ste eeuw als normale Nederlandse gewoonte worden gezien? Een voorfase van het venstervrijen waarin meisjes en jongens elkaar konden leren kennen. De volkstradities zijn verdwenen en kunnen we niet meer goed duiden.

Foto: ‘[Dutch children, Holland]’, 1890-1940. Collectie: Library of Congress.

In A’dam verandert uiterlijk Zwarte Piet om hetzelfde te blijven

Zwarte Piet moet veranderen om hetzelfde te blijven. Da’s de uitkomst van een maatschappelijk proces. Burgemeester Van der Laan liet vandaag weten in beroep te gaan bij de Raad van State tegen de beslissing dat hij de vergunning voor de sinterklaasintocht opnieuw moet bekijken. Het Amsterdamse Sinterklaascomité werkt al aan een nieuw uiterlijk van Zwarte Piet. Dat Amsterdamse voorbeeld doet wellicht elders volgen.

De burgemeester heeft gelijk zich niet in de rol van zedenmeester te laten drukken. Voor je het weet beginnen tegenstanders van de Gay Pride een zaak om een voor velen controversieel uiterlijk aan de kaak te stellen. Verschil is dat nu Zwarte Piet de wind tegen heeft en de Gay Pride de wind mee. Ofwel, Gay Pride is nu politiek correct en Zwarte Piet incorrect. Maar die mode kan zo omdraaien. Dan moeten homojongens en lesbomeisjes zich aanpassen aan de nieuwe zedelijkheid om stereotypering tegen te gaan. Tegenstanders van Zwarte Piet doen er verstandig aan geleidelijkheid te zoeken. Altijd beter om verder te kijken dan de eigen neus lang is.

Rechter vindt Zwarte Piet inbreuk op privéleven. Wat volgt?

Een bestuursrechter oordeelde vandaag dat Zwarte Piet leidt tot negatieve stereotypering van mensen met een donkere huidskleur, aldus Elsevier. Volgens de rechter is er geen sprake van discriminatie. De procedure was een vervolg op een kort geding dat tegenstanders van Zwarte Piet vorig jaar aanspanden tegen de gemeente Amsterdam. Burgemeester Van der Laan was in gesprek met de critici om het Sinterklaasfeest bij de tijd te brengen. Critici hebben de aanpassingen niet afgewacht. Amsterdam kan in beroep gaan of een nieuw besluit nemen over de intocht. Mogelijk omvat dat een beschrijving van nieuwe gemoderniseerde Zwarte Pieten.

Met dit oordeel lijkt het van de dam. Waar gaat tolerantie voor afwijkend gedrag over in intolerantie? Waar leidt negatieve stereotypering tot inbreuk op het privéleven? Want in de pluriforme samenleving met allerlei groeperingen met specifieke gevoeligheden loert de negatieve stereotypering om elke hoek. Goed kan ik me indenken dat mensen met een gekleurde huid zich verbazen of zelfs ergeren aan elementen van het Sinterklaasfeest. Zwarte Piet als knecht van de witte Sinterklaas. De volkse traditie van het kinderfeest kan best aangepast worden aan de nieuwe tijd. Als het Sinterklaasfeest niet wil verdwijnen, moet het meegaan met de eigen tijd. Verwijzingen naar slavernij of kolonialisme zijn niet nodig om de negatieve stereotypering af te wijzen, wat de rechter trouwens ook niet deed. Een voordeel bij een nadeel is daarom dat het debat zuiver blijft. Het gaat enkel en alleen om de negatieve stereotypering van mensen met een donkere huidskleur.

Positieve stereotypering is soms gevaarlijker dan negatieve stereotypering, zo wijst onderzoek uit. Mede omdat positieve stereotypering minder snel opgemerkt wordt omdat het onder de radar blijft. Zo opgevat werkt negatieve stereotypering positief om mensen scherp te houden over hun eigen vooroordeel dat ze kunnen bijstellen. Ze moeten alleen geleerd worden er goed mee om te gaan. Een kwestie van onderwijs en voorlichting. De openbaarheid lijkt de beste plek om negatieve stereotypering aan te pakken en om te buigen. Verbieden kan averechts werken als de negatieve stereotypering ‘ondergronds’ gaat. Het is jammer dat de Amsterdamse rechter de modernisering van Zwarte Piet halverwege die ontwikkeling in de wielen rijdt.

Foto: Rob Agterberg, Willibrord processie in Utrecht, 2012.

Massabijeenkomst in Noord-Korea geeft te denken

Massabijeenkomst in de hoofdstad van Noord-Korea Pyongyang om de toespraak van leider Kim Jong-un te ondersteunen. Hersenspoelen, discipline, Stalinisme, legerbruin of totalitarisme zijn de noties die een westerse toeschouwer eraan kan verbinden. Toch kent de massaliteit de kwaliteit van de bezwering. Het boeit. Deels omdat het folklore is die nergens ter wereld meer bestaat, en deels omdat het voor de buitenstaander te onbegrijpelijk voor woorden is en-ie het vooral ‘opbergt’ als een absurd drama. Die de realiteit verdringt.

Christina Applegate over bizarre Nederlandse tradities

Christine Applegate is getrouwd met een Nederlander. Maar met de Nederlandse taal heeft ze weinig. Ze verwijst naar ‘Tante Constance en Tante Mathilde‘ dat haar man en kinderen zingen. Een lied van Drs. P dat ze verder niet kent. Hier gezongen door Jan De Smet. Het gesprek tussen Applegate en Conan O’Brien toont aan hoe etnocentristisch culturen zijn. Het gedrag van de ander wordt vreemd gevonden. Of belachelijk gemaakt. Da’s overal de constante. Mart Smeets en Gordon staan niet alleen. Een hele geruststelling voor Nederlanders.

Sinterklaas: inkopen

Koopavond 2 december 1960. Winkelen dus, of kijken. Schuifelen in de Amsterdamse Kalverstraat. Met de knip voor het eerst goed van de portemonnee. Zoek de verschillen. Wat zou Sinterklaas zijn zonder inkopen?

Foto: Enorme drukte in de Kalverstraat t.g.v. de koopavonden voor St. Nicolaas, 2 december 1960. Credits: Anefo / Harry Pot.

Petitie tegen racistische Gordon vraagt RTL om excuses

‘Sara Lee‘ is de petitie ‘RTL: Apologize for Gordon Heuckeroth’s racist remarks at Chinese singer Xiao Wang‘ begonnen op Change.org. ‘Wij willen dat RTL excuses aanbiedt aan de Chinese gemeenschap’, luidt de vertaling van de Engelstalige petitie. Sara Lee richt zich niet op Gordon, maar op omroep RTL dat het programma ‘Holland Got Talent‘ op zaterdagavond op RTL5 uitzendt. Gordon Heuckeroth (en niet ‘Hueckeroth’ zoals Sara Lee schrijft) is een van de drie juryleden van de talentenshow.

Gordon maakte zijn als racistisch ervaren opmerkingen bij het optreden van de Chinees-Nederlandse Verdi-vertolker en wetenschapper Xiao Wang. Indirect  ook door RTL4 dat onder verwijzing naar auteursrechten het fragment van sociale media probeerde te weren. Nederlandse media negeerden het voorval omdat ze Gordon niet serieus nemen. Maar buiten Nederland kreeg het Engelstalige fragment volop aandacht. Het kwam bovenop alle beschuldigingen van de VN over Zwarte Piet, de Raad van Europa en de Nationale Ombudsman dat Nederland racistisch is. Ik eindigde m’n vorige posting over deze kwestie aldus: ‘Het is van een tenenkrommende platheid wat Gordon zegt. Wat is zijn talent eigenlijk?‘ Tekenen van de petitie kan hier. 

Foto: Logo ‘Sara Lee‘.

Zwarte Piet is geen Bruine Piet maar een Polderpiet. Horizon 2014

‘Hoewel er stevig debat is over kwesties die door onafhankelijke experts zijn aangebracht, mogen deze individuen geen doelwit worden van aanzetten tot haat, aanvallen op hun persoonlijke integriteit of enige vorm van lastigvallen of intimidatie in hun verdediging van de mensenrechten, zoals is gebeurd in deze zaak.’ Aldus de vertaalde conclusie van de posting ‘Wat is de rol van de onafhankelijke mensenrechtexperts?‘ op het United Nations Blog dat ingaat op de Zwarte Piet-discussie. Dat kwam deze week in een stroomversnelling door de opmerkingen van mw. Verene Shepherd die onbezoldigd voorzitter is van een VN-werkgroep en zei dat het Sinterklaasfeest maar afgeschaft moest worden omdat Zwarte Piet een terugkeer naar de slavernij is.

Hoe en in welke mate de experts doelwit zijn van aanzetten tot haat, aanvallen op hun persoonlijke integriteit of intimidatie is onduidelijk. De tekst is zo opgesteld dat een persoon die te ver gaat al tot de conclusie leidt.

Op 17 januari 2013 stuurden leden namens vier VN-organen (Werkgroep van mensen van Afrikaanse afkomst; de speciale rapporteur van culturele rechten; de onafhankelijke expert van minderhedenkwesties; en de speciale rapporteur over hedendaagse vormen van racisme, raciale discriminatie, vreemdelingenhaat en aanverwante intolerantie) een brief naar de Nederlandse regering om de feiten en het anti-racisme beleid te checken. Ze zeiden ervan op de hoogte te zijn gebracht dat ‘de Nederlandse viering van Zwarte Piet elk jaar deel is van het Sinterklaasfeest en voorafgaat aan en de viering van de kerstman begeleidt’. Dit suggereert ten onrechte dat het Sinterklaasfeest een afgeleide van het kerstfeest is. Dat gaat voorbij aan de eigen rol van Sinterklaas. Degenen die de VN-experts van informatie hebben voorzien lijken verre van correct te zijn geweest. Zo beschouwd valt het Verene Shepherd niet kwalijk te nemen dat ze op het verkeerde been is gezet.

Wat te doen? Jesse -bruin en in Nederland geboren zegt-ie- verwoordt het in een reactie: ‘Ik merk dat in de (sociale) media men te veel links of rechts oordeelt. ‘Zwarte Piet moet blijven en blijf van het Sinterklaasfeest af. ‘ Het is niet dat bruine personen af willen van Zwarte Piet als figuur. Niemand wilt de stoomboot met alleen Sinterklaas erop. Dat zou wel erg triest zijn, ook voor Sinterklaas.’ Hij stelt voor te stoppen met de verwijzing naar de slavernij en het Sinterklaasverhaal daarop aan te passen. Dat kan door te benadrukken dat Piet zwart is van het kruipen door de schoorsteen en geen kroeshaar heeft. Het kan immers iedereen zijn. Ook is een variant met allerlei soorten gekleurde Pieten mogelijk. Nederland kan aan de slag met een poldermodel voor een Zwarte Piet. Voor 2013 is het te kort dag, maar in 2014 kan de nieuwe Polderpiet dan in volle swing zijn.

Foto: Sinterklaas en Zwarte Piet op een dak op het punt om een telraam door een schoorsteen te gooien. Naast hen een mand met cadeaus/ kado’s / pakjes. Zonder plaats, 1960.

Tien redenen om het niet over Zwarte Piet te hebben

Internet is dol op lijstjes. Ze gaan over van alles en nog wat. Ze vullen lekker op, vragen weinig onderzoek of kennis, hoeven niet compleet of doortimmerd te zijn en kloppen daarom altijd. Een buil is er niet aan te vallen. Om de reden dat ze toch nergens over gaan. De tien grootste boeven uit de filmgeschiedenis, de tien rijkste kruideniers, de tien gewiekste cultureel ondernemers die niks van kunst begrijpen, de tien slechtst geklede politici met of zonder stropdas, de tien beste honkballers van Nederland die niet uit Nederland komen. De mogelijkheden zijn eindeloos. In Nederland was het trouwens publicist Nico Scheepmaker die deze triviale lijstjes introduceerde. Lijstjes zijn de halsbandparkieten van internet, niet meer tegen te houden.

Nou, dan is het maar beter om mee te doen. Een actueel onderwerp in Nederland dat tegelijk nergens en overal over gaat is deze dagen de rol van Zwarte Piet bij het Sinterklaasfeest. Racisme, slavernij, betutteling, nationale identiteit, volkscultuur, commercie, traditie, verontwaardiging en het wij-gevoel komen er allemaal in samen. Welk lijstje valt daar van te maken? Ik doe een poging. Alle aanvullingen zijn van harte welkom!

• 1.  Die mevrouw Verene Shepherd is een muts en de reactie niet waard
• 2.  Er zijn belangrijkere dingen op de wereld: oorlog, honger, uitbuiting, ziekte
• 3.  Het snoepgoed dat Zwarte Piet uitdeelt is niet om te vreten zo zoet
• 4.  Er zijn in Nederland steeds minder schoorstenen en mooie puntdaken
• 5.  De traditie van het Sinterklaasfeest met Zwarte Piet emancipeert vanzelf
• 6.  Zwarte Piet is helemaal niet zwart, maar bruin
• 7.  Kleine kinderen zouden nog gaan denken dat Sinterklaas evenmin bestaat
• 8.  Voor we het weten hebben we Smurf-, Boeren-, Roze- of Regenboog Pieten
• 9.  Racisme drukt andere vormen van ongelijkheid weg, zoals van vrouwen
• 10. In het personeelsbeleid van de BV Sinterklaas zit toch geen beweging

Foto 1: Intocht van Sinterklaas en (Surinaamse) Zwarte Pieten in Amsterdam, Nederland 1934-1937. Credits: Nationaal Archief.

Foto 2: Sint Nicolaas-optocht door Utrechtse studenten, 1913. Sinterklaas met twee Zwarte Pieten met zak en roede voor de deur van een “Cuisinier” (of Cuisinair) te Utrecht. Credits: Nationaal Archief.