In het FD houdt Yesim Candan een pleidooi voor wat hij een seculiere islam noemt. Zijn oproep eindigt met een pleidooi voor de benoeming in Amsterdam van een vrouwelijke imam. Candan gaat voor verandering door kleine stappen. Dat is een lange mars door de instituties die veel tijd vraagt.
Vermoedelijk zal hij bij orthodoxe moslims noch bij principiële islamcritici veel steun vinden. Maar zijn inzet is duidelijk: de islam is hard aan verlichting toe. Het is alleen de vraag of de Nederlandse moslims daar op dit moment al aan toe zijn. Want van hen moet de verandering komen. Die kan niet van buitenaf opgelegd worden.
Candan vertelt dat hij de werking van de immobiele islam aan den lijve ervoer toen hij zich voor een zaal islamitische studenten presenteerde als liberale moslim. Hoon, verontwaardiging en woede waren zijn deel. Hij realiseerde zich ‘beduusd’ dat religie door deze mensen als een ‘statisch’ iets wordt gezien.
Statisch betekent onveranderlijk, stilstaand en immobiel. Dat is dus een islam waarvan de gelovigen niet willen dat die verandert. Dat is een islam die niet kan en wil emanciperen. Dus deze islamitische studenten willen niet dat de islam verandert. Ze willen wel de moderniteit naar de islam brengen en profiteren van 21ste eeuwse verworvenheden, maar niet de islam naar de moderniteit brengen. De islam moet in hun visie niet veranderen en hetzelfde blijven in een snel veranderende wereld.
De vermenging van geloof en cultuur is niet uniek voor de islam. Het komt in alle geledingen voor. Naast andere statisch-orthodoxe stromingen in christendom, jodendom, hindoeïsme en andere godsdiensten. Hetzelfde geldt op dit moment voor de woke-beweging van links-radicale studenten en activisten die immobiel in hun standpunten zijn en intolerant voor nuanceringen en tegengeluiden. Opponenten worden als vijanden gezien en moeten bestreden worden. Ook rechts-radicale politieke bewegingen die ook wel nieuw rechts genoemd worden zijn sinds de opkomst van voormalig president Trump in 2016, die voor rugwind zorgde, die weg opgegaan.
De paradox is dat de statische islam zich vanuit het geloof met de cultuur verbonden heeft en in de linkse woke-beweging en de nieuw rechtse bewegingen de cultuur zich met geloof verbonden heeft. De overeenkomst is dat geloof en cultuur in elkaar overgaan en hecht verbonden zijn geraakt en er tussen de twee geen ademruimte meer bestaat. Het is een gesloten wereld met een gesloten wereldbeeld.
Dat laat zich goed onderscheiden in de VS waar het Trumpisme en de QAnon-complottheorie de Republikeinse partij gijzelen die is gaan functioneren als een sekte. De redelijkheid en het overleg met opponenten zijn buiten de orde gesteld. Een sekte is een verschijningsvorm van religie waar de uitsluiting van de ander verregaand is doorgevoerd en leden elkaar in ‘eigen kring’ vasthouden en zelfs gijzelen.
In een commentaar van april 2018 verwees ik naar godsdienstwetenschapper Reza Aslan die Donald Trump een sekteleider en het Trumpisme een sekte noemt. Met vooruitziende blik waarschuwde Aslan in november 2017 in een artikel voor de opstand van 6 januari 2021: ‘Als het presidentschap van Trump verder verslechtert, verwacht dan dat de religieuze vurigheid van veel van zijn volgelingen koortshoogte bereikt. Dat vormt een risico voor het land. Want het enige dat gevaarlijker is dan een sekteleider, is een sekteleider die een martelaar is’.
Het is bijna onmogelijk om van buitenaf de sekte-achtige cultuur van de orthodoxe islam, de geradicaliseerde woke-beweging en geradicaliseerd nieuw rechts af te breken. De geslotenheid en de verkettering van buitenstaanders verhinderen dat. Daarom is het pleidooi van Yesim Candan zo gek nog niet. De emancipatie van de statische islam, de statische woke-beweging en statisch nieuw rechts kan alleen door kleine stappen bereikt worden. Verandering van deze immobiele bewegingen waar geloof en cultuur hecht verbonden zijn is een lang en moeizaam proces.
George Knight 